Antxoak baino etsai gehiago dauzkazu» esamoldea entzuten duena ez da ur-bitsetan bizi. Esamolde erabilia da Ondarroan (Bizkaia), eta ez oinarri barik. «Itsasoan ia denek jaten dute antxoa: izurdeak, zimarroiak, betandiak… eta berdelak. Berdela irensle bat da», azaldu du Eusebio Arantzamendik, Ondarroako Kofradiako presidenteak. «Berdela hain asko sartzen da gure itsasoan, antxoa desagerrarazi egiten baitu: zapaldu egiten du, eta sakonetara ezkutatzen da antxoa».

Martxoaren 1ean hasi zen baxurako arrantzontzien 2019ko sasoia, eta, lehen egunetan antxoa pixka bat harrapatu bazuten ere, asteon sartu da berdela, eta antxoaren lekua hartu du arrantzaleen sareetan. Sartu da berdela, bai, baina sartu eta agortu, dena izan da bat. Haserre samar mintzo da Getariako Kofradiako presidentea, Emeterio Urresti: «Berdelaren kuota datorren astean agortuko da».

Amuko berdela, luzeago

Europako Batasunak %20 txikitu du 2019rako berdel kuota, 24.597 tonaraino. «Oso txikia da kuota: berdela sarean harrapatzen duen ontzi bakoitzak 60.000 kiloko kuota dauka, eta batzuek ja 50.000 kilo arrantzatu dituzte aste honetan». Aste hau laburra izan da baxurako arrantzaleentzat, eguraldi txarragatik portuan geratu direlako pare bat egunez. Ontzi askok, beraz, egun bitan edo bakarrean ia agortu dute berdelaren kuota.

Arantzamendik ere uste du datorren astean agortuko dela berdela sareko harrapatzaileentzat, baina amuarekin harrapatzen dutenek pixka bat gehiago iraungo dutela berdeletan. «Amukoek 10.900 kiloko kuota daukate pertsonako, marineleko». Azaldu duenez, baxurako ontzi horiek euren burua neurtu nahi dute, berdelaren kanpaina gehiago luzatzeko. «Ez dute nahi egunean 4.000-5.000 kilo baino gehiago ekarri portura, luzatzeko».

Ondarroa eta Getaria dira Bizkaiko eta Gipuzkoako portuen artean arrain gehien porturatzen dutenak. Bi portuen artean, 2017an lehorreratzeen %66 izan zituzten: 18.921 tona Ondarroak, eta 12.079 tona Getariak. Eustatek argitaratutako azken datuak 2017koak dira, baina Arantzamendik azaldu du iaz 20.000 tonara ailegatu zela Ondarroa. Bizkaiko portuak, 2017an, 26,5 milioi euroren salmentak egin zituen Kofradiako enkantean, eta Getariakoak, 25,2 milioi eurorenak.

Berdelaren kuota txikia dela diote bai Arantzamendik bai Urrestik, baina ez datoz bat arrazoietan. «Europan hartzen diren erabaki asko zientzialarien datuetan oinarritzen dira, eta batzuek erosi egiten dituzte zientzialariak», dio Getariako Kofradiako buruak. «Guk itsasoan berdel asko ikusten dugu, baina norvegiarrek diote iparraldean gutxi daukatela. Guk ez dugu sinisten».

Arantzamendik, aldiz, sinisten du. «Ni fidatzen naiz Aztiren txostenez. Biomasa txikia dago iparraldeko uretan. Berdela goitik behera etortzen da, eta han daukate arazoa; beti egoten den tokian daukate, orain, gutxiago. Zergatik? Emigratu egin du berdelak? Ez dakigu ondo… Beharbada, iparralderago doa; Errusia parterantz ari da igotzen».

Aztiren azken ikerketen arabera, klima aldaketak ura berotzea ekarri du, eta arrain espezie batzuk iparralderago ari dira kokatzen euren habitata: berdela, hain zuzen, hamarkadako hamasei kilometro iparralderago ari da mugitzen 1992az geroztik.

