Ezustean agertu eta hedatu da gaixotasun hemorragiko epizootikoa, izurrite hemorragikoa. Basa ihizeak eta behiak hunkitzen ditu bereziki, eltxoaren ziztadak kutsaturik. Lehen sintoma, behietan, maingudura da; gero, muturra kolorez aldatzen da, eta gertatzen ahal da mihia hain mingarria izatea ezen behiek ez baitute gehiago jaten eta edaten. Kasu pare bat baizik ez ziren irail erditsuan Ipar Euskal Herrian: Hazparnen eta Etxebarren. Egun, bostehundik goiti dira Pirinio Atlantikoen departamenduan; anitz, Iparraldean.
Hego hemisferioan ezaguna da eritasun hori, eta Espainiako Estatuan agertu zen lehen kasuekin, iazko udazkenean. Zientzialarien erranetan, klima aldaketari egotzi behar zaio eritasunaren presentzia iparralderago agertu izana. Eltxoek soilik garraiatzen dute birusa: kabalen artean ez da transmititzen, eta ez ditu humanoak ere kutsatzen. Haragia kontsumitzeak ere ez du eraginik, baina behi hazleentzat arazo andana baten iturri bilakatua da.
Lekukotasun franko entzuten dira, eritasunak kutsatu behiak abantzu Ipar Euskal Herriko herri orotan agertu baitira irailaz geroztik. Frantziako Estatuak, hastapenean, mugak itxi zituen behi eta txahalen komertziorako. Orain berriz ireki ditu, baina soilik eritasun aztarnarik ez duten kabalentzat; besteak barrukietan atxiki behar dituzte laborariek, egoerak sortzen dituen zailtasun ekonomikoekin.
Iragarri gabeko izurritea
Marexalak izan dira, azken egun eta asteetan, izurritea gehien ikusi dutenak; behi hazleek, beren kabalak eri direla ohartu orduko, haiengana jotzen dute. Zuberoako Basabürüan ari da lanean Claude Cazaubon, eta onartu du Etxebarreko kasuaz geroztik gertatu denak harritu duela: “Kasu hori ez zen gure bezero batena, baina afera hartu duen marexalak ez zuen eritasun hori xerkatu ere egin odol proban. Bagenekien eritasuna bazela, baina hemendik zinez urrun, eta ez genuen batere espero lurralde honetara hain fite jinen zenik”. Handik aste batera “erokeria” izan da, Cazaubonen hitzetan, haien bezeroen %90ek ukan baitute izurritearen kasu bat bederen behi saldoan.
Larraineko behi hazle eta Paueko (Okzitania) Laborantza Ganbaran FDSEA sindikatuko hautetsi Sebastien Üthürriagek bere berrogei behiko saldoan bi kasu ukan ditu, eta zezena ere larriki hunkia zuen aste hastapenean. “Laborantza Ganberarekin ari ginen eritasun hori lantzen, nazioarteko akordioak ere sekula heltzen bazen, baina hain da zale heldu, egiazki atzemanak izan baikara”, aitortu du Üthürriagek. Haren kasua ez da bakarra herrian, Larraineko “etxeak oro hunkiak” baitira, haren erranetan. Eritasunaz den jakintza gutiaren lekuko izan da: “Eltxo batek du eritasuna ekartzen, eta hemen, freskura amiñi bat haboro baitzen, pentsatzen genuen ez ginela hainbeste hunkiak izanen”.
Hego hemisferioan, eritasuna ezaguna eta aspaldikoa den lurraldeetan, informazioa eskuratu du Cazaubonek, eta hemen ikusi duenarekin konparatuz egiaztatu ditu datuak: “Positibo diren ehun behi hartuz, hamarren batek keinu klinikoak erakutsiko dituzte, eta horietarik, bat hilko da. Hori da Hego hemisferioko lekukotasunek diotena eta guk ikusten duguna”, laburbildu du.
Ugo Arbelbide ELB sindikatuko ordezkaria da Heletan, eta 42 behi hazten ditu. Haren ustez, Frantziako Estatuko osasun zerbitzuek heda zezaketen izurritearen berri: “Damu dugu ez delako informaziorik izan. ELB sindikatuarekin bilkurak segitu ditugu uztailean eta irailean behien tuberkulosiaren inguruan, eta hori zen gaia, baina orain gibelapenarekin egia da informazioa parteka zitekeela, jakinarazteko eritasun larri bat badela Pirinioez bestaldean”. Arbelbideri ez zaio normala iduri, gainera, informazioa soilik ematea soilik alde batetik heldu delarik: “Beste eritasunekin, jakiten dugu zer gertatzen den Akitania Berriaren edo Frantziako Estatuaren iparraldean, baina guretzat ulergaitza da ez jakitea mugaz bestaldean zer gertatzen den. Hori erran izan dugu ministerioarekin egin bilkuretan”, zehaztu du.
Sendabide guti
Izurrite hemorragikoa beste lurralde batzuetan ezaguna eta ikertua bada ere, ez da bere kontrako txertorik asmatu. Inguru hauetara heltzearekin, marexalak itsumandoka ibili dira sendabide posibleak aplikatzen, Cazaubonek erran duenez, aholkatua dena ez baita aski fidagarria: “Bada produktu bat aholkatua dena, intsektizida bat, baina ikerketa zientifikoek ez dute frogatu erabat eraginkorra denik; eltxoentzat, haren efizientzia %50 eta %80 artekoa da. Horrekin saldoak babestuko direla ametsezko ideia da”.
Erritmo bizian lan egin dute azken asteetan, hazleen dei andanari erantzuteko. Usaian, bi pertsonaren artean arratsaldeko bostak arte egiten zuten egunaren partez, hiruren artean gaueko zortziak arteko laneguna egiten hasi behar izan zuten, kolpetik. Behien mina eztitzeko bide bat atzeman dutela zehaztu du Cazaubonek: “Hanturaren kontrako botikak baliatu ditugu, besteak beste, eta horrek eztitu ditu gehien, itxura guztien arabera, behien minak. Baina sostengu tratamenduak baizik ez dira”.
Kasurik larrienetan, perfusioak egin dituzte marexalek. Arbelbideren behi eri batentzat, adibidez, muturreko neurria hartu zuten: “Behi batek ez zuen gehiago jaten eta edaten, eta marexalarekin perfusio bat egin genion: pantzara 30 litro ur igorri genion, mineralekin. Hola, normalki ontsa doa, baina hazle batzuek behiak galtzen dituzte, halere”.
Bere Larraineko etxaldean, berriz, eri ziren bi behi sendatzen ari zaizkio orain Üthürriageri, baina zezenaren kasua desberdina da: “Goizik hartua izan bada ere, zinez hunkia izan da. Badu aste bat ez duela jaten eta edaten. Ez dakit biziko denez”, damutu da. Cazaubonek zehaztu du, preseski, sistema immunitarioaren arabera erreakzionatzen dutela kabalek eritzen direnean, baina “eritasuna larriki ukan duten behiak profil guztietakoak” direla. Dena den, marexalak gehitu du ehunka behi eri ikusi ondotik ez dela “hain eritasun larria; estatistikoki ez dira hainbeste behi hiltzen”.
Ondorio ekonomikoak
Kabalen osasunaz gain, eritasunak baditu berehalako ondorio ekonomikoak ere hazleentzat. Batetik, marexalak “ez baitira dohainik jiten”, Üthürriagek dioenez. Arbelbidek kalkulatu du behi bakoitza sendatzeko ahaleginean “gutienez, 300 euroko gastuak” badirela. Bestalde, gainera, Frantziako Gobernuak kabalen salmenta neurriak zorroztu ditu: gizenarazteko saltzen diren txahalek eritasunaren PCR negatibo bat ukan behar dute salduak izan baino hamabost egun lehenago.
Espainiako Estatuan eta Italian kabalak saltzeko balio du neurri horrek, eta, preseski, Italian da Akitaniako Blonda arrazako salmenta gunerik handiena. Arraza horrekin ari da lanean Arbelbide, eta egoera etsigarria zaio, txahalen salmenta sasoi betean baitira orain: “Zirkuitu luzean ari garenontzat zigor bikoitza da: baditugu gastu sanitarioak, marexalen fakturak lehertzen baitira, eta kabalak saldu ezina. Kabala horiek etxaldean gelditu behar dira; beraz, gastuak badira, eta ez da diru sartzerik”. Zehaztu duenez, ELB sindikatuarekin borrokatzen ari dira laguntzak izan daitezen.
Üthürriageri ere begi bistakoa zaio laguntzen beharra. Laborantzako egoera ekonomikoa gogorra dela oroitarazi du: “Iduri du azken urteetan oro gure kontra direla: prezioak oro goiti ari dira; kabalen prezioak goititu ziren, baina urrun zen prezioen arabera behar zen gorakadatik. Bagenituen problema franko Europako laguntzak hunkitzeko ere”. Larraintarraren erranetan, Akitania Berria eta Okzitania eskualdeetako laborantza ganberak “ari dira lanean eritasun horren eragina zenbatzeko, ikusteko zer kostako den eta jakiteko nola lagundu beharko den laborantza atxikitzeko. Zeren, zinez, gogor dateke”.
Esportazioa
Eritasunak ez duenez haragiaren kalitatean neholako eraginik, zirkuitu laburrean ari diren hazleek kabalak normal hil eta kontsumora bideratu ditzakete. Gizenarazteko saltzen diren txahalen zirkuituan, berriz, ondorio handiak ukanen dituzte esportaziorako neurriek. Ipar Euskal Herriko daturik ez baita, Frantziako Estatukoak argigarriak izan daitezke: estatuan 1,4 milioi txahal saltzen dira esportazioan; horietatik milioi bat, Italian. “Laborantzako Ministerioak bere burua zoriontzen du mugak ireki direlako, baina ez du erran nahi gure arazoak konponduak direnik”, trenkatu du Arbelbidek. Üthürriage, berriz, laborarien “osagarriaz” kezkatua da.
Okerrenean jartzeko motiboak badaude ere, Bruselatik etorri da itxaropen izpia asteon. Europako Batzordeak industria eolikoarentzako laguntza plana iragarri zuen asteartean. Izan ere, Siemens Gamesa ez da arazoak dituen enpresa bakarra. Europako beste bi ekoizle handiak zenbaki gorrietan dira ere: Danimarkako Vestasek iaz 1.572 milioi euro galdu zituen, eta lehen seihilekoan 99 milioi; Nordex-ek, berriz, 498 milioi iaz, eta urtarriletik ekainera 282 milioi. Kontraesana adierazgarria da. Europako Batasunaren helburua da 2030erako egun ezarritako potentzia ahalmena 204 gigawattetik 500 GWera handitzea; halaber, 2050era bitartean urtero ezartzen diren proiektu eolikoen erritmoa lau bider handitu daiteke munduan. Nola liteke, orduan, sektoreko enpresak hain gaizki izatea?
Sektorearen arazo nagusiak
Europako Batzordearen arabera, arrazoi ugari daude atzean. Batetik, industriak ez du proiektu eolikoen ikuspegi orokorrik: ez dakite EBko herrialdeetan nola hedatuko diren, eta egitasmo asko oso atzeratuta doaz osagaien garraio baimenak lortzeko prozedura konplexua delako. Bigarrenik, azken urteetako inflazio handiak eta lehengaien garestitzeak prezioen gorabeheren arriskua estaltzera behartu ditu, finantzaketa arazoak eraginez. Hirugarrenik, parke eolikoen enkanteetan prezio apalenak lehenesten dira, eta horrek Asiako lehiakideei mesede egiten die, produktuak %20 merkeagoak direlako. Horri gaineratu behar zaio susmoak daudela Txinako enpresek estatuaren laguntzari esker lehia desleiala egiten dutela. Apurka, historikoki Europako enpresek sektorean izan duten abantaila txikituz doa: 2020an, mundu mailako merkatuaren %42 zuten, eta iaz, %35.
Hala, asteon, laguntza plana iragarri du Bruselak. Lehenik, Europako Inbertsio Bankuaren bidez, bermeak handituko dira enpresek finantzaketa baldintza hobeak lor ditzaten, eta laguntza ekonomikoa bikoiztu egingo da, 1.400 milioi eurora arte. Bigarrenik, parke eolikoen enkanteak sinplifikatu nahi dituzte eta irizpide bateratuak ezarri. Prezio merkeenean oinarritu ordez, bestelako kontuak aintzat hartzea nahi dute: hala nola ingurumen estandarrak edo erresilientzia zibernetikoa. Gainera, baimenen prozedurak azkartuko dituzte.
Nahikoa izango ote da Siemens Gamesaren gain diren hodei beltzak uxatzeko? Alemaniatik zabaldu dute taldea Berlingo gobernuarekin negoziatzen ari dela milaka milioi euroren bermeak, bankuen finantzaketa lortzen laguntzeko. Nafarroan ondorioztatu dute Gamesa erreskatatzeko erabiliko duela, baina urrunegi joatea da hori, Siemens Energyk bere arazoen erantzule dela egozten baitio. 2017an Gamesa beretu zuenetik, errentagarria izateari utzi dio. Ordutik, Agoizko (Nafarroa) fabrika itxi eta ehunka langile kaleratu ditu, eta lau presidente izan ditu. Denborak erakutsi du Euskal Herrian sektore estrategiko bateko ikur nagusia saltzea ez zela batere erabaki estrategikoa izan. Ea azaroan guztiz damutzeko arrazoirik ez den.
Japonian udan argitaratu dute energiari buruzko azken liburu zuria: hidrogenoa material ezinbestekotzat jo dute zenbait sektoretan deskarbonizazioa bultzatzeko. Hidrogenoak, enpresa eta etxeetarako energia garbia sortzeko ez ezik, ibilgailuak mugiarazteko ere balio du. Gainera, hidrogenoaren bitartez erregai sintetikoak eta amoniakoa erabiltzen hastea ere sustatu nahi du gobernuak. Karbono dioxidoa birziklatzeko ere erabil daiteke hidrogenoa; metodoetako batean, metanol berriztagarria ekoizten da karbono dioxidotik eta hidrogenotik abiatuta, hura erregai edo produktu kimiko gisa erabiltzea jasangarriagoa baita beste aukera batzuen aldean.
Abangoardian den hiria
Kobe hiria da nagusi hidrogenoaren sustapenean eta ezartzeko lanean: 2030erako berotegi gasak %46 murrizteko apustua egin du, eta espero du karbono aztarna zero izatea 2050erako. Kansai eskualdean dago hiri hori, eta energiarekin zerikusia duten hainbat enpresak dute egoitza han. Abian jarri dute Hydrogen Smart City Kobe egitasmoa, eta industriaren sektorea, mundu akademikoa eta gobernua batu egin dira, hidrogenoari esker gizarte deskarbonizatu bat sortzeko elkarlanean. Horretarako, martxan jarri dituzte egitasmo aitzindari batzuk, hala nola hidrogeno estazioak eraikitzea eta enpresa pribatuei laguntzak ematea garapen teknologikorako.
Kobek plan anbiziotsuak ditu etorkizuneko energia erabiltzeko eta karbono aztarna txikitzeko. Horretarako abiatutako azken egitasmoa proiektu berri bat da: ur zikinak tratatzeko Higashinadako plantan biogasaren bitartez sortutako argindarra erabilita, hidrogenoa ekoiztuko dute. Proiektu horretan jasotzen denez, hidrogeno estazio bat eraikiko dute tratamendu plantaren ondoan, eta espero dute urtean 6.000 metro kubo hidrogeno sortzeko gai izango dela ohiko martxan badabil. Estazioa datorren urteko apirilean hastekoa da operazioak egiten.
Hyogo prefekturako hiriburua izateagatik da ezaguna Kobe, eta hango portuko eremua eta aireportua dagoen uhartea garrantzia hartzen ari dira karbono isurietan neutraltasuna lortzeko egitasmoei dagokienez. Eremu horiek emankorrak dira hidrogenoarekin lotutako garapen proiektuak egiteko, eta karbonoan neutroa izatea dute helburu, eta berotegi gasik ez isurtzea han. Kobe hiria prest dago energia garbiak erabiltzen hasteko ardura hartzeko eta ingurumenean inpaktu txikiagoa izateko. Era berean, hiri eredugarri bilakatu da etorkizun jasangarriago baterako trantsizioan berritzailea izateagatik, ahaztu gabe lehendik ere ospe handia zuela hango txahalkiak, bikaina baita.
Garraioan dago gakoa
2020an, Kawasaki Heavy Industries enpresak terminal bat eraiki zuen Kobeko aireportuko uhartean, hidrogeno likidoa garraiatzeko; 2021ean, berriz, hidrogeno likidoa garraiatzeko munduko lehen ontzia egin zuen: Suiso Frontier. 2022ko otsailean, Australian ekoitzitako hidrogenoa Japoniara garraiatzea lortu zuten ontzi hori baliatuz. Suiso Frontier ontziak zenbait depositu ditu hidrogeno likidoa biltzeko, eta horrek modua ematen du hidrogeno asko eta modu seguruan garraiatzeko distantzia luzeetan; izan ere, hidrogenoak, -235 graduraino hoztuz gero, askoz bolumen txikiagoa hartzen du: gas egoeran dagoenean baino 800 aldiz txikiagoa.
Hidrogenoa banatzeko nazioarteko kate handi bat sortzea ezinbestekoa da hidrogenoa ardatz energetikotzat daukan gizarte bat garatu ahal izateko. Proiektu horrek arrakasta izan du, nazioarteko industriaren arreta ere erakartzeraino, eta argi erakusten du Japonia dela nagusi nazioartean hidrogenoari lotutako estrategiei dagokienez. Arrakasta horri erantzuteko, Kawasaki Heavy Industries enpresak hidrogeno likidoa garraiatzeko itsasontzi handiak garatu nahi ditu orain arlo komertzialean. Hidrogeno garraioaren kostua merkatzea du helburu: 2020an, kilogramoko hemezortzi euro kostatzen zen, erregai fosilen antzera, eta 2050erako bi euro inguru kostatuko da. Japoniako Gobernuak eta enpresa parte hartzaileek itxaropen osoa dute horretan, eta uste dute funtsezkoa izango dela Japonia munduan nagusi izan dadin hidrogeno estrategietan.
Iwatani enpresa ere liderra da arlo horretan: badira laurogei urte baino gehiago hidrogenoaren negozioaren fase guztietan sartuta dabilela, fabrikaziotik hasi eta garraioraino, bilketaraino eta hornikuntzaraino, eta ospe handia du Japonian eta mundu osoan, aitzindaria izan baita hidrogenoa industria arloan erabiltzen. Enpresak %70eko parte hartzea du hidrogeno salmenten merkatu nazionalean, eta hura da hidrogeno likidoaren Japoniako hornitzaile bakarra, %100eko merkatu kuota baitu. Iwatanik hiru planta ditu Japonian hidrogeno likidoa ekoizteko: haietako bat, zentrala, Osakan dago, eta urtean 120 milioi metro kubiko hidrogeno ekoizteko gai da.
Hondakin plastikoek ingurumenean sortzen duten kutsadurari aurre egiteko eta baliabide ziklo bat ezartzeko asmoz, Iwatanik hidrogenoa ekoizten hasi nahi du hondakin plastikoetatik abiatuta, 2020ko hamarkadaren erdialdean edo. Beste kide batzuekin egingo du proiektua, besteak beste JGC Holdingsekin, eta asmoa da urtero 11.000 tona hidrogeno ekoiztea Nagoyako portuaren inguruan, etxe eta fabriketatik lortutako plastikoak errez; gero, hidrogeno hori portuaren eremuko energia plantetara eta fabriketara eraman nahi dute, hodiak eta beste metodo batzuk erabilita.
Japonia hidrogeno bidezko ibilgailuak erabiltzen has dadin, ezinbestekoa da hidrogeno hornikuntzarako azpiegitura bat sortzea, eta, beraz, hidrogeno zerbitzuguneak eraikitzen ari dira Japonia osoan. Iwatanik hainbat motatako hidrogeno zerbitzuguneak ditu: mugikorrak, autobusentzat eginak, komenentziako dendetakoak, aireportuetakoak eta autozerbitzuetakoak, besteak beste. Hori dela eta, malgutasuna du zerbitzuguneak eraikitzeko eta martxan jartzeko orduan, tokian tokiko beharrei erantzuteko modua baitauka.
Zerbitzugune mugikor batek ibilgailu bat hidrogenoz hornitzeko behar den guztia dauka, eta, mugikorra izateaz gainera, gailu finko batek hartzen duen tokiaren %30 inguru hartzen du, eta hura eraikitzeko ere denbora gutxiago behar da: finkoa eraikitzeko behar den denboraren %60 inguru. Iwatanik Amagasakin jarri zuen Japoniako lehen hidrogeno zerbitzugune komertziala, 2014an, eta, gaur egun, beste 53 ditu Japonian, eta bost AEBetan. Etorkizunean bestelako hidrogeno zerbitzugune batzuk ere sortu nahi dituzte, teknologia hori darabilten kamioi eta autobusek ere erabil ditzaten, eskaria gero eta handiagoa baita.
Fumio Kishida lehen ministroa buru duen gobernuak erabaki zuen hiru milioi tonaraino handituko zuela herrialdearen hidrogeno hornidura 2030erako, eta hogei milioi tonaraino 2050erako. Ekainean, gobernu zentralak iragarri zuen 100.000 milioi euro baino gehiagoren inbertsioak egingo dituztela hidrogeno hornikuntzarako; datozen hamabost urteetan egingo dituzte, bai sektore publikoak eta bai pribatuak, eta, hala, hidrogenoa erabiltzea sustatuko da, eta deskarbonizazioa bizkortu. Oinarrizko Hidrogeno Estrategian bilduta dagoenez ministroen kontseiluko bilera batean berrikusi eta onartu zuten, herrialdeak asko handitu nahi du bere hidrogeno hornidura: orain, bi milioi tona ditu, eta 2040rako halako sei izatea nahi du, hamabi milioi inguru. Badirudi Japoniak gero eta gertuago duela neutraltasun klimatikoa erdiestea eta karbono aztarnarik ez uztea.
Bi urte igaro dira Tubacex zortzi hilabetez gerarazi zuen greba amaitu zenetik, eta orduan ataka zailean zegoen enpresa hori bera esne mamitan dago orain. Arrazoien artean dago erregai fosilen prezioak asko igo izana, eta, horrekin batera, hidrokarburo konpainiek petrolioa eta gasa ustiatzeko inbertsioak handitu izana.
Horiek hala, Arabako multinazionalak 641,9 milioi euroren salmentak egin ditu urtarriletik irailera (+%21,8), eta, amortizazioak, zorrak eta zergak kitatu ondoren, 27,8 milioi euroren irabazi garbia geratu zaio, iaz baino %63,5 handiagoa.
Gainera, datorren urtea ere ona izateko sustrai sendoak ditu Tubacexek, eskaera zorroa beteta baitauka: 1.630 milioi euroren eskariak ditu.
Eskaera horietako asko trantsizio energetikoarekin lotuta dauden proiektuetarako direla nabarmendu du konpainiak, hala nola AEBetan CO2a biltzeko proiektuetarako.
Oinarrizko burujabetza ekonomikoaz jardun zuten UEU Udako Euskal Unibertsitateak eta Ekonomialari Euskal Elkargoak antolatutako topaketan. Gasteizen, Euskaltziandiaren egoitzan egin zuten, Napoleonen etxea deritzan eraikinean. Datu hori baliatu zuen atarikoan Oskar Arantzabal UEUko ekonomia arduradunak gogorarazteko Euskal Herriak ez duela erabakitzeko gaitasunik herri batentzat estrategikoak diren alorretan: «Inguratuta baino hesituta gaude, eta corralito-ak ez dira onak». Menpeko ez izateko egiturez eta politikez jabetzearen beharraz ohartarazi zuen: «Biltzar honen asmoa da abiapuntu izatea etxe berri baterako, hipotekarik eta corralito-rik gabe».
Bide horretan, Etxaberen arabera, ezinbestekoa da populazioaren eta baliabide naturalen arteko oreka bilatu eta «eraginkortasunez» kudeatzea. Izan ere, ohartarazi zuen azken urteetako jaiotza tasaren batez bestekoarekin jarraituz gero ezinezkoa izango litzatekeela irautea. «Bitarteko gutxiagorekin emaitza berdinak lortzeko moduak bilatu behar ditugu», esan zuen.
