DONOSTIA. Datu kontrajarriak ematen ari da industria. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan datu orokorra txukuna da, industriaren ekoizpena %0,7 handitu baita urteko lehen sei hilabeteetan, iazkoekin alderatuz gero. Baina, Mercedesen produkzio jaitsieraren eskutik, Araban 3,8 txikitu da, eta Bizkaiari (+%3,2, energiaren eskutik) eta Gipuzkoari (+%1,2) esker izan da positiboa datu orokorra.

Edonola ere, 2019ko ekaina eta 2018koa alderatuz gero, gorabehera handiak daude sektore batetik bestera: %27,1 handitu dira energia eta %7,9 tresneria elektrikoa, baina %5 jaitsi dira garraio materiala, %2,5 elikagai industria eta %0,7 metalgintza.

Alemaniako datuak, berriz, kezkagarriagoak dira, atzeraldi baten beldurra areagotu baitute. Destatis estatistika bulegoak zabaldutakoaren arabera, ekainean maiatzean baino %1,5 gutxiago ekoitzi zuten Alemaniako fabrikek, eta iazko ekainean baino %5,2 gutxiago —amiltzerik handiena 2009az geroztik—. Jaitsiera auto merkatuaren jaitsierari eta AEBen eta Txinaren arteko merkataritza gerraren eraginei egotzi diete adituek.

Ekoizpenaren datuak zapuztu egin du industriaren eskaerei buruzkoa, ezustean, handitu egin direla jakinarazi baitzuten asteartean. Alemaniako Gobernuak espero du BPG barne produktu gordina %0,5 haziko dela aurten, eta %1,5, berriz, datorren urtean.

TOLOSA. AEBetako haragi ez-hormonatuaren inportazioak handitzea onartu zuen ostiral gauean Europako Batasunak. Iragarpena oso gaizki hartu du EHNE Gipuzkoak, uste baitu «beste behin abeltzain europarrak trukerako txanpon gisa» erabili dituztela. AEBetako abereak EBn debekatutako elikagaiekin gizentzen dituztela ohartarazi du sindikatuak, eta euskal okela kontsumitzeko eskatu die herritarrei

Ardiak mendian; artzaina; buruan txapela eta eskuan makila; eta haren alboan, txakurra. Euskal Herriko historiari, kulturari edo gastronomiari buruzko erreportaje bat ilustratzeko balioko lukeen argazkia. Argazki tipikoa. Baina irudi horrek badu zerikusirik gaurko Euskal Herriarekin? Edo turistak erakartzeko eta gazta saltzeko balio duen irudi bat besterik ez da?

Gaurko Euskal Herriak zerikusi gutxi du duela 50 urtekoarekin. Gaindegia Euskal Herriko ekonomia eta gizarte garapenerako behategiak duela pare bat aste kaleratutako datuak dira horren froga. Desoreka nabarmenak dituen lurralde bat irudikatzen dute, non landa eremuaren eta hirigunearen artean geroz eta arrakala sakonagoa baitago. Landa eta mendi guneak biztanlerik gabe gelditzen ari dira, eta egoera bereziki larria da Zuberoan eta Nafarroako eta Arabako eskualde batzuetan.

Euskal Herrian biztanleria gero eta handiagoa izan arren – 3.152.000 lagun-, eremu batzuetan herritarrak galtzen ari da. 2008tik 2017ra, 317 udalerrik biztanleria galdu dute -udalerrien %46k-, eta gehien-gehienak, %90, landa eremuan daude. Hiriguneetan ari da pilatzen jendea. Bost euskal herritarretik lau bizi dira eremu horietan (%83); Europako batezbestekotik gora, beraz (%73). Landaguneak, ostera, husten eta ahultzen ari dira: herritarren %17,4 bizi dira halakoetan, zahartzea handia da, eskas dute enplegua, eta urrun zerbitzuak.

Azken hamar urteotan, Zuberoa izan da biztanleria gehien galdu duen eremua: Zuberoako 28 udalerrik biztanleria galdu dute, eta soilik hamabostek eutsi diote edo irabazi dute biztanleria. Lapurdiko eta Nafarroa Behereko landa eremuek, berriz, hazkunde demografiko garrantzitsua izan dute -%17,8 eta %6,5, hurrenez hurren-. Dena dela, igoeran hori lotarako herrien hazkundeak eragin du, eguna hirigunean pasatu eta lotara barnealdera joaten direnen ugaritzeak. Joera horrek ez dio eragin Zuberoari.

Nafarroa Garaiko landa eremuak ere biztanleria galdu du azken hamarkadan (-%0,8); ez, ordea, hiriguneak (+%5,4). Egoera bereziki larria da Erronkari-Zaraitzun: herritarren %14 galdu ditu hamarkada batean, eta gainzahartze maila oso handia da (%20). Eskualdea osatzen duten hemezortzi herrietatik hamabik %10etik gorako biztanle galera izan dute azken hamar urteotan.

Datuek diotena berretsi du oraintsu arte Erronkari sor-markako lehendakari izandakoak, Patxi Zalbak; alegia, egoera «muturrekoa» dela. Eskualdearen hustea geldiarazteko neurririk hartu ezean, «epe motzean arazo handiak» izango dituztela uste du. «Zortzi-hamar urte barru, ez da egongo Erronkariko gazta ekoizteko artzain eta gaztandegi nahikorik».

Nafarroako beste gune batzuetan ere biztanleria galera nabarmena izan dute; esate baterako, Zangozerrian, Baztan aldean, Tafalla aldean, Ebro Garaiko Erriberan eta Arga-Aragoiko Erriberan. Izatez, dentsitate apaleko eremuak dira, eta gainzahartze maila Euskal Herriko batezbestekoaren gainetik dute. Iruñerriko biztanleria, berriz, %6,8 handitu da.

Hego Euskal Herriko beste eremu batzuek ere biztanleriari eusteko egiturazko arazoak dituzte: esate baterako, Arabako Mendialdeak eta Trebiñuk. Aldiz, Bizkaian eta Gipuzkoan egoera bestelakoa da. Lurralde orekatuagoak dira demografiaren, zerbitzuen eta jarduera ekonomikoaren ikuspegitik. Lea-Artibai da biztanleria galtzen ari den eskualdea, nortasun handia eta ekintzailetza ekonomiko aipagarria dituen arren. Lurralde antolamenduaren ikuspegitik baztertuta egotea oztopo du biztanleriari eusteko.

Nekazaritza industria

Landaguneen eta hiriguneen arteko desoreka handitu duena Europako Nekazaritza Politika Bateratua dela uste dute Alazne Intxauspe Bizkaiko EHNEko kideak eta Imanol Esnaola Gaindegiako koordinatzaileak. Lehen sektoreak indarra galdu du, nabarmen, hura indarrean jarri zutenetik. Datu bat: azken lau hamarkadetan, lehen sektoreak 68.000 enplegu galdu ditu Euskal Herrian. «Ondorioz, bertako produktu askok galdu dute elikaduran zuten presentzia eta eragiten zuten ekonomia».

Nekazaritza politika horrek ustiategi handien eta ekoizpen eredu intentsiboaren alde egiten du, besteak beste, diru laguntzak tamainaren arabera zehazten dituelako. Horrek elikagaien industriaren eta abeltzaintzako ustiategi handien hazkundea eta txikien desagertzea ekarri du. Nafarroako hegoaldean indar handia hartu du sektore horrek, eta lurralde horretako industrietan bigarrena da, autogintzaren ostean. Hamar urtean atzerrirako salmentak %125 handitu dituzte. Iaz, milioi bat euroren irabaziak izan zituzten sektore horretako enpresek, eta 14.000 laguni eman zieten lana. Beste kontu bat da langile horiek zer baldintzatan dituzten.

Beste horrenbeste gertatu da esne sektorean, duela lau urte Europako Batzordeak esne kuoten sistema kendu zuenetik. Ordura arte, urteko ekoizpena mugatua zuten EBko herrialdeek, baina, harrezkero, nahi beste esne ekoitzi dezakete. Askok ohartarazi zuten mugak kentzeak sektorearen gainbehera areagotu zuela: produkzioa handitu eta prezioak merkatzearekin batera, epe luzera ekoizle txikiak industriaren menpe gera zitezkeela.

Sektoreko ordezkariek ez zuten baztertzen ustiategi erraldoi bat agertzeko aukera ere; eta denborak erakutsi du bete-betean asmatu zutela. Caparroson (Nafarroa), Valle de Odieta kooperatibak 5.000 esne behi biltzen dituen instalazio handi bat du -Eroskiren Nafarroako marka zuria hornitzen du handik-, eta, 100 kilometro hegoaldera, Sorian (Espainia), Noviercas herrian, bost aldiz handiagoa izango den ustiategi bat zabalduko du aurki. 20.000 esne behi baino gehiago izango ditu.

Kooperatibak, aukera

Artzaintza sektorean ere larri ibili ziren duela bost bat urte, enpresa handienetako batek, Aldanondo gipuzkoarrak, artzainei jasotako esnea ordaintzeari utzi zionean, diru arazoak zituelako. Esnea saltzetik bizi ziren dozenaka artzainek utzi behar izan zuten sektorea. Estualdi hark ikasteko balio izan zien, eta, harrezkero, elkarteetan bildu dira Ipar zein Hego Euskal Herriko artzain asko, industriarekin negoziatzeko garaian indar handiagoa izateko. Hego Euskal Herrian, Latxa Esnea kooperatiba sortu zuten, eta Ipar Euskal Herrian, berriz, Azkorria, Etxe Gazna eta beste hainbat.

Orain, egonkorrago daude, arazoak badituzten arren: esnearen prezioagatik kexu dira, hura saltzetik bizitzeko lain atera ezin dutelako. Horri batu behar zaio arkumearen merkatua hondoa jota dagoela, eta inork ez diela hartu nahi ardi latxen ilea. Oro har, gaztagintzan aritzen direnak hobeto daude; batez ere, jatorri izenaren barruan aritzen direnak.

Bihar: Gaztagileak, sor-marken babespean.

Antxoak ez luke kezka iturri izan beharko da datorren urtean Euskal Herriko arrantzaleentzat. AZTIren Bioman ikerketak kalkulatu du 190.000 tona antxoa heldu daudela Bizkaiko golkoan, nahikoa eta sobra arrantzaleek oraingo kuotari eusteko edo zerbait handitzeko. Kostera bermatzeko gutxieneko biomasa 21.000 tonakoa da, eta, udazkenean egiten diren azterketek oraingo kopurua edo antzekoa berretsiz gero, 2020ko martxoaren 1etik aurrera antxoatara joan ahal izango dira arrantzaleak.

1987. urtean hasi ziren AZTIko zientzialariak espeziaren biomasa neurtzen, eta aurtengoa erregistratutako kantitate handienetan bigarrena da, iazkoaren ondoren —225.000 tona izan ziren 2018. urtean—. Dela neurketa sistemak hobetu direlako, dela orain askoz antxoa gehiago dagoelako, baina azken urteak izan dira oparoenak: biomasa gehieneko sei urteak azken hamarretan neurtu dituzte.

Kopuru horretan zeresana izango du 2005etik 2009ra debekatuta egon izanak antxoaren harrapaketa Bizkaiko golkoan; azterketek esaten baitzuten oso kopuru txikian zegoela. Bost urteko eten hori funtsezkoa izan zen espeziearen etorkizunerako.

Maria Santos AZTIren Bioman kanpainako arduradunak azaldu duenez, bi gauza hartzen dituzte kontuan antxoa helduen biomasa kalkulatzeko: planktonean aurkitzen duten arrautza kopurua eta batez besteko ugalkortasun maila. «Plankton laginetan antxoek errundako arrautzak biltzen ditugu, eta antxoa helduetan ugalkortasun maila neurtzen dugu, batezbestekoa kalkulatzeko; hau da, eme bakoitzak sortzen duen arrautza kopurua».

AZTIren udaberriko kanpainaren datuak behin-behineko emaitzak dira. Emaitza osoak azaroan izango ditu eskura. Izan ere, antxoa helduen datuak antxoa gazteen biomasarekin uztartu behar izaten ditu. Azterketa hori, Juvena izenekoa, udazkenean egin ohi dute. Horrez gain, antxoaren iraupenari eragiten dioten ingurugiro baldintzak hartzen ditu aintzat Europako Batasunak arrantza kuotak erabakitzeko.

2019ko udaberriko kostera ekainaren hasieran amaitu zuten Bizkaiko eta Gipuzkoako arrantzaleek. Bi herrialdeetako portuetan 11.505 tona antxoa lehorreratu zituzten 180 euskal itsasontziek eta kanpokoek, eta kiloa batez beste 1,30 euroan saldu zuten. Kuotaren %15 udazkenerako uzten dute.

Hegaluzearen kostera

Antxoa espezie garrantzitsua da arrantzaleentzat, haien diru sarreren %30-40 etor daitezkeelako haren salmentarekin. Beste diru iturri nagusia hegaluzea da. Ekainean hasi ziren tunido horren arrantzan, eta martxa onean doa: 36.000 tona hegaluzeko kuota dute Bizkaiko eta Gipuzkoako arrantzaleek, eta kofradiek jakinarazi dute dagoeneko arrantzatu dutela horren %60tik gora. Arraina nahiko gertu arrantzatu ahal izan dute, eta prezioak iazkoak baino pixka bat merkeagoak izan dira. Arrantzaleek espero dute, hurrengo egunotan asko harrapatuz gero, aurten ere kuota goiz bukatuko dela. Iaz abuztuaren 23rako agortu zuten, ohikoa baino ia bi hilabete lehenago, kuota osoa guztiz amaitu zutelako. Arrantzale batzuk kexatu egin ziren, itsasoan hegaluze asko zegoelako.

DONOSTIA. Euskal Herrian jasotako eta ontziratutako esne bakarra zela esanez publizitate kanