Bi ordu baino gehiagoko atzerapenak eta “anabasa maletekin” Loiun, hirugarren greba egunean. Igande honetan aurreko egunetan baino hegaldi gehiago aurreikusita daudenez, arazo ugari sortuko dira, sindikatuen ustez. Iberiaren arabera, % 17,5ekoa da grebaren jarraipena.

Gasteizko Udalak konpromisoa hartu zuen astelehen arratsalderako beste eskaintza bat aurkezteko, hiriko autobusetako lan-gatazka “bideratzeko”. Bitartean, langileek lanuzte partzialak egiten jarraituko dute, 05:00etatik 09:00etara.

Ezin da euskara denik ziurtatu. Ez euskara, ez paleo euskara, ez antzinako euskara, ez eta iberiera ere, bestalde. Irulegiko Eskua agertu zenetik urtebete baino gehiago pasatu den honetan, pieza ikertzen ari diren lehen lerroko zenbait ikerlariren hitzetan, oraindik ere ezinezkoa da piezako testua euskararen ahaideren batean idatzita dagoenik baieztatzea. Eta ez da marmar hutsa. Fontes Linguae Vasconum aldizkari zientifikoaren azken zenbakian eman dituzte argitara ondorio horiek. Joaquin Gorrotxategi Euskal Herriko Unibertsitateko paleolinguistikako aditu eta Hizkuntzalaritza Indoeuroparreko katedradunak eta Ekaitz Santazilia Nafarroako Unibertsitateko filologo eta hizkuntzalaritzako doktoreak egin dituzte artikulu bildumaren edizio lanak, eta aurreko astean eman zuten argitara. Eta horrek ere ematen dio sendotasuna debateari. Batetik, aditu esanguratsuek agertu dituztelako zalantzak, eta, bestetik, pieza gertuen ikertzeko aukera izan duten adituek egindako edizio lanaren bermearekin datorrelako. Erabat espezializatuak dira artikuluak, eta erudizioz aztertzen dituzte piezaren detaileak. Baina, edozein kasutan ere, guztiek onartzen dute piezaren benetakotasuna. Kontua da ezin dela haren testua ulertu adituek garai hartako hizkuntzez dakitenarekin. Ez arazorik gabe, behintzat. Eta arazo horiei ezin zaie ez ikusiarena egin, hala diote zalantzak agertu dituzten adituek. Horregatik esaten dute ezin dela ziurtatu euskararekin senidetuta dagoenik. Besteak beste, ondorengo adituek sinatuta datoz ikuspegi hori babesten duten artikuluak: Joseba Lakarra EHUko euskal filologiako doktore eta antzinako euskarako adituak, Eneko Zuloaga EHUko filologo eta doktoreak, Borja Ariztimuño EHUko filologiako doktoreak, Julen Manterola EHUko euskal filologiako doktoreak, Celine Mounole Pauko unibertsitateko euskal ikasketetako doktoreak, eta Mikel Martinez-Areta EHUko euskal filologiako doktoreak. Zenbait adituren hitzetan, piezaren kokapena ez da nahikoa argudio Irulegiko Eskuko testua euskararekin ahaidetu ahal izateko. Sorioneku. Testuaren lehen hitz horrek lerratu ditu hipotesiak euskarara, Julen Manterola eta Celine Mounole hizkuntzalariek aldizkarirako idatzi duten artikuluan azaltzen dutenez. Horrek, eta piezaren kokapenak eta antzinakotasunak. Adituek frogatutzat ematen dutelako K. a. I. mendean Aranguren herri inguruan (Nafarroa) baskoiak bizi zirela. Baina Manterolak eta Mounolek diotenez, testuari erreparatzean sortzen dira arazoak. Hasteko, ez dutelako ontzat jotzen zorioneko hitzarekin egiten den lotura, eta, diotenez, ondorengo inskripzioak aztertuta ere, ezinezkoa da ziurtatzea testua euskararen ahaideren batean idatzita dagoenik. Eta, haien hitzetan, halako zalantzak sortzen diren kasuetan, testuak izan behar du beti lehen bermea, eta bigarren maila batean bakarrik lagun dezake piezaren kokapen geografikoak. Manterolak eta Mounolek on hitzarekin osatutako beste hitz batzuen garapen linguistikoa ere aztertu dute ondorio horretara iristeko. Lekuine, eskuin eta aitoa hitzen bilakera fonetikoaren ispiluan ikertu dute Irulegiko Sorioneku. Eta ondorioztatu dute Irulegiko Eskuko lehen hitzak ez diola beste eredu horiek izandako bideari jarraitu. Zorionaren arazoa Eneko Zuloaga eta Borja Ariztimuño hizkuntzalarien arabera ere «ezinezkoa» da Irulegiko Eskua euskara historikoari eta aitzin-euskarari buruz dakigunaren arabera argitzea. Haien hitzetan, badirelako pasarte batzuk antzinako euskaraz argitu daitezkeenak, baina, diotenez, horretarako ere, behartu egin behar direlako hipotesi batzuk. Eta antzeko arazoak daude Irulegiko Eskua iberieraz irakurtzeko ere. Tarteka, hizkuntza horrek ere lagun dezakeelako hitz bat edo bestea argitzen, baina huts egiten duelako beste pasarte batzuetarako. Eta, beraz, horregatik esaten dute balitekeela testua hizkuntza batean baino gehiagotan egotea, edota, are, oraindik ezezagun den beste hizkuntza batean idatzita egotea ere. Hipotesi modura, betiere. Joseba Lakarra EHUko antzinako euskara katedradunak ere badu artikulu bat aldizkarian. Bera da gaur egun antzinako euskarari buruzko aditu nagusietako bat, eta tentu bereziz aritu da bere ikerketan. Testuko hizkuntza orokorrari buruzko iritzia eman beharrean, eskuko lehen hitza aztertu du hark. Sorioneku edo sorioneke ezaguna, alegia. Eta haren hitzetan, ezinezkoa da hitz horrek zorion hitzari erreferentzia egiten dionik esatea, ez deklinatuta —zorioneko—, ez elkartuta —zorion—, ez eta bereizita ere —zori on—. Lakarrak dioenez, forma horiek guztiak Irulegiko pieza baino «berankorragoak» direlako, eta ez K. a. I. mendekoak. Hitz bakar horri buruzkoa da haren artikulua, baina zorion hitzaren izan dezakeen loturaren hipotesi hori ontzat emateak «bongo-bongotan erortzera» eraman dezakeela ohartarazten du azken ondorioan. Joaquin Gorrotxategik testua baskoieraz dagoela berresten du bere artikuluan, eta gudari lotutako eskari bat dela esaten du. Mikel Martinez-Areta EHUko ikerlariak ez du zalantzarik inskripzioek hizkuntza ez-indoeuropar baten gramatikan daudela esateko. Baina, hain justu, sorion hitza bakarrik lotzen du euskararekin. Dioenez, testuko beste ezein elementutan ezin delako «euskal filiazio bat» ziurtatu. Azaltzen duenez, ezin da zubirik eraiki Irulegiko Eskuan agertutako hizkuntzaren eta mende batzuk geroago agertzen den euskararen artean. «Paleoeuskaraz balego ere, Behe Inperioko dokumentazioaren azterketak erakusten du ez dirudiela jarraitutasunik dagoenik lurralde baskoian hitz egiten zen edozein hizkuntzaren eta Goi Erdi Aroan azaleratzen den euskara historikoaren artean». Hots: Irulegiko Eskua irla bat dela. Oraingoz. «Lekukotza antzu amorragarri bat» da Irulegikoa, Ivan Igartua Euskal Herriko Unibertsitateko filologiako doktorearen hitzetan. «Oraingoz, behintzat». Igartuaren arabera, testuak ez baitu ondorengo mendeetan azaltzen diren forma linguistikoei buruzko aspektu historikorik argitzen, ez eta testuaren izaera ulertzeko pista handirik uzten ere. Aditu horren hitzetan, eskuak baditu euskaratik edo iberieratik gertu egon daitezkeen «azaleko» zenbait elementu, baina, aldi berean, asko dira ezagutzen ez den ezein hizkuntzarekin loturarik ez duten elementuak ere. Baskoien hizkuntzan Aranzadi zientzia elkarteak 2022ko urriaren 14an egin zuen piezaren aurkezpen ofiziala. Eta lurrikara soziala eragin zuen horrek. Bai eta zientifikoa ere. Joaquin Gorrotxategi Euskal Herriko Unibertsitateko doktorea eta Javier Velaza epigrafiako aditua eta Latindar Filologiako katedraduna ere izan ziren bertan, eta haiek egin zuten eskuaren lehen interpretazioa. Haiek proposatu zuten testua baskoieraz idatzita zegoela. Gorrotxategik hala azaldu zion hipotesi hura BERRIA egunkariari, lehen une hartan bertan: «Euskal Herrian bertako hizkuntzan idatzita agertu den lehenengo idazkuna da, bai. Zeren ez dago inongo arrazoirik pentsatzeko Euskal Herritik kanpo idatzi eta handik ekarri zutela. Agertu den tokian agertu da: Irulegin, Iruñetik gertu, hau da, baskoien lurraldearen bihotzean, erdi-erdian. Hori datu objektibo bat da; interpretazioak geroko kontuak dira. Lehenengo