Ama, greba puta hori bukatu da», esan zion alabak Olatz Iruretagoienari greba amaitu zuten egunean, joan den ekainaren 26an. Greba hasi eta bederatzi hilabetera, 281 egunera. Aho-mihietan erabili zuen izendapen hori etxean denbora horretan guztian: «greba puta» gora, «greba puta» behera. «Greba etxera eramaten duzu; nik alabatxoekin igartzen nuen. Nahikoa zen haiek edozein tontakeria esatea edo egitea, eta segituan egiten nuen salto», aitortu du.

Orain, behin akordioa lortuta eta greba amaituta, lasaiago bizi da, baina oraindik ere normaltasunera erabat ohitu gabe. «43 urtean inoiz pankarta baten atzean egon gabe, eta, gero, bederatzi hilabetez egunero pankartarekin!». Animo hitzak baino ez ditu oraindik greban jarraitzen duten bi solaskideentzat, Aitziber Aranberrirentzat eta Begoña Nuñezentzat. «’Egun bat gutxiago’, esaten genion guk elkarri egunero», hauspotu ditu.

BERRIAk Donostiako Bulebarrean elkartu ditu hirurak, azkenaldian hainbat emakume langileren erresistentziaren eta borrokaren ikur bihurtu den bulebarrean, Woddy Allenek beretzat ordu batzuez zigilatu bezperan.

Erabakia

Zelan hartzen da horrelako borroka bat hasteko erabakia?

IRURETAGOIENA: Duela bi urte puntu-puntuan egon ginen greba bat egiteko, baina jendeak beldurra zeukan, eta atzera egin zuen. Enpresarekin negoziatzen jarraitu zuten, baina ezinezkoa zen, eta, azkenean, iazko irailean erabaki genuen greba egitea. Hasieran, nik uste nuen hilabete edo hilabete eta erdi baino gehiago ez zutela aguantatuko, ze komisarietan, adibidez, urtean 365 egunez 24 orduz dago norbait lanean.

Ez zenuten borroka luzerik espero?

I.: Ez, ez, ez. Urriaren erdialdean, epaitegietako garbitzaileetako kide bati entzun nion: «Buf, aurten turroia kanpoan jango dugu». Eta esan nuen: «Hori erotuta dago». Baina greba luzatzen da haiek ez dutelako negoziatu nahi. Erresistentzia kutxari botatzen diote errua, esaten dute ELAk luzatu egiten dituela grebak… Ez, ez. Erabakia geuk hartzen dugu: sindikatuak babesa ematen du, baina erabaki, geuk.

Zuek ere argi zeneukaten lanuztea egin behar zenutela?

ARANBERRI:Nik argi neukan: guk ez geneukan laneko hitzarmenik 2017tik. Egin zituzten bilerak, eta patronalek ez zuten inolako erantzunik eman. Greba hastea erabaki genuen. Ia hamahiru urte daramatzat zahar etxeetan lanean, eta hirugarren greba dut hau. Are gehiago, lanean hasi nintzenean greba betean hasi nintzen. Gogoan dut lanera joan nintzen lehen egunean etorri zitzaizkidala esplikatzera greban zeudela, eta enpresa grebalariak ordezkatu nahian zebilela. «Jakin nahi dugu ea nor ordezkatzera zatozen», galdetu zidaten, eta ni zur eta lur.

Grebalariak ordezkatzeko kontratatu zintuzten?

A.: Ez, baja bat ordezkatu nuen, eta gero oporrak betetzen hasi nintzen. Banekien nor ordezkatzen nuen, ez grebalariak.

Beldurra eta xantaia

Beldur ugari sortzen dira greba egiteko erabakia zalantzan jar dezaketenak?

A.: Oraingoan ez dut beldurrik izan greba hasteko, baina lehenengo urteetan izan nuen. Lanpostu bat da, eta grebak inplikazio pertsonal handia eskatzen du. Baina ikasi dut zerbait lortzeko borrokatu egin behar duzula. Ez dizute ezer ematen. Olatzek esan du: beraiek luzatzen dituzte grebak. Borroka, borroka eta borroka egin behar duzu zerbait lortzeko.

Gipuzkoako zahar etxeek eta patronalek lortu zenuten itunerako oinarria, baina ez zuen aurrera egin.

A.: Diputazioak esan zuen sindikatuak eta patronalak ituna lortuz gero dirua jarriko zuela, baina ez zuten pentsatzen akordioa lortuko zutenik, eta akordio ona: soldata igoerez gain, langile kopuruaren igoera %30ekoa zen. Abenduan lortu zuten ituna, baina diputazioak ez zuen dirurik jarri. Esku-eskuan ikusi genuen, baina… Halere, momentuko esperantza kendu arren, haiek ematen dizute segitzeko indarra.

Indarra eman?

A.: Entzun behar izan dugu Lares patronalekoa Batzar Nagusietan esaten lan honek beti izan beharko duela emakumeen lan bat…

I.: Berdintasun zoragarria.

A.: … eta gizonezkoei ez zaiela axola emakumeek garbitzea, baina emakumeei ez zaiela gustatzen gizonek garbitzea. Hori entzun, eta sekulako amorruak hartzen zaitu, eta zeure buruari esaten diozu: «Hemen eutsiko dut amaierara arte».

NUÑEZ: Edozelan ere, zaila da erabakitzea, ze, gainera, xantaia egiten dizute, jende zaharra zaintzen duzulako. Baina, azkenean, patronalak bultzatzen zaitu grebara. Gurea, gainera, zailagoa da, ze enpresak dio ezin dutela ezer negoziatu, orduko prezioa udalak ezartzen duelako. Patronalari ere komeni zaio gu izatea administraziora doazenak kontu eske, azkenean administrazioa baita zerbitzuaren erantzulea. Udalari gustatzen zaio esatea Q kalitatea daukatela, baina, beharbada, ez dituzte galdera egokiak egiten.

A.: Eta ez dizkiote galderak egiten egin beharrekoei, ezta?

