Ostalariak, merkatariak, eta mota guztietako zerbitzuak eskaintzen dituzten autonomoak. Guztira, Gipuzkoan, 42.000 zergadunek baino gehiagok erabiltzen dute Ticket Bai sistema. Hain zuzen, azaroaren 1ean, herenegun, urtebete bete zen horietako batzuek ordainagiri sistema hori ezartzeko betebeharra dutenetik. Merkatariek faktura digitala egiten duten momentuan bertan bidali behar izaten dute Gipuzkoako Foru Aldundiko Ogasunera, informazio osoarekin. Ogasuneko iturrien arabera, milioi bat faktura baino gehiago iristen zaizkio egunero orain, eta, sistema ezarri zutenetik, 317 milioitik gora jaso dituzte. Iritzi ezberdinak daude sistema horren inguruan.
Aldundiak sistema berria aurkeztu zuenean adierazi zuenez, zerga iruzurrari aurre egiteko jarri zuen indarrean Ogasunak Ticket Bai. Irune Iarza Ogasuneko zuzendari nagusiak esan zuenez, beste helburu garrantzitsu bat zen “ekonomia digitalizatzea, eta ogasunarekin egin beharreko izapideak arindu eta erraztea”. Bi xede horiei segika, “ekonomia bultzatu, lehiakortasun leiala sustatu eta guztion ongizate soziala hobetu” nahi du Ogasunak, Iarzaren arabera.
Ikusi gehiago: «Dendari txikiak utzi bakean, eta zentratu handietan»
Ekonomiaren digitalizazioak, besteak beste, zergadunen egunerokotasuna “erraztu” egiten duela defendatu du Iarzak: “Ticket Bairen bitartez, bidalitako faktura eta egon daitezkeen arazoen eguneko jarraipena egin dezakete zergadunek, eta hori, errenta aitorpena egitean, lagungarria da oso”. Ez dira iritzi berekoak Edurne eta Arturo Iziar enpresariak. Neba-arrebak dira, eta bakoitzak sektore ezberdinetan dauka negozio propioa. Ordiziako lursailen kudeaketarako Auzoki enpresaren jabea da Edurne, eta igeltsero gisa Goierriko eskualdean lan egiten duen Iziar Igeltseritza enpresan autonomoa da Arturo. “Ez diot inongo alde onik ikusten Ticket Bairi. Fakturak egiten dituzun momentuan bertan bidali behar dituzunez, ezin dituzu errepasatu edo pixkanaka prestatzen joan, lan luzeen kasuan. Bidali ondoren begiratu ditzakezu, baina gauzak konplikatu egiten dira”, kexatu da Arturo Iziar.
Ticket Bai jarri aurretik, fakturak egiteko bestelako programa batzuekin egiten zituzten ordainagiriak merkatari gehienek, eta programak ordezkatzera behartu ditu sistema berriak. Edurne Iziarren Auzoki enpresa izan zen inguruan sistema berria jartzen lehenenetarikoa: “Bi urte daramatzagu. Ticket Bai jartzeko derrigortasuna indarrean sartu baino hiru hilabete lehenago jarri genuen guk martxan, orduan diru laguntza batzuk zeudelako”. Hala ere, Edurneri zaila egin zitzaion sistema berrira ohitzea: “Aurreko programa baino zailagoa egin zaigu erabiltzeko. Lan gehigarri bat eskatu zigun hasieran; ordu pila bat sartu behar izan genuen. Ekonomikoki ere inbertsio bat egin behar izan genuen”. Antzeko esperientzia izan zuen haren neba Arturok: “Hasieran, batez ere, arazoak eman zizkidan: ez zegoela ondo, sinadura elektronikoa behar zela, iraungi egin zela…”.
“Formakuntza falta”
Badira, ordea, esperientzia positiboa izan duten dendariak ere. Idoia Elexpuru da horietako bat; Aretxabaletako Belar Meta arropa dendaren jabea da, eta aitortu du “uste baino errazagoa” egin zitzaiola Ticket Bairen sistemara ohitzea. Gainera, fakturak egiteko programak aldaketa bat behar zuela aprobetxatu zuen sistema aldatzeko: “Momentu hartan geneukan programa konplexuagoa zen erabiltzeko, eta aldatu egin nahi genuen Ticket Bai heldu baino lehenago ere. Beraz, ondo etorri zaigu. Aldaketa bera pixka bat gogaikarria izan da, baina bestela ere egin behar genuen. Orain daukagun programa errazagoa da, gainera”. Iarza Ogasuneko zuzendari nagusiak adierazi du erabiltzaileei hasieran “ardura” sortzen ziela sistema berrira ohitzeak, baina, behin martxa hartuta, “eskerrak” eman dizkiotela Ogasun Sailari.