Horretarako, populazioaren hazkundea kontrolatzeko neurriak hartu behar direla nabarmendu zuen. Baina aurrez jaiotzari, heriotzari eta migrazioari buruz gogoeta egitea proposatu zuen, demografiari lotutako «mitoak eratsiz» eta «kontsumismo basatiaren atzaparretatik ihes» eginda betiere.
Edonola ere, Etxabek berak aitortu zuen iritzi orokorraren kontrakoa izan daitekeela bere diskurtsoa, hedabideek ez ezik, erakunde publikoek ere hizpide dutelako azkenaldian jaiotza tasa suspertzearen gaia, dela zenbait sektorek langile falta dutela esaten dutelako, dela pentsio sistemaren bideragarritasuna ezbaian jartzen dutelako. Bada, horri erantzunez, zera nabarmendu zuen Etxabek: «Gutxiago eta gutxiagorekin ere hobeto bizi gaitezke, eta horretaz ez da hitz egiten».
Naturari bizkar emanda
Uraren eta haren kudeaketaren inguruan jardun zuen Iñaki Antiguedad geologoak eta EHUko irakasleak. Kritiko azaldu zen urari buruz gizarteak duen heziketaz eta kulturaz; izan ere, adierazi zuen herritar gehienek uraren zikloaren eskema «sinplea» baino ez dutela ezagutzen: «Ur kultura bakoak gara; ez dakigu zer den uraren zikloa». Horregatik, okerreko erabakitzat jo zuen uraren kudeaketa soilik «mugitzen den ur horretara» mugatzea, hots, ibaietara eta urtegietara mugatzea. Antiguedadek gogorarazi zuen euria lurralde baten gainean egiten duela, eta, beraz, kudeaketa gainazal osoa kontuan hartuta egin behar dela: «Aldatu behar dugu ikuspegia».
Bada, uraren kudeaketaz baino uraren «gobernantzaz» hitz egiteko abagunea dela defendatu zuen. Izan ere, ohartarazi zuen klima aldaketak prezipitazioetan ez ezik, tenperaturaren igoeran ere eragingo duela, eta ohartarazi zuen horrek ur emarietan baino arazo larriagoak ekar ditzakeela uraren ziklo guztian. Edan baino gehiago, «jan» egiten dugulako ura, elikagaien bidez.
Ildo horretan mintzatu zen Unai Pascual BC3 eta Ikerbasqueko ikerlaria ere, klima aldaketaz eta bioaniztasunaren krisiaz hitz egitean. Gaitzetsi zuen gizartea naturarekiko «konexioa» pixkanaka galtzen ari dela, hari bizkarra emanda bizitzeraino. Horri egotzi zion, hain zuzen, egun munduak bizi duen «krisi ekosoziala»: natur balioen galerari. «Balioez hitz egiten dugunean harreman balioez hitz egin behar dugu. Ekonomiak sarri ez dio garrantzirik ematen horri, zaila delako kuantifikatzen. Baina natur kapitalarekiko dugun harremana islatzen du», esan zuen.
Pascualek gogora ekarri zuen ekonomia, gizartea eta ingurumena eskutik doazela, eta, beraz, sistema bera «errotik» aldatu ezean, ezinezkoa izango dela krisi hori gainditzea.
Errealitatetik egiten
Burujabetzarako bidean, egin beharrekoez gain, egiten ari direnez ere jardun zuten topaketan. Kasu praktikoak erakutsi zituzten, hain zuzen ere, bertatik eta bertarako egitea posible dela erakusteko. Euskal Laborantza Ganbera izan zen horietako bat. 2005an eratu zuten elkartea, lurraldetasuna oinarri hartuta, nekazaritza ekoizpen herrikoia eta irakunkorra lantzeko helburuarekin.
Energia Gara Nafarroa izan zen bestea, energia alorreko oligopolioen alternatiba gisa eratutako kooperatiba. Energia berriztagrriak eta kudeaketa demokratikoa ditu oinarri elkarteak.