100.000 euro Enkarterri eskualdean enpresak sortzeko ekimenak abiarazteko, Lanbide Heziketatik (Gobernu Bilera 21-11-2023)

Hegaluzearen harrapaketa kuota % 23 igoko da 2024an, eta hegalaburrarena % 10

Eusko Jaurlaritzari eta Eusko Legebiltzarreko alderdiei 2024ko aurrekontuetan euskarazko ikus-entzunezkoetara «aurrekontu sendoak» bideratzeko eskatu dute Aldatu Gidoia kanpainako ordezkariek, Eusko Legebiltzarreko Kultura batzordean egin duten agerraldian, gaur, Gasteizen. Batik bat, egungo testuingurua aztertu eta kultura eta ikus-entzunezko politiketan «euskara erdigunera ekartzeko» proposamenak ekarri dituzte hizpidera. Irailaren 9an Aldatu gidoia euskararen alde kanpaina abiatu zuten Euskal Herriko hainbat eragilek, Jaurlaritzari eta EITBri eskatzeko kultura eta ikus-entzunezkoen politikak «errotik» aldatzeko. Sinadura bilketa bat abiarazi zuten. Eta, gaur legebiltzarrean eman dituzten datuen arabera, 2.450 sinadura baino gehiago jaso dituzte. Euskal Herri osoko 32 eragilek bat egin zuten eskaerarekin. Kopuruez harago, baina, esanguratsua da era askotako taldeek, eragileek eta elkarteek eman diotela babesa egitasmoari. Sinatzaileen artean daude Euskalgintzaren Kontseiluko idazkari nagusi Idurre Eskisabel, ELA sindikatuko idazkari nagusi Mitxel Lakuntza, LAB sindikatuko idazkari nagusi Garbiñe Aranburu, UEMAko lehendakari Martin Aramendi, EAB Euskal Aktoreen Batasuneko ordezkari Rakel Ezpeleta, Euskal Hedabideen Behategiko koordinatzaile Libe Mimenza eta Pantailak Euskaraz mugimenduko bozeramaile Alex Aginagalde. Norbanakoen artean, Pirritx, Porrotx eta Marimotots pailazoak, Josu Martinez zinemagilea, Mirari Martiarena gidoilari eta umorista, Juan Kruz Lakasta Euskalerria Irratiko zuzendaria, Arkaitz Zarraga soziolinguista eta Itxaso Paia bertsolari eta gidoilaria daude, besteak beste. Kanpainaren aurkezpenean iragarritakoa bete dute: Jaurlaritzara eta alderdi politikoetara jo dute, datorren urteko kultura politiketan eta aurrekontuetan euren eskariak aintzat har ditzaten. Mitxel Elortza Exeak hartu du hitza lehenbizi. «Urgentziaz» euskarazko ikus-entzunezkoen eskaintza erakargarria behar dela ohartarazi du, eta eskatu EITBk «gauzak aldatzeko audientziaren aitzakia» alboratzeko. Bereziki euskarazko bikoizketaren alde egin du interbentzioan. «Euskarazko bikoizketaren gainbeherak» erantzun bat behar duela gaineratu du: «Hankaz gora eta arautu gabe dago. Bai erakundeek eta bai Jaurlaritzak bikoizketa arloko hitzarmenaren alde egin beharko lukete». Intza Gurrutxaga Loidi kanpainako beste ordezkariak, berriz, Kultura eta Hizkuntza Politika Sailaren urteko aurrekontuaren %5 euskarazko ikus-entzunezkoetara bideratzeko eskatu du, euskaraz ekoitzitako lanak finantzatzeko eta zinema eta plataformetako edukiak euskarara bikoizteko diru laguntza lerro propioak sortzeko. «Euskarak fikzioa behar du, eta eskaintzak erakargarria izan behar du. Aurrekontu sendoak behar dira, diru gehiago bideratu behar da euskarazko ikus-entzunezkoetara». INTZA GURRUTXAGA, ‘Aldatu Gidoia’ kanpainako ordezkaria Azken hilabetean plataformak egindako eskakizunak berretsi ditu: EITBk urtean edukietarako jarritako diru sailaren %75 euskarazko programetarako jartzea; helduentzako film eta telesailen emanaldien erdia gutxienez euskaraz eskaintzea; Primeran plataforman, ikus-entzunezko eduki guztiak euskarara bikoiztuta eta azpidatzita eskaintzea; bi urtean, haur eta gaztetxoentako edukietarako aurrekontua progresiboki handitzea; euskarazko bikoizketa urtean 1.500 orduko produkziora itzultzea; eta ikus-entzunezko lanak finantzatzeko diru sailen %75 euskarazko ekoizpenak laguntzera bideratzea. Erakundeei eskatu diete lan egiteko euskarazko edukiek euskarri guztietan tokia izan dezaten. «Euskarak fikzioa behar du, eta eskaintzak erakargarria izan behar du. Aurrekontu sendoak behar dira, diru gehiago bideratu behar da euskarazko ikus-entzunezkoetara. Alda gidoia, hizkuntzaren eta guztion eskubideen alde», gogoeta egin du Gurrutxagak. Alderdien erantzuna Garikoitz Mendizabal EAJko legebiltzarkideak nabarmendu du aurrerapenak egiten ari direla, eta ez daudela «geldi». Jasone Agirre EH Bilduko legebiltzarkideak, berriz, adierazi du kanpainaren eskakizunek alderdi abertzalearen nahiekin bat egiten dutela. Eta PSE-EEko Alberto Alonsok adierazi du «kultura aniztasuna askatasunaren giltza» dela. «Pesimismotik» aldendu nahi duela esan du Carmelo Barrio PPko legebiltzarkideak. Herritarrek «kontsumitu nahi dutena aukeratzeko askatasuna» dute, haren arabera. PPko legebiltzarkideari erantzun dio Gustavo Angulo Elkarrekin Podemos-IUko legebiltzarkideak: «Aukeratzeko eskaintzarik ez badago, ez dago askatasun errealik». Bidea hasi besterik ez du egin Aldatu Gidoia-k. Kanpainarekin jarraitzeko, manifestazio batera deitu dute datorren urteko maiatzaren 18rako. Eusko Jaurlaritzaren Lakuako egoitzatik irtengo da, 17:30ean. Aldarri argia izango du: euskara eta euskarazko kultura oinarri izango dituen EITBren alde egitea.