Arrantza jasangarriaz

Berdelaren aurtengo kuota txikiegia dela? Ondarroako Kofradiako presidentearen ikuspegia beste bat da: «Esango nizuke zientzialariek, beharbada, bost urtez debekatu nahi zutela berdelaren arrantza. Eta sardinarekin ere kontu; guk ez badugu mozten, Bruselak moztuko digu. Sardina arriskuan dago: kuota jarri behar zaio. Sardina gutxi igartzen da itsasoan, eta motzagoa».

Legedi berria sartu da aurten indarrean Europan arrantzarako: itsasontziek ezin dute itsasora bota arrain erreusik —txikiegiak edo nahi ez dituztenak—; dena porturatu behar dute, nahiz eta gero ezin saldu legez kanpoko arrainik. Arrantzak eragindako arrainen heriotza tasa erreala ezagutzea da helburua.

Baxurako ontzidiak ez du beldurrik, nahiko arrantza selektiboa daukatelako. «Benetan arrantza jasangarria sustatu nahi badute, arrastea debekatu behar lukete», dio Urrestik. Eta begiz jota dauzka berdela marinel gutxiko arrasteko itsasontzi industrialekin harrapatzen duten norvegiarrak: «Dena txikitzen dute; a zelako krimenak egiten dituzten. Aldiz, guri, Europan, hirugarren mundukoak deitzen digute, teknika artisauak erabiltzeagatik».

Erneguak ernegu, aurtengo kanpainari begi onez begiratzen diote bi kofradiaburuek. Batez ere bost espezieren arrantzak ateratzen dio urtea baxurari: berdelak, antxoak, hegaluzeak, hegamotzak eta sardinak.

Arantzamendiren esanetan, urtearen aurreikuspena ona da, bai behintzat berdelari eta antxoari dagokionez. «Antxoaren prezioa ez da jaitsi 1,30 eurotik. Ondo dago hori; dirua da». Gainera, Aztiren arabera, antxoa gazte asko dago itsasoan: 490.000 tona. Berme bat da Bizkaian eta Gipuzkoan antxoaren inguruan lan egiten duten 3.500tik gora pertsonentzat.

Urteko erronka nagusia, Arantzamendirentzat, Ondarroako lonja berriaren eraikuntza da: martxoaren 1ean hasi ziren lanak, eta bi urtez iraungo du lanik handienak. «Bi urtez deserosoa izango da hemen lan egitea, eta bezero batzuk, Galizia eta Kantabriako ontzi batzuk, beste portu batzuetara joango dira. Baina lonja egindakoan etorriko dira bueltan. Ondarroako indargunea salmenta da: erosle asko dauzkagu».

Parisko Poliziak jakinarazi du 121 lagun atxilotu dituela istiluetan, eta ur kanoiak eta negarra eragiteko gasa erabili dituzte protestarien aurka.

Marmolak prozesatzeko Usurbilgo (Gipuzkoa) fabrikan beltzez margotu da berriro etorkizuna, zuzendaritzak 35 beharginak kaleratzeko erregulazioa aurkeztu baitu. Itxiera da Ingemarreko buruzagien helburua, langile batzordeak atzo salatu zuenez, eta ixteko saio horri greba mugagabearekin erantzutea deliberatu dute. Ingemar taldearen barruan zeuden hala Lugoko lantegia (Galizia) nola Usurbilgoa, baina 2018. urtearen amaieran bat-egite prozesu bat abiatu zen, eta hortik Grupo Ingemar SL atera zen. «Bide batez, enpresaren egoitza Gipuzkoatik Galiziara eraman zuten», azaldu zuen langile batzordeak. Eta egoitza lekualdatu ondoren, jatorrizko fabrika ixteko garaia dela erabaki du zuzendaritzak. Usurbilen beharrean geratzen diren 35 langileen mobilizazioa izango dute aurrez aurre.

Zaharra da Ingemarreko lan gatazka. Gipuzkoako marmol lantegiaren arazoak aspaldian hasi ziren, eta taldeak, gaur egun, 50 milioi euro inguruko zorra dauka; egoera horri buelta emateko ez da trebetasunik egon azken urteetan, edota gihar finantzario nahikorik. «Zuzendaritzak 2009. urtetik aurrera berregituratzeari ekin zion, eta, apurka-apurka, Usurbil deskapitalizatuz joan da, ekoizpena lekuz aldatuz eta langileak kaleratuz».

2017. urte hasieran hartzekodunen konkurtsoa aurkeztu zuen enpresak, eta, hortik, hartzekodunen ituna atera zen 2017ko azaroan. Gero, 2018an taldearen aktibo guztiak bat egitea proposatu zen, eta 2019ko urtarrilean Usurbilgo lantegirako bideragarritasun plan bat aurkeztu zen. ELA sindikatuak dio taldearen aktiboak 48 milioi euroan balioetsita zeudela bat egitearen aurretik; «eta bat egitearen ondoren 24 milioi eurotan».

Langile batzordeak kontatu zuen 2017ko erdialdean kaleratze dosier zabal bat aurkeztu zuela zuzendaritzak, horietatik gehienak Usurbilgo lantegiko beharginentzat. 2017ko irailean, erdira murrizturik geratu zen 70 beharginen lantaldea; borondatez utzi zuten lanpostua, pizgarrien bidez eta erretiroekin. Industria plan berri batekin fabrikak gora egiteko esperantzan jarraitu zuten geratu ziren langileek; baina orain, kaleratzea da zuzendaritzaren plana haientzat, eta mobilizazioen txanda iritsi da berriro.

Urtarrilaren 12an hartzekodunen konkurtsoan sartu zen Ingemar; Lugon aurkeztu zuen eskaera, taldearen beste lantegia dagoen lekuan. Urte eta erdi lehenago jabeek inbertsioak agindu zituzten Usurbil gora joan zedin, baina ezerezean geratu dira plan horiek. Eta langile batzordeak galdera bat egin dio zuzendaritzari: «Nola egingo diote aurre zorrari balio erantsirik handieneko produktua egiten duen lantegia ixten badute?».

Navalen alde, Madrilen

Aspaldikoa den beste lan gatazka bat Sestaoko Naval ontziolarena da, baina enpresa hori are okerrago dago. 173 langileak kaleratu dituzte jadanik, eta azken asteotan erakundeekin batzartzen ari dira irteera baten bila, Cadizera, Ferrolera edo Cartagenara lekualdatzea ez baitute benetako irteeratzat jotzen. SEPIk hori eskaini die langileen erdiari, Naval pribatizatu aurretik berme hori eman baitzieten langileei.

Navaleko 100 bat behargin Madrilen egon ziren atzo, PSOE alderdiaren egoitzaren aurrean manifestatzen. Arratsaldean, berriz, Espainiako Industria Ministeriora eraman zuten protesta. Ordezkariek bilera zuten han ministerioko arduradunekin. Sestaon geratu nahi dute jardunean, eta horretarako erakundeen konpromisoa eskatzen ari dira, likidazioa bere bidea egiten ari den arren, eta orain arte inbertitzailerik azaldu ez den arren. Naval publiko bihurtzea nahi dute.

Martxoaren 20, 21 eta 22rako antolatu zituen greba egunak bertan behera utzi ditu Lantegi Batuak fundazioko langile batzordeak. Era berean, martxoaren 30erako deitutako manifestazioa ere ez da egingo. Zuzendaritzak konpromisoa hartu du datozen asteazkenean lan itunerako proposamen bat aurkezteko, eta horrek aldarazi du batzordearen jarrera deialdi horien inguruan. Aldeen artean «negoziazio betean» direla jakinarazi dute langileen ordezkariek, lan hitzarmen berri bat egin dadin.

