Txinaren kontrako frontean bete-betean sartuta, AEBek bandera zuria aterata zeukaten gerra komertzialaren beste bi fronteetan, Europakoan eta Ipar Amerikakoan: hiru hilez atzeratu dute EBren autogintzarentzako muga zergak jarri ala ez erabakitzeko garaia, eta Kanadari eta Mexikori altzairuaren eta aluminioaren muga zergak kendu berri dizkiete, Donald Trumpek berridatzitako NAFTA merkataritza itun berria sina dezaten. Bada, azken fronte horretan jo zuen atzo erasora AEBetako presidenteak, noiz eta Andres Manuel Lopez Obradorren gobernuak Mexikoko Senatuan NAFTA berritzea eskatu zuen egunean.

Trumpek xantaia egin dio Mexikori, esanez haren inportazio guztiei %5eko muga zergak jarriko dizkiela ekainaren 10etik aurrera, baldin eta Mexikoko Gobernuak ez badu konpontzen legeari izkin eginda muga igarotzen duten etorkinen auzia. Lopez Obradorrek «elkarrizketa» eskaini dio, baina ohartarazi ez dela «besoak gurutzatuta» geratuko mehatxua ikusita.

Etxe Zuriak, gainera, azaldu du hilabetetik hilabetera %5 gehiago handituko dizkiela muga zergak Mexikoko produktu guztiei —%10era uztailean, %15era abuztuan eta %20ra abuztuan— urrian %25era ailegatu arte.

Tarifak igotzeak sekulako eragina izango luke Mexikoren ekonomian, baina baita AEBetakoan ere, AEBetako enpresen lehen merkatua Mexiko baita, Txinaren aurretik. OECren datuen arabera, 2017an AEBen esportazioen %15 joan ziren Mexikora, %12 Kanadara, eta %11 Txinara.

AEBen hornitzaileen artean, berriz, bigarrena da Mexiko —2017ko inportazioen %14 handik zetozen—, Txina baino ez duela aurretik (%22). Aurtengo lehen hiruhilekoan, esate baterako, AEBek 23.300 milioi euroren esportazioak egin zituzten Mexikora, eta 94.000 milioi euroren inportazioak jaso bertatik.

Atzo bertan, eta mehatxu hutsarekin, Mexikoko diruak, pesoak, bere balioaren %3,3 galdu zuen, azken zazpi hilabeteetako beherakada handiena.

Trumpek muga zergen bataila baliatu nahi du Mexikon lantegiak dauzkaten AEBetako konpainiek produkzioa jatorrizko lurraldera eraman dezaten. «Mexikok ez badu konpontzen etorkinen auzia , muga zergak gorenean egongo dira, eta Mexikon dauden konpainiak has daitezke AEBetara bueltatzen berton ekoizteko produktuak eta ondasunak», adierazi du Etxe Zuriko ugazabak.

Lopez Obradorrek «elkarrizketa» eskaini dio Trumpi. «Elkarrizketan sakondu nahi nuke, immigrazioaren arazoari sakoneko alternatibak bilatu», erantzun dio Mexikoko presidenteak. Bakarrik apirilean, AEBetako Poliziak agiri ofizialik gabeko 98.977 etorkin atxilotu zituen mugan. Jesus Seade Mexikoko kantzilerordearen ustez, zuzenena «begia begi truk» egitea litzateke, eta AEBei %5eko tarifak jartzea, «baina hori oihanera bueltatzea izango litzateke».

Pekinek bi aste behar izan ditu erantzuteko Washingtonek Huawei erraldoi teknologiko txinatarra merkataritza harremanetarako zerrenda beltzean sartu zuenetik eta betoa iragarri zuenetik: Txinako Gobernuak ere zerrenda beltz bat egingo du herrialdeko konpainien «eskubide eta interes zilegiei kalte handia egiten dieten enpresa ez-fidagarriak» identifikatzeko. Oraingoz, ez du zehaztu zer gertatuko zaien zerrendan agertuko diren konpainiei, baina laster jakinaraziko ditu neurri zehatzak.

Zerrendan, atzerriko enpresez gain, erakundeak eta pertsonak ere sartuko ditu gobernuak, Gao Feng Merkataritza Ministerioko bozeramaileak azaldu duenez. «Merkatuaren arauak betetzen ez dituztenak jarriko ditugu zerrendan, kontratuetako espiritutik aldentzen direnak, eta Txinako enpresak blokeatzen edo konfiskatzen dituztenak helburu komertzialik gabe». Pekinek «protekzionismoaren kontrako zerrenda» gisa bataiatu du.

