Itxura baino gehiago aldatzeko bidean da Lanbide. EAEko enplegu zerbitzu publikoaren izaera aldatzea proposatu du Eusko Jaurlaritzako Lan eta Enplegu Sailak, eta Eusko Legebiltzarrean onartzekotan diren Enplegu Legea baliatu nahi du horretarako. Erakunde autonomo izateari utzi, eta zuzenbide pribatuko erakunde bihurtuko da, enplegu erakundea eraberritzeko estrategiari lotuta.

Hastapenetara itzuliko litzateke erakundea hala. Izan ere, zuzenbide pribatuko erakunde publiko gisa jarri zen martxan zerbitzua 2010ean, Confebasken eta UGT eta CCOO sindikatuen oniritziarekin. Patxi Lopez lehendakari zela jaso zuen Eusko Jaurlaritzak enplegu politika aktiboen eskumena, EAJk Espainiako Gobernuaren aurrekontuak babestu ondotik, eta haren bitartez sortu zen Lanbide erakunde gisa.

Erabaki hark hasieratik sortu zuen desadostasuna, ordea, eta handik urtebetera Lanbideren izaera aldatzea onartu zuen Eusko Legebiltzarraren gehiengoak, PPren ekimenez. Nolanahi ere, eztabaida hura ez zen guztiz amaitu, hamabi urteren ondoren, orduko hartan mahaiaren gainean jarri ziren argudioak alderdien ahotan segitzen baitute oraindik.

Sozialisten hitzetan antzeman daiteke hori. Idoia Mendia lehendakariorde eta Lan eta Enplegu sailburua bere garaian Gemma Zabaleta Lan eta Gizarte Politikako sailburuak erabilitako argudio berberekin aritu baita Lanbideren eraldaketa justifikatzen. Mendiaren hitzetan, figura berriari esker, «arinagoa eta malguagoa» izango da Lanbide enplegu zerbitzuak ematen, eta dinamismo eta espezializazio profesional handiagoa izango du. Iritzi dio modu horrek barne kudeaketa antolatuagoa izaten lagunduko duela, baita dagokion eginkizunak hobeto betetzen.

Alderdien zalantzak

Zuzenbide pribatuko erakunde publikoaren figura ezaguna da administrazioari lotutako beste erakunde batzuetan: besteak beste, EITBk, Osakidetzak eta Energiaren Euskal Erakundeak dute izaera juridiko bera. Figura horrek ez die kontrol publiko eta parlamentarioari izkin egitea eragozten erakundeei, baina askatasun handiagoa ematen die aurrekontuak zehaztu eta langileak kontratatzeko orduan. Hala nabarmendu zuten alderdiek 2011n, Lanbide erakunde autonomiaduna izatea onetsi zutenean.

Horien artean zen orduan oposizioan zegoen EAJ. Ordea, aldaketaren alde azaldu dira jeltzaleak orain. Jon Aiartza legebiltzarkideak arrazoitu du garaiak aldatu egin direla, eta testuinguruak berak ekarri duela izaera aldatzeko beharra: «Lanbidek merkatuaren beharretara egokitzeko gaitasun handiagoa eskatzen du, euskal gizarteari bere zerbitzua emateko. Funtsezkoa da erantzun arin eta malguak emateko gaitasuna izatea».

Aiartzak gogorarazi du aldaketa hori zertan oinarritzen den: Lanbide Hobetzen planean, 2030erako enpleguaren euskal estrategian, eta aurreko legealdian Lanbide modu integralean modernizatzeko eta eraberritzeko egindako lanetan. «Horiek guztiek Lanbideren izaera juridikoa aldatzearen alde egiten dute», azpimarratu du. Eta berretsi du Lanbideren publikotasuna eta kontrola bermatuta daudela, besteak beste legean bertan ere jasota daudelako baldintza horiek, hala zioen azalpenetan, nola zenbait artikulutan.

EH Bilduren iritziz, ordea, aldaketa «atzerapauso bat» da, eta ez dago behar bezala justifikatuta. «Ez dugu ulertzen zergatik garai hartan izaera juridikorik hoberena zenak orain ez duen balio», gaitzetsi du Pazis Garcia legebiltzarkideak. Eta ohartarazi du ez dagoela enplegu erakundearen izaera aldaketa babesten duen txostenik.

«Funtzio Publikoko Zuzendaritzaren arabera, zuzenbide pribatuko erakunde publiko bihurtzeak ez du hobetuko giza baliabideen kudeaketa, Jaurlaritzak argudiatu bezala; are gehiago, konplikatu egin dakioke, bi araubide juridikotako langileak izango baititu», adierazi du Garciak.

Halaber, nabarmendu du Ekonomia eta Ogasun Saila ere izaera aldatzearen aurka dagoela, Kontrol Ekonomiko Bulegoak ez baitu «behar bezala oinarritutako arrazoirik» ikusten horretarako. «Duela urtebete onartu zuen Eusko Legebiltzarrak Enplegu Publikoaren Legea. Orduan esan ziguten XXI. mendeko legea zela hura, baina orain lege horretatik aldendu nahi dute, behar den eraginkortasunarekin lan egitea oztopatzen duelako. Harrigarria da, eta nahiko inkoherentea», salatu du Garciak.

Elkarrekin Podemos-IU ere ez dago konforme Lanbide izaera pribatuko erakunde publiko bihurtzearekin. Jon Hernandez legebiltzarkideak adierazi du ulertzen duela Jaurlaritzak egiten duen diagnostikoa, baina ez dator bat hari aurre egiteko moduarekin: «Lanbideri ez zaizkio behar adina baliabide eman, eta horrek arazoak sortu ditu. Eta uste dugu irtenbide hau adabaki bat baino ez dela: gauzak lehenago egin behar ziren».

Hernandezek azpimarratu du izaera aldatu baino lehen badagoela «Lanbide hobetzeko marjina». Are, legea «bide onean» doala nabarmendu du, baina iritzi dio erakunde autonomo gisa ere ezarritako helburuak lortzeko modua badagoela. «Enplegu zerbitzu publiko duin eta indartsu bat izatea da helburua, bere eginkizunak betetzeko gai dena». Hala ere, negoziatzeko tarte txikiegia izan dutela salatu du Hernandezek, Jaurlaritzak legea onartzeko «presa» duelako.

Sindikatuak ere kontra

LAB eta ELA sindikatuek ere gogor kritikatu dituzte Jaurlaritzaren asmoak. Haien iritziz, izaera aldatzeak alde batera utziko lituzke funtzio publikoko «ia kontrol eta berme guztiak», langileen kontratazioari dagokionez. Eta gardentasun eta kontrolik ezak enplegu programei eta prestakuntzaren azpikontratazioari eragingo diela, «pribatizazioari atea are gehiago irekiz». Bada, Lanbide arautzen duen testu zatia legetik kentzeko eskatu dute, eta izaera ez aldatzeko.

Eusko Jaurlaritzak enplegu arloan politika aktiboak egiteko eskumena du soilik, eta Lanbide da horren arduraduna, 2011. urteko urtarrilaren lehenean bulegoak ireki zituenetik. «Orientazioa, formakuntza eta prospekzioa» dira Lanbideren eginkizun nagusiak, Nagore Ripalda ELAko delegatuaren arabera. Baina ez dute astirik. «Langileek ez dute denborarik orientazioa egiteko».

Ripaldaren ustez, DSBE diru sarrerak bermatzeko errentan dago gakoa. Izan ere, azken urteetan Lanbideren eskuetan egon da haren kudeaketa, eta langileei denbora gehiegi eskatzen die. Orientazioak itxaron dezake, baina DSBEa ahalik eta azkarren kudeatu behar da. «Gure agenda DSBErako hitzorduek betetzen dute, eta ahal dugunean orientazioa egiten dugu. Lanbide orain ez da enplegu zerbitzu bat, baizik DSBEa kudeatzen duen zerbitzu bat», adierazi du.

Mattin Etxabide Lanbideko LABeko ordezkariak uste du orokorragoa dela Lanbideko arazoa. «Bulego askotan atzerapen handia daukate, eta hori baliabide faltagatik gertatzen da, baina baita funtzionamendu eta lidergo faltagatik ere».

Orientazioa, pribatizatua

Lan bila daudenak edo lanez aldatu nahi dutenak orientatzea da Lanbideren eginkizun nagusia; enplegu politika aktiboak egitea, azken finean. Bada, zerbitzu hori ondo emateko ezintasuna dela eta, Lanbidek urteak daramatza zerbitzu horiek entitate kolaboratzaileen esku uzten.

Ripaldak azaldu du Lanbideko teknikari gehienak orientatzaileak direla, eta asmo horrekin sartu zirela bertan lan egitera, baina ez dutela horretarako denborarik. «Eskualde bakoitzean entitate ezberdinak daude, eta dirua ematen diete guk orientatu ezin dugun jendea artatu dezaten. Eta gu, berriz, egin nahi dugun lan hori egin gabe geratzen gara».

EAJ eta PSE-EE Eusko Legebiltzarrean onartzekoak diren enplegu legeak, gainera, arazo hori betikotuko duela ziur da Etxabide. «Aurreikusten da Lanbideren aurrekontua handitu egingo dela Europako funtsekin, eta uste dugu negozio aukera handia sortuko dela hor; Lanbide indartu beharrean, administrazioaren apustua izango da orientazioa eta beste zerbitzu batzuk kanpora ateratzea».

Etxabideren ustez, Lanbideren orientazio zerbitzua «indartzeko» aukera dago, baina, aurrez aipatutako lidergo faltagatik, kanpoko entitateen bidez egingo da lan hori. Lanbideko langileek barne-barnean sufritzen dute arazo hori: «Hemen daramadan denboran harritu nauen gauza bat da langileek zer-nolako inplikazioa duten Lanbiderekin. Haren parte sentitzen dira, eta Eusko Jaurlaritzako beste sail batzuetan ez da ikusten hori».

Proba pilotuak

Etxe barruko egiturazko arazo horiek konpontzeko asmoz, Lanbidek funtzionamendu berri bat diseinatzeko kontratatu zuen Deloitte aholkularitza multinazionala iaz, 1,3 milioi euro ingururen truke. Ripaldak azaldu duen moduan, bulegoetako teknikariak bitan banatuko dituzte: batzuk espresuki DSBEaren kudeaketaz arduratuko dira, eta besteek enpleguarekin zerikusia duten zereginak hartuko dituzte, enpresekin harremana izatea eta orientazioa, adibidez. Bulego batzuetan proba pilotuak egiten ari dira, Lasarte-Oriakoan (Gipuzkoa) eta Donostiako Antigua auzokoan, esaterako.

Etxabide eta Ripalda ados daude itxura ona duela funtzionamendu berriak, baina probak gaizki ateratzen ari direla adierazi dute biek ala biek. ELAko ordezkariak dio arazo asko daudela, baina arduradunak ez direla horren jarraipena egiten ari.

Etxabidek ere «primeran» ikusten du lanaren banaketa hori, baina uste du ez direla jarraipenik egiten ari: «Gizarte langileekin ez dago inongo koordinaziorik eta kohesiorik, eta, askotan, Lanbideko langilearen borondatearen esku geratzen da. Ez dago modu antolatu edo formal bat». Arazo horiei aurre egiteko esku hartzea falta dela uste du: «Normala da arazoak egotea; plan pilotuak horretarako dira, gabeziak identifikatzeko, baina gabezia horietarako neurriak hartzea eta erantzunak ematea falta da».

Ripaldaren arabera, ziurrenik urtarrilean hasiko dira bulego guztietan funtzionamendu berriarekin, nahiz eta probak ondo ez atera.

Bulego falta

Lanbideko bulegoetako langileak lanez lepo daude, Ripaldaren esanetan. Une oro lan ezberdinak egiten dituztela dio: «Hori eromena da. Jende asko gaixotzen ari da, eta baja hartzen ari da. Eta hartzen ez dutenak sufritzen ari dira. Hortaz, giroa oso txarra da oraintxe». Eta ez du uste Deloittek diseinatutako aldaketa horrek eragin handirik izango duenik.

Bulegoetan, baina, ez dira langile gehiago sartzen, nahiz eta lan guztia egitera ezin iritsi ibili. Bulego gehiago behar direla uste du Ripaldak, eta Irun (Gipuzkoa) jarri du adibide. Izan ere, Irungo Lanbideren bulegoan udalerriko posta kode guztietako biztanleak hartzen dituzte, baita Hondarribikoak ere. Ia 80.000 pertsona dira guztira. «Gainezka» daude langileak.

Herriaren ezaugarrien arabera, gainera, asko aldatzen da DSBEaren eskarien kopurua. Irunen, batez besteko errenta txikiko udalerri askotan gertatzen den moduan, baztertuta dauden familia asko daude, eta errenta eskariak handiagoak dira, beraz: «Irunen DSBE mordoa dago».

