Hiru sektoreak administrazioaren azpikontratak dira: kaleko garbiketetan, gizonezkoak dira %80; polizia etxeen eta epaitegien garbiketan, aldiz, emakumeak dira hamarretik ia hamar. Kaleko garbitzaileen oinarrizko soldatak baino %13 apalagoak dira komisarietakoak, eta %7 txikiagoak epaitegietakoak. Lan borroka da, baina batez ere borroka feminista da. «Soldata arrakala desagertzea eskatzen dugu».
Bi garbiketa sektoreetan 40 emakume daude, Garbialdi enpresarentzat lanean. Ia sei hilabete daramatzate greban, momentuz emaitzarik gabe. «Baina konbentzituta gaude indar honek guztiak balio duela boterea mugiarazteko», azaldu du Iruretagoienak. «Zailena hastea da», gaineratu du Campok. «Behin greban hasita, jarraitzea baino ez da geratzen. Lortu arte».
Bizkaiko esperientzia
Badute erreferente bat: Bizkaiko zahar etxeetako greba. 378 egun igaro eta gero, langileek garaipena lortu zuten 2017 amaieran. «Elkar animatu behar dugu. Bizkaian lortu badute, guk ere lortuko dugu», dio Campok. Eta ez daukate beldurrik borroka luzatzeko. Prest daude greba luzeenaren marka hausteko. ELAren erresistentzia kutxa ezinbesteko tresnatzat jo dute, hura gabe bideraezina izango litzatekeelako halako greba bati luze eustea.
Campo eta Iruretagoienaren mahai beraren bueltan daude Ane Sastre eta Aitziber Aranberri ere, Donostiako Bulebarreko eguerdiko elkarretaratzera joan aurretik solasean. Gipuzkoako Diputazioak azpikontraten esku lagatako zahar etxeetako langileak dira, ELAko bazkideak, eta greban daude otsailaren 20az geroztik —iazko urte amaieran beste hamasei egunez egin zuten greba—. 5.000 behargin daude sektorean, gehienak emakumeak.
«Dauzkagun ratioekin, eskaintzen dugun zaintza ez da kalitatezkoa; ez da humanoa», esplikatu du Aranberrik. «Erlojuaren kontra lan egiten dugu». Batez beste, hamabost minutu izaten dituzte pertsona bakoitza ohetik altxatzeko, dutxatzeko, janzteko, ilea apaintzeko eta gelatik ateratzeko. Eskandalagarria dela adierazi du Sastrek: «Pertsonak dira. Estresa da guretzat, eta estresa da zaharrentzat ere».
Botereko alderdi politikoen hipokrisia nabarmendu dute lau grebalariek: Jaurlaritzakoena eta aldundikoena. «Alderdi askok boladan dagoelako darabilte feminismoa ahotan», kexu da Campo. «Emakundek, adibidez, ez digu bilerarik onartu. Eta hainbat aldiz joan gara Emakunderen atera, asteartean azkenengo aldiz». Momentuz, alferrik.
Hitzak bai, ekintzarik ez
Edonola ere, Aranberrik uste du Martxoaren 8ko greba feministak balio duela administrazioari presio gehiago egiteko. «[Gipuzkoako Gizarte Politikako diputatu] Maite Peñaren mitin batean izan ginen Andoainen otsailean, eta pila batetan esan zuen soldata arrakala. Baina hitz horiek ekintza bihurtzea beren esku dagoenean, atzera egiten dute». Hain zuzen, ELAk diputazioari egotzi dio sektoreko bi patronalekin adostutako akordiorako oinarria atzera bota izana.
Polizia etxeetako eta epaitegietako langileek, berriz, greba eskubidea urratzea egotzi diote Jaurlaritzari. «Greba hasi eta ia bost hilabetera, dekretuz behartu gintuzten egun batean dena garbitzera». Camposek salatu du grebaren eraginak ezabatu nahi izan dituztela.
Garbiketa eta zaintza sektoreetako emakumeen lan baldintzetan administrazioak daukan erantzukizunari ez muzin egiteko eskatu du Sastre grebalariak: «Azpikontratazioekin, gainetik kendu nahi dute erantzukizuna. Baina eskatu diegu sartzeko kontrataziorako klausula sozialak eta berdintasunarenak».