“Formakuntza falta” izan da merkatarien elkarteek salatu duten beste faktore bat. Edurne Iziarrek azaldu du, bere kasuan, ez zutela formakuntzarik jaso, eta bere kabuz ikasi behar izan duela. Arturo Iziarrek, berriz, gestoria batera jo zuen, programa behar bezala egokitu ziezaioten, eta kexu da horrek “gastu gehigarri bat” ekarri diolako. Elexpuruk azaldu du programa instalatu zion teknikariak eman zizkiola hura erabiltzeko azalpenak. Aldiz, Iarzak adierazi du “formakuntza eta informazioa” zabaldu dietela erabiltzaileei, “Ogasuneko langileek emandako jardunaldi irekien bitartez”.
Gipuzkoako Foru Aldundiak Ticket Bai faktura sistema jartzeko asmoa erakutsi zuenetik, haren aurka agertu da Dendartean Gipuzkoako merkatarien elkartea, merkatari txikiak enpresa handiekin zein beste leku batzuetan kokatutakoekin alderatuta desabantailan uzten zituela argudiatuta. Elkarteko kidea da Xabier Aldalur (Azpeitia, 1990).
Kalterik ekarri al die Ticket Baik merkatariei?
Uste dugu, sistema onuragarria izan daitekeen arren, hura ezartzeko beste era batera egin zitezkeela gauzak. Gipuzkoako Foru Aldundiak guztiei berdin inposatu die, eta merkatari txikiak zein enpresa handiak zaku berean sartzea kaltegarria izan da, dendari txiki batek ez duelako enpresa handi batek duen gaitasuna horrelako aldaketa baten aurrean egokitzeko. Dendariek behin eta berriz adierazten digute egunerokoan milaka arazo txiki sortzen dizkiela sistemak.
Digitalizaziora pausoa ematea kostatu zaie denda txikietako jabeei?
Dendartean eta bestelako erakunde asko tematu ginen, eta, azkenean, 60 urtetik gorako autonomoak, langilerik ez dutenak, ez dute sisteman sartu behar izan. Baina ez da nahikoa. Kasu batzuetan, sistema jartzera behartu dituzte 60 urtetik gorako autonomoak, adin bereko beste langile bat kontratatua zutelako.
Segurtasun falta sortzen die sistema berriak adinekoei?
Beldurrak sortzen zaizkie sistema digitalarekin, badakitelako informazioa zuzenean Ogasunera doala. Ez da ezer ezkutatu nahi dutelako, baizik eta gaizki egitearen beldurra dagoelako.
Salatu zenuten sistema hori ezarri aurretik ere merkatari txikiek ez zutela iruzurrik egiten.
Iruzurraren portzentaje oso handi bat enpresa handietatik datorrela esaten dute ikerketek. Beraz, beste bide batzuk egon daitezke helburua benetan iruzurra saihestea bada. Dendari txikiak utzi bakean, eta zentratu handietan.
Ticket Bai ezarri ordez, eskatu duzue Madrildik datorren beste lege bati itxoiteko. Zer agintzen du lege horrek?
Lege horrek hornitzaile informatikoak behartuko ditu egiten dituzten programa berriak edo eguneratzen dituztenak Ogasunarekin lotzen, Ticket Baik egiten duen moduan. Madrilgo legea, ordea, progresiboa izango da, eta programen eskaintza zabalagoa izango du, merkeago. Aurreonartuta dago legea, eta badirudi hurrengo urteetan indarrean sartuko dela.
Ticket Bai sistema modu desegokian jartzeagatik, salatu egin duzue Foru Aldundia.
Bai. Ticket Bairen legezkoasuna ezbaian jarri nahi izan dugu. Momentu honetan auzia arlo judizialera pasatu da.
Zergatik diozue prozesua ez dela legezkoa izan?