N.: Ez dira arduratzen nola gauden lan prebentzioen arloan. Etxeetan egiten dugu lan, oso zaila da: pertsonak mugitzen ditugu inolako laguntza barik, pertsonak garbitzen ditugu… dena norberak bakarrik. Nekez ikusten da garabirik etxeetan. Esango didazu zelan gauden langileok, ordu bakoitzean lau mugimendu egiten ohetik gurpil aulkira, handik ohera, berriro aulkira, eta gero ohera.

Etxez etxeko laguntzaileak 1.500 inguru zarete Bizkaian.

N.: Eta patronalak orain esaten du ezin duela negoziatu, absentismo handia dagoelako, eta ez dakitela zergatik den hain handia… Neuk esango dizut zergatik: ez daukagulako prebentzio neurririk, geuk bakarrik egin behar diogulako aurre lanari. Eta jende nagusiarekin eta mendekotasunen bat daukatenekin lan egiteak ez du eskatzen bakarrik indar fisikoa, baita emozionala ere.

Pertsonen zaintza tartean izanda, zailagoa da greba egiteko erabakiari eustea?

A.: Bai, ze pertsona horiei ere zuzenean eragiten die. Lotura emozional bat daukagu, eta kostatzen da, baina ez dago beste aukerarik.

Patronalak eta administrazioak xantaia egiteko erabiltzen ditu pazienteak?

A.: Jakina. Emakumeak gara: «maitasuna ematea» gure lana da. Guk izan behar dugu ulerkorrak… baina, halako batean, esaten duzu: ez, ez. Gainera, gure kasuan, enpresek dirutxoa poltsikoratzen dute, eta ez gutxi.

N.: Zure kasuan, eta nirean. Jaurlaritzak aurreko batean esan zuen ez zuela sinesten ez dutela dirurik irabazten gero kontratazioetara aurkezten badira: galerak badauzkazu, ez zara aurkezten konkurtsora.

A.: Nire enpresa multinazionala da: hainbat herrialdetan dago. Dirua irabazten dute, seguru.

I.: Bestela ez lirateke aurkeztuko. Ez balitz errentagarria, ez lukete berrituko.

N.: Gauza bat esango dizuet: ez dira karitatearen ahizpak. Eskaintza merkatzen dute konkurtsoa irabazteko, eta udalak prezio merkeena lehenesten du. Baina, berez, erantzukizuna, udalarena da.

Denbora, eskas

Zaintzen dituzuen pertsonek babesten zaituztete borrokan? Eta haien familiek?

A.: Nik familien babes gutxi ikusten dut. Uste dut ez dutela zapia kendu nahi begien gainetik. Familiek badakite nola gauden gu eta nola dauden euren nagusiak, ze ondo-ondo zainduta ez… Izan zezaketen zaintza dezente hobea, humanoagoa, gertukoagoa. Azken batean, denbora izatea da gakoa: zaharrek, gainera, eskatu egiten dizute denbora.

Zenbat denbora eskaintzen diozue pertsona bakoitzari?

A.: Azken azterketen arabera, bakoitzarekin ordu eta erdi egoten gara, baina egun osoan. Egun eta gau osoan. Eta gauekoa sekulakoa da: ehundik gora pertsona egon daitezke bakarrik bi laguntzailerekin, halako pertsonek dauzkaten beharrizan guztiekin.

N.: Etxeetan zaintzen ditugun asko kalera ere ez dira ateratzen, eta gu gara errealitatearekin daukaten kontaktua. Irrikaz egoten dira gu ailegatzeko eta berba egiteko, baina ordubetez egon gaitezke harekin: garbiketak eta bestelako zaintzak egiteko. Familia askok etxean mantendu nahi dituzte, zahar etxeetara eraman barik, baina eman nahi dugun kalitatea, daukagun denborarekin, ezinezkoa da. Kariñoa eta komunikazioa ere eskatzen dute, baina batzuetan jartzen zara, begiratzen diozu begietara, eta esaten diozu gaur ezin zarela jarri, bazkaria eta afaria ere egin behar dizkiozula, astebururako dena prest izateko.

I.: Janaria ere egiten diezue?

N.: Bai, bai, dena. Eguneroko bizitzaren oinarrizko laguntza ematen dugu. Ezintasuna badu, geuk egiten diogu janaria, etxea garbitu, garbigailua ipini eta arropa eseki, pertsona bera garbitu, botikak kontrolatu, paperak konpondu baina etxetik atera barik, telefonoz… Eta hor udalak gauza askorekin jokatzen du…

Zerekin jokatzen du?

N.: Guri esan izan digute, badira urte batzuk, afaria emateko astirik ez badaukagu uzteko ohean afaldu barik. Baina gero zeozer gertatzen bada, zein da erantzulea: familia ala…? Instituzioek oso jarraipen txikia egiten diete horrelako kontuei.

Minimo maximoak

Uste duzue abusatu egiten dutela zerbitzu minimoez, ala beharrezkoak dira?

A.: Greba egin genuen lehen egunean, irailean, %50-%70ekoak jarri zizkiguten, eta urrian %70-%80ra igo zizkiguten. Ez zen ikuskatzailerik etorri; galdera batzuk egin zizkieten enpresei, eta haien erantzunen arabera jarri zituzten gutxieneko zerbitzu horiek.

I.: Guk, greban egon arren, hamabost egunean behin aldagelak, sukaldeak eta komunak garbitu behar genituen. Eta atxiloketa bat zegoen bakoitzean joan egin behar ginen kalabozoa eta atxilotua eraman zuen autoa garbitzera: izan zitekeen egunero, astean bi egun, astean lau…

Eta, ondorioz, grebaren eragina ez da asko igartzen.

A.: Hala eta guztiz ere, igartzen da. Zahar etxeetan beti esaten dugu urte osoan gaudela minimoetan, langile gehiago behar direlako. Beraz, zerbait igartzen da.

N.: Abusatu egiten dute minimoez. Eta gure greba ez da ikusten, ze etxean egin ez duguna ez du jendeak ikusten. Bakarrik kalera ateratzen garenean ikusten gaituzte.