Garraitzetara, Haize-Begi etxera heldu berri da Katalin, amarekin eta nebarekin. Bizimodu berri bati ekiteko asmoa dute kostaldeko herri horretan. Baina iritsi bezain pronto jasoko dute lehen ezustekoa: haur jaioberri bat topatuko dute sukaldean, saski batean sartuta. Nork utzi ote du haurtxo hori han, aspalditik itxita egon den etxetzarrean? Hala abiatzen da Miren Agur Meabe idazlearen Itzulerak nobela berria. Narrazioan, halere, ez dute ezusteko hori soilik biziko. Izan ere, haiek oraindik ez badakite ere, bada pasagune bat etxe zahar horretan, zeinetan denbora eta lekua gurutzatzen diren. Hala, XVI. mendera, duela laurehun urteko Garraitzetara egingo du jauzi Katalinek, eta Martija de Jauregi emagina ezagutuko du. Idazleak azaldu du gazteengan pentsatuta ondu duela lana, baina adin guztietako irakurleek gozatzeko modukoa dela iritzi dio Elkar argitaletxeko editore Antxiñe Mendizabalek. Pertsonaia gehiago ere badiren arren, bi protagonista nagusi ageri dira kontakizunean: batetik, Katalin, 17 urteko neska «ausart eta baikorra», medikuntza ikasi nahi duena; eta, bestetik, Martija, XVI. mendean bizi izan zen emagin eta sendalaria. Haren berri Cira Crespok eta Elene Ziordiak idatzitako Baginen liburuaren (Txalaparta, 2020) bidez izan zuela azaldu du Meabek; han ageri zen, «historiak bazterrean utzitako» beste emakume batzuen artean. Haren aititak mediku jardun zuen Meaberen sorterri Lekeition (Bizkaia), eta, hori jakin zuenean, «sekulako bulkada» sentitu zuen idazleak Martijaren bizitza irudikatzeko. Azaldu duenez, Uharte Arakilen (Nafarroa) bizi izan zen, sendabelarrekin egiten zuen lan, eta prestigio handia zuen, baina, haren aurkako jazarpena zela kausa, erbesteratu behar izan zuen. Haren berri izandakoan «Martija maitatzen hasi» zela adierazi du Meabek, eta gogora ekarri poema bat eskaini ziola bere azken poesia liburuan —Nola gorde errautsa kolkoan (Susa, 2020)—; «eta bere historia asmatu ahala, gero eta maiteago» izan duela gehitu du. Katalinek XVI. mendeko Garraitzetara egiten duenean ezagutuko du Martija. «Horrenbestez, garai haren eta berearen arteko kontrasteak pairatuko ditu», azaldu du idazleak. Emaginaren laguntzari esker egingo du aurrera, harengandik ofizioa ikasita, eta garai horren lekukotasun bat emango dio irakurleari. Bi pertsonaien arteko harremana dago, idazlearen ustez, nobelaren ardatzean. «Batak bestearengandik ikasiko dute, eta harreman barru-barrukoa eta estua izango dute». Pertsonaia gehiago ere agertuko dira iraganeko plano horretan, hala nola Pedro Laborda Martijaren senarra, Estefana nerabea, Zarandona jauntxoa, Antya igarlea, Fidelio alkimista, Sertutxa fraidea eta beste. Bien bitartean, Katalinen familiako kideek aurrera segituko dute XIX. mendeko Garraitzetan. «Istorioa saltoka garatzen da XVI. mendetik XIX. mendera bitartean. Pertsonaia batzuk orainetik iraganera joango dira, eta beste batzuk, iraganetik orainera etorriko». Miren Agur Meabe Idazlea Nobela zortzi ataletan banatu du idazleak, eta denen izenburuetan aipatzen dira haizea —«ongiaren nahiz gaizkiaren sinboloa»— eta denbora, «funtsezko elementua» dena, Meaberen hitzetan: «Istorioa saltoka garatzen da XVI. mendetik XIX. mendera bitartean. Pertsonaia batzuk orainetik iraganera joango dira, eta beste batzuk, iraganetik orainera etorriko». Hortik datorkio Itzulerak izenburua. Halaber, narrazioan «sineskerak, mitologia eta herri jakintza» nahasten direla iruditzen zaio egileari, eta «zientzia fikziotik ere puntutxo bat» baduela. «Gertaerak apailatuz, bortizkeria, iruzurra, samurtasuna, beldurra, ausardia, maitasuna, gorrotoa, heroismoa, saldukeria, elkartasuna eta zekenkeria topatuko ditugu. Eta atzeko oihal gisa, Aro Modernoaren ikuspegi orokor bat, pintzelada batzuk, asko sakondu gabe, baina hor daude Ameriketako merkataritza eta itsas espedizioak, erlijio gerrak, zientziaren eta herri jakintzaren arteko lehia eta abar». Berreskuratu eta balioesteko Halaber, atal bakoitza azpiatal laburretan banatu du egileak. Eta uste du hori ez ezik bere obran ohikoak diren beste ezaugarri batzuk ere topatuko dituela irakurleak, hala nola deskribapenak, baliabide poetikoak, elementu sinbolikoen erabilera, «ahozko testu zaharren eredura egindako testu berriak» eta kanta garaikideen oihartzunak. Ahotsei dagokienez, berriz, bi uztartu ditu: hirugarren pertsonako narratzaile orojakilea eta Katalinena, lehen pertsonan emana. Eta denborei dagokienez, berriz, lehenaldia eta orainaldia tartekatuz joan da. Egileak ez du ezkutatu narrazioa garatzen den kostaldeko herria, Garraitzeta, Lekeitio dela; gaztetako liburu batzuetan dagoeneko izen literario hori eman izan zion sorterriari. Halaber, «fabulazioa areagotzeko» asmoz, beste toponimo erreal batzuen izenak ere moldatu ditu, baina erraz identifikatzeko moduan eman ditu. Egile gisa, «gazteentzako nobela interesgarri bat taxutzea» izan du oinarrizko helburutzat, Meabek azaldu duenez. Baina liburuarekin beste xede batzuk ere lortuko balitu pozik legokeela gaineratu du. Batetik, Martijaren irudia «berreskuratu eta balioestea», baita historian emakumeek jasan duten zapalkuntzari buruz pentsaraztea ere. Halaber, nahiko luke liburuak balio izatea Aro Modernoaren konplexutasunaz jabetzeko, baita sexuen eta klase sozialen arteko desberdintasunez gogoeta eginarazteko ere. Eta, aldi berean, irakurleen sentsibilitate estetikoa garatzeko ere bai. «Miren Agurren idazkera arina eta erraza izan daiteke, baina horrek ez dio kentzen ez poesia, ez lirika, ez edertasuna, ezta atsegina ere». Antxiñe Mendizabal Elkar argitaletxeko editorea Antxiñe Mendizabalen ustez, eta erregistroari erreparatuta, Itzulerak nobela «berria eta originala» da Meaberen ibilbidean. Ildo horren aurrekaria duela bi urteko Itsasoaren atea (Elkar) izan litekeela uste du editoreak. «Hor hasi nintzen ni behintzat antzematen idazlea abentura gose zela. Bazuen abenturak bizitzeko gogoa, eta esan dezaket liburu honetan hartu duela gozamena alde horretatik, bere burua utzi duela protagonistaren ibilerek hara eta hona eraman dezaten, haren eskutik helduta eta haren pausoari jarraituz». Narrazioari dagokionez, liburua «mardul samarra» bada ere, atal motzak «arin-arin idatzitakoak» direla adierazi du, Meabek «airoso eta geldialdiak eginez, Martijaren pausoari jarraituz» idatzi izan balitu bezala. «Miren Agurren idazkera arina eta erraza izan daiteke, baina horrek ez dio kentzen ez poesia, ez lirika, ez edertasuna, ezta atsegina ere. Ederra izan da Miren Agur istorio hau ehuntzen ikustea; ziurtatu diezazueket asko disfrutatu duela, eta irakurleak ere beste horrenbeste disfrutatuko du».