Bost urtez amildegiaren ertzean ibili ondoren, bide goxoago bati ekin dio Alzola Basque Waterrek. Martxoaren hasieran atera zen hartzekodunen konkurtsotik, enpresaren bideragarritasuna kolokan jartzen zuen 1,7 milioi euroko zorra ordaintzea lortu ondoren. Indarrez atera nahi du ur mineralaren ekoizleak, produkzioa bikoiztea ahalbidetuko dion ontziratze planta berria inauguratuko baitu hilabete honen amaieran, Elgoibarko Altzola auzoan (Gipuzkoa).

Alzola Basque Water izena hartu zuen Altzolako bainuetxeko hondarretatik sortutako enpresak duela urte batzuk, eta izen horri eutsiko dio oraingo ibilbide berrian. Zorraren zama arindutako ibilbidea izango da. 2012ko urtarrilean eskatu zuen hartzekodunen konkurtsoan, zorrari aurre egin ezinean zebilelako. Konkurtso hori martxoaren 5ean itxi zuen behin betiko Donostiako merkataritza alorreko lehen epaitegiak.

Enpresa Gallardo ostalari familiaren esku geratu zen 2012ko maiatzean, eta haien kargu hartu dute 1,7 milioi euroko zorra ordaintzea. Hala egitea lortu dute azken bost urteetan. Enpresak nabarmendu duenez, konkurtsoa hasten duten sozietateen %5ek bakarrik lortzen dute prozeduratik garbi ateratzea.

Ordainduta dago «puntako teknologia» duen ontziratze lerro berria ere, Irungo Gallardo ingeniaritzak diseinatuta, eta 1,4 milioi euroko kostua izan duena. Orduko 15.000 litro ur botilaratzeko gaitasuna du, eta horri esker espero du enpresak urtean 50 milioi litro ontziratzea. Hilaren amaieran jarriko dute martxan.

Ekoizpena bikoizteak banaketan arazoak sor ez zitzan, Alzola Basque Waterrek 2.000 metro koadroko gune logistiko bat atondu du Elgoibarko Arriaga industrialdean. Epe erdira, iturburua eta instalazioak 1,5 kilometroko hodi batekin lotu nahi ditu.

Iaz 25 milioi litro ur saldu zituen Alzolak, eta 2,5 milioi euroren salmentak lortu zituen, duela bost urte halako bi. Langile kopurua ere bikoiztu du, hamahiru izatetik 26ra igaro baita.

BBVAk akziodunen batzarra Bilbon, 2019ko martxoaren 15ean. Carlos Torres BBVAren presidenteak Villarejo auzia argitzeko justiziarekin lan egingo dutela esan du.  

La Navaleko langile batzordeko kideak eta sindikatu ezberdinetako ordezkariak Reyes Maroto Industria ministroarekin bildu dira 2019ko martxoaern 15ean.

Gasteizko alkateak itxaropena du hiri-autobusen maiatzeko greba saihesteko. Tuvisako langileek Euroligako Lauko Finalarekin batera egingo dituzte lanuzteak.

Eusko Legebiltzarreko alderdi denak ados daude klima aldaketari aurre egiteko neurriak hartu behar direla. Eta ia denek babestu dute 2050. urtean Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa karbono isurietan neutroa izateko bide orria sortzea, Euskal Energia Ituna izenekoa. Legebiltzarkideek adituen talde baten esku utzi dute trantsizio energetikoa nolakoa izango den diseinatzea. Urtebete izango dute lan horretarako.

«Gaur egun berezi bat da, niretzat behintzat», aitortu zuen atzo Mikel Otero EH Bilduko legebiltzarkideak eta proposamenaren sustatzaileak. «Atzeraezina den lan bat abiatzera goaz». Onartutakoa ez zen, berez, koalizio independentistaren legez besteko proposamena, hark eta EAJk, Elkarrekin Podemosek eta PSE-EEk hitzartutako bat baizik. PP abstenitu egin zen.