Iruñeko zigor arloko 4. epaitegiak 21 hilabeteko zigorra ezarri dio LABeko sindikalista bati, hiriko La Sangiovesa jatetxean egindako protesta batengatik. Ekintza horretan ez zela inolako indarkeriarik izan baieztatu dute LABeko iturriek, eta jatetxeko arduradunek salaketak kendu zituztela. Kasu bakana ez dela ziurtatu du LABek, eta askatasun sindikalaren aurkako «polizia jazarpena eta jazarpen judiziala» dagoela.

2018ko udan lan gatazka izan zen Iruñeko erdialdeko La Sangiovesa jatetxe italiarrean. «Lan esplotazioa oso agerikoa zen», azaldu du LABek, agiri baten bidez. «Langileek ez zituzten lan eginiko ordu guztiak jasotzen, bazeuden kontraturik gabeko langileak, askatasun sindikalak urratzen zituzten… Konparazio batera, kamioia deskargatzea pizza batekin ordaindu zuten inoiz».

Langileak antolatu eta hauteskunde sindikalak egin ondoren giroa gaiztotu zen. «Enpresak hainbat langile kaleratu zituen bere gustuko hautagaitzari botoa ez emateagatik». Zenbait protesta egin zituzten langileek sanferminetan, eta horien ondotik akordio bat lortu zuten enpresarekin, «akordio on bat». Kaleratutako bi langile berriro hartu zituzten, beste bi kaleratze paktatu zituzten, eta lan baldintzak hobetu zituzten. Gainera, mobilizazioetan jarritako salaketa guztiak kendu zituen enpresak.

Baina salaketa horiek dagoeneko beren bidea egina zuten epaitegietan, eta fiskaltzak bi zigor eskaera egin zituen: bi urte eta hiru hilabeteko zigorra LABeko sindikalista bati, eta urtebete eta sei hilabeteko zigorra jatetxeko langile bati. Derrigortzea edo koakzioa egotzi zien. «Harrigarria da», LABen arabera, ziurtatu baitu ez zela inolako indarkeriarik izan. «Jatetxearen kanpoaldean elkarretaratze bat egin zuten, modu baketsuan sartu ziren, itsasgarri batzuk paratu, eta denbora labur batean megafono batekin hainbat lelo bota». Protestan ez zela istilurik gertatu eta bezeroei ez zitzaiela sarrera edo irteera eragotzi erakusten duen bideo bat aurkeztu zuen LABek, «baina bideoa galdu egin zen epaitegietan». Jatetxeko langilea errugabetzat jo du epaileak.

Helegitea eta kanpaina

LABek epaiaren aurkako helegitea jarri du, eta gogorarazi du zigortutako sindikalista izan zela lan gatazkak iraun zuen bitartean Poliziara eta Lan Ikuskaritzara jotzen zuena lan eskubideen urraketak salatzera.

Epaia «hagitz larria» iruditu zaio sindikatuari. «Baina, zoritxarrez, ez da LABek azkenaldian pairatu duen eraso bakarra». Jakinarazi duenez, Huerta de Peraltako gatazkan «makina bat» isun jaso ditu, eta hiru sindikalistaren aurkako prozedura penalak zabaldu dituzte.

Astelehenean askatasun sindikalaren aldeko kanpaina bat iragarriko du, Gazteluko plazan.

Ingalaterratik etorritako futbolzaleak Gasteizko hotelak beteko dituzte asteburuan. Txapeldunen Ligako finala Tottenham eta Liverpoolen artean ikusiko dute Madrilen.

Osakidetzak atzera egin du, eta bere lanpostuan jarraitzeko eskubidea aitortu dio Marta Macho anestesistari, Lan Eskaintza Publikoko (LEP) filtrazioen salatzaileari.

Oraingoan ez du funtzionatu. Eusko Legebiltzarraren ezezkoak atzera bota du EH Bilduk aurkeztutako enpresen lekutzea zigortzeko lege proposamena. Koalizio abertzaleak eztabaida behartu nahi izan du Araba, Bizkai eta Gipuzkoatik alde egiten duten enpresei baldintzak jartzearen inguruan. Besteak beste, azken hamarkadan emandako laguntza publikoa itzularaztea legez arautzea nahi zuen. Elkarrekin Podemosen babesa baino ez du izan ekinaldiak, ordea; Jaurlaritza osatzen duten EAJ eta PSE-EEren alboan lerratu da PP oraingoan, eta ezezkoa gailendu da bozketan.