Zer da euskal artista izatea? Galdera horri erantzungo diote bihar kultur sektoreko hainbat profesionalek, Ez gatoz Paristik podcastaren laugarren atalean. Keinukariak du izena, hain zuzen, itzaltzearen eta piztearen arteko zerbait baita. «Minoritatean baldin bagara, babesa lortu behar da», dio Pantxika Telleria dantzariak eta koreografoak saioan. Kultur langileen estatusari buruz ere gogoetatu dira beste hiru solaskide: Odei Barroso musikaria, Xabier Barinaga-Rementeria eta Maddi Goikoetxea aktore eta idazlea. Zer merezi duten ere izan dute hizpide; Goikoetxeak, esaterako: «Estatutuak emango digu prestigioa, edo prestigioak emango digu estatutua? Zer da lehenago, oiloa edo arrautza?». Artista izateaz eta horrek dakartzan ondorioez, Koldo Izagirre idazlea aritu da: «Artistak omen gara; besterik ez dugu entzun azken bi urteetan. […] Zenbat kalte egin digun hitz horrek». Elkarrizketatuez eta iritziaz gain, Eñaut Elorrietak Miguel Hernandezen Tipularen sehaska kanta musikatu du laugarren atal horretan. Harkaitz Canok ere idatzi du testu bat; berak, Xanti Agirrezabalak eta Amagoia Gurrutxagak lokutatu dute. Amagoia Gurrutxagak gidatzen du Ez gatoz Paristik podcasta, eta Ander Mujika aritzen da soinu errealizazioan.