dokumentua da bertako hizkuntzan idatzia, eta bertako idazkeran». Fontes Linguae Vasconum aldizkarian Gorrotxategik eta Velazak eutsi egiten diote testua baskoieraz dagoen hipotesiari. Testua euskararekin ahaidetu dezaketen bi paralelismo ere aipatzen dituzte. Lehen hitzeko sorioneku ezaguna da bata, eta testuko azken hitza da bestea —eŕaukon—, eradun aditz kausatiboarekin izan dezakeen loturagati. Eta lotura hori egiteak dakartzan «arriskuak» ere aipatzen dituzte adituek artikuluan. Bi forma horien agerpenen artean mende askoko tartea dagoelako. Urtebeteko ikerketen ostean, gainera, badira eurek ere zorroztu dituzten beste hipotesi batzuk. Bisitariari egindako ongietorri bat izan ordez, arerioei moztutako esku bat irudika dezake Irulegiko Eskuak. Gudarekin lotzen dute inskripzioko mezua orain, esaterako. Haien hitzetan, eskukoa ez delako ongietorria egiteko mezu bat, eta piezak ez duelako bisitariari luzatutako esku bat irudikatzen. Diotenez, arerioei moztutako esku bat irudikatzen du aurkikuntzak, eta, ez dute uste inskripzioko lehen hitzak zorionari erreferentziarik egiten dionik, baizik eta gerrako kontuak gidatzen dituen zoriari. Eta hipotesi hori lantzen du beren artikuluan Francisco Beltran Lloris Zaragozako unibertsitateko filosofiako doktore eta Antzinako Historiako katedradunak ere. Eta, Irulegiko Eskua bezala, eskumuturrik gabe eta hatzak beherantz dituzten beste hainbat esku irudikapen aztertzen ditu horretarako. Bestalde, Gorrotxategik eta Velazak zorroztu egin dute eskuko zeinuen lehen transkripzioa ere. Azaltzen dutenez, piezak bazituelako haren interpretazioa zailtzen zuten traba tekniko batzuk ere, tartean. Kobreak herdoil arrastoak zituen, adibidez, eta zaildu egiten zuen horrek idatzitakoaren ulermena. Aranzadi zientzi elkartekoek udan piezari garbiketa zorrotzagoa egin diote, ordea, eta lagundu egin du horrek ere zeinuak argiago ikusten. Gainjarritako bi bertsio Baina, oraindik ere, bada interpretazioa zailtzen duen faktore esanguratsu bat. Gorrotxategik eta Velazak diotenez, bi inskripzio gainjarri dituelako Irulegiko Eskuak. Brontze gainean marrak eginda idatzitako testua dago, batetik, eta, puntadak emanda idatzitako testua ere badago, bestetik. Biak elkarren gainean. Eta bi testu horiek ez dute beti guztiz bat egiten. Horregatik, pasarte batzuetan bi interpretazio posible zabaltzen ditu piezak aldi berean. Eta horrek ilundu egiten du idatzitakoaren ulermena ere. Udan egindako garbiketa baten ondoren, testuaren transkripzio zorrotzagoa ere proposatu dute Gorrotxategik eta Velazak. Marraz egindako bertsioaren hasieran sorieneke jartzen duela interpretatu dute Gorrotxategik eta Velazak, esaterako, eta, aldiz, sorioneku da bertsio puntadunak dioena. Eta, beraz, dantza egiten dute hipotesiek lehen-lehen oinarri horren gainean. Balitekeelako bi bertsioetako bata bigarren testuaren zirriborroa izatea, baina, adituek diotenez, balitekeelako bi bertsioetako bakoitzak egile bana izatea ere. Bizia da eztabaida. Argi erakusten du hori aldizkariak. Eta artikuluz artikulu elkarren interpretazioak zalantzan jartzen dituzte bateko zein besteko adituek. Eduardo Orduña Bartzelonako unibertsitateko hizkuntzalaritzako doktoreak, esaterako, Gorrotxategirenaz eta Velazarenaz bestelako interpretazio bat proposatzen dio testuari. Haren ustez, Sorion izeneko norbaitek Ortzitanes izeneko jainkoari baskoieraz idatzitako eskaintza bat izan daitekeelako testua. Eta hipotesi horren kontra azaltzen dira, gero, Manterola eta Ariztimuño. Zer DIO IRULEGIKO ESKUAK? Irulegiko Eskuak bi testu gainjarri ditu, eta haien transkripzio zehatzagoa egin dute Joaquin Gorrotxategi eta Javier Velaza adituek, udan egindako azken garbiketaren ondoren. Interpretazio hauek proposatzen dituzte. Marraz idatzitako testurako: sorioneke kunekeřekiřateŕe//n oTiřtaneseakaŕi eŕaukon Puntadak emanda idatzitako testurako: sorioneku · kunekebeekiŕateŕe//n oTiŕtan · eseakaŕi eŕaukon · Eta, aldiz, testu hori bera oinarri hartuta, iberiera baskoiaren familia bereko hizkuntza izan daitekeela dio Joan Ferrer I Jane Bartzelonako unibertsitateko filologiako doktoreak bere artikuluan. Hipotesi modura. Haren hitzetan, «zuhurra» izan behar delako, eta «testu gehiago» dokumentatu arte itxaron beharko dela dioelako. Eta antzeko zuhurtzia igar daiteke artikulu gehienetan. Aurrez ere izan dira gisako zehaztapenak eta ñabardurak, halere. Iazko udaberrian Gasteizko Euskal Herriko Unibertsitatean egindako kongresuan esandakoak dituzte oinarri orain Fontes Linguae Vasconum aldizkariko artikuluek, adibidez, eta han izandako eztabaiden garapena baino ez da orain argitaratutakoa. Idatziz. Zehaztasun handiagoz. Baina zalantza da oraindik ere nagusi. Izan ere, inguruan duen iluntasun guztiaren aurka, pospolo baten parekoa da Irulegiko eskuko testuaren argia oraindik, eta zail izango da euskararen iraganaz edota piezaren funtzioaz ezer argitzea. Antzeko testu eta pieza gehiago agertu artean, behintzat. Artikuluetan behin baino gehiagotan aipatzen delako horren esperantza.

Osakidetzako garraio zerbitzuan azpikontratatutako langileek bi asteko grebari ekingo diote astelehen honetan. Osakidetzak anbulantzia-zerbitzua emateko zuzenean kontratatuta dituen langileen “lan-baldintza berdinak” eskatzen dituzte sindikatu deitzaileek.

Alaves Espainiako Kopako final-zortzirenetara igaro da larunbat honetan. 1-0 irabazi du talde babazorroak Betisen aurka, Carlos Benavídez uruguaitarraren golari esker. Nagusi izan da partidaren une garrantzitsuenetan, eta bikain landutako garaipena lortu du Luis Garcia Plazaren taldeak. Gasteizko taldea indartsu hasi da, eta lehen minutuetan Betis setiatu egin du jokaldi landu, eta geldikakoekin. Carlos Vicente, hamaikakoan debuta egin duenak, jokalari eranginkorrenetako bat izan da hasieran, eta Nahuel Tenagliak birritan errematatzea lortu du ate aurrean. Markagailua mugitzetik gertu egon da etxeko taldea, baina aukera argienak Rui Silvaren eskuineko zutoinean jo du. Betis partidaren erritmoa eta kontrola bereganatzen saiatu da, jabetza luzeekin, Alavesi arriskua sortzeko aukerarik onenaren bila; izan ere, Alavesek defentsa zalantzagarria zelairatu du, postu horietan dituen hainbat hutsunek behartuta. Lehen zatiko aukerarik onena Alex Solaren eta Jesus Owonoren arteko gaizki-ulertu bat izan da. Nahuel Tenagliak atepean erantzun behar izan du, atsedenaldiaren atarian markagailua mugitu ez zedin. Atsedenalditik indarberrituak Luis Garcia Plazaren mutilek txinparta gehiagorekin egin dute jauzi aldageletatik igaro ondoren. Harmailak gola ere abestu du Kike Garciaren erremate batean Luis Riojaren erdiraketa baten ostean, baina baloia zutoina urratuz joan da. Bata bestearen atzetik etorri da. Horietako batean, eta hainbat erremate eta aldaratze jarraian egin ondoren, Carlos Benavídezek asmatu egin du 1-0ekoa jartzeko. Betisek tokia berreskuratu nahi zuen jasotako golaren ostean, baina Alavesek ez dio aurpegia galdu partidari, eta bi hegaletatik arriskuarekin iristen jarraitu du. Eta euskaldunak izan dira markagailua handitzeko gogo gehien jarri dituztenak. Betisen azken bulkada espero zitekeen, berdinketaren bila, baina Garcia Plazaren jokalariek kontrolpean izan dute lehia, eta ez dira kikildu Sevillako taldeak luzapenean berdinketa bilatu duenean. Alavesek irabazi du, eta partida bikaina osatuta gainera.

Bigarren greba eguna Iberian, lurreko laguntza zerbitzuko langileek deituta. Iberiako “handling” (lurreko asistentzia) zerbitzuko langileek lau eguneko greba hasi dute ostiralean. Euskal aireportuei dagokienez, 50 bat hegaldiri eragin die grebak.