Gainera, hilabetero bulegoen zerrenda kaleratzen da, bakoitzak zenbat lan egiten duen ikusteko eta ondoren kontuak eskatzeko. «Kanpoan jendeak ez daki gu horrela gaudenik», adierazi du Ripaldak, atsekabez.

Bulego eta pertsonal falta ez ezik, lantokiek gaur egun dituzten baldintzak ere zalantzan jarri ditu Etxabidek. «Bulego askotan, arretarako baldintzak ez dira oso egokiak: jende pila, mahaiak bata bestearen ondoan… Orientazio saio batean pertsona batekin konfiantzazko esparru minimo bat lortzeko baldintzarik ez dago».

Behar sozialak identifikatzea ere bada Lanbideko administrarien eta teknikarien lana, eta lantokien baldintzek lan hori ondo egitea zailtzen duela uste du Etxabidek. Hori dela eta, Lanbidek pertsonal gehiago behar duela uste du, «zalantzarik gabe».

Urte hasieran, gizarte eragile batzuek salatu zuten Ertzaintza DSBE diru sarrerak bermatzeko errentaren hartzaile batzuen etxean sartzen ari zela, ikuskapen batzuk egiteko. DSBEaren lege berria oraindik ez zegoen indarrean orduan, eta ikuskapen horiek legearen aurkakotzat jo zituzten Berri Otxoak-ek, Argilan-ESK-k, Deba Bailarako Kontseilu Sozialistak eta beste hainbat eragilek. Izan ere, aurreko legeak ez zuen ezer esaten hartzaileen ikuskapenari buruz; abenduaren 22ko 14/2022 legeak, ordea, bai.

Lege berriaren IV. tituluak arautzen du Lanbideren «ikuskapen eginkizuna». 94. artikuluak dio Lanbideko ikuskatzaile berriak DSBEaren hartzaileen etxean sartu ahalko direla, bizikidetza unitateen egiaztapenak eta bestelakoak egiteko. Iñaki Uribarri Argilan-ESK-ko ekonomistak adierazi du 25-29 kideko ikuskatzaile talde bat sortuko dela, «Lanbideko polizia», haren hitzetan. Orain arte udaltzainek eta ertzainek «legearen kontra» egin dutena egingo dute.

Ikuskatzaile talde hori, baina, oraindik ez da sortu. Izan ere, Uribarrik esan moduan, legea indarrean sartu eta gehienez bi hilabetera onartu behar zuten DSBEa irizpidetuko duen araudia, baina oraindik ez dute onartu, nahiz eta legea martxoaren amaieran indarrean sartu zen. Sara Buesa Lanbideko Prestazio eta Inklusio zuzendariak SER kateari irailean adierazi zion urrian onartuko zutela araudi berria, baina hori ez da jazo oraindik.

«Berme gehiagoko legea»

Orain arte, poliziek DSBEaren hartzaileen etxeetan egindako inspekzioetan «nahi zutena egiten zuten», Uribarriren arabera. Hala, lege berrian Elkarrekin Podemosek lortutako akordio batzuei esker, «berme gehiago» izango dituzte hartzaileek ikuskapen horietan: «Hemendik aurrera itxura txukuna eman beharko dute, dokumentazioa eraman, ikuskapenak egitea ahalbidetzen dien txartel bat erakutsi, zer egin behar duten esan… ezingo dira sartu Ertzaintza sartzen zen moduan».

Hala ere, bazterkeria egoeran dagoen jendearekin lan egiten duten eragileak ez daude ziur berme horiek beteko diren edo ez, Lanbiderekin bermeek «balio dutena balio dutelako», Uribarriren esanetan. Uribarri bera, baina, baikor dago: «Ez badugu ondo egiten, gure errua izango da, legea gure alde baitago». Uste du funtsezkoa izango dela jendeak garbi izatea zeintzuk diren bere eskubideak.

Horretarako, Argilan-ESK-k eskuorri batzuk egingo ditu DSBEaren hartzaileei emateko, Lanbideko ikuskatzaileei une oro oroitarazteko zer esaten duen legeak. «Ikuskatzaile gorputz hori Lanbideko polizia izango da, baina jendeak kasu egiten badigu eta ez badira izutzen, berme gehiago izango dituzte», azaldu du.