Astelehenean hasiko den EAEko anbulantzien grebarako zerbitzu minimoak adostu dituzte. ELAk, USOk, LABek, UGTk, CCOOk eta ESK-k parte hartzera deitu dituzte sektoreko 1.800 langileak, Osakidetzakoen baldintzekin parekatzea eta erosteko ahalmena mantentzeko soldatak igotzea eskatzeko.

Urte hasieran, gizarte eragile batzuek salatu zuten Ertzaintza DSBE diru sarrerak bermatzeko errentaren hartzaile batzuen etxean sartzen ari zela, ikuskapen batzuk egiteko. DSBEaren lege berria oraindik ez zegoen indarrean orduan, eta ikuskapen horiek legearen aurkakotzat jo zituzten Berri Otxoak-ek, Argilan-ESK-k, Deba Bailarako Kontseilu Sozialistak eta beste hainbat eragilek. Izan ere, aurreko legeak ez zuen ezer esaten hartzaileen ikuskapenari buruz; abenduaren 22ko 14/2022 legeak, ordea, bai.

Lege berriaren IV. tituluak arautzen du Lanbideren «ikuskapen eginkizuna». 94. artikuluak dio Lanbideko ikuskatzaile berriak DSBEaren hartzaileen etxean sartu ahalko direla, bizikidetza unitateen egiaztapenak eta bestelakoak egiteko. Iñaki Uribarri Argilan-ESK-ko ekonomistak adierazi du 25-29 kideko ikuskatzaile talde bat sortuko dela, «Lanbideko polizia», haren hitzetan. Orain arte udaltzainek eta ertzainek «legearen kontra» egin dutena egingo dute.

Ikuskatzaile talde hori, baina, oraindik ez da sortu. Izan ere, Uribarrik esan moduan, legea indarrean sartu eta gehienez bi hilabetera onartu behar zuten DSBEa irizpidetuko duen araudia, baina oraindik ez dute onartu, nahiz eta legea martxoaren amaieran indarrean sartu zen. Sara Buesa Lanbideko Prestazio eta Inklusio zuzendariak SER kateari irailean adierazi zion urrian onartuko zutela araudi berria, baina hori ez da jazo oraindik.

«Berme gehiagoko legea»

Orain arte, poliziek DSBEaren hartzaileen etxeetan egindako inspekzioetan «nahi zutena egiten zuten», Uribarriren arabera. Hala, lege berrian Elkarrekin Podemosek lortutako akordio batzuei esker, «berme gehiago» izango dituzte hartzaileek ikuskapen horietan: «Hemendik aurrera itxura txukuna eman beharko dute, dokumentazioa eraman, ikuskapenak egitea ahalbidetzen dien txartel bat erakutsi, zer egin behar duten esan… ezingo dira sartu Ertzaintza sartzen zen moduan».

Hala ere, bazterkeria egoeran dagoen jendearekin lan egiten duten eragileak ez daude ziur berme horiek beteko diren edo ez, Lanbiderekin bermeek «balio dutena balio dutelako», Uribarriren esanetan. Uribarri bera, baina, baikor dago: «Ez badugu ondo egiten, gure errua izango da, legea gure alde baitago». Uste du funtsezkoa izango dela jendeak garbi izatea zeintzuk diren bere eskubideak.

Horretarako, Argilan-ESK-k eskuorri batzuk egingo ditu DSBEaren hartzaileei emateko, Lanbideko ikuskatzaileei une oro oroitarazteko zer esaten duen legeak. «Ikuskatzaile gorputz hori Lanbideko polizia izango da, baina jendeak kasu egiten badigu eta ez badira izutzen, berme gehiago izango dituzte», azaldu du.

Lege berriak, baina, oraindik ere alde txar asko dituela uste du Uribarrik, berme horiek ezbaian jartzen dituztenak. Izan ere, elkarrekin bizi diren lagun batzuen harremana «ezkon-harreman baten analogoa» izango dela ondorioztatuko dute bi kasu hauetan: seme-alabarik badute komunean, edo azken lau urteetan gutxienez bi urtez elkarrekin bizi izan badira. Beraz, bakoitzak bere DSBEa jasotzen duten bi pisukidek bi urte baino gehiago badaramatzate etxe berean bizitzen, ezkon harreman moduko bat dutela ondorioztatu ahalko dute, eta DSBE bat ez baizik bi kobratzea leporatu.

«Shock terapia»

DSBEaren kudeaketa Lanbidek hartu zuen arte, herri bakoitzeko udaltzainek egiten zituzten ikuskapenak errentaren hartzaileen etxeetan, zerbitzu sozialen eta foru aldundien esku baitzuten eskumena. Kudeaketaren ardura Lanbidek hartu zuenean, Ertzaintza hasi zen ikuskatze horiek egiten, eta Uribarrik uste du horrek jendea are gehiago beldurtu zuela, «nahiz eta poliziak kaleko jantzita joan».

2023aren hasieran aldatu ziren gauzak. Hainbat gizarte eragilek salatu zuten Ertzaintzaren ikuskatze horiek areagotu egin zirela, eta, legez kanpokoak zirela salatzeaz gain, adierazi zuten erabaki batzuk iritzi subjektiboekin hartzen ari zirela. Orduan, Berri Otxoak taldeko kide Sheila Fernandezekin hitz egin zuen BERRIAk, eta adierazi zion hainbat errenta behin-behinean bertan behera uzten ari zirela aurreiritzietan oinarrituta.

Fernandezek emandako adibide batzuen arabera, emakume bati errenta kendu zioten esekitokian gizonezkoen arropa lehortzen izateagatik. Emakumeak bere arropa zela adierazi zien ertzainei, baina haiek iradoki zuten bertan gizon bat bizi zela, eta bizikidetza unitateari buruz gezurra esan zuela. Beste bati errenta kendu zioten ikuskapena egin zuten unean lagun batzuk zeudelako bertan kafea hartzen, eta harekin bizi zirela ondorioztatu zuten agenteek.

Ertzaintzak gezurtatu egin zuen ikuskatze horiek egiten ari zela. Uribarrik adierazitakoaren arabera, ikuskapenen areagotze hori laster amaitu zen, eta DSBEaren hartzaileen etxean sartzeari utzi zioten. Ekonomialariaren iritziz, «shock terapia» moduko bat egiten saiatu ziren horrekin, etorkizuneko Lanbideko ikuskatzaileek egingo dituzten ikuskatzeak begi hobez ikusteko.

Eusko Jaurlaritzak enplegu arloan politika aktiboak egiteko eskumena du soilik, eta Lanbide da horren arduraduna, 2011. urteko urtarrilaren lehenean bulegoak ireki zituenetik. «Orientazioa, formakuntza eta prospekzioa» dira Lanbideren eginkizun nagusiak, Nagore Ripalda ELAko delegatuaren arabera. Baina ez dute astirik. «Langileek ez dute denborarik orientazioa egiteko».