Idazleek sarri izaten dute pare bat hitz editoreari esker ona erakusteko. Argitaratze prozesuan duen arduraren seinale da, eta, era berean, aitortza. Gutxitan izaten da, ordea, editoreak egindako ekarpena aletuta ikusteko parada, Bi anai (Erein) nobelaren edizio berrituaren aurkezpenekoan gertatu bezala. Izan ere, idazlearen eta editorearen arteko konplizitateaz luze mintza litezke Bernardo Atxaga eta Asun Garikano, 30 urtetik gorako jardunak emandako bermeaz, gainera. Obabakoak ipuin bilduma beste hainbat hizkuntzatan argitaratzen hasitakoan ekin zioten elkarlanari, eta geroztik ez da Atxagaren libururik argitaratu, Garikanoren eskuetatik pasatu ez denik. Atxagak garbi du: «Bi hizkuntzatan (gutxienez) idazten duena ezin da bakarka aritu». Baina premia ez da soilik itzulpenera mugatzen, zeinahi liburu euskaraz ateratzean ere, «nabaria» egin baitzaio lankide baten beharra. Haren ustez, «irakurle oso trebe eta oso arduratsu baten lana da editorearena». «Irakurle oso trebe eta oso arduratsu baten lana da editorearena». BERNARDO ATXAGA Idazlea Atxagaren baieztapena ibilbidearekin lotu du Garikanok, hura argitaratzen hasi zenean, duela 40 urte, «ez zegoelako aurrelanik, eta argitaletxera iritsi bezala plazaratzen zirelako liburuak». Kasu nabarmenak ezagutu ditu Garikanok. Esate baterako, Raymond Carverrena «hainbeste estimatu zaion idazkera aratz garbi minimalista hori ez zukeelako izango, editoreak guraizea sartu izan ez balio». Edo Patricia Highsmithena; Ripley trebea nobelaren frantsesezko bertsioak 60 orrialde gutxiago ditu gaztelaniazkoak baino, itzultzean konturatu zenez: «Pertsonaiaren psikologia aztertzen zuten pasarteak alferrikakotzat jo eta moztu egin zizkioten». Nolanahi dela, 35 urte lehenago idatzitakoa aztertzea ez da samurra izan Atxagarentzat: «Liburua argitaratutakoan itxitzat jotzen duzu, hortik aurrera besterik egin ezin duzulakoan, eta berriro bumeran baten moduan datorrenean, ni behintzat, amorrarazi egiten naiz». Liburuari berriro bizitza soziala ematea ona dela aitortu du, halere. Mila aldaketa baino gehiago Euskararen normalizazioak eskatu dituen moldaketa ortografikoez harago, guztira 1.000 aldaketa baino gehiago egin dituzte idazle-editoreek. Lexikoan, esate baterako, zenbait hitz utzi dituzte bazterrean, lehen ez bezala orain «nabarmenegi» geldituko liratekeelako. Atxaga: «Badakizu irakurlea puntu horretara iritsi eta hitzari erreparatuko diola, eta Bi anai irakurtzen ari dela ahaztuko zaio». Idazlearen aburuz, testuak «erabat gardena» behar du izan, eta zerbait nabarmenduz gero, «errelato txarraren seinale» da. Garikanok are zehaztu du: «Irakurleak ez du oztoporik behar». Aldaketa estrukturalik ere bada. Atalak zenbakiz emanak ziren lehen, eta, Garikanoren arabera, «atal batetik bestera pasatzean, zati handi bat irakurri behar izaten zen ikuspegiaz jabetzeko, hau da, kontaketan sugea, katagorria edo zein abere ari zen». Edizio eguneratuan atal bakoitzak bere izena du, eta kontalariaren berri ere ematen da: «Helduleku bat da, sarrera moduko bat». Bestalde, amaiera aldatu eta kontaketaren erritmo «biziagoa» lortu nahi izan dutela esan du. «Testuak erabat gardena izan behar du, eta zerbait nabarmendu ezkero, errelato txarraren seinale da». BERNARDO ATXAGA Idazlea Bi bertsio 1982an irrati nobelak eginez bizi zen Atxaga, eta, horietariko bat lantzen ari zela, lurralde berri bat asmatu beharra sentitu zuen. Berehala konturatu zen ideia hura ez zela irratian baliatzekoa; aproposagoa zela «liburu baterako». Izena ere momentu hartan otu zitzaion: Obaba. «Egia esan, Camilo lizardi erretorearen gutuna atera zen saio hartatik, baina hango arnasarekin idatzi nuen Bi anai». 1985ean argitaratua, bi bertsio izan zituen, idazlearen esanetan: «Bata, klasikoa, naturalista, XIX. mendeko istorio moduko bat». Xabier Leteren bidez, Mikel Lasaren eskuetara iritsi zen, baina hark begi onez ikusi ez. Kritika horren ondotik, argitara emandako bertsioa sortu zen. Atxagaren arabera, psikologiarik eza da liburuaren ardatza: «Ez da ulerbide hori ezertarako erabiltzen, landa eremuetan ez dagoelako, ez psikologiarik, ez politikarik». Horrenbestez, barne bizitza beste elementu narratiboen bidez adierazten da, esaterako, «mamuen bidez, horiek dira kontzientziaren gertaerez mintzo direnak, eta hori da mundu horri dagokion paradigma edo». Bestalde, «katolizismoa, kristautasun erabateko bat» da dena batzen duen atmosfera. Testu bat zerk bultzatzen duen argitu nahian, «atzean dagoen ideologia politikoa» dela esan du Atxagak, «eta liburu honetan inoiz baino gehiago». Estigmatizazioaz mintzatu da: «Gu eta gure jendea hirietako señoritoen kontrafigura ginen; sineskeriei emanak, karlistak, kosmopolitaren aurkakoak…». Hain zuzen, pentsatzeko modu horren aurkako borrokan sortu zen Obaba.