A.: Eta zaharren senide batzuen kexak ere entzuten dituzu tarteka. Eta, arraioa, txikikeriez kexatzen dira, beraien senideak jasotzen duen atentzioaz kexatu beharrean. Horrek min egiten du. Azken batean, gure alde ez ezik, zerbitzuaren kalitatea hobetzearen alde ere bagabiltza borrokan.

Txarto sentiarazten zaituztete horrelako mezuek.

I.: Gaizki eta deseroso.

A.: Eta, aizu, zure senidea da, ba.

Ezinbesteko babesak

Greban hasi zinetenerako sindikatuko kide zineten?

A.: Nik lanpostuan finko egin nindutenean eman nuen izena sindikatuan, argi ikusi nuelako zer zegoen. Gure inguruan gehienak daude sindikatuta.

N.: Gu, hasieran, kooperatiba batean geunden, baina Bilboko zerbitzua lau zatitan banatu zuten, pastela enpresa gehiagoren artean banatzeko. Enpresa pribatu baten menpe geratu ginen, eta erabaki genuen batu egin behar ginela, eta sindikatu. Sindikatu ezberdinetan amaitu genuen. Halere, badaude sindikatuta egon ez arren, mobilizazio guztietan dauden lankideak. Nik uste dut beharrezkoa dela sindikatuek ematen diguten babesa: ideiak ematen dizkigute, kudeaketa erraztu…

Beharrezkoa da babesak izatea borroka luze bati eusteko. Greba etxean ere sartzen da?

A.: Bai horixe!

[Hirurek egin dute barre].

I.: Sindikatuaren babesa, lankideen babesa, lantokiko beste langileen babesa, familiaren babesa. Denak behar dira. Greban egon garen berrogeietatik bost bakarrik ezagutzen nituen; gainerakoak greban ezagutu ditut. Zerbait ona atera badiogu, horixe da, lagun onak egin garela.

Indar emozionalari eustea oinarrizkoa da. Zelan lantzen duzue?

I.: Kontzentrazio batera joan aurretik, beti ordubete lehenago geratzen ginen, kafe bat hartzeko, eta hitz egiteko. On egiten zigun, bai horixe.

A.: Taldeko terapia asko egiten dugu, bai.

N.: Kontzentrazioen aurretik eta gero ere bai.

Ikusezintasuna eta sozializazioa

Sektore feminizatuetako grebek ikusgarritasun arazoak izaten dituzte.

N.: Metaleko grebalariak ikusten dituzu, Kale Nagusi osoa hartuta, suziriak botatzen, eta, zu kontzentrazio batetik atera berri zaudela, pentsatzen duzu komunikabide guztiak metalekoen protestara joan direla. «Ez gaituzte ikusi, eta ez gaituzte entzun», pentsatzen duzu. Kontua zer da, suziriak botatzea? Ez dakit. Borroka ikusezinagoa bihurtzen da gurea, eta ez dakit zergatik.

A.: Beharbada orain arte ez direlako egin gure borroka hauek. Orain, lan gatazka gehienak sektore feminizatuetan daude.

N.: Eta kostatzen da borroka horiek kalera ateratzea.

A.: Eta lan baldintza beldurgarriak dauzkate, hain zuzen ere sektore feminizatuak direlako.

Borroka sozializatzea gakoa da.

A.: Oso garrantzitsua da, eta asko kostatzen da. Gu irailetik gabiltza greban, baina kalean kamiseta morearekin informazioa banatzen dugunean jendeak oraindik uste du zerbait saltzen ari garela. Eta hori sekulako matraka ematen ari garela. Hori bai, Bulebarrean egindako kanpaldian babes handia jaso genuen: jende asko hurbildu zen galdetzera eta babesa ematera.

Laneko borrokak dira, baina borroka feministak dira. Arazo sozial baten isla dira: zaintza emakumeen bizkar dago, eta baldintza prekarioetan.

A.: Kontua da orain arte musu truk egin dela lan hori. Etxean, isil-isilik. Eta pixka bat profesionalizatu denean, gainera, modu prekarioan egiten dugu. Eta, gainera, isilik nahi gaituzte.

N.: Zuk diozu ez zaituztetela ezagutzen; ba, gu inork ez gaitu ezagutzen. «Zer sektoretakoak zarete?», galdetzen digute. Ez dakite, senideren bat etxean gertatu arte. «Zer egiten duzue, politok?», galdetzen digute.

I.: Grazia egin dit, ze gu ere komisarien aurrean jartzen hasi ginenean jendeak uste zuen ertzainak ginela.

N.: Beste inork lan egingo ez balu bezala komisarietan!… Nahi duzu sozializatu, baina oso zaila da, ze lehenengo azalpenak eman behar dizkiozu jendeari. Gainera, instituzioek eurek ere ez daukate oso argi zer egiten dugun.

I.: Argi badaukate, baina…

N.: Sekulako prozesua pasatu behar izaten dugu gure lana egin ahal izateko ziurtagiria lortzeko. Jende trebatua gara: formakuntza jarraituan gabiltza. Eguneratuta egon behar dugu alzheimerrari dagokionez, mugimenduei dagokienez… Exijentzia gero eta handiagoa da, eta gero badirudi ez duzula ezer egiten. Total, «zein da zure lana?».

A.: Ipurdi garbitzailea.

N.: Behin Barkalak [Ricardo Barkalak, Bilboko zinegotzia zenean] esan zigun bezala: «Oso garestiak zarete; hobe da garbiketa enpresa bat kontratatzea etxean urteko garbiketa bat egiteko, eta kito». Oso gutxi baloratzen gaituzte, eta, gero, saltzen dute zaharrak artatuta daudela, eta etxean hobeto bizi daitezkeela.

Hipokrisia

Zer eragiten dizue hipokrisiak?

A./N.: Sekulako amorrua! [Biek batera].

Ba, instituzioek banderatzat hartu dute feminismoa.

N.: Martxoaren 8an den-denei betetzen zaie ahoa feminismoz. Baina biharamunean ja ezin dizute kasurik egin, oso lanpetuta daudelako.

M-8aren indarraldiak zelan lagundu dizue?

A.: Asko lagundu digu. Niri txip aldaketa bat ere eragin dit: ez bakarrik M-8ak, baizik eta borroka honek. Nik hasieran uste nuen laneko borroka bat zela, baina gero konturatzen zara, apurka-apurka, beste sektore feminizatuetako gatazkak ikusita, borroka feminista bat dela. Emakumeak garelako gertatzen da hau guztia: zaintzan, garbiketan…

Igarri duzue babes soziala handitu zaizuenik?

I.: Martxoaren 8an, bai. Egun horretan, izugarrizko goraldia izaten dugu, baina gero konturatzen zara bihar ere greban jarraitu behar duzula, eta etzi ere bai, eta hurrengo egunean ere bai.

Lorpenak lorpen, baduzue sentipena oinpean lurrak atzera egiten duela?

N.: Badirudi ez dugula aurrera egiten, bai.

A.: Baina niri horrek indarra ematen dit borrokan jarraitzeko. Ziurrenik, hau ere oso luzea izango da, baina lortuko dugu, eta amaieraraino joango gara. Eta, seguruenik, urte batzuk barru berriro egin beharko dugu borroka.

Zer garrantzi daukate zuentzat erreferenteek? Zuen antzeko beste langile borrokek?

I.: Ni Argia-ko Onintza Iruretaren Berdea da more berria liburua irakurtzen egon nintzen, Bizkaiko zahar etxeetako grebalarien testigantzena. Eta esaten nuen: «Berdin-berdin gaude eta!». Erreferente batzuek goraldia eragiten dizute, eta beste batzuek beldurra ematen dizute. Baina esaten genuen: «Bizkaikoek lortu badute, geuk ere bai».

Erresistentzia kutxa

Lanuzte luzeei eusteko, zenbaterainoko garrantzia du erresistentzia kutxa bat edukitzeak?

I.: Erresistentzia kutxarik gabe, ezinezkoa da.

N.: Laguntza da, bai.

Sindikatu guztiek ez daukate tresna hori. Igartzen da?

I.: Gurean bazegoen CCOOko lankide bat, eta sindikatu horretan ez daukate erresistentzia kutxarik. Lankidea bost hilabetez egon zen pezeta bat ere kobratu gabe.

N.: Gogorra da hori.

I.: Haren senarrak aukera zeukan ordu estrak egiteko, eta egunero egiten zituen, bestela ezinezkoa baitzuten. Bost hilabeteren buruan, esan zigun: «Sentitzen dut, eta sekulako pena ematen dit…». Ene, esate hutsarekin oilo ipurdia jartzen zait [besoa igurtzi du]: «…baina lanera sartu behar naiz; ja ezin dut gehiago aguantatu», esan zigun. Eta negar egiteko gogoa ematen dizu. Sentsazio arraroa zeukan berak, eta beldur handia berriro lanera bueltatzeko.

N.: Azkenean, norberak ere kontzientzia txarra izaten du, lankideak borrokan utzi dituzulako eta zuk ezin duzulako jarraitu.

Garaipena

Edozelan ere, badago argia tunelaren amaieran: garbitzaileok akordioa lortu duzue 281 eguneko lanuztea egin eta gero.

I.: Ituna sinatu genuen egunean, jendeak negar egin zuen; pozez saltoka ibili ziren batzuk, eta beste batek akordeoia eraman zuen. Nik sentsazio oso-oso arraroa neukan: ez nuen sinesten. Gero, ostegun goizean, lanera bueltatu nintzenean eta hasi nintzenean nire kafetxoa hartzen makinan, eta lanbasa eta mopa eskuan… hori ja beste kontu bat izan zen. Nik animo handia ematen dizuet zuei [beste bi solaskideei zuzendu zaie], eta segi aurrera, eutsi. Ze ni lanera bueltatu nintzen pozago umetxo bat txupatxus batekin baino! Desiratzen nengoen lanera bueltatzeko. Batzuek esaten zidaten greban nengoela: «Oporretan bezala zaude eta!». Ez, ez da oporretan egotea. Eta erantzuten nien: «Egin nik egin ditudan bederatzi hilabeteko oporrak, eta gero esango didazu».

Pizza bat eskatzea bezain azkarra eta erraza da Hema supermerkatu katean erostea. Enpresak diseinatu duen sakelarako aplikazioan zer nahi den zehaztea aski da eskaera prestatu eta etxean jasotzeko, ordu erdi baten buruan gehienez. Etxean jasotzeko janariarekin, beste hainbeste. Meituan, Ele.me eta sektore horretako beste enpresa batzuk ezagunak egin ziren oso Txinan, Glovo eta Deliveroo baino lehen; haiek baino askoz ere negozio bolumen handiagoa dute, gainera.

Meituan Dianpingek, adibidez, 400 milioi erabiltzaile baino gehiago dauzka, eta bost milioi jatetxe bazkidetu; 20 milioi eskaera kudeatzen ditu egunero, 600.000 mezulariren bidez. Urteko lehen hiruhilekoan, 75.600 milioi yuaneko negozioa egin zuen (9.700 milioi euro), iazko epe berean baino %38,6 gehiago. Enpresaren arabera, haren zerbitzuaren azkartasuna —28 minutu batez beste— lotua dago teknologiaren alde egindako apustuarekin, eta horren barruan nabarmentzen du adimen artifizialeko aurrerapen bat: 0,55 milisegundotan zehazten dute zein den ibilbiderik onena eskatutako zerbait helmugara eramateko.

Hala, ez da harritzekoa kaleak eta errepideak kamioiz, furgonetaz eta bizikleta elektrikoz beteta ikustea, askotariko produktuen banaketa egiten. Azken moda da kafe bat sakelakoaren bidez eskatzea, hainbeste handitu da etxean edozer jasotzeko joera. Lucking Coffeek zabaldu zuen atea; Starbucksekin lehiatu nahi du kafetegien espazioa ahalik eta gehien txikituz, eta mezularien bidezko banaketarekin. Hamasei milioi bezerori 85 milioi kafe saldu zizkien horrela iaz. Martxorako 2.370 denda zituen konpaniak —kafeak egin eta banatzeko—, eta, urtea amaitzerako, 4.500 areto izan nahi ditu. Lortuko balu, Starbucks gaindituko luke; hura ere kafea etxera eramaten hasi zen iazko irailean.