Proposamenak hiru hilabeteko epea eman dio Eusko Jaurlaritzari klima aldaketan eta politika energetikoan adituen talde bat abian jartzeko. Bina ordezkari hautatuko dituzte legebiltzarreko talde bakoitzak eta Jaurlaritzak, parekidetasun irizpideei jarraituta, eta Energiaren Euskal Erakundeak hautatuko du idazkaria. «Gu alde batera jarri gara, eta aditu talde bati eskatu diogu egin beharreko bidea erakusteko», azaldu zuen Unai Grajales EAJko legebiltzarkideak.

Taldea sortzeko bidea eta epeak zehaztu dituzte, baina baita bete beharko dituen lanak ere. Energia politikarako proposamenak aztertuko ditu, eta proposamen bakoitzari eragiten dioten hainbat faktore. Besteak beste, zein eragin duen ingurumenean eta zenbateko kostu ekonomikoa daukan.

Helburua lortzeko erabiliko diren tresnak eta praktikan jartzeak eragingo dituen aldaketak ere ikertuko ditu lantaldeak. Beharrezko erremintak analizatuko dituzte, eta itunean sartuta joango dira tresna bakoitzaren gastua, aldatu beharreko legeak edo lotu beharreko eskumenak, esaterako.

Horrez gain, energia trantsizioak ehun produktiboan aldaketa sakonak ekarriko dituela pentsatzekoa denez, aldaketa horiek ongi aztertu beharko ditu lantaldeak. Trantsizio energetikoaren aldaketek zuzenean eragingo diete enpresei, eta errealitate berrira egokitu beharko dute. Egokitzapen horrek industrian eragin negatiboa izatea saihestu nahi dute legebiltzarrean. Industria politika eta Energibasque estrategia kontuan hartzeko eskatuko dio Eusko Legebiltzarrak aditu taldeari. Beste arlo batzuetan trantsizioak izango dituen ondorioak ere jorratu beharko dituzte adituek, hala nola garraioan eta nekazaritzan.

Epe laburragorako xedeak

Dena den, Euskal Energia Itunak ez du helburu bakarra izango 2050erako karbono isurketetan neutraltasuna lortzea. Tarteko helmuga batzuk ere gehitu dizkiote 2030erako. Izan ere, urte horretarako Europako Batasunak Neguko paketea izeneko zuzentaraua onartuta dauka, hainbat helbururekin. Helburu horiek erdiesteko bide orria ere jaso beharko du itunak; besteak beste, erabiltzen den energiaren %32 berriztagarria izateko, eta %32,5eko eraginkortasun energetikoa lortzeko.

Euskal Energia Ituna dokumentua bukatutakoan antolatuko dute Energia Trantsizioaren I.Euskal Kongresua, ituna aurkezteko. Era berean alderdi politikoek itunarekiko atxikimendua adieraziko duen konpromiso politiko bat sinatuko dute.

PPk zalantzan jarri du legez besteko proposamena aurkezteko garaia den. Izan ere, duela ia hilabete onartu zuten legebiltzarrean energia iraunkortasunari buruzko legea, administrazioa eta sektore publikoa trantsizio energetikora moldatzeko. «Orain adituen talde bat sortu behar dugula diozue. Zertarako?», galdetu zuen Maria Carmen Lopez de Ocariz PPko legebiltzarkideak. «Legea zuzendu behar al digute? Legea eginda dago».

Konpromiso politikoa sinatuko dute politikariek, baina atxikimendu soziala ere bultzatu nahi dute. Prozesuaren hasieran herritarrek, enpresek edo elkarteek ekarpenak emateko metodologia argiak ezarriko dira.

Legebiltzarrak lantaldeari eskatu dio kontuan hartzeko herritarrengan sor daitezken kezkak eta eragozpenak. Fokua jarri dute kolektibo ahulenetan.