EBZren iragarpenak ustekabean hartu ditu analistak, merkatuak, baina baita banku zentralaren berri ematen duten kazetariak ere. Neurriak zerbait ezkutatzen ote zuten galdetu zioten Draghiri, baina ezetz erantzun zien. Mugimendu «erreaktibo» bat izan beharrean, «proaktiboa» izan dela. Hots, interes tasak %0an jarraituko dutela gauzek okerrera egin ez dezaten. Draghik 2011ko azaroan hartu zuen EBZren gidaritza, eta interes tasak %1,5etik %1,25era jaitsita estreinatu zuen agintaldia.
Interes tasak gutxienez beste sei hilabetez zeron jarraitzeko erabakia «datuek eragindakoa» zela azaldu zuen Draghi. Datu horiek diote moteltzen ari dela barne produktu gordinaren hazkundea, eta, EBZk uste zuenaren aurka, ahultasun hori ez dela une bateko kontua izan. Arrazoien artean, ohiko susmagarriak: brexit-a eta zenbait herrialdek hartutako neurri protekzionistek nazioarteko merkataritza geldotu dutela.
«Atertzen ez duen ziurgabetasunak» inbertsioak geratzen ditu, eta traba egiten dio, berriz, euroguneko ekonomia bultzatzen duten beste indarrei: hala nola langabeziak jaisten jarraitzen duela, «motelago bada ere»; soldatak oro har hazten ari direla; kontsumoa «maila onean» dagoela; finantzaketa lortzea gero eta errazagoa dela, eta EBZren diru politika «lagungarria» dela.
Iragarle ezkorrek esaten dutenaren aurka, atzeraldi baterako «oso aukera gutxi» ikusten du EBZk, baina onartu behar izan du hazkundea «nabarmen» txikiagoa izango dela. Orain uste du aurten BPGa %1,1 handituko dela aurten —%1,7 iragarri zuen abenduan—, eta %1,6 2020an.
Baina balizko interes tasen igoera ez da atzo EBZk «aho batez» hartutako erabaki bakarra. Batetik, berretsi egin zuen berriro inbertituko duela zorra masiboki erosteko programaren ondorioz bueltan jasoko duen dirua. Hau da, estatuek eta enpresek zorra itzultzen diotenean, diru hori zor gehiago erosteko erabiliko duela. 2015eko martxoan jarri zuen programa hori martxan EBZk, eta iazko abenduan eten zuen, ia 2,6 bilioi euro inbertitu ondoren. Diru hori dopinaren modukoa izan da finantza merkatuetan, eta dosirik gabe funtzionatzeko oraindik goiz dela uste du banku zentralak. Aurten 200.000 milioi euro inguru izango dira. Oraingoz zorra erosteko beste programa masiborik ez du buruan EBZk, baina askotan esan du beharrezkoa bada abian jar dezakeela.
Bestetik, EBZk TLTRO izeneko enkanteen hirugarren saioa egingo du. Horien bidez, bankuei baldintza onetan utziko die, ez dezaten aitzakiarik izan beren bezeroei maileguak emateko. Neurri garrantzitsua da, aurreko TLTRO saioko maileguak —744.000 milioi euro— orain itzuli behar dituztelako bankuek. Batez ere Italiako bankuek (244.000 milioi) eta Espainiakoek (170.000 milioi) baliatu zituzten aurreko enkanteak.
Zenbatekoa aurreko urtekoa baino 2,1 milioi txikiagoa izan da. Ogasunak uste du azken urteetan egonkortu egin dela azaleratutako zerga zorra, «enpresak sustatzeko sozietateen efektua atzean utzi ostean».
2018ko zerga iruzurraren aurkako kanpainako datuak Gipuzkoako Batzar Nagusietan eman dituzte Jabier Larrañaga Ogasun diputatuak eta Jokin Perona Ogasuneko zuzendariak. Biek ziurtatu dutenez, zerga iruzurrari aurre egitea diputazioak legealdi osoan zehar izan duen «helburu estrategikoetako bat» izan da, eta legealdian 1.077 milioi euro azaleratu ditu.
Aurtengo Egiaztapen Planari dagokionean, berriz, Larrañagak eta Peronak azaldu dute hiru direla lan lerro nagusiak: informazio lortzeko jarduketak, prebentzio jarduketak, eta erregularizazio eta kobrantza jarduketak. Lehen atalean, sakondu dute nazioartean informazioa trukatzeko hitzarmenen ustiaketan, nazioartekozerga sistemaren arloan dabiltzan zergadunen azterketan, zerga administrazioekin informazio trukea egonkortzean eta negozio eredu berrian.
Prebentzioari dagokionez, teknologiaren aldeko apustua egin du Larrañagak. BIH berehalako informazio hornidura (BIH) eta Ticket Bai proiektuekin jarraituko du. Eta Big Data arloko ekinbideak ere baditu martxan Gipuzkoako Foru Aldundiak.
«Europako Batasuna ausartu zen paradisu fiskalen zerrenda beltz bat egitera, zerga ihesa geldiarazten laguntzeko», azaldu zuen atzo Johan Langerockek, Oxfamek zerga paradisuei buruz aurkeztu berri duen txostenaren egileak. «Baina harrezkero, badirudi galdu egin duela kemena», jarraitu zuen. «Badirudi Europako gobernuak orain prest daudela munduko zerga paradisurk txarrenetako batzuk zuritzeko. Diru zuriketari buruzko EBko azken eztabaidek erakutsi dute nola botere politikoen eta ekonomikoen presioak atera dezaketen errailetatik printzipioetan oinarritutako apustu sendo bat. EBk indartu egin behar du zerrenda beltza; bestela, hau guztia fartsa hutsa izango da».
EBk 2017an adostu eta ondu zuen munduko paradisu fiskalen zerrenda lehenengo aldiz, eta, hasieratik, oso meharra da zerrenda beltza. Bost herrialde baino ez daude oraintxe: Samoa Estatubatuarra, Guam, Samoa, Birjina Uharte Amerikarrak, eta Trinidad eta Tobago. Bruselak zerrenda grisa osatu zuen zerrenda beltzean sartzen ausartu ez zen herrialde askorentzat, eta 63 herrialde sartu zituen hor, argudiatuta, paradisu fiskal izan arren, konpromisoa agertu dutela erreformak egiteko.
Oinarrizko hiru irizpide
Oxfamek EBk zerrenda osatzeko erabilitako irizpideak erabili ditu, eta ondorioztatu du hasieran aipatutako bederatzi herrialdeak ez dituztela zerrenda beltzean sartuko; are gehiago, zerrenda grisetik ere atera egingo dituztela.
Gobernuz kanpoko erakundeak bere zerrenda propioa egin du, hiru irizpide erabilita: lehenik, informazioaren trukatze eta gardentasun maila; bigarrenik, jarduera fiskal kaltegarriak erabiltzen dituen ala ez, besteak beste, irabaziak lekualdatzeko erraztasunak eta enpresa opakoak sortzekoak; eta azkenik, ea betetzen ote duen nazioarteko legedia zerga oinarria txikitzea saihesteko (BEPS, ingelesezko akronimoan).
Hiru irizpideok erabilita egin ditu kalkuluak Oxfamek, eta ondorioztatu du Suitza eta AEBak ere zerrendan sartu beharko liratekeela, baina badaki Bruselak ez dituela sartuko, «oso boteretsuak direlako».
Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan iaz eman ziren hipoteken batezbestekoaren zenbakiak eman ditu Kutxabankek: 35 eta 45 urte arteko bikote batek eskatutakoa da, 139.400 eurokoa, eta 25 urteko epean ordaindu beharrekoa. Kutxabankek 2018an 6.985 hipoteka izenpetu zituen hiru lurraldeetan, 976 milioi euroko balioarekin (+%18,5).
