Athleticek nagusitasunez menderatu du Mallorca, gol festa bat izan den norgehiagokan (4-0). Zuri-gorriek seigarren garaipena egin dute jarraian San Mamesen, eta asteazkenean Atletico Madrilen aurka duten Kopako kanporaketaren joaneko partidara era onenean iritsiko dira. Yuri izan da partidako jokalari nabarmenduena, 15 minutu eskasean egin dituen bi gol ederrekin. Hirugarrena Guruzetak egin du, eta laugarren Iker Muniainek. Ezin izan da partida modu hobeagoan hasi Athleticentzat. Nico Williamsek jarri du erdiraketa, eta Yurik, bira eginez, ezkerrarekin errematatu du, bizkarrez ate aldera, Rajkovicen ate barruan baloia sartzeko. Lehen iritsiera eta lehen gola. Agirreren plana hasi eta berehala erori da goitik behera eta Mallorcari laster egokitu zaio jokoa proposatzea. Baina Yuriren lehen gola eta 10 minutu geroago, bigarrena iritsi da. Geldikako beste ekintza batean, oraingoan izkinetik, Nikok erdiraketa egin, Guruzetak orpoz luzatu du eta Yurik oinaren barnealdea sartu du baloia eskuadrara bidaltzeko. Beste gol eder bat alboko defendatzailearena. Mallorcak gehiegi aldatu behar zuen bai bere jarrera baita joko proposamena ere, etxeko taldeari gutxienez kilimak egiteko. Baina Athletic handitu batek ez dio aukerarik eman, eta bereak egin ditu lehen zatiko arrisku egoera guztiak. Eta buruarekin jokatu du Athleticek, abiadura eten du, eta nagusitasunez egin da baloiaren jabetzarekin. Agian markagailuak adierazten zuena baino parekatuagoa izaten ari zen norgehiagoka, baina bi areatan ez du hutsik egin Athleticek. Jokalari nabramendu gehiago egon dira etxekoen artean Zarauzko defentsaz gain. Beñat Pradosek, batez ere, erakustaldia eman du zelai erdian, bai baloi irteeran, eta baita baloirik gabeko akzioetan. Williams anaiak protagonistak Gidoi berbera jarraitu du partidak bigarren zatian ere. Athletic nagusi duelu gehienetan, eta azkar erasotzen bi hegaletatik Williams anaien bitartez. Izan ere bi jokalarien oinetatik atera dira jokaldi esanguratsu gehienak. Baina ordaindu egin dituzte egindako ahaleginak, eta lehenik Nico, eta ondoren Iñaki, aulkira joan behar izan dira min hartuta. Oraindik goiz bada ere, zalantza hor egongo da Atletico Madrilen aurkako partidara iristen diren jakiteko. Bide beretik jarraitu dute zuri-gorriek, eta partida ixteko gola egin dute. 63. minutuan izan da hori, kontraeraso bikaina osatu ondoren. Nicok area ertzeraino gidatu du, Iñakiri egin dio pasea, eta honek erdiraketa jarri dio Sanceti. Erdilari nafarrak ez du asmatu baloia errematatzen, baina bere ukitua Guruzetak jaso du gola nahierara egiteko. Begibistaz jokoz kanpoko jokaldia zirudien, baina VARak gola adierazi du. Partida biribiltzeko, kapitainak egin du laugarren eta azken gola. De Marcosek erdiraketa zorrotza egin du eskuin hegaletik, Athleticeko jokalari batek irrist egin du eta Iker Muniain agertu da, markarik gabe, oinaren barrualdearekin nahierara errematatzeko penalti puntuan. Biguna, baina doitua, ezinezkoa Rajkovicentzat.

Ahal Dugu-k Miren Gorrotxategi lehendakarigai gisa berretsi duen egun berean jakinarazi dute Sumar Mugimenduak, Ezker Anitza-IUk eta Berdeak-Equo taldeak akordioa egin dutela lehendakarigai bakarrarekin lehiatzeko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetan. Bihar bertan plazaratuko dute akordio horren edukia, eta, hautagai bakar horren izena ematea espero da. Sumarreko Alba Garcia, Ezker Anitza-IUko Jon Hernandez eta Berdeak-Equo alderdiko Carmen Muñoz egongo dira, hau da, talde horiek aurkeztu dituzten lehendakarigaiak. Litekeena da Garciaren aldeko apustua eszenaratzea ekitaldi horretan. Eusko Legebiltzarrean gaur egun Elkarrekin Podemos-IUk ordezkatzen duen esparru politiko horren beste subjektu nagusiak, Ahal Dugu-k, bere primarioen emaitzak ezagutarazi dituen egun berean iritsi da beste taldeen akordioa, kontraprogramazio baten modura. Edonola ere, Ahal Dugu-k aurkeztu ditu Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeei begirako primarioen emaitza horiek, eta Miren Gorrotxategi berretsi lehendakarigai gisa. Militanteen %93,5en babesa jaso du. Horrenbestez, Gorrotxategi izango da Bizkaiko zerrendaburua, David Soto Gipuzkoakoa, eta Guillermo Presa Arabakoa. Primarioen fasea amaitutzat emanda, Gorrotxategik hauteskunde kutsu beteko ekitaldia egin du arratsaldean Durangon, hainbat alderdikidek babestuta. Jone Belarra Podemoseko idazkari nagusiak ireki du ekitaldia: «Badaukazue lehendakarigaia», esan du. Horrenbestez, oso zaila ematen du Sumarrekin irekita dauden negoziazioek fruiturik ematea, are gutxiago azken orduko akordioaren ondoren. Belarraren ostean, Pilar Garrido EAEko Ahal Dugu-ko buruak hartu du hitza, eta esan alderdi horrek ordezkatzen duela hobekien ezkerra. Pantaila handian ikusi eta entzun ahal izan dira bi buruzagiak, eta Gorrotxategik berak hartu du hitza gero. Esan du ilusio handiz helduko diola erronkari. Nabarmendu du Ahal Dugu-k arlo publikoa defendatuko duela beti pribatizazioen aldean. «Ez nintzen politikan sartu bankariei politikariei baino gehiago agintzen uzteko, baizik eta ezinezkoa ematen duena posible egiteko proiektu bat badagoelako». EITB Focus inkestak emandako datuei erreferentzia eginez, uste du saritu egin duela alderdi moreak Eusko Legebiltzarrean egindako lana, eta lan horretan jarraitzeko prest agertu da. «Gaur inoiz baino gehiago, posible da aldaketa, eta aldaketa horretan ezinbestekoak gara». Bildutakoen txalo artean amaitu du ekitaldia, Sumarrekin abiatutako negoziazioei aipurik egin gabe. Handik ordu gutxira heldu da ezkerreko esparru horretako gainontzeko taldeen akordioa. Itun horrek are gehiago indartu du esparru horretan bi lehendakarigai lehiatuko direlako tesia. Itxaso Gipuzkoako zerrendaburu Bien bitartean ari da argitzen gainerako alderdien zerrendetan nor egongo den. Gaur jakinarazi dutenez, Denis Itxaso Espainiako Gobernuak EAEn duen ordezkariak kargu hori utziko du, PSE-EEko Gipuzkoako zerrendaburu izango baita. Bizkaikoa Eneko Andueza izango da; eta Arabakoa Aroa Jilete. Bestalde, EH Bilduk Pello Otxandiano Araban aurkeztuko du zerrendaburu gisa, eta Nerea Kortajarena izango da Gipuzkoako zerrendaburua. Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeak apirilean egingo direla diote zenbait politikarik eta hedabidek zabaldutako mezuek, eta horietara aurkezteko asmoa duten alderdi eta koalizioak lanean ari dira. Eskumena, baina, Eusko Jaurlaritzako lehendakari Iñigo Urkullurena da, eta hark ez du informazio askorik eman nahi, eta esana du badituela oraindik legealdia amaitu aurretik bete beharreko konpromisoak. Zehazki, legebiltzarrean martxan diren legeen tramitazioa eta zenbait eskumenen transferentzia. Legealdi amaiera Argitzeko dago oraindik hauteskundeak noiz izango diren. EH Bilduko eledun Nerea Kortajarenak horri buruz galdetu dio Urkulluri Eusko Legebiltzarreko kontrol saioan, galdera «interes orokorrekoa» dela iritzita. Urkulluren esanetan, hiru irizpide erabiliko ditu erabaki hori hartzeko: gobernu programa betetzea, «hurrengo lehendakariari eta gobernuari ahalik eta legaturik onena uztea» eta gizartearen «interes orokorra defendatzea». Era berean, azpimarratu egin du aurrerantzean ere Gernikako Estatutua betetzeko beharra. Zehazki, PSOEk eta EAJk azaroan adostu zuten moduan, legealdia amaitu aurretik Eusko Jaurlaritzaren esku nahi ditu migrazioen, aldiriko trenen kudeaketaren eta tituluen homologazioaren eskumenak. «Legealdia ez da amaitzen azken eguna iritsi arte».

Eusko Jaurlaritzako lehendakari Iñigo Urkulluk Urdaibaiko Guggenheimen inguruko bi urteko hausnarketa epe bat iragarri eta haren «bideragarritasuna» hizpide hartu izanak «nahasmena» eragin dute biosfera erreserban egin nahi den proiektu horren inguruan, EH Bilduko legebiltzarkide Jasone Agirrek azaldu duenez. Hala, Eusko Legebiltzarreko kontrol saioa baliatu dute koalizio subiranistak eta Elkarrekin Podemos-IUk Urkulluri eskatzeko argitu dezala Jaurlaritzak zer ikuspegi duen proiektuaz. «Urdaibairi eta Busturialdeari benetako bultzada bat ematearen aldekoa» dela erantzun du lehendakariak, eta gehitu Urdaibaiko Guggenheim horretarako baliagarria izan daitekeela. Urkulluk garrantzia kendu die urtarrilaren 22an egin zituen adierazpenei. Hau da, Urdaibaiko Guggenheimen «bideragarritasuna» aztertu behar dela esan izanari, eta argudiatu du abendutik ez dela aldaketarik izan museo hori eraikitzearen inguruko planetan. Hala, beste gai bat hartu nahi izan du ardatz: EAJk eta PSE-EEk Busturialdea suspertzeko plan bat gauzatzeari buruzko legez besteko proposamen bat aurkeztu izana. Urtarrilaren 26an aurkeztu zuten, gaiaren inguruko eztabaida betean. Testu hark industriari, lehen sektoreari zein saneamenduari eta ur hornidurari erreparatzen die, baina baita «kultur sektorearen dibertsifikazioari» ere, nahiz eta ez duen hortik harago jotzen. Hain zuzen, urtarrileko agerraldi hartan, Urkulluk azken arlo horri ere erreparatu zion, Guggenheimen inguruan galdetuta, eta museo hartatik harago jo beharra zegoela adierazi zuen, eta kontuan hartu behar direla beste baliabide batzuk ere: Santimamiñeko koba, Urdaibai dorrea, Gernikako Batzar Nagusiak… Gaurkoan, baina, ukatu egin du hitz haiekin museoaren bideragarritasuna kolokan jarri izana, eta adierazi du hark «bat egin» dezakeela suspertze planarekin: «Nik ez dut ez baieztatu, ez ezeztatu, ez zalantzan jarri». Beraz, Urkulluk azaldu du bi erakunde horiek helburu bikoitza dutela gaiaren inguruan. Batetik, «2024ko errealitateari atxikitako» plangintza estrategiko bat osatzea da, Eusko Legebiltzarrak legez besteko proposamena onartu ostean abiatuko dutena, haren esanetan: «Uste dugu biosfera erreserba bat izanik, berariaz landutako plangintza bat behar duela». Bestetik, Bilboko Guggenheim museoko patronatuak ─haren parte dira Jaurlaritza eta aldundia─ onartutako 2024-2025erako plan estrategikoa betetzea. Hain zuzen, Urkulluk azaldu du plan hartan eta Jaurlaritzak onartutako Kultura 2028 plan estrategikoan jasotakoek markatuko dutela bidea. Hau da, museoa zabaltzearen inguruko gogoetan jarraitu eta «egitasmoaren oinarri zehatzak jartzea». Horiek hala, Urkulluk azaldu du orain «analisi konpartitu bat» osatzeko abagunea dela. Analisi hori, baina, modu zabalagoan planteatu du. EAJren eta PSE-EEren proposamenaren bidetik, «ekonomia eta industria dinamizatzea eta dibertsifikatzea», «nekazaritza, abeltzaintza eta arrantza baliabideen aprobetxamendu iraunkorra bermatzea» eta «turismoaren kontrola eramatea» jarri ditu helburutzat. Hori bai, esan du litekeena dela Urdaibaiko Guggenheim egotea plan hori garatzeko «trakzio lana» egin dezaketen proiektuen artean. Etorkizuna jokoan Aferaz oso bestelako ikuspegia dute EH Bilduk eta Elkarrekin Podemos-IUk. Agirrek adierazi du Busturialdea «amatatzen» ari dela, EAJ eta hark gidatutako instituzioak Guggenheimera so dauden bitartean. Salatu du «industria galtzen eta enpresak ixten» ari direla, eta lehen sektorean ere lanpostuak galdu direla: «Gai delikatua da, alderdikerien gainetik, euren etorkizuna dagoelako jokoan». Horiek hala, Agirrek adierazi du «aspalditik» datorren arazo bat dela eskualde hark duena, eta «berehalako» erantzun bat behar duela. Aspaldiko arazoa, Agirreren esanetan, Urdaibaiko biosfera erreserba babesteko eta antolatzeko legea 1989an onartu zelako, eta hark ezarri arren bi urteko epean onartu behar zela eskualdeko jarduera sozioekonomikoak garatzeko programa, hura ez zelako iritsi 1998ra arte. Eta ordutik ere, «ezer gutxi» egin dela salatu du legebiltzarkideak. Hala, haren ustez, orain EAJk eta PSE-EEk legez besteko proposamen bat aurkeztu izanak «herritarren begirada beste nonbaitera» zuzentzeko helburu bati erantzuten dio, eta ez eskualdea suspertzekoari: «Ke hutsa da?» Horren ordez, 1998an ezarritako bideari berrekitearen alde egin du, «hasieratik» ekiteko beharrik gabe. Hori bai, zehaztu du beste modu batera egin behar direla gauzak, herritarrak kontuan hartuta: «Ezinean ari zarete. Zuen gobernatzeko ereduak pot egin du. Zaharra da, iraungita dago, eta herritarrak hori ordaintzen ari gara». Informazio falta Gorrotxategiren esanetan, berriz, EAJk adituek eta herritarrek esanak entzun gabe egin nahi du aurrera Urdaibaiko Guggenheim eraikitzeko proiektuarekin, modu «ez-demokratiko» batean egin ere: «Informazioa ukatzen eta ezkutatzen da». Hala, proiektuaren aurka egiteko argudioak zerrendatu ditu. Gogoratu du babes bereziko biosfera erreserba batean museo bat eta jatetxe bat eraikitze hutsak eremuan «eragin larria» izan dezakeela. Era berean, proiektuaren eskaintza kulturala eta ekonomikoa kritikatu ditu. Lehenari dagokionez, azaldu du Araba, Bizkai eta Gipuzkoan badirela halako proposamenak eskain ditzaketen beste proiektu batzuk; hala nola Bilboko Guggenheim bera. Alde ekonomikoari so, berriz, adierazi du eskualde hark badituela beste premia batzuk ─«arrantzaren egoera, garraio sare eskasa…»─, diru publikoa «masa turismoa sustatzeko» bideratzea baino garrantzitsuagoak direnak. Ez da «erraza» Urkulluk eta Elixabete Etxanobe Bizkaiko Foru Aldundiko ahaldun nagusiak urtarrilaren 22an egindako prentsaurrekoak adierazpen andana eragin ditu azken asteetan. Egun hartan bi politikariek azaldu zutenez, Busturialdeak «garapen sozioekonomikorako eredu propio» baterako beharra du, eta, jarraian, kazetarien galderei erantzunez, hor Guggenheim museoak izan dezakeen lekuaz aritu ziren. Zehazki, azaldu zuten bi urteko «hausnarketa» epe bat irekiko zuela Bilboko Guggenheim museoko patronatuak. Horrekin batera, baina, Urkulluk proiektuaren bideragarritasuna izan zuen hizpide. «Bere bideragarritasuna aztertu behar da, balioan jarri behar dira egindako azterketak, ea egingarria den ala ez», esan zuen, hitzez hitz. Eta ez behin bakarrik: «Aztertu behar da ideiaren bideragarritasuna, proiektua egingarria ote den». Azkenik, adierazi zuen ez dela «erraza» aferaren inguruko jarrera jakin bat izatea, ez dituelako ezagutzen «eraikuntza proiektua» eta haren kudeaketarako asmoak. Horrek EAJko kideen erreakzio sorta ekarri zuen. Besteak beste, Andoni Ortuzar EBBko presidenteak, Itxaso Atutxa BBBko buruak eta Imanol Pradales EAJren lehendakarigai eta Bizkaiko Foru Aldundiko Azpiegitura diputatuak adierazi zuten proiektuaren alde daudela. Leixuri Arrizabalaga Bizkaiko Aldundiko eledunak, berriz, adierazi zuen Urkulluk berak eman beharko lituzkeela bere esanen inguruko «azalpenak». Gaurkoan hala egin du.

Etxetresnak eta sakelakoak konpontzeko eskubidea aitortu eta bultzatuko du Europar Batasunak. Europako Parlamentuak eta 27 estatuek akordioa lortu dute, baina Ganberak eta Kontseiluak eman behar diote babesa.

Sindikatuek eta patronalak akordiorik gabe amaitu dute bilera, eta otsaileko grebei eutsi diete. Negoziazio mahaia gaurko deitu dute berriro, 9.000 langileri eragiten dien lan-hitzarmena negoziatzeko prozesuan aurrera egiteko.

Langabezia 3.450 pertsonatan igo da urtarrilean, %3,20, eta 111.229 langabe daude Euskadin

Baskoniak 92-82 irabazi dio Tel Aviveko Maccabiri Euroligan. Baina, saskiratzeak ez dira gaueko protagonistak izan. Tel Aviveko taldeak Euroligan jarraitu eta Gasteizera jokatzera etortzeak hautsak harrotu ditu Baskoniako zaleen artean. Israel Palestinan azken hilabeteetan gauzatzen ari den sarraskia salatzea izan dute xede Buesa Arenara hurbildutako hainbatek. Bost minutu berandu kantxaratzeko eskatu die Indar Baskonia zale taldeak bere kideei zein Buesa Arenara hurbildu behar ziren beste denei. Zale taldearen harmaila hutsik zegoen partida hastean, eta ez dira haien eserlekuetara heldu lehen laurdena amaitzeko lau minutu inguru geratzen ziren arte. Palestinako banderak eskuetan heldu dira haien eserlekuetara. Indar Baskoniako kideak kantxara heldu aurretik, halere, beste zeozerk hartu du haien lekua: Palestinako bandera erraldoi batek. Partidan zehar Maccabiko jokalarien aurkako txistuak entzun eta Palestinako banderak ikusi dira nonahi —Indar Baskoniaren harmailakoak gehiengoa izan diren arren—. Palestinaren aldeko aldarria partida hasieran nabaritu da batez ere. Bozgorailuetatik Tel Aviveko Maccabiko jokalarien izenak entzuten ziren bitartean, Baskoniako zale andanak txistu egin eta Palestinako banderak atera dituzte. Bien bitartean, Israelgo taldeko jokalariek Ekarri itzazue etxera, orain aldarria idatzita zuten kamisetak zeramatzaten jantzita, Hamasek Gazan bahituta dituen israeldarren alde. Indar Baskoniako kideak Buesa Arenara sartu direnetik eta lehen laurdena amaitu arte, Maccabiko jokalariak saskiratzera gerturatu diren guztietan Palestinako banderaz josirik agertu da harmaila. Harrabotsak, baina, ez du inor sorpresaz hartu. Jakina zen Baskoniako zale andanak protesta egin behar zuela atzo Maccabiren etorreragatik. Indar Baskoniak hala adierazi zuen herenegun X sare sozialaren bitartez, Tel Aviveko Maccabi Israelen «zuriketaren atal garrantzitsua» dela argudiatuta: «Tel Aviveko Maccabi aparatu sionistaren adierazle nagusienetarikoa da, eta Palestinan genozidioa egiten ari den Israeleko Gobernua zuritzeko baliatzen dute». Palestinaren aldeko aldarriak, baina, ez dira soilik Buesa Arena barruan nabaritu. Izan ere, egun osoan egon dira hiriko txoko ezberdinetan zehar Free Palestine / Boikot Maccabi (Palestina askatu / Maccabiri boikota) zioten pankartak, Indar Baskoniak jarrita. Tel Aviveko taldeak segurtasun bereziaz inguratuta egin du bidea Buesa Arenaraino, istiluak ekiditeko. Kalejira, aurretik Indar Baskoniak —Arabako BDZ Israelgo apartheid erregimenaren aurkako Boikota, Desinbertsioak eta Zigorrak elkartearekin batera— kalejira antolatu du. Partida hasi baino 40 minutu lehenago irten dira Aukera tabernatik. Kalejira hasi aurretik, partidan nola jardun azaltzeko informazioa eta Palestinako banderak banatu dizkiete zaleei. Banatu duten informazioan, bost minutu berandu sartzeko eta Tel Aviveko taldeko jokalariek baloia ukitzen zuten bakoitzean «Genozidioa» oihukatzeko gidalerroez gain, banatutako banderak legezkoak direla azpimarratu dute. Ertzaintzak argi utzi du goizean banderen afera ez zela bere kontua, Baskoniaren segurtasun pribatuaren menpe zegoela baizik. Baskoniak, bestetik, partida hasi aurretik esan du «partida normal batean izaten den kontrol bera» egingo zutela. Ukrainako inbasioaren ostean Errusiako taldeak Euroligatik kaleratzea erabaki zen moduan, Baskoniak Israelgo taldeak Europako txapelketetatik kaleratzeko adierazpena sinatu zuen, beste hainbat talderekin batera.

«Datu ofizialek errealitatea ezkutatzen dute». Baieztapen horren inguruan osatu dute lan osasunari buruzko 2023ko txostena LAB, ESK, Steilas, EHNE-Etxalde eta Hiru sindikatuek. Haien arabera, administrazioak saiatu egiten dira lan istriputzat jo daitezkeen gertaerak murrizten, eta laneko gaixotasunen arloan lan egiten duten erakundeek eta mutualitateek, berriz, «iruzur ariketa lotsagarria» egiten dute. Datu ofizialekiko desadostasuna agerikoa da lanean hildakoei buruzko zenbakietatik hasita. Administrazioen arabera, iaz 33 langile hil ziren, baina sindikatu horiek, berriz, 59 zenbatu dituzte —haien artean Euskal Herritik kanpo hildako lau lagun—. Azken bost urteotako kopururik txikiena da —2022an 69 izan ziren—, baina datua 2010eko hamarkadako urte gehienen gainetik dago, nabarmen. Alde handia dago sindikatuen eta administrazioen datuen artean, eta, sindikatuen esanetan, zenbait arrazoi daude hori azaltzeko: datu ofizialetan ez dituzte zenbatzen lanera joatean edo itzultzean hildakoak (in itinere), ezta arrazoi ez-traumatikoengatik lantokian hildakoak ere. «Amarru bat», haien esanetan. Pisu handia dute hildako horiek sindikatuen datuetan: 20 heriotza ez-traumatiko, eta zazpi in itinere. Makinek edo zuhaitzek jota, edo haiek harrapatuta, bederatzi langile hil ziren; beste sei erorikoen ondorioz, eta hiru intoxikatuta. Hiru, berriz, bere buruaz beste eginda hil ziren, edo beste batzuek erailak. Sindikatuek aitortu dute sektore batzuetan «hiltzea errazagoa» dela, hala nola basogintzan, eraikuntzan, industrian, nekazaritzan eta garraioan. Azaldu dutenez, jarduera arriskutsuetarako lan osasunerako araudiak egokitzen ari diren arren, beti ez dira betetzen, eta istripu tasa oso handiak dituzte. Edonola ere, kezkatuta daude: «Zerbitzuek gero eta pisu handiagoa izatearekin batera, lehen sektoretik gero eta urrunago dago jendartea, eta ekoizpen prozesu gutxiago du; hori horrela, istripuek beheranzko joera izan beharko lukete, baina ez da horrela izaten ari». Laneko gaitzak Laneko gaitzei dagokienez ere kezka handia erakutsi dute sindikatuetako kideek: «Bai Euskal Autonomia Erkidegoan bai Nafarroan iaz baino gaitz gehiago izan dira aitortuak, baina mutualitateek behar baino gutxiago erregistratzen dituzte oraindik, eta gaur egun ere horrela aritzea iruzur ariketa lotsagarria da». LABek eta beste sindikatuek laneko gaixotasunak antzemateko sistema osoa jarri dute ezbaian. «Mutualitateek Gizarte Segurantzara bideratzen dituzte lanak sortutako gaixotasunak […]; hark bere gain hartu behar ditu gastuak, eta, hala, mutualitate patronalek bizkar ematen diete beren tratamendu eta prestazio ardurei». Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak laneko gaixotasunen 3.341 kasu aitortu dituzte, 2022an baino %18 gehiago. Baina sindikatuek diote gaixotasun horiek heriotzen datuetan duten eragina ezkutatu egiten dela, eta OME Osasunaren Mundu Erakundearen estatistika bat aipatu dute. Haren arabera, istripuen ondorioz hiltzen dira langileen %20, eta gaixotasun profesionalen eraginez, berriz, gainontzeko %80. «Datu hori modu nabarmenean dago ezkutaturik: Gizarte Segurantzara bideraturik». 251 Amiantoa arnastu izanaren ondorioz 26 langile hil ziren iaz Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan. Asviamie amiantoaren biktimen elkartearen arabera, azken hamar urteetan 251 lagun hil ditu hiltzaile isilak. Kopuru handiak izan arren, Europako beste herrialdeetakoen azpitik daude, eta hori «iruzur orokortuaren beste erakusle bat da». Era berean, sindikatuek adierazi dute emakumeen egoera «ikusezin uzteko arriskuan» dagoela. Txostenean azpimarratu dute jatorri psikosoziala duten arazoak oso errotuta daudela sektore feminizatuetan, baina ez daudela sailkatuta laneko gaitz gisa. Hori dela eta, aldaketa bat egin behar dela nabarmendu dute: «Emakumeon errealitatea ikusarazteko saiakera berezitua egin beharrean gaude». Hamahiru hildako urtarrilean Sindikatuak ez dira harritu ikusita 2024ko urtarrilean zenbat langile hil diren lan istripuz. Haien arabera, langileek dituzten baldintza eskasen ondorio bat da. 2024an, Euskal Herri osoan dagoeneko hamahiru langile hil dira lanean. Sindikatuek adierazi dute «orain arteko joera lazgarriaren erakusle» dela.

Zeruko Argia eta Anaitasuna aldizkariek euskal kazetaritza euskaraz egindako kazetaritza zela aldarrikatu zuten 1976an, eta lan horren profesionalizazioa ere defendatu zuen. Mugarria izan zen aldarri hori, eta horregatik hartu nahi izan du gogoan Lanartea euskararen langile profesionalen elkarteak. 1976. Profesionalak izan ginen urtea liburua kaleratu du horretarako; «euskara lehengai duen kultur eta komunikazio sistemaren genealogia osatzeko». Urte hartan euskal prentsan argitaratutako artikulu eta irudien hautaketa bat egin du Koldo Izagirre idazle eta Lanarteko kideak libururako. Zeruko Argia, Anaitasuna, Principe de Viana eta Goiz Argi aldizkariak izan ditu iturri nagusiak, baina, hemeroteka eta erreskate lan hori ez ezik, Antton Olariaga irudigileari eta Elixabete Garmendia kazetariari egindako elkarrizketak ere biltzen ditu liburuak. 60ko hamarkada «kulturarena» izan zela azaldu du Izagirrek. Ordukoak dira euskara batuaren borroka eta kantagintza berriaren mugimendua, eta, Izagirreren hitzetan, orduan hartu ziren «erabaki sendoenak». Baina aldatu egin zen joera gero. «Bazirudien kulturak nolabaiteko autonomia kultural bat ekarriko zigula, harrotasuna, kontzientzia eta abar. Franco hil zenean, hori dena gainbehera handi batean jausi zen, eta politika nagusitu zen. Alderdi politikoak legeztatzen zituen konstituzioak, edo trantsizioak, politizazioa ekarri zuen, logikoa zen bezala, eta oso bazterrean geratu zen kultura, eta horrekin batera hizkuntza bera». «60ko hamarkadan bazirudien kulturak autonomia kultural bat ekarriko zigula. Franco hil zenean, hori dena gain behera jausi zen, politika nagusitu zelako; oso bazterrean geratu zen kultura, eta horrekin batera hizkuntza bera». KOLDO IZAGIRRE Idazlea Eta Anaitasuna, Zeruko Argia eta euskarazko beste aldizkariek izandako garrantzia ere nabarmendu du idazleak. Alderdi politikoek ere atera zituztelako euren aldizkariak sasoi hartan, baina euskara «oso bazterrean» utzita. Eta, aldiz, eutsi egin ziotelako bi aldizkari haiek. Izagirre: «Erregimenaren kazetaritzak praktikatzen zuen gezur fabrika agerian utzi zuten. Bide batez esanda, profesionaltasuna agertu zuen euskarak Zeruko Argia eta Anaitasuna-ren bitartez, maila ekonomikoan, baina baita etikoan ere. Horren adibide Anparo Arangoaren irudiak, torturarenak. Arrisku handia hartuz argitaratu zituen Zeruko Argia-k». Kazetaritzari buruzko kezkak zein euskararen egoerari buruzkoak ere topatuko ditu irakurleak liburuan. Baina, Izagirrek nabarmendu duenez, badago beste ildo garrantzitsu bat ere, hirugarrena: feminismoarena. Irudigileen maila Garbine Ubeda idazle eta BERRIAko kazetaria arduratu da liburuaren diseinuaz, eta, azaldu duenez, fanzineen estetika bildu nahi izan du. Zuri-beltzean, eta orri guztietan inpaktua bilatuz. «Gauza txiki asko bildu dira; mila pieza dituen puzzle bat egitea bezalakoa izan da, sekulako gozatua pieza bakoitza banan-banan ikusiz, baina, azkenean, ezin osatu 500ekoa besterik, leku faltaz. Sekulako perlak daude. Goi maila erakutsi zuten». Eta, hain zuzen, sasoiko marrazkilari eta tiragileek erakutsitako