Ripaldaren ustez, DSBE diru sarrerak bermatzeko errentan dago gakoa. Izan ere, azken urteetan Lanbideren eskuetan egon da haren kudeaketa, eta langileei denbora gehiegi eskatzen die. Orientazioak itxaron dezake, baina DSBEa ahalik eta azkarren kudeatu behar da. «Gure agenda DSBErako hitzorduek betetzen dute, eta ahal dugunean orientazioa egiten dugu. Lanbide orain ez da enplegu zerbitzu bat, baizik DSBEa kudeatzen duen zerbitzu bat», adierazi du.

Mattin Etxabide Lanbideko LABeko ordezkariak uste du orokorragoa dela Lanbideko arazoa. «Bulego askotan atzerapen handia daukate, eta hori baliabide faltagatik gertatzen da, baina baita funtzionamendu eta lidergo faltagatik ere».

Orientazioa, pribatizatua

Lan bila daudenak edo lanez aldatu nahi dutenak orientatzea da Lanbideren eginkizun nagusia; enplegu politika aktiboak egitea, azken finean. Bada, zerbitzu hori ondo emateko ezintasuna dela eta, Lanbidek urteak daramatza zerbitzu horiek entitate kolaboratzaileen esku uzten.

Ripaldak azaldu du Lanbideko teknikari gehienak orientatzaileak direla, eta asmo horrekin sartu zirela bertan lan egitera, baina ez dutela horretarako denborarik. «Eskualde bakoitzean entitate ezberdinak daude, eta dirua ematen diete guk orientatu ezin dugun jendea artatu dezaten. Eta gu, berriz, egin nahi dugun lan hori egin gabe geratzen gara».

EAJ eta PSE-EE Eusko Legebiltzarrean onartzekoak diren enplegu legeak, gainera, arazo hori betikotuko duela ziur da Etxabide. «Aurreikusten da Lanbideren aurrekontua handitu egingo dela Europako funtsekin, eta uste dugu negozio aukera handia sortuko dela hor; Lanbide indartu beharrean, administrazioaren apustua izango da orientazioa eta beste zerbitzu batzuk kanpora ateratzea».

Etxabideren ustez, Lanbideren orientazio zerbitzua «indartzeko» aukera dago, baina, aurrez aipatutako lidergo faltagatik, kanpoko entitateen bidez egingo da lan hori. Lanbideko langileek barne-barnean sufritzen dute arazo hori: «Hemen daramadan denboran harritu nauen gauza bat da langileek zer-nolako inplikazioa duten Lanbiderekin. Haren parte sentitzen dira, eta Eusko Jaurlaritzako beste sail batzuetan ez da ikusten hori».

Proba pilotuak

Etxe barruko egiturazko arazo horiek konpontzeko asmoz, Lanbidek funtzionamendu berri bat diseinatzeko kontratatu zuen Deloitte aholkularitza multinazionala iaz, 1,3 milioi euro ingururen truke. Ripaldak azaldu duen moduan, bulegoetako teknikariak bitan banatuko dituzte: batzuk espresuki DSBEaren kudeaketaz arduratuko dira, eta besteek enpleguarekin zerikusia duten zereginak hartuko dituzte, enpresekin harremana izatea eta orientazioa, adibidez. Bulego batzuetan proba pilotuak egiten ari dira, Lasarte-Oriakoan (Gipuzkoa) eta Donostiako Antigua auzokoan, esaterako.

Etxabide eta Ripalda ados daude itxura ona duela funtzionamendu berriak, baina probak gaizki ateratzen ari direla adierazi dute biek ala biek. ELAko ordezkariak dio arazo asko daudela, baina arduradunak ez direla horren jarraipena egiten ari.

Etxabidek ere «primeran» ikusten du lanaren banaketa hori, baina uste du ez direla jarraipenik egiten ari: «Gizarte langileekin ez dago inongo koordinaziorik eta kohesiorik, eta, askotan, Lanbideko langilearen borondatearen esku geratzen da. Ez dago modu antolatu edo formal bat». Arazo horiei aurre egiteko esku hartzea falta dela uste du: «Normala da arazoak egotea; plan pilotuak horretarako dira, gabeziak identifikatzeko, baina gabezia horietarako neurriak hartzea eta erantzunak ematea falta da».

Ripaldaren arabera, ziurrenik urtarrilean hasiko dira bulego guztietan funtzionamendu berriarekin, nahiz eta probak ondo ez atera.