Horrek ez du esan nahi, ordea, azkenean Eroskik ez duela bere negozioaren atalen bat saldu beharko, baldin eta bere mozkinekin ez badu lortzen nahiko diru bankuekin hartu dituen konpromisoak betetzeko. Kooperatibako iturriek aitortu diote BERRIAri aukera hori ez dagoela guztiz baztertuta, baina saiatuko direla beste bide batzuk bilatzen zorraren ordainketa epeak betetzeko. Horien artean daude higiezinen operazioak —merkataritza guneak saltzea, gero erabileraren truke alokairua ordaintzeko—, baina baita «bazkide berriak» bilatzea ere. Azken aukera hori legoke taldearen negozio arrunta ez diren adarretarako. Gaur egun, Eroski markako hipermerkatuak eta supermerkatuak ez ezik, Caprabo markako saltokiak, Forum kiroldendak, gasolindegiak, Eroski Bidaiak, eta optika dendak ere baditu taldeak.
Banku hartzekodun nagusiekin lortutako akordioak bitan banatzen du kooperatibaren zorra. Batetik dago zor amortizagarria deitu duena, mila milioi eurorena. Euriborra gehi %2,5eko interesa ordaindu beharko die urtero bankuei zor horren truke. Zor hori bost urtean zehar ordaindu behar du. Bestetik, bullet deitutako zorra du, 540 milioi eurokoa —%0,5eko interes finkoa du, gehienez—. 2024an ordaindu beharreko zorra da hori, eta Eroskik ez du baztertu hura ordaintzeko epea luzatu behar izatea.
Santander (500 milioi), BBVA (345 milioi), Caixabank (250 milioi), Sabadell (150 milioi) eta Bankia (140 milioi) dira Eroskiren hartzekodun nagusiak.
Negozioen salmenta guztiz baztertuta ez dagoela erakusten duen beste erabaki baten berri ere eman du Eroskik, CNMV finantza merkatuen arautzaileari igorritako oharrean: negozio eremuen araberako banaketa bat egingo du taldeak, «emaitzak eta baliabideak optimizatzeko».
Asko haztearen ajeak
2017an irabazietara itzuli zela jakinarazi zuenean, iaz, Eroskik iragarri zuen desinbertsioen aroa bukatutzat ematen zuela. Aurreko urteetan, ehunka saltoki saldu zizkien Dia eta Carrefourri lehiakideei, If lurrindenda katea Douglasen esku utzi zuen, saltoki ez errentagarriak itxi zituen, eta merkataritza gune askoren jabe izateari utzi zion. Operazio horrekin lortutako diruarekin, eta negozio arruntak emandakoarekin, zorra nabarmen txikitu ahal izan du Eroskik: 2010az geroztik, 1.800 milioi euroren zorra kitatu du, horietatik 731 milioi azken lau urteetan.
Eroskik gogotik ordaindu du krisiaren aurretik indarrean jarri zuen hedapen plan handinahia. Euskal Herriko ohiko eremutik irten eta inguruko lurraldeetara zabaltzea erabaki zuen Mondragon taldeko enpresak, hipermerkatuak eta supermerkatuak eraikita, eta lehiakideak irentsita —Kataluniako Capraboren truke 1.500 milioitik gora ordaindu zituen—. Prezio garestia izan zuen hedapen horrek: 4.000 milioitik gorako zorra pilatu zuen, noiz eta krisiak kontsumoa jaitsi zuenean.
Estrategia goitik behera aldatu du Eroskik azkenaldian. Asko txikitu du presentzia Espainia erdialdean eta hegoaldean, eta kuota handia duen lurraldeetan bildu du bere negozioaren zatirik handiena. Hain zuzen ere, Hego Euskal Herrian, Galizian eta Balearretan iaz salmentak %1,3 handitu dituela jakinarazi zuen atzo Eroskik. Lurralde horietan hedatu du gehien produktu freskoei eta tokian tokikoei leku gehiago ematen dien Zurekin eredua, eta hari esker «lidergoa sendotu» duela aldarrikatu du Agustin Markaidek.
Emaitza garbiak aurrerago azalduko ditu kooperatibak, baina aurreratu du 250,7 milioi euroren irabazi operatibo bat lortu duela (ebitda), hau da, mozkinak zorraren amortizazioaren eta zergen aurretik.