maila nabarmendu du. Tartean dira, besteak beste, Antton Olariaga, Juan Carlos Egillor, Jon Zabaleta eta beste hamaikaren lanak. «Marrazkilari esaten diegu, baina ideologoak zirela esango nuke: irudi bakoitzak, artikulutxo bakoitzak bezala, bere txikian sekulako indarra eta aldarrikapena zuen». Eta, nolabait, 1976an etorkizuna erein zela ere adierazi du Ubedak: «Orduan emandako irizpideak hortxe ditugu, eta itsasargi izan dira eta badira oraindik». «Espektatiba handiak sortu zituen diktaduraren amaierak: laikotasuna, feminismoa, talde politiko aurrerakoiak ere bor-bor zeuden. Horiek biltzen zituen kontzeptu nagusia askatasuna zen. Hitz gastatuegia, baina, une hartan, hitz magikoa zen, eta oso barrutik sentitzen genuen». ELIXABETE GARMENDIA Kazetaria Aldarri gaurkotua Iraganaren eta orainaldiaren arteko harremanari buruz idatzi du hitzaurrea Miel Anjel Elustondo Lanarteko lehendakariak. «Liburu hau 1976an profesionaltasuna aldarrikatu zuten kazetari ausarten omenez egina da, bat egiten dugulako haien haserrean. Euskararen langile sortzaileek pairatzen duten tratua, hala kontratuetan nola zergetan edo bost ogasun desberdinen anabasan, ez delako –47 urte geroago– Europan sortzaileei ematen zaiena, are gutxiago zenbait estatutan hizkuntza murriztuek kultura garatzeko jasotzen duten laguntzaren pareko». Zeruko Argia-ko kazetaria zen Elixabete Garmendia 1976an, eta sasoi hartan bizi izandakoa hartu du gogoan liburuaren aurkezpenean: «Espektatiba handiak sortu zituen diktaduraren amaierak: laikotasuna, feminismoa, talde politiko aurrerakoiak ere bor-bor zeuden. Horiek biltzen zituen kontzeptu nagusia askatasuna zen. Hitz gastatuegia da, beharbada, baina momentu hartan hitz magikoa zen, eta oso barrutik sentitzen genuen». «1976a profesionalizaziorako bidearen hastapena izan zen, baina oraindik ere kale egiten du arlo ekonomikoan. Bai, bai: oso potenteak, oso liluragarriak, baina platera bete egin behar da, euskaraz. Baina orduan sinetsi egin nuen posible zela». Antton Olariaga Marrazkilaria Olariaga ere Zeruko Argia-ko lantaldeko kide zen 1976an, eta orduan egindako hainbat irudi izan ditu gogoan aurkezpenean. «1976a, niretzat, profesionalizaziorako bidearen hastapena izan zen, baina bide oso luzea da, ze oraindik ere kale egiten baitu arlo ekonomikoan. Bai, bai: oso potenteak, oso liluragarriak, baina egunero bazkaldu egiten dugu, eta platera bete egin behar da. Euskaraz. Baina orduan sinetsi egin nuen posible zela; horri eutsi genion, eta sortzen segitu». Bigarren liburua du hau Lanarteak. Laineza. Kultura haragi bizitan izenekoa kaleratu zuten lehenik, 2022an. Ordukoan uztartu egin zituzten, alde batetik, 1960ko hamarkadatik hartutako gogoeta eta irudiak, eta, beste aldetik, gaur egungo sortzaileek idatzitako iritzi, salaketa eta sorkuntza lanak.

59 lagun hil ziren 2023an laneko istripuz Hego Euskal Herrian, sindikatuen arabera. LABek, ESK-k, STEILAS-ek, EHNE/ETXALDEK eta HIRU-k gaixotasun psikosozialak eritasun profesionaltzat hartzeko eta lan-ikuskatzaileen kopurua ugaritzeko eskatu diote administrazioari, besteak beste.