Arrazoi nagusia lehiakortasunarena da. Egoitza nagusia Gipuzkoan edo Araban daukaten dendak soilik daude behartuta Ticket Bai jartzera, eta egoitza beste nonbait daukatenak, aldiz, ez. Beraz, saltokien arteko ezberdintasuna sortzen da, batzuk derrigortuta daudelako inbertsio bat egin eta denbora bat inbertitzera fakturazioa digitalki egiteko, eta besteek, berriz, ez dutelako obligazio hori.
Urtea, oro har, ona izan da Bizkaiko eta Gipuzkoako baxurako arrantzaleentzat. Bertako kofradietan merkaturatutakoak %43 egin du gora, eta salmenten balioak %15, 2022ko emaitzekin alderatuta. Urrian amaitu da aurtengo arrantzaldia, eta Eusko Jaurlaritzako Garapen Ekonomikoko Sailak argitaratutako behin-behineko txostenaren arabera, pandemia aurreko kopuruetara itzuli dira: emaitzak 2019koen ia berdinak dira.
Informazio gehiago. Elkarrizketa. Leandro Azkue: «Nahiko genuke freskora gehiago joan, baina merkatuak agintzen du»
2022koekin alderatuta, gorakada handia izan da; batez ere, kofradietan enkantean jarri den arrain kantitatean. Espezien arabera, horrela izan da: hegaluzearena %13 handitu da, berdelarena %38, eta sardinarena %37. Aipagarria da antxoarena, aurreko urtekoa halako bi izan baita (%101).
Hori bi arrazoirengatik gertatu da. Batetik, Bruselak %17 handitu zuelako antxoaren arrantza kuota 2023rako, Bizkaiko golkoan espeziea leheneratu egin delako. Bestetik, eta batez ere, aurten antxoa euskal kostaldetik gertuago arrantzatu dutelako. Horrela, %72 bertako portuetan deskargatu dituzte Bizkaiko eta Gipuzkoako ontziek. 2022an, antxoa urrunago egon zen, Asturias parean, eta euskal portuetan %46 baino ez ziren izan deskargak.
Arrantzatutakoa bikoiztu izanak eragina izan du, halaber, salmenten guztizko balioan: %171 handitu da. Aurten, arrantzaleek alde izan dute antxoa handiagoa harrapatu dutela eta prezio hobean saldu dutela.
Kezka hegaluzearekin
Sardinaren salmenten balioa %33 handitu da, gehiago arrantzatu baitute. Aldiz, hegaluzearena %13 apaldu da, eta berdelarena %2. Txitxarroarena, berriz, %58 apaldu da. Baina hori kuotaren murrizketa handiari zor zaio -%96koa 2023an-, eta ez prezioari, gora egin baitu.
Izan ere, antxoa eta txitxarroa salbuespena izan dira, beste espezie guztietan jaitsi egin baita salmenta prezioa, azken urteetako joerari jarraituz.
Arrantzaleak hegaluzeak kezkatzen ditu gehien. 2023an, Bizkaiko eta Gipuzkoako portuetan %7 handitu dira deskargak, baina salmenten balioa %16 apaldu da bertako lonjetan. 2022an gertatu zen bezala, udan geldialdi batzuk egin dituzte, eta kanpaina urrira arte luzatu dute prezioa igotzeko asmoz, baina horrek ez du ia eraginik izan.
Gainera, etekina txikiagoa izan zitekeen, ez balitz hegaluzea euskal kostaldetik gertuago harrapatu dutelako beste urte batzuetan baino. Euskal portuetan arrantzatutakoaren %74 deskargatu dute, batez ere Getarian (% 51), Hondarribian (% 30) eta Bermeon (%10). Eta batez beste 3,31 euro ordaindu da kiloa. Kanpoan, zertxobait gehiago: 3,92 euro.
Gutxiago jaten da
Txostenean, Jaurlaritzak beste datu bat nabarmendu du: arrainak pisu txikiagoa duela erosketa saskian. 2022ko datuekin alderatuta, ondorioztatu du Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako herritarrek, batez beste, 2021ean baino %17 gutxiago gastatu dutela arrainean, eta kontsumoa %22 apaldu dela -13,3 kilo pertsonako eta urteko, batez beste-.
Pandemian, kontsumoak gora egin zuen, baina 2013. urteaz geroztik joera da gero eta arrain fresko gutxiago kontsumitzea. Hala ere, handitu egin da kontserben, itsaskien eta moluskuen kontsumoa.