Txinako enpresa horien negozio ereduak zalantza ugari piztu ditu, ordea, gehienak lehia gogorrean bizi direlako, eta lehia horrek isla duelako gorriz marraztutako emaitzetan. Ezaguna da Txinako merkatuak uxatu egin dituela Amazon gisako erraldoiak, ezin izan dutelako aurrera egin minaz jositako bide hartan. Beti dago aukera egoera hori egonkortzeko eta, bizikleta partekatuen sektorean gertatu den bezala, dozenaka enpresa desagertzeko, baina dagoeneko ez da zalantzarik: munduko bigarren potentziak eman duen jauzi logistikoak eta bezeroak lortzeko gerrak betiko aldatu dituzte Txinako herritarren kontsumo ohiturak.

Sakelakoarekin erostea da orain ohikoena, batez ere gazteen artean. Eta ez dute erosten Amazon gisako plataforma komertzialetan bakarrik: Taobaon eta JDn ere erosten dute, adibidez; neurri eta mota guztietako saltokietan jarduten dute. Gainera, ez da gertatzen hiri handietan bakarrik, Mendebaldean izaten den antzera: Cainiao sare logistikoa, Alibabarena, 40.000 herritara iristen da. 2018an, 50.000 pakete igorri zituzten Txinan, eta 2020an 71.000 bidaliko dituztela espero dute. Emarketerrek kalkulatu du 2020rako merkataritza elektronikoa 2,5 bilioi dolarrekoa izango dela, munduko merkataritza elektroniko osoa baino bilioi bat gehiago.

‘Online’ ala hil

«Online saldu ezean, hil egingo zara», laburtu du Lu Meik; arropa eta apainagarrien denda txiki bat dauka Shanghain. Saltoki klasikoa da, betikoa. «Nik 50 urte dauzkat dagoeneko, eta ez nuen nahi, baina salmentak asko murriztu dira dendan, eta semeak esan zidan WeChaten saltzen hasteko [Txinako sare sozial handiena]. Horrek orekatu du balantza pixka bat», dio; «batez ere bezero leialentzat balio du, aplikazioan dauzkadan gauza berriak ikus ditzaketelako, produktuen inguruan nirekin hitz egin dezaketelako, eta etxetik atera gabe erosi».

Luk egiten ditu fardelak, mezulari batek jasotzen ditu, eta bezeroei eramaten dizkie. «Onena da ez dudala azpiegitura handirik behar, eta nire dendara iritsiko ez ziren bezero askorengana iritsi naitekeela».

Kate tradizional handiek ere ziberespaziora egindako jauziak biltegien eskaera izugarria ekarri du, eta martxan jarri da haiek automatizatzeko lasterketa teknologikoa. Suning, Asiako erraldoiko salerosketa kate handiena, adibide ona da azaltzeko sektorea nola egokitzen ari den. Aurreko hilean, Carrefour Chinaren %80 erosi zuen, 615 milioi euroren truke. Saltoki fisiko handiekin jaio zen Suning, etxekotresnak eta gailu elektrikoak banatzeko. Egun 11.000 denda dauzka, baina eredu hibrido batera abiatu da, eta online salmentek gero eta pisu handiagoa dute eredu horretan.

Suningek ehun biltegi baino gehiago dauzka, eta haiek 9,64 milioi metro koadro hartzen dituzte. Espazio gehiena etxetresna handientzat da, baina enpresa jatorrizko sektoretik harago joan da, eta 46 instalazio dauzka hotza behar duten produktuak saltzeko, batik bat janaria.

Biltegi horietatik guztietatik 100.000 kamioi ateratzen dira 4.000 ibilbide egiteko enpresaren 465 banaketa zentroetatik aterata. Txinako merkatuaren %95i zerbitzua ematen zaio zentro horietatik, 24 orduko epean. «Ez da oso zaila estandar horiekin aritzea hiri handietan, esaterako Shanghain, Pekin eta Nanjingen, baina txinatarren %70 landa inguruetan bizi dira edota hiri txikiagoetan. Kokagune horiei kalitatezko zerbitzu bat eskaintzea askoz ere zailagoa da. Baina Tibeteko txoko guztietara ere iristeko gai gara gu», dio, harro, Nanjingeko Yuhua biltegiko zuzendariordeak, Xue Fanhik. «Kostuak nabarmen garestitu dira Txinan, hala biltegiena nola eskulanarena. Beraz, eraginkortasuna kostuak bezainbeste handitzea ezinbestekoa dugu lehiakorrak izateko. Teknologia da gakoa», azaldu du Xuek.

Suning ez da bakarra adimen artifizialaren eta automatizazioaren apustua egiten. Haren lehiakide nagusietako batean, JDn, uste dute egungo eskaera halako hamar kudeatu ahalko luketela puntako teknologiari esker. «Orain arteko teknologiarekin, oso zaila da eraginkortasuna gehiago hobetzea», dio JDko fundatzaile Richard Liuk.

Suning konpainiaren Yuhua biltegian 400 langilek dihardute, baina 200.000 metro koadroko eremu horretan ez da erraza haiekin topo egitea. Langile bat edo bi daude prozesu bakoitzean; gainontzeko lanak robotek eta zinta automatikoek egiten dituzte, objektuak igoz eta jaitsiz, leku batetik bestera eramanez. «Guk geuk garatu dugun sistema horrekin, langile bakoitzak 1.200 produktu kudeatzen ditu orduro, biltegi tradizionaletan baino hamar aldiz gehiago. Eta 5G sarea martxan jartzen denean, nabarmen hobetuko dira kopuru horiek», gaineratu du Xuek.

Drone aireportuak

Nahiago du lehiakidea izenez ez aipatu, baina Xuek dio Nanjingeko biltegia Asiako handiena dela, eta munduko bost handienen artean dagoela. Suningen egoitza nagusia Jiangsuko hiriburuan dago. «Bi milioi produktu arteko bolumena jaso dezakegu, eta egunero milioi erdi bat produktu kudeatzen ditugu. Gure errekorra Ezkongabeen Egunean egin genuen: 1,8 milioi produktu banatu genituen egun bakarrean [azaroaren 11n ospatzen dute Txinako ziberespazioaren orgia konsumista nagusia]».