Joera aldatu egin da. Krisia lehertuz geroztik, errenta bermatuaren edo unean unean izen diferentea hartu duten gizarte laguntzen onuradunek gora egin dute Nafarroan. 2015etik hona 4.711 sendi gehiagok jaso dute laguntza hori, baina lehen aldiz joera aldatu dela nabarmendu zuen atzo Miguel Laparrak, Nafarroako Gobernuko Gizarte Eskubideen lehendakariordeak: «Esanguratsua da. Iazko martxotik behera egin dute errenta jasotzen duten unitate familiarrek, modu arinean bada ere. Martxoan goia jo zuten, eta geroztik behera egin dute». Zehazki, abendura arte %2 egin zuen behera, eta aurtengo lehen bi hilabeteetan ere joera hori nagusitu dela ondorioztatu du Laparraren departamenduak: errenta eskatzen dutenen kopurua %4 gutxitu da, iazko epe bereko datuekin alderatuta.

Pobreziari aurre egiteko Nafarroako Gobernuak duen erreminta nagusia da errenta bermatua, eta arlo sozialean laukoaren apustu politiko nagusia da ere bai. Geroa Bai, EH Bilduk, Ahal Dugu-k eta Ezkerrak 2016ko azaroan aldatu zuten UPNren garaitik zetorren legea, eta laguntza jasotzeko baldintzak leuntzeaz gain, estaldura zabaldu zuten.

Atzo, iazko errenta bermatuaren datu nagusiak laburbildu zituen Miguel Laparrak, prentsaurrekoan. Guztira, gizarte laguntza horrek gaur egun 36.303 laguni ematen die babesa foru erkidegoan; horietatik heren bat baino gehiago (13.233) adin txikikoak dira, onuradunen artean adin talderik handiena.

Araban, Bizkai eta Gipuzkoan, Eusko Jaurlaritzaren urtarrileko datuen arabera, 54.850 lagunek jaso zuten diru sarrerak bermatzeko errenta, Nafarroako errenta bermatuaren baliokidea. 2015eko maiatzean goia jo zuen (66.373), eta geroztik beherantz egin du.

Nafarroan onuradun bakoitzak batez beste 685 euro jasotzen ditu hilean. Onuradunen %45 inguru norbanakoak dira, eta horiek 615 euro inguru kobratzen dute hilean —hain zuzen ere, 2016ko lege aldaketaren neurririk polemikoena izan zen, aurrekoarekin alderatuta 50 euro jaitsi zitzaielako diru kopurua—. Sendien kasuan, bere gain dituzten seme-alaben arabera, igotzen doa kopurua 1.200 eurora arte.

Guztira, Nafarroako Gobernuak iaz 103,5 milioi euro zuzendu zuen gizarte laguntza hori finantzatzera, 2017an baino %5,5 gehiago. Miguel Laparraren arabera, «inbertsio bat da» jarritako euro bakoitzak ekonomian eragiten baitu.Gizarte Errealitatearen Behatokiak egindako azterketaren arabera, 71 milioik modu zuzenean eragiten dute kontsumoan, eta gainerako inbertsioak beste sektoreetan zeharkako eragina du. Baita enpleguan ere: zuzenean zein zeharka 1.300 lanposturi eragiten dio. Horregatik, behatokiak kalkulatu du jarritako ehun eurotik hamasei berreskuratzen dituela, Ogasunak guztira 17,3 milioi biltzen dituelako Balio Erantsiaren gaineko Zergaren eta Errenta Zergaren bidez.

21.000 kontratu

Errenta bermatua jasotzen dutenek, eskubideak dituzten bezala betebeharrak dituzte. Errenta jaso ahal izateko Nafar Lansaren izen eman behar dute, eta hango lan eskaintzak onartu. Iaz 6.997 onuradunek 21.000 kontratu izenpetu zituzten, eta jasotzaileen artean, iaz %25 handitu zen kontratazioa. Laparrak azpimarratu zuen errentak denboran aurrera egin ahala, lan munduko jarraipena eta kudeaketa hobetu dela.

Espedienteen ikuskaritza ere hobetu den bezala. Gaur egun, espedienteen %72 ikuskatzen ditu departamenduak, eta horien artean %4,4ko irregulartasunak atzeman ditu.