Iker Casanova EH Bilduko legebiltzarkideak azaldu duenez, «hutsune» bat bete asmo zuen proposamenak. Izan ere, «modan» dago, haren esanetan, enpresen alde egitea: bai ekoizpenari dagokionez, bai erabakiguneei dagokienez. Bada, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan kokatzen diren enpresei ematen zaizkien laguntza publikoak arautzea nahi du koalizio abertzaleak; besteak beste, iraunkortasun edo egonaldi «kontratu» baten bitartez. «Zentzuzkoa da proposatzen duguna: enpresei egokitzapenean eta garapenean lagundu nahi diegu, baina gutxieneko hamar urteko iraunkortasun baldintza batekin». Hala, epe barruan ekoizpenaren erdia edo gehiago beste lurralde batzuetara eramaten duten enpresei emandako laguntza publiko guztia itzularaztea nahi du EH Bilduk.

Casanovak gogorarazi du Bizkaiko Batzar Nagusietan antzeko lege bat onartu zutela 2007an. Arau hori gainerako lurraldeetara zabaldua nahi du EH Bilduk. «Indarrean dago, eta inork ez du zalantzan jartzen». Arabak ere gauza bera egin zuen 2016an. Haren ustez, proposamena ez onartzeak bi gauza esan nahi ditzake: «haurren mendeku bat» izan dela, edo «EAJk jarrera ultraliberalak» defendatzen dituela.

Araututa dagoena arautu

Proposamenaren aurka agertu dira Elkarrekin Podemos ez beste alderdi guztiak. EAJk, PSE-EEk eta PPk ziurtatu dute ez dagoela lege beharrik, dagoeneko Europako Batasuneko zenbait arauk eta Jaurlaritzarenak ere zigortzen dituztelako alde egiten dutenak. «Ez du zentzurik dagoeneko arautua dagoena arautzea», nabarmendu du Javier Telleria EAJko legebiltzarkideak. Enpresek alde egin ez dezaten lan egin beharraz ohartarazi du, ordea.

Jaurlaritzak proposamena ez onartzeko eskatu zien ganberako talde politikoei, esanez lehiakortasunean eragingo zukeela egungo arauditik kanpo hartutako beste edozein neurrik. Gainera, adierazi zuen dagoeneko garatzen ari dela lege proiektu bat gai horren inguruan. Zehazki, administrazioak ematen dituen laguntzak berriro antolatu nahi ditu.

Eusko Legebiltzarrak turismoa «eredu jasangarri batez» sustatzea eskatu dio Eusko Jaurlaritzari, EAJk, PSEk eta PPk aurrera atera duten mozio baten zuzenketaren bidez. Elkarrekin Podemos taldearena zen mozioa, eta talde proposatzaileak eta EH Bilduk abstentziora jo dute. Idatziak eskatzen dio Lakuari erakundeen arteko elkarlanean sakontzeko, eskaintza bateratua egon dadin turistentzat; modu horretan lurralde guztien aktiboak kontuan hartzea eta «enplegua eta jarduera ekonomikoa modu orekatuan banatzea» nahi dute EAJk, PSEk eta PPk.

Halaber, Jaurlaritzaren politikek «turismo jasangarria» gauzatzeko helburua izatea eskatzen du onartutako zuzenketak; turismo hori gauzatzen den eskualdeetan «balioa sortu» beharko luke jarduerak, idatziaren arabera. «Eredu horrek errespetatu behar du ingurumena, eta jasangarria izan behar du ekonomiarekiko, gizartearekiko eta kulturarekiko».

Era berean, Eusko Jaurlaritza osatzen duten alderdi biek eta PPk aurrera atera duten idatziak eskatzen du turismorako pisuen inguruko txosten bat egitea. Exekutiboari pisu turistikoen egungo egoera islatuko duen txostena egiteko esan dio. Txosten hori legebiltzarrera igortzeko ere eskatzen du, han ezagutaraz ditzan datuak eta ondorioak.

Adierazle sozioekonomikoei kezkaz begiratzen diete Aiaraldean. Euskal Herriko beste hainbat eremutan gertatu den moduan, industriaren eraldaketak aurrena eta krisi ekonomikoak ondoren, kolokan jarri dute eskualdeko herrien bilakaera ekonomikoa: langabezia tasa handia, enpleguaren prekaritatea, despopulazioa, enpresen deslokalizazioa, langileen formakuntza falta, populazioaren zahartzea… Datu asko dira herrialdearen batez bestekotik gora daudenak.

Egoera «bereziki larria» dela uste du EH Bilduk, eta proposatu du batzorde bat sortzea Eusko Legebiltzarrean, eskualdearen egoera sozioekonomikoa nolakoa den aztertzeko. «Enplegu asko suntsitu da azkenaldian, pobrezia maila eta langabezia tasa inguruko handienetakoak dira, enpresen deslokalizazio mehatxua etengabea da… eta horrek guztiak badu arrazoi bat», adierazi du Eva Blanco ezkerreko koalizioko legebiltzarkideak.

Eragile sozial, sindikal, ekonomiko, politiko eta instituzionalekin elkarlanean egin nahi dute bidea, egoeraz hausnartu eta konponbideak bilatzeko. «Epe ertain-luzerako» bide orri bat finkatu nahi dute, baina berehalako «talka plan bat» ere bai. Bailarako herri guztien egoera sozioekonomikoa izango dute aztergai: Arabako Laudio, Amurrio, Aiara, Artziniega eta Okondo, eta Bizkaiko Urduña, Orozko, Arakaldo eta Arrankudiaga.

Badaukate abiapuntu bat, nolanahi ere: eredu bat non begiratu. Ez baita legebiltzarrean horrelakorik egiten den lehen aldia. 2015ean Bizkaiko Meatzaldea eta Ezkerraldea eta Gipuzkoako Oiartzualdeko kasuak izan zituzten hizpide; EH Bilduren ekimenez orduan ere. Hiru eskualde horietan krisia kasik egiturazkoa izan da azken hamarkadetan, industria sarearen gainbeherak eraginda. Batzorde haren ostean, 64 milioiko laguntza plana onartu zuten alderdiek. Helburu berbera daukate oraingoan ere, nahiz eta kasu honetan «argazkia oso bestelakoa» izan, Blancoren esanetan.

Industriatik zerbitzura

Industria sarearen desagertzean jarri du arreta legebiltzarkideak: «Argi dago krisi ekonomikoak ere areagotu egin duela, baina badakigu kanpoko inbertitzaileei lotuta egoteak ekarri duela egoera hau». Industriak pisu handia izan du eskualdean azken mendean. Enpresa handiak kokatu ziren bertan, eta lanpostu ugari sortu ziren ondorioz. Horrek nabarmen eragin zuen eskualdeko herrien aberastasunean, eta, beste askotan gertatu moduan, migratzaile ugari jaso zituzten; Euskal Herritik ez ezik, Espainiatik ere jende asko mugitu baitzen lan bila. 1990eko hamarkadan, ordea, enpresa asko itxi egin ziren industria sektorearen birmoldaketaren ondorioz.

Prozesu haren ondorioak pairatzen jarraitzen du eskualdeak oraindik. Hala erakusten dute datuek ere. Laudion, esaterako, industriatik zetorren herriko aberastasunaren %47,3 orain hogei urte. 2016an, berriz, hamar puntu txikiagoa zen zenbateko hori. Gaur egun, zerbitzuek eskaintzen diote herriari aberastasunaren %57,9. Amurrioren kasuan, industriak da oraindik ere lehen indarra, baina aldea nabarmen txikitu da: 1996an, industriari zegokion aberastasunaren %70,2 eta zerbitzuei %23,2. 2016an, %58 dagokio industriari eta %35,9 zerbitzuei. Joera aldaketa nabarmena da.

Udalak, kezkatuta

Eskualdeko udalek ere begi onez hartu dute erabakia, eta bat datoz analisiarekin. Egoera «kezkagarria» dela iritzi dio Natxo Urkixo Laudioko alkateak , eta uste du «ezin positiboagoa» dela eskualdearentzat batzordea eratu izana: «Gertatzen ari den fenomeno guzti honek eragin negatiboa izan dezake eskualdean, beraz aurreratu egin behar gara eta aztertu egin behar ditugu zeintzuk izan daitezkeen irtenbideak». Legebiltzarrean izan zen Urkixo proposamena babesten, eskualdeko EH Bilduko hautetsiekin batera.

Ohartarazpen bat egin du alkateak: «Are kezkagarriagoa da ikusten ez den izozmendi honen zatia: enpresen deslokalizazio mehatxu etengabea, alegia». Badaki zertaz ari den alkateak, martxoan jakin baitzen Lidlek Laudion duen biltegia Langraiz Okara lekualdatuko duela. Biltegia handitu nahi du enpresak, eta argudiatu du horretarako leku nahikorik ez duela orain herrian. 200 langileri eragiten die auziak. Urkixok beste iritzi bat du gaiaz, ordea: «Laudioko lantegiko langileek hitzarmen ona dute, eta badirudi enpresak hori hautsi egin nahi duela. Hala esan digute langileek behintzat, arrazoi hori egon daitekeela lekualdatzearen atzean. Ikusiko dugu zer gertatzen den».

Enpresen kudeaketa ere aintzat hartu beharreko baldintza dela ohartarazi du Urkixok. Haren iritziz, egungo inbertitzaileek «etekin azkarra» bilatzen dute, eta «bost axola» zaie enpresarekin eta eskualdearekin gertatzen dena. «Tubos Reunidos ez dago bere momenturik egokienean une honetan. Eta hori kudeaketa kaskar baten ondorioa da. Hor diru bat egon da, lana egon da, eta badago, baina etekina arinegi hartu dute oraingo arduradunek, eta enpresa kolokan utzi dute». Bada, gogorarazi du hausnartu egin behar dela eskualdean zer motatako inbertitzaileak behar diren eta zein filosofia industrial garatu behar den.

Amurrion, bestalde, oraindik ere badituzte automozioa, altzairua edota burdinbideak lantzen dituzten pisu handiko enpresak. Josune Irabien alkateak azaldu du krisiak bereziki ez dituela enpresak itxi, baina «unean uneko egoerara egokitzera behartu ditu». Edonola ere, bistakoa da gauzak ez doazela bide onetik jeltzalearen hitzetan: «Inbertsio falta argia da. Etenaldi bat dago. Azken bi urteetan asko jaitsi da».

Legebiltzarreko batzordeak epe luzera begira jartzeko beta emango diela uste du Amurrioko alkateak ere, baina iritzi dio ezin dutela geratu «eskuak gurutzatuta» bien bitartean: «Batzordea eratzea ondo dago, baina bertatik ere eragin behar dugu». Horregatik, hain zuzen, udalak dagoeneko hainbat neurri hartu ditu: enplegu behatoki bat sortu du herrian, eta enpresekin hitz egiten ari da haien ikuspegia ere jasotzeko. Diagnosi bat egitea du helburu. Horrez gain, industria kudeatzaile bat daukate iaztik herrian, «industrialdeak indarrean jarri eta gabeziak identifikatzeaz arduratzen dena».

Hezkuntza, gakoetako bat

Arrazoiak arrazoi, langabeziarena da alarmak piztu dituen adierazgarri nagusia. Eskualdean, batez beste, %15etik gorakoa baita lanik gabe daudenen kopurua. Emakumeak eta gazteak dira lanik gabe dauden gehienak. Kopuru horiek arduratzen dute bereziki Irabien: «Amurrio ez da inoiz izan langabezia tasa handiko herri bat, eta orain bai. Benetan arazo bihurtzen ari dela erakusten digu».

Bada, ordea, bi kolektiboak lotzen dituen faktore bat: hezkuntza. Arrazoiak desberdinak badira ere, eskualdean lana bilatzeko zailtasunak eragiten die emakumeei eta gazteei. Eta horrek ondorio nabarmenak ditu biztanleriaren zahartzean. «Hor hutsune nabarmena daukagu: lotu egin behar ditugu eskaintza eta eskaera», adierazi du Irabienek.

Edonola ere, Blancok gogorarazi du eskualdearen egoera sozioekonomikoa industriari lotuta egon arren, ez dela faktore bakarra: «Enpresa bat ixtean ez dira soilik lanpostu zuzenak galtzen, inguruari ere nabarmen eragiten dio». Egoera ikuspegi askotatik aztertu beharraz ohartarazi du: «Lanpostu galera horrek nola eragiten die familiei? Zer gertatzen da soldata bakarra duten familiekin? Gaur egun lanpostu bat izateak ez baitu bermatzen pobrezia egoeratik kanpo egotea. Kate bat da azkenean. Hori guztia aztertu behar da batzordean».

Gizarte ekimeneko itunpeko ikastetxeetako sindikatuek eta bi patronal nagusiek 2019ko maiatzaren 30ean Bilbon egindako bilera akordiorik gabe amaitu da.

Ogasun Ministerioren menpeko Administrazio Auzitegiak Imsersoko turismo programaren lizitazioa behin behinean bertan behera utzi du. 2019ko maiatzak 30.