Lege berriak, baina, oraindik ere alde txar asko dituela uste du Uribarrik, berme horiek ezbaian jartzen dituztenak. Izan ere, elkarrekin bizi diren lagun batzuen harremana «ezkon-harreman baten analogoa» izango dela ondorioztatuko dute bi kasu hauetan: seme-alabarik badute komunean, edo azken lau urteetan gutxienez bi urtez elkarrekin bizi izan badira. Beraz, bakoitzak bere DSBEa jasotzen duten bi pisukidek bi urte baino gehiago badaramatzate etxe berean bizitzen, ezkon harreman moduko bat dutela ondorioztatu ahalko dute, eta DSBE bat ez baizik bi kobratzea leporatu.

«Shock terapia»

DSBEaren kudeaketa Lanbidek hartu zuen arte, herri bakoitzeko udaltzainek egiten zituzten ikuskapenak errentaren hartzaileen etxeetan, zerbitzu sozialen eta foru aldundien esku baitzuten eskumena. Kudeaketaren ardura Lanbidek hartu zuenean, Ertzaintza hasi zen ikuskatze horiek egiten, eta Uribarrik uste du horrek jendea are gehiago beldurtu zuela, «nahiz eta poliziak kaleko jantzita joan».

2023aren hasieran aldatu ziren gauzak. Hainbat gizarte eragilek salatu zuten Ertzaintzaren ikuskatze horiek areagotu egin zirela, eta, legez kanpokoak zirela salatzeaz gain, adierazi zuten erabaki batzuk iritzi subjektiboekin hartzen ari zirela. Orduan, Berri Otxoak taldeko kide Sheila Fernandezekin hitz egin zuen BERRIAk, eta adierazi zion hainbat errenta behin-behinean bertan behera uzten ari zirela aurreiritzietan oinarrituta.

Fernandezek emandako adibide batzuen arabera, emakume bati errenta kendu zioten esekitokian gizonezkoen arropa lehortzen izateagatik. Emakumeak bere arropa zela adierazi zien ertzainei, baina haiek iradoki zuten bertan gizon bat bizi zela, eta bizikidetza unitateari buruz gezurra esan zuela. Beste bati errenta kendu zioten ikuskapena egin zuten unean lagun batzuk zeudelako bertan kafea hartzen, eta harekin bizi zirela ondorioztatu zuten agenteek.

Ertzaintzak gezurtatu egin zuen ikuskatze horiek egiten ari zela. Uribarrik adierazitakoaren arabera, ikuskapenen areagotze hori laster amaitu zen, eta DSBEaren hartzaileen etxean sartzeari utzi zioten. Ekonomialariaren iritziz, «shock terapia» moduko bat egiten saiatu ziren horrekin, etorkizuneko Lanbideko ikuskatzaileek egingo dituzten ikuskatzeak begi hobez ikusteko.

Gipuzkoako kale garbiketako eta zabor bilketako langileek abenduaren 20tik aurrera greba mugagabea hasiko dutela iragarri dute, “patronalak hitzarmenaren negoziazioan blokeatuta daudelako”.

Adimen desgaitasuna duten pertsonentzako lan eskaintza publikoa deitu du Eusko Jaurlaritzak. Sarbide probak 2024ko lehen hiruhilekoan egingo direla aurreikusten da, eta hautaprobetan parte hartu ahal izango dute % 33ko edo gehiagoko desgaitasun intelektuala duten 16 urtetik gorako pertsonek.

Bizkaiko kiroldegietako langileek lanuzteak egingo dituzte abenduaren 11n eta 12an. Lan hitzarmena eguneratzeko patronalaren proposamena “langileen aldarrikapenetatik urrun” dagoela salatzan dute eta Cebekek ez diela euren eskaerei jaramonik egiten.

Etxebizitzen salerosketa % 25,6 jaitsi da Euskadin irailean. 1.500 eragiketa baino gutxiago egin ziren. Salerosketako higiezinen sektoreak zortzi hilabete darama negatiboan, tasen gorakadak eta maileguen garestitzeak markatutako testuinguruan.

Bruselaren eskakizuna 2024rako argia da: BPGaren %3tik behera egon behar du. Nazioarteko Diru Funtsak, Lankidetza eta Garapen Ekonomikorako Erakundeak eta Espainiako Bankuak egin dituzte gomendioak: inflazioaren kontrako neurriak etetea eta fiskalitatean eta pentsioetan egiturazko erreformak egitea.

Bilboko portuak 80 bidaiari-ontzi eta ia 150.000 bisitari hartu ditu denboraldi honetan

Ia zazpi hilabeteren ostean, Tolosako kiroldegiko langileek amaiera eman diote grebari