Biztanleko BPGa aberastasunaren sorrera neurtzeko neurgailu bat da, produkzioarekin lotuta dagoena; horren ondorioz, handiagoa da industria eta zerbitzu sektore indartsuak dauzkaten eremuetan. Aldiz, biztanleko batez besteko errentak pertsonekin eta bizilekuekin dauka lotura.
Industriaren garrantzia
Ez da kasualitatea, beraz, industriak sekulako pisua izatea per capita BPGrik handiena daukaten hamar udalerrietan: Olaberrian, Ajangizen, Etxebarrian eta Izurtzan, esate baterako, %80tik gorako pisua dauka. BPGari dagokionez, udalerri aberatsena Zamudio da (Bizkaia), eta han orekatuagoa da industriaren (%42) eta zerbitzuen (%54) arteko aldea: zuzeneko eragin dauka bertako parke teknologikoak, zeinak ingeniaritza zerbitzudun enpresak baititu, eta aeronautikari lotutako industria. Guardia (Araba) da udalerri aberatsenetan hamargarrena, eta han ere orekatuta daude industria (%49) eta zerbitzuak (%40), nagusiki ardoaren industriari eta haren inguruko turismo eta ostalaritza jarduerei esker.
EAEn 32.771 eurokoa zen biztanleko BPGa 2016an, baina batez besteko errenta 12.328 euro urriagoa zen, 20.443 eurokoa; hau da, ia %38 apalagoa. Eta aldeak aldeago dira emakumeentzat: 2016an gizonezkoen batez besteko errenta 25.696 eurokoa bazen EAEn, emakumeena 15.578 eurokoa zen. Beste era batera esateko: soldata arrakala 10.118 eurokoa zen, %39koa.
Oso interesgarria da eskualdeen sailkapenak konparatzea, BPGarena eta errentarena, ez datozelako bat. Produkzioari lotutako indizeari erreparatuta, Arabako Errioxa da aberatsena (62.120 euro pertsonako), eta Arabako Ibarrak (56.420) eta Gorbeialdeak (42.894) jarraitzen diote. Errentaren zerrendako lehen hiruen artean soilik Gorbeialdeak eusten dio, bigarren postuan (23.259); per capita errentarik handiena Debagoienak du (23.323), eta hirugarrena Plentzia-Mungia eskualdea da (22.933).
2016an, hamar eskualde zeuden EAEko biztanleko batez besteko BPGaren gainetik, eta beste hamar azpitik. Emaitzek txarrera egin dute, 2008an hamabi eskualde baitzeuden batezbestekotik gora, eta, 2000n, hamalau.
Biztanleen %35 hiriburuetan bizi dira, eta hirurak daude EAEko batezbestekotik gora. 2016an, Donostiak zeukan per capita BPGrik handiena (39.337 euro), Gasteizen (34.525) eta Bilboren (32.986) aurretik. Sektoreei dagokienez, Gasteiz da orekatuena: zerbitzuek %67ko pisua dute, eta industriak %28koa. Donostian %89 dira zerbitzuak, eta Bilbon, %90.
Horrek ez du esan nahi, ordea, azkenean Eroskik ez duela bere negozioaren atalen bat saldu beharko, baldin eta bere mozkinekin ez badu lortzen nahiko diru bankuekin hartu dituen konpromisoak betetzeko. Kooperatibako iturriek aitortu diote BERRIAri aukera hori ez dagoela guztiz baztertuta, baina saiatuko direla beste bide batzuk bilatzen zorraren ordainketa epeak betetzeko. Horien artean daude higiezinen operazioak —merkataritza guneak saltzea, gero erabileraren truke alokairua ordaintzeko—, baina baita «bazkide berriak» bilatzea ere. Azken aukera hori legoke taldearen negozio arrunta ez diren adarretarako. Gaur egun, Eroski markako hipermerkatuak eta supermerkatuak ez ezik, Caprabo markako saltokiak, Forum kiroldendak, gasolindegiak, Eroski Bidaiak, eta optika dendak ere baditu taldeak.
Banku hartzekodun nagusiekin lortutako akordioak bitan banatzen du kooperatibaren zorra. Batetik dago zor amortizagarria deitu duena, mila milioi eurorena. Euriborra gehi %2,5eko interesa ordaindu beharko die urtero bankuei zor horren truke. Zor hori bost urtean zehar ordaindu behar du. Bestetik, bullet deitutako zorra du, 540 milioi eurokoa —%0,5eko interes finkoa du, gehienez—. 2024an ordaindu beharreko zorra da hori, eta Eroskik ez du baztertu hura ordaintzeko epea luzatu behar izatea.
Santander (500 milioi), BBVA (345 milioi), Caixabank (250 milioi), Sabadell (150 milioi) eta Bankia (140 milioi) dira Eroskiren hartzekodun nagusiak.
Negozioen salmenta guztiz baztertuta ez dagoela erakusten duen beste erabaki baten berri ere eman du Eroskik, CNMV finantza merkatuen arautzaileari igorritako oharrean: negozio eremuen araberako banaketa bat egingo du taldeak, «emaitzak eta baliabideak optimizatzeko».
Asko haztearen ajeak
2017an irabazietara itzuli zela jakinarazi zuenean, iaz, Eroskik iragarri zuen desinbertsioen aroa bukatutzat ematen zuela. Aurreko urteetan, ehunka saltoki saldu zizkien Dia eta Carrefourri lehiakideei, If lurrindenda katea Douglasen esku utzi zuen, saltoki ez errentagarriak itxi zituen, eta merkataritza gune askoren jabe izateari utzi zion. Operazio horrekin lortutako diruarekin, eta negozio arruntak emandakoarekin, zorra nabarmen txikitu ahal izan du Eroskik: 2010az geroztik, 1.800 milioi euroren zorra kitatu du, horietatik 731 milioi azken lau urteetan.
Eroskik gogotik ordaindu du krisiaren aurretik indarrean jarri zuen hedapen plan handinahia. Euskal Herriko ohiko eremutik irten eta inguruko lurraldeetara zabaltzea erabaki zuen Mondragon taldeko enpresak, hipermerkatuak eta supermerkatuak eraikita, eta lehiakideak irentsita —Kataluniako Capraboren truke 1.500 milioitik gora ordaindu zituen—. Prezio garestia izan zuen hedapen horrek: 4.000 milioitik gorako zorra pilatu zuen, noiz eta krisiak kontsumoa jaitsi zuenean.
Estrategia goitik behera aldatu du Eroskik azkenaldian. Asko txikitu du presentzia Espainia erdialdean eta hegoaldean, eta kuota handia duen lurraldeetan bildu du bere negozioaren zatirik handiena. Hain zuzen ere, Hego Euskal Herrian, Galizian eta Balearretan iaz salmentak %1,3 handitu dituela jakinarazi zuen atzo Eroskik. Lurralde horietan hedatu du gehien produktu freskoei eta tokian tokikoei leku gehiago ematen dien Zurekin eredua, eta hari esker «lidergoa sendotu» duela aldarrikatu du Agustin Markaidek.
Emaitza garbiak aurrerago azalduko ditu kooperatibak, baina aurreratu du 250,7 milioi euroren irabazi operatibo bat lortu duela (ebitda), hau da, mozkinak zorraren amortizazioaren eta zergen aurretik.
Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan iaz eman ziren hipoteken batezbestekoaren zenbakiak eman ditu Kutxabankek: 35 eta 45 urte arteko bikote batek eskatutakoa da, 139.400 eurokoa, eta 25 urteko epean ordaindu beharrekoa. Kutxabankek 2018an 6.985 hipoteka izenpetu zituen hiru lurraldeetan, 976 milioi euroko balioarekin (+%18,5).
Emakumeek gizonezkoek baino soldata txikiagoak jasotzea begiz joa du Eusko Jaurlaritzak. Horrela jaio da kontratazio publikoa moldatuko duen instrukzioa. Emakumeen eta gizonen berdintasunerako irizpideak sartuko dituzte kontratazio baldintzetan. Pauso oso garrantzitsutzat jo du Pedro Azpiazu Ogasun eta Ekonomia sailburuak, eta helburu handinahi baten barruan jarri du: «2030erako soldata arrakala txikiena duen Europako bost herrialdeen artean jarri nahi dugu Euskadi».
Aurrerantzean kontratazio pleguetan soldata arrakala murrizteko sar daitezkeen irizpideak finkatu dituzte. Beste hainbat puntu baloratuko dituzte kontratua emateko, baina instrukzioan batutako irizpideek gutxienez %5 balioko dute. «Helburu dugu horrelako klausulak kontratuetan sartzen hasteko, eta poliki-poliki pisua irabaziz joateko», argitu du Azpiazuk.
Kontratazioaren alor guztietan eta kontratazio organoetan lan egiten dutenentzat da instrukzioa. Arabako, Gipuzkoako eta Bizkaiko sektore publiko osoari eragingo dio, eta kontratu guztiei, hasi horniduretatik eta obretaraino.
Irizpideen artean daude, esaterako, erantzukizuneko, kudeaketako eta kualifikazio handiko postuetako kideen %50 emakumeak direla bermatzea, eta enpresak adjudikazioa betetzeko egiten dituen kontratazio berrietan emakumeak kontratatzea.
Berdintasun politikak aurrera eramateak bere balioa izango du. Hainbat azpipuntu sartu dituzte irizpide horretan; haien artean, desabantaila egoeran dauden emakumeak kontratatzea. Horrez gain, formakuntzari garrantzia eman diote: baloratu egingo dute kontratua egiten duen enpresak bere langileei berdintasunari buruzko formakuntza ematea, eta berdintasun alorrean 150 orduko prestakuntza duen pertsona kopuru jakin bat izatea.
Irizpideaz gaindiko neurriak
Irizpideak ez dira, ordea, neurri bakarra izango. Kontratu pleguetan ezinbestean ezarri beharko da enpresak ez daukala soldata ezberdinik sexuaren arabera, hau da, adjudikazioa jaso duen enpresetan emakumeen eta gizonen arteko ordainketetan diskriminaziorik ez dagoela.
120.000 eurotik gorako kontratuak lortu dituztenek, berriz, urtero bidali beharko dute kontratatutako pertsonen zerrenda, sexuaren arabera bereizita, pertsona bakoitzaren kategoria profesionala, eta oinarrizko soldata zein gehigarriak. Horrez gain, Gizarte Segurantzan izena emanda dauden langileen txostena eta kotizazio datuena helarazi beharko dizkio enpresak Jaurlaritzari.
Orain artean, kontratazio organo bakoitzak erabakitzen zuen zer irizpide aukeratu, inolako batasunik gabe. Josu Erkoreka Jaurlaritzako eledunak argitu du oinarri komun bat ezarri dutela. «Legeak muga asko jarrita dauzka, eta Lan Ikuskaritzak ikertzen eta zigortzen ditu».