Barra kodeak irakurtzeko sistema bat kaxak banatuz doa; kaxek txip bat dute gordetzen duten produktuaren informazio guztiarekin. Produktu gehienak beren kabuz iristen dira plastikozko kutxa horietara. «Badira esaten dutenak automatizazio honek guztiak lanpostuak suntsitzen dituela, baina guk jendea kontratatzen jarraitzen dugu merkataritza eletronikoaren eskaera handiari aurre egiteko», azaldu du Xuek. 2019. urteari dagokionez, 80.000 pertsona gehiago hartuko ditu Suningek lanerako.

Baina ibilgailu autonomoekin egin nahi du banaketa. Baidurekin egin zuen ituna, iaz, Apollo gidaririk gabeko autoen plataforman parte hartzeko. Shanghain probak egiten hasi da 40 tona eramateko gai den kamioi autonomo batekin. Proba hori ongi ateraz gero, datorren urteko amaierarako orokortu egingo da kamioi autonomoen erabilera.

Horri gehitu behar zaizo JD garatzen ari den droneen proiektua. Probintzia batean lanean ari da horiekin, eta 150 aireportu eraikitzen ari dira haientzat. Helburu nagusia da iristeko zaila den lekuetan droneak garraiorako modu nagusia bilakatzea. «Desberdintasun sozialak apaltzeko balio dezake teknologiak, produktuak eta zerbitzuak jasotzeko garaian. Txina buru-belarri dabil iraultza logistikoan, eta iraultza soziala ere bada hori», aldarrikatu du Xuek.

Tubos Reunidosek 351 milioiko zorraren berfinantzaketa onartu du. Zorraren berregituraketak finantza erakundeen babesa duela adierazi du enpresak.

Soekarno-Hattako aireportua, Jakarta; 2018ko urriaren 29a, goizeko seiak eta hogei. Lion Air konpainiaren 610 hegaldia aireratzear da, Pangkal Pinangera bidean (Indonesia). Hegazkinean 189 pertsona doaz, 181 bidaiari, sei kabinako tripulatzaile eta bi pilotu. Abiatu eta hamahiru minutu eskasera, egonkortze sistemak akats bat izan, eta hegazkina itsasora erori da. Ez da inor bizirik atera.

Boleko aireportua, Addis Abeba (Etiopia); 2019ko martxoaren 10a, goizeko zortziak eta hogeita hemezortzi. Ethiopian Airlines konpainiaren 302 hegaldia aireratzear da, Jorno Kenyattara bidean (Kenia). Hegazkinean 149 pertsona doaz, 141 bidaiari, sei kabinako tripulatzaile eta bi pilotu. Abiatu eta hiru minutu eskasera, pilotuak jatorriko aireportura itzultzeko baimena eskatu du, hegazkina modu ezegonkorrean igotzen ari dela eta. Hiru minutu geroago galdu dute hartu-emana. Oraingoan ere, ez da inor bizirik atera.

Hegazkin modelo berak bi istripu izan ditu bost hilabetean baino gutxiagotan: AEBetako Boeing konpainiaren 737 MAX berriak. Guztira, 338 hildako; gainera, antzeko ezaugarriak izan dituzten bi istriputan. Hilabeteak pasatu dira ezbeharrak jazo zirela, eta, oraindik ikerketak guztiz amaituta ez dauden arren, begirada guztiak gainean ditu 737 MAXaren MCAS Egonkortze Sistema Automatikoak. Beharrezkoa ez zen unean jarri zen martxan bi kasuetan.

Boeing, ehun urte baino gehiago dituen konpainia, inoizko krisirik handienean sartuta dago. Dennis Muilenburg Boeingeko arduradun nagusiak aste honetan bertan onartu du ez dutela alboratzen 737 MAX modeloaren produkzioa etetea aldi baterako.

Kopuru batzuk lagun dezakete 737 MAX hegazkinak lurrean uzteak sortzen dituen ondorioak neurtzen. Burtsan kotizatzen duten AENetako 30 enpresarik handienen kotizazioak jasotzen ditu Dow Jones burtsa indizeak, eta liderra da Boeing. 100.000 langile inguru ditu munduan zehar. 2018. urtean, 90.800 milioi euroren irabaziak izan zituen; horietatik 54.500, hegazkin komertzialen adarrari esker. 2019ko salmenten ia erdiak 737 MAX modeloari esker egingo zituztela aurreikusten zuten.

Hegazkinak, lurrean

Hegazkinen geldialdiak eragin larriak izan ditu, ordea. Urteko lehen sei hilabeteetan %37 jaitsi ditu salmentak Boeingek, eta %28 igo, berriz, haren aurkari nagusiak, Airbus europarrak. Azken emaitzen arabera, urteko bigarren hiruhilekoan, 2.640 milioi euroren galerak izan ditu hegazkin konpainiak. Besteak beste, Saudi Arabiako Flyadeal kostu apaleko airelinea 737 MAX modeloko 50 hegazkin erosteko eskaria egin zuen, eta bertan behera utzi du; 5.300 milioi euro balio zuen akordioak; horren ordez, 50 Airbus A320 NEO erosiko ditu. Mundu mailako lidergoa galtzeko arriskuan da Boeing.

Martxoraino egin behar da atzera hegazkin horrekin gertatu denaren kronologia egin ahal izateko. Martxoaren 10ean —Etiopiako istripua gertatu zen egunean—, zenbait airelineak bertan behera utzi zituzten Boeingen 737 MAX modeloak egin behar zituen hegaldi guztiak, argudiatuta ezbeharrak antzekotasun handia zuela Indonesian gertatutakoarekin. Martxoaren 11n galarazi zuen Txinak 737 MAXaren erabilera, eta 12an, Europako zenbait herrialdek. Martxoaren 13 goizerako AEBek, Kanadak eta Panamak soilik mantentzen zuten hegan Boeingen hegazkin familiarik ezagunenaren laugarren belaunaldiko harribitxia. Egunean bertan eman zuten atzerapausoa Kanadak eta Panamak ere.