Bulego falta

Lanbideko bulegoetako langileak lanez lepo daude, Ripaldaren esanetan. Une oro lan ezberdinak egiten dituztela dio: «Hori eromena da. Jende asko gaixotzen ari da, eta baja hartzen ari da. Eta hartzen ez dutenak sufritzen ari dira. Hortaz, giroa oso txarra da oraintxe». Eta ez du uste Deloittek diseinatutako aldaketa horrek eragin handirik izango duenik.

Bulegoetan, baina, ez dira langile gehiago sartzen, nahiz eta lan guztia egitera ezin iritsi ibili. Bulego gehiago behar direla uste du Ripaldak, eta Irun (Gipuzkoa) jarri du adibide. Izan ere, Irungo Lanbideren bulegoan udalerriko posta kode guztietako biztanleak hartzen dituzte, baita Hondarribikoak ere. Ia 80.000 pertsona dira guztira. «Gainezka» daude langileak.

Herriaren ezaugarrien arabera, gainera, asko aldatzen da DSBEaren eskarien kopurua. Irunen, batez besteko errenta txikiko udalerri askotan gertatzen den moduan, baztertuta dauden familia asko daude, eta errenta eskariak handiagoak dira, beraz: «Irunen DSBE mordoa dago».

Gainera, hilabetero bulegoen zerrenda kaleratzen da, bakoitzak zenbat lan egiten duen ikusteko eta ondoren kontuak eskatzeko. «Kanpoan jendeak ez daki gu horrela gaudenik», adierazi du Ripaldak, atsekabez.

Bulego eta pertsonal falta ez ezik, lantokiek gaur egun dituzten baldintzak ere zalantzan jarri ditu Etxabidek. «Bulego askotan, arretarako baldintzak ez dira oso egokiak: jende pila, mahaiak bata bestearen ondoan… Orientazio saio batean pertsona batekin konfiantzazko esparru minimo bat lortzeko baldintzarik ez dago».

Behar sozialak identifikatzea ere bada Lanbideko administrarien eta teknikarien lana, eta lantokien baldintzek lan hori ondo egitea zailtzen duela uste du Etxabidek. Hori dela eta, Lanbidek pertsonal gehiago behar duela uste du, «zalantzarik gabe».

Itxura baino gehiago aldatzeko bidean da Lanbide. EAEko enplegu zerbitzu publikoaren izaera aldatzea proposatu du Eusko Jaurlaritzako Lan eta Enplegu Sailak, eta Eusko Legebiltzarrean onartzekotan diren Enplegu Legea baliatu nahi du horretarako. Erakunde autonomo izateari utzi, eta zuzenbide pribatuko erakunde bihurtuko da, enplegu erakundea eraberritzeko estrategiari lotuta.

Hastapenetara itzuliko litzateke erakundea hala. Izan ere, zuzenbide pribatuko erakunde publiko gisa jarri zen martxan zerbitzua 2010ean, Confebasken eta UGT eta CCOO sindikatuen oniritziarekin. Patxi Lopez lehendakari zela jaso zuen Eusko Jaurlaritzak enplegu politika aktiboen eskumena, EAJk Espainiako Gobernuaren aurrekontuak babestu ondotik, eta haren bitartez sortu zen Lanbide erakunde gisa.

Erabaki hark hasieratik sortu zuen desadostasuna, ordea, eta handik urtebetera Lanbideren izaera aldatzea onartu zuen Eusko Legebiltzarraren gehiengoak, PPren ekimenez. Nolanahi ere, eztabaida hura ez zen guztiz amaitu, hamabi urteren ondoren, orduko hartan mahaiaren gainean jarri ziren argudioak alderdien ahotan segitzen baitute oraindik.

Sozialisten hitzetan antzeman daiteke hori. Idoia Mendia lehendakariorde eta Lan eta Enplegu sailburua bere garaian Gemma Zabaleta Lan eta Gizarte Politikako sailburuak erabilitako argudio berberekin aritu baita Lanbideren eraldaketa justifikatzen. Mendiaren hitzetan, figura berriari esker, «arinagoa eta malguagoa» izango da Lanbide enplegu zerbitzuak ematen, eta dinamismo eta espezializazio profesional handiagoa izango du. Iritzi dio modu horrek barne kudeaketa antolatuagoa izaten lagunduko duela, baita dagokion eginkizunak hobeto betetzen.

Alderdien zalantzak

Zuzenbide pribatuko erakunde publikoaren figura ezaguna da administrazioari lotutako beste erakunde batzuetan: besteak beste, EITBk, Osakidetzak eta Energiaren Euskal Erakundeak dute izaera juridiko bera. Figura horrek ez die kontrol publiko eta parlamentarioari izkin egitea eragozten erakundeei, baina askatasun handiagoa ematen die aurrekontuak zehaztu eta langileak kontratatzeko orduan. Hala nabarmendu zuten alderdiek 2011n, Lanbide erakunde autonomiaduna izatea onetsi zutenean.

Horien artean zen orduan oposizioan zegoen EAJ. Ordea, aldaketaren alde azaldu dira jeltzaleak orain. Jon Aiartza legebiltzarkideak arrazoitu du garaiak aldatu egin direla, eta testuinguruak berak ekarri duela izaera aldatzeko beharra: «Lanbidek merkatuaren beharretara egokitzeko gaitasun handiagoa eskatzen du, euskal gizarteari bere zerbitzua emateko. Funtsezkoa da erantzun arin eta malguak emateko gaitasuna izatea».

Aiartzak gogorarazi du aldaketa hori zertan oinarritzen den: Lanbide Hobetzen planean, 2030erako enpleguaren euskal estrategian, eta aurreko legealdian Lanbide modu integralean modernizatzeko eta eraberritzeko egindako lanetan. «Horiek guztiek Lanbideren izaera juridikoa aldatzearen alde egiten dute», azpimarratu du. Eta berretsi du Lanbideren publikotasuna eta kontrola bermatuta daudela, besteak beste legean bertan ere jasota daudelako baldintza horiek, hala zioen azalpenetan, nola zenbait artikulutan.

EH Bilduren iritziz, ordea, aldaketa «atzerapauso bat» da, eta ez dago behar bezala justifikatuta. «Ez dugu ulertzen zergatik garai hartan izaera juridikorik hoberena zenak orain ez duen balio», gaitzetsi du Pazis Garcia legebiltzarkideak. Eta ohartarazi du ez dagoela enplegu erakundearen izaera aldaketa babesten duen txostenik.

«Funtzio Publikoko Zuzendaritzaren arabera, zuzenbide pribatuko erakunde publiko bihurtzeak ez du hobetuko giza baliabideen kudeaketa, Jaurlaritzak argudiatu bezala; are gehiago, konplikatu egin dakioke, bi araubide juridikotako langileak izango baititu», adierazi du Garciak.

Halaber, nabarmendu du Ekonomia eta Ogasun Saila ere izaera aldatzearen aurka dagoela, Kontrol Ekonomiko Bulegoak ez baitu «behar bezala oinarritutako arrazoirik» ikusten horretarako. «Duela urtebete onartu zuen Eusko Legebiltzarrak Enplegu Publikoaren Legea. Orduan esan ziguten XXI. mendeko legea zela hura, baina orain lege horretatik aldendu nahi dute, behar den eraginkortasunarekin lan egitea oztopatzen duelako. Harrigarria da, eta nahiko inkoherentea», salatu du Garciak.

Elkarrekin Podemos-IU ere ez dago konforme Lanbide izaera pribatuko erakunde publiko bihurtzearekin. Jon Hernandez legebiltzarkideak adierazi du ulertzen duela Jaurlaritzak egiten duen diagnostikoa, baina ez dator bat hari aurre egiteko moduarekin: «Lanbideri ez zaizkio behar adina baliabide eman, eta horrek arazoak sortu ditu. Eta uste dugu irtenbide hau adabaki bat baino ez dela: gauzak lehenago egin behar ziren».

Hernandezek azpimarratu du izaera aldatu baino lehen badagoela «Lanbide hobetzeko marjina». Are, legea «bide onean» doala nabarmendu du, baina iritzi dio erakunde autonomo gisa ere ezarritako helburuak lortzeko modua badagoela. «Enplegu zerbitzu publiko duin eta indartsu bat izatea da helburua, bere eginkizunak betetzeko gai dena». Hala ere, negoziatzeko tarte txikiegia izan dutela salatu du Hernandezek, Jaurlaritzak legea onartzeko «presa» duelako.

Sindikatuak ere kontra

LAB eta ELA sindikatuek ere gogor kritikatu dituzte Jaurlaritzaren asmoak. Haien iritziz, izaera aldatzeak alde batera utziko lituzke funtzio publikoko «ia kontrol eta berme guztiak», langileen kontratazioari dagokionez. Eta gardentasun eta kontrolik ezak enplegu programei eta prestakuntzaren azpikontratazioari eragingo diela, «pribatizazioari atea are gehiago irekiz». Bada, Lanbide arautzen duen testu zatia legetik kentzeko eskatu dute, eta izaera ez aldatzeko.

Gipuzkoako kale garbiketako eta zabor bilketako langileek abenduaren 20tik aurrera greba mugagabea hasiko dutela iragarri dute, “patronalak hitzarmenaren negoziazioan blokeatuta daudelako”.