Beste euskal eragile askok bezala, Pirritx, Porrotx eta Marimotots pailazoek bat egin dute euskal presoen eskubideen alde Sare Herritarrak bultzatutako Giltzak manifestuarekin. Urtarrilaren 13an Bilbon egingo den manifestazio nazionala bultzatzeko deia da Giltzak ekinbidea, eta Pirritx, Porrotx eta Marimotots pailazoek bideo bat grabatu zuten abenduan, hura babesteko. Bada, hil horren hasieran, Covite eta AVT biktimen elkarteek pailazoen aurkako salaketak egin zituzten. Pailazoen bideoan haurrak azaltzen dira, eta horretan jarri zuten kritikaren indarra. «Beti bezala, umeak baliatzen dituzte jarrera biktimista duten ETAkoen inpunitatearen alde», esan zuen Covitek. Ertzaintzak Joxe Mari Agirretxe Porrotx pailazoaren inguruko ikerketa bat abiarazi du bideo horren harira, «adingabeen aurkako indarkeria psikikoaren delitua» egin ote den deliberatzeko. Porrotx haur batzuekin batera azaltzen da Giltzak ekinbidearekin bat egiteko bideoan, abesten eta dantzatzen, eta Ertzaintza egiten ari den ikerketa horren berri emateko eskatu dio EH Bilduk Josu Erkoreka Eusko Jaurlaritzako Segurtasun sailburuari. Segurtasun Sailak auziari buruz duen espedientearen berri emateko eskatu du Julen Arzuaga parlamentariak, Eusko Legebiltzarrean.

Yoav Gallant Israelgo Defentsa ministroak Gazaren aurkako erasoa bukatu ostean aurrera eramateko plan bat aurkeztu zuen atzo, prentsaurreko batean. Azaldu zuenez, Israelek ez du erasoa amaitutzat emango «Hamasen gobernua eta haren baliabide militarrak» desegin eta erakunde horrek bahitu dituen pertsonak askatu arte. Gerora, eta behin Hamas «garaituta», Palestinako erakundeek —zehaztu gabe daude— gobernatuko lukete Gaza, eta lurralde horren «eguneroko administrazioaren inguruan» hartuko lituzkete erabakiak; alde horretatik, Hamasek ez luke inolako ordezkapenik izango. Ziurtatu zuen, gainera, Israelek Gazako segurtasun kontrolak mantenduko lituzkeela eta AEB Amerikako Estatu Batuek, NBE Nazio Batuen Erakundeak eta horien aliatuek ingurua «berreraikiko» luketela. Oraingoz, Israelek ez du onartu Gallanten gerra osteko neurri hori, gobernuko gainerako ministroei aurkeztu behar baitie oraindik ere. Aste honen hasieran jakinarazi zuten, hain zuzen, Israelgo hedabideek herrialde horretako militarrak eta informazio zerbitzuko funtzionarioak Gaza hainbat eskualdetan banatzearen aldekoak direla, The Guardian egunkariak kaleratutako informazioaren arabera. «Administrazio zibila» eta laguntza humanitarioaren kudeaketa, beraz, «eskualde bakoitzeko konfiantzazko liderrek» bideratuko lukete. Bestalde, eta Gallantek atzo azaldu zuenez, Israelek «Gazan jarduteko eskubideari» eutsiko lioke, baina ez litzateke israeldarren presentzia zibilik egongo. Hori bete ahal izateko baldintza bakarra jarri zuen Defentsa ministroak: «Palestinako erakundeek hartuko dituzte karguak, Israelen aurkako ekintzarik eta mehatxurik ez badago». Gallantek aurkeztutako gerra osteko politikak, baina, AEBetako ordezkari politikoek hainbatetan proposatu dituzten neurriekin egiten du talka. AEBetako presidente Joe Bidenen administrazioak, hain zuzen, Gaza Palestinako Aginte Nazionalaren esku uzteko eta Palestinako Estatua sortzearen inguruko negoziazioei bide emateko eskatu dio Israeli; herrialde horretako lehen ministro Benjamin Netanyahuk, ordea, atzera bota du eskaera. Zehazki, gerra osteko Gazako gobernantzaren inguruan eztabaidatzeko asmoz bildu ziren atzo Israelgo lehen ministroa eta AEBetako Estatu idazkari Antony Blinken. Urriaren 7an Gazaren kontrako erasoaldia hasi zenetik, 22.600 lagunetik gora hil ditu Israelek; herenak baino gehiago umeak eta emakumeak dira, Gazako Osasun Ministerioaren arabera. Horrez gain, 57.000 lagun baino gehiago zauritu ditu. OME Osasunaren Mundu Erakundeak helarazitako datuek diotenez, gainera, Israelgo armadak 600 bonbardaketa baino gehiago agindu ditu ospitaleen eta antzeko osasun azpiegituren kontra. Guztira, 600 pertsona baino gehiago hil ditu Israelek ospitaleen aurkako eraso horietan, eta 770 baino gehiago zauritu. Israelgo Defentsa ministroak atzo adierazi zuen Gazako zerrenda bonbardatzen jarraituko dutela, baina «Hamasen aurkako erasoak» bideratuko dituztela. 670 ofentsiba Libanoko Gobernuak herrialdeko hiriburu Beiruten asteartean izandako erasoa gaitzesteko eskaera aurkeztu dio gaur NBEri. Hamasen adar politikoko buruzagiorde Saleh al-Aruri eta erakunde islamistako beste sei goi kargudun hil zituzten, hain zuzen, Hezbollahren kontrolpeko eremu batean. Libanoko Atzerri ministro Abdala Bu Habibek aurkeztu du idazkia, eta adierazi du milizia xiita horren eta Israelen arteko «indarkeria gorakadarik nabarmenena» dela egungoa, 2006tik. Alde horretatik, NBEri eskatu dio Israel presionatzeko, «erabaki eraginkorrak» hartzeko eta Libanoren kontrako «eraso gehiago» egotea eragozteko. Hezbollahren idazkari nagusi Hassan Nasrallah prentsaurreko batean mintzatu da gaur, eta adierazi du Libano «arriskuan» jarriko dutela, Al-Auriren aldeko erreakziorik adierazten ez badute. Haren ustez, «Israel eta AEB bezalako indar okupatzaileei» aurre egiteko garai historikorik «onena» da gaurkoa: «Gudu zelaian jasoko dute erantzuna», adierazi du. Oraingoz, Gazako gatazkan Israelen aurkako 670 ofentsiba aurrera eraman dituztela azaldu du; Israel eta Libanoren arteko mugan guztiak.

Monica Garcia Espainiako Osasun ministroak adierazi du datorren astelehenean proposamen bat helaraziko diela autonomia erkidegoei: osasun zentroetan eta zentro soziosanitarioetan maskara erabiltzera behartzeko. Izan ere, azken asteetan gora egin dute arnas aparatuko gaitzek, eta, adierazi duenez, maskara erabiltzea da neurri «eraginkorrena» gorakada horri aurre egiteko. Argitu du gomendio horrekin ez duela konpetentziarik «zapaldu» nahi, neurriak «koordinatu» baizik. Izan ere, zenbait lurraldek maskararen erabilera ezarri dute berriz ere osasun etxeetan, eta bertze hainbatek babes neurri hori erabiltzeko gomendioa eman dute. «Gure babesa eta koordinatzeko gaitasuna erakutsi nahi diegu autonomia erkidegoei; besteak beste, gune soziosanitarioetan maskarak nahitaez erabili behar direla bermatzeko», borobildu du Garciak. Hego Euskal Herriko osasun etxeetan ez da maskara erabili beharrik, derrigorrez ez, behintzat. Dena den, Osakidetzak eta Osasunbideak gomendatu dute erabiltzea. Izan ere, abenduaren 25etik gaur bitarte, nabarmen egin dute gora arnas aparatuko gaitzekin lotutako kasuek edo ospitaleratzeek. Horrez gain, Eusko Jaurlaritzak argitu du maskara janzteko gomendioa bai, baina agindua ez duela ezarriko, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan ez dagoelako «ez saturaziorik ez kolapsorik». Adierazi du beharrei «ondo» erantzuten ari direla une oro, eta itxaronaldiak baldin badaude ere «guztiak» artatzen dituztela, kasu bakoitzaren «premiaren» arabera. Astelehenean adituen batzordeek zer esango duten entzun nahi du beste erabakiren bat hartu aurretik. Gripeak, gora Hego Euskal Herrian gora egin dute gripe kasuek, baina baita koronabirus kasuek ere. Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako egoera aztertzen du arnas infekzio akutuaren zaintzaren txostenak, eta astero argitaratzen da. Abenduaren 25 eta 31 bitarte, arnas aparatuari lotutako 555 kasu egon ziren 100.000 biztanleko. Intzidentzia handiena Gipuzkoan dago (594); jarraian, Bizkaian (570); eta, azkenik, Araban (416). Dena den, aurreko astekoa baino apalagoa da datu hori, abenduaren 18 eta 24 bitarte 578 kasu zenbatu baitziren 100.000 biztanleko. Intzidentzia kopuru orokorrek behera egin badute ere, kasu larriek –ospitaleratzea eskatzen dutenak– gora egin dute: 29 dira 100.000 biztanleko, aurreko astean baino 9 kasu gehiago. 64 urtetik gorakoak dira kaltetuenak. Gripe kasuek ere gora egin dute: 935 kasu zenbatu zituzten abenduko azkeneko aste horretan, eta aurrekoan, berriz, 552. Koronabirus kasuek ere gora egin dute: 347 kasutik 465era igaro dira astebetean. Egoera zein den ikusita, Osakidetzak ohe gehiago prestatu ditu ospitaleetan: 120 Bizkaian, 40 Araban, eta 24 Gipuzkoan. «Ospitale edukiera handitzeak aukera emango du gure ospitaleetako ohiko jarduerari eusteko eta arnas infekzioek eragindako eskariaren gorakadari erantzuteko», adierazi dute ohar bidez. Nafarroan, berriz, astero txosten epidemiologikoa argitaratzen du Osasun Publikoaren Institutuak. Dokumentu horren arabera, abenduaren 25 eta 31 bitarteko astean nabarmen gora egin dute gora gripe kasuek: «Intentsitate eta larritasun handikoak» dira, eta «goranzko joera» hartua dute. 176 gripe kasu zenbatu dituzte, eta horien %84 A gripearenak ziren. Zenbatutako kasu guztietatik 108 ospitaleratu behar izan zituzten, aurreko astean baino askoz gehiago –55 izan ziren–. Dena den, adituek ohartarazi dute ospitaleratuen kopurua handia dela, baina «2020aren aurreko urteetan ikusitako mugen barruan» dagoela. «Antolaketa arazoak, ez gripea» Hego Euskal Herriko administrazioek nabarmendu dutenez, arnas aparatuko gaitzen ohiko goraldiak behartu ditu neurriak hartzera. LAB sindikatuak, ordea, salatu du urtez urte errepikatzen den egoera ez dela arnas aparatuko gaitzen ondorioa, «antolaketa gabeziena» baizik. Nafarroako Ospitale Unibertsitarioa «kolapso» egoeran dagoela salatu du sindikatuak, eta arintzeko hartu diren neurriak —pazienteak ospitaletik kanpoko larrialdi zentroetara bideratzea— erabaki «inprobisatuak» direla: «Ongi landu gabe ezarri dute, eta langileak eta erabiltzaileak informatu gabe. Horrek esan nahi du, beste behin ere, langileek aurre egin beharko diotela opor garaiko lan zamari». Oinarrizko osasun laguntzarako baliabide eta langile gehiago eskatu ditu, baliabide eta langile faltak ere eragina baitu ospitaleetako presazko eskarian. Nafarroako Ospitale Unibertsitarioko larrialdi zerbitzuak gehienez 300 larrialdiri erantzuteko prestatuta daudela dio, baina aste honetan 500 inguru artatu behar izan dituztela. Osasunari buruzko prestakuntza eta aldez aurreko informazio zehatza eskatu ditu herritarrentzat. Horrek, LABen arabera, «urtero kolapsoak sortzea eragotziko luke». Esan du iragarkiak ez direla nahikoa, eta beharrezkoa dela eredu aldaketa bat, herritarrek osasun zerbitzuak ongi ezagutu eta erabil ditzaten: «Ez da bidezkoa 07:30ean osasun zentroen ateetan ilarak sortzea eta larrialdiak kolapsatuta egotea, kontuan izanik larrialdiko laguntza horien erdiak osasun zentroetan ebatz daitezkeela». Herritarrei eskatu die arduraz joka dezatela eta ez ditzatela langileak egin arreta arazoen «erantzule bakar».