Iritsi zen Donald Trumpen txanda. Estatu Batuetako presidentea bera arduratu zen herrialdearen ikurrik handietako bat den enpresaren hegazkin modelo hori lurrean gera zedila eskatzeaz. Honako hau txiokatu zuen egun hartan: «Boeing konpainia bikaina da. Oso-oso gogor ari dira lanean oraintxe, eta espero dugu erantzunak azkar aurkituko dituztela, baina, bitartean, lurrean mantenduko ditugu hegazkinak». Dennis Muilenburgek adierazi zuen, berriz, «publikoa lasaitzea» zela hegazkinak lurrean uzteko arrazoia.

Martxoan hasi zena istorio dramatiko bilakatu zen Muilenburgen konpainiarentzat, eta ez laburra gainera. Hankak lurrean iltzatu zizkieten dagoeneko zeruetan zehar zebiltzan 371 hegazkini. Boeingen hegazkin familiarik ospetsuenaren azken alea da 737 MAX modeloa, eta aurrekoek baino motor eraginkorragoak ditu, aerodinamika hobea eta fuselaje berria. Errekor guztiak apurtzen ari zen istripuak gertatu arte; azkarren saldu den hegazkina izan da AEBetako konpainiaren historian, eta, jada martxan zebiltzan ia 400 horiez gain, beste 4.754 eskari jasoak zituzten.

Irailera arte, gutxienez, ez da airera itzuliko 737 MAX modeloa. Hipotesi nagusien arabera, istripuak eragin zituen MCAS sistemaren hutsegiteez gain, hegaletan eta mikroprozesadoreetan ere aurkitu dizkiote akatsak azken azterketek.

Munduko hainbat segurtasun agentziak adostu beharko dute berriz hegan egiteko moduan den ala ez, eta ez dirudi erabaki samurra izango denik. Boeingek ez du inoiz onartu istripuak akats batek eragin zituenik.

Langileen aparkalekuetan

Hegazkinek hegan egin ezin badute, ezinezkoa da horiek entregatzea ere. Arazo horri aurre egin ezinik dabil, orain, Boeing. Seattle kanpoaldean, Rentonen, fabrikatzen da 737 MAX modeloa, enpresaren jatorriko hirian. Oraingoz, produkzioak ez du etenik izan han, nahiz eta apirilean murriztu egin zuten produkzioa: hilabetean 52 hegazkin egiteari utzi, eta 42 egiten hasi ziren.

Ekoitzitakoa gordetzeko lekurik gabe geratzen ari da Boeing Rentonen: hegazkinak ikus daitezke jada langileen autoentzako aparkalekuetan ere.

Euskaltelen urteko lehen erdiari dagozkion emaitzak ez dira onak, aurreko urteko epe berean baino %20 gutxiago irabaztea ez baita sekula desiragarria, nahiz eta 23 milioi euroren mozkinak lortu. Baina Derioko (Bizkaia) konpainiak, CNMV merkatu arautzaileari igorritako ohar batean, garbi utzi du «negozioaren eboluzioan joera berria» islatzen hasia dela azken hiruhilekoan. Alegia, Zegonaren eskua nabaritzen hasia dela aditzera eman du konpainia laranjak, Jose Miguel Garcia kontseilari ordezkariarena, hain zuzen. «Bide orri berria onartu denetik», errentagarritasunean gora egin duela dio Euskaltelek, eta bezeroen kopuruan ere bai, hala banda zabalean, nola gainontzeko ataletan. Baina zenbaki zehatzei begira, gainbehera dago mozkinen atalean, eta negozio bolumenean ere bai; %1,6 da jaitsiera hori; fakturazioa, berriz, 334,5 milioi euro izan da.

Haatik, zor bolumena ere jaitsi egin dela argi esan du konpainiak; orain 1.526 milioi euroko pasiboa dauka, aurreko urteko lehen erdian baino sei milioi gutxiago. Edonola ere, Jose Miguel Garcia Zegonaren ordezkariak konpainiaren gidaritza hartu duenetik, enpresak «denbora errekor batean» antolakuntza egitura berri bat ezarri duela esplikatu du; kaleratzeak ez ditu aipatu. Urteko bigarren hiruhilekoko emaitzetan islatu da jadanik errentagarritasuna handitzeko helburua duen plan berri horren eragina: %1,3 hobetu da fakturazioa, aurreko hiruhilekoarekin alderatuta, eta EBITDAk ere %4 egin du gora (84,4 milioi euro).

800.000 bezeroko langa

Euskaltelek 55 milioi euroko dibidendua banatu du aurten. Otsailaren 7an, 25 milioi banatu zizkien akziodunei, eta uztailaren 9an, beste 30 milioi. Horrek esan nahi du %4,2ko errentagarritasuna izan duela akzioak 2018ko batez besteko salneurriaren aldean, iaz baino %11,5 gehiago.

Euskaltelen hedapenak beste urrats bat egingo zuela jakinarazi zuen konpainiak urte hasieran. Azken sei hilabeteetan, beste 4.000 bezero ditu Derioko enpresak, R (Galizia) eta Telecable (Asturias) ere kontuan hartuz. Guztira, 772.000 bezerori ematen die zerbitzuren bat, Nafarroan eta Espainiako zenbait erkidegotan ere hasi duelako jarduera: Errioxan, Leonen, Kantabrian; Katalunian ere badabil zerbitzua ematen.

Azken hiruhilekoan, telefonia mugikorreko 24.000 linea berri martxan jarri ditu Euskaltelek, eta, dagoeneko, 1,15 milioi linea kudeatzen ditu. Telebistak beste 10.000 bezero dauzka (guztira, 465.000); eta banda zabalean, beste 7.000 bezero batu ditu konpainiak (587.000).

BILBO. Alemaniako Deka Immobilien taldeak Portugaleteko Ballonti merkataritza gune eta hipermerkatua saldu die Billball Invesment eta Ballon Investment taldeei. Ez dute prezioa ezagutarazi. 52.600 metro koadro ditu saltokiak, eta sei milioi bisitari izaten ditu urtero.

EAEko eta Nafarroako zerbitzugunerik merkeenak, 2019ko uztailean. Hauek dira Gipuzkoako, Bizkaiko, Arabako eta Nafarroako zerbitzugunerik merkeenak, OCUren arabera.

Euskaltel taldearen emaitza ekonomikoak: 23 milioi euroko irabazi garbiak lortu ditu 2019ko lehen seihilekoan, 2018ko epe berean baino % 20,5 gutxiago, hain zuzen.

2008ko abenduraino egin behar da salto atzera Euskal Herrian hain langabezia tasa apala topatzeko. Ordukoan, %8,23 zen tasa, eta joan den ekainaren amaieran, ostera, %8,3. Hamarkada oso bat eta sei hilabete behar izan dira krisi handia sortu zeneko mailara apaltzeko langabezia tasa.

Gaindegiak egin du langabezia tasaren zazpi lurraldeetako kalkulua, Espainiako INE k eta Frantziako INSEEk egindako neurketak baliatuta. Hala, Euskal Herrian 123.700 langabe zeuden joan den ekainean: aurreko hiruhilekoan baino 12.900 gutxiago, eta iazko ekainean baino 22.100 gutxiago. Horrela, langabezia tasak 0,79 puntu jaitsi da aurtengo lehen hiruhilekotik bigarrenera bitartean, eta tasa %8,3an finkatu da.

Lurraldez lurralde, eta INEren inkestaren arabera, Bizkaian jaitsi da gehien langabezia tasa (-1,49 puntu), eta jaitsiera leunagoa baina aipagarria izan da Gipuzkoan (-0,9). Aldiz, Nafarroa Garaian eta Araban puntu erdi jaitsi da tasa, eta Ipar Euskal Herrian 0,08 puntu baino ez da murriztu.

Dena dela, kalkulu orokorrerako Eustaten azken inkesta aintzat hartuz gero, emaitzak ezberdinak dira INEren datuekin alderatuta. Izan ere, Eustaten arabera, Araban jaitsi da gehien langabezia tasa (-1,6), eta Bizkaiko jaitsiera ez da izan INErena bezain nabarmena (-0,1).

«Oro har, bi iturrien emaitzak ez datoz bat, ez biztanleria aktiboan, ezta langabe gordinen kopuruak azken hiruhilekoan izandako bilakaeran ere», azaldu du Gaindegiak. Eustatek adierazi du Euskal Autonomia Erkidegoan 5.000 pertsona aktibo gehiago daudela, eta 6.700 langabe gutxiago. INEk, ordea, adierazi du Araba, Bizkai eta Gipuzkoan 1.100 pertsona aktibo gutxiago daudela, eta 10.300 langabe gutxiago.

«Azpimarratzekoa da langabe kopuruaren beherakadan bat baldin badatoz ere, diferentzia nabarmena dagoela biztanleria aktiboaren joeran, INEk jaitsiera adierazi baitu eta Eustatek igoera», nabarmendu du Gaindegiak.

Bizkaian, tasarik handiena

Edonola ere, inkesten arteko ezberdintasunak ezberdintasun, Euskal Herriko langabezia tasarik handiena Bizkaian dago: %9,7 da, INEren arabera, eta %11,3, Eustaten arabera. Ostera, tasarik apalenak Ipar Euskal Herriak (%7,4) eta Gipuzkoak (%7,1) dauzkate. Beatriz Artolazabal Jaurlaritzako Enplegu sailburuaren ustez, «enpleguaren norabide ona» erakusten dute datuek, eta formakuntza gehiago eskatu du, enplegu maila handiagoa lortzeko.

Badira datu positiboak INEren inkestan: urtebetean 26.100 landun gehiago daude Hego Euskal Herrian, eta biztanleria aktiboa ere handitu egin da, 3.700 pertsona gehiagorekin. Bestalde, Nafarroa Garaian, emakumeen langabezia tasa handiagoa da (%8,5) gizonezkoena baino (%6,8); aldiz, EAEn, gizonezkoen langabezia tasa handiagoa da (%9,5) emakumeena baino (%7,63).

Europako Batasunarekin alderatuta, Euskal Herriko langabezia tasak bilakaera hobea izan du EBkoak baino azken hiruhilekoan: 0,5 puntu jaitsi da tasa EBn, eta 0,79 Euskal Herrian. Hala eta guztiz ere, Euskal Herriko langabezia tasa oraindik ere EBkoa baino 2 puntu handiagoa da, nahiz eta bi tasen arteko aldea aurreko hiruhilekoan baino txikiagoa izan. Gaur-gaurkoz, beraz, Euskal Herriak baino langabezia tasa handiagoa daukate EBn bost herrialdek: Greziak (%18), Espainiak (%14), Kataluniak (%11,2), Italiak (%10), eta Frantziak (%8,4).

Hilabetetik hilabetera handitzen jarraitzen du pentsiodun kopuruak. Urtarriletik uztailaren 1era bitartean, Hego Euskal Herriko 4.030 pentsiodun gehiago daude Gizarte Segurantzan, denera 696.129. Pentsiodun kopuruak gora egin ahala, batez besteko pentsioa ere gora egiten ari da, lan merkatua utzi eta erretiroa hartzen dutenen soldatak aurreko belaunaldikoenak baino handiagoak direlako, orokorrean. Horrela, Hegoaldeko pentsiodunen batez besteko ordaina 9,06 euro handitu da aurtengo lehenengo seihilekoan, eta hilabetean 1.214 eurora iritsi da.

851 euro, alargunentzat

Pentsiodun gehienak, %65, erretiratuak dira, eta horien artean batez besteko pentsioa handiagoa da: hilean 1.379 euro, batez beste. Aldiz, alarguntasunarenak dira pentsioen %24, eta horien batez besteko ordaina 851 euro da.

Halaber, igo egin da Gizarte Segurantzak Hegoaldeko pentsioak pagatzeko hilero erabiltzen duen diru kopurua ere: 845,1 milioi pagatu berri ditu; urte hasieran baino 11,5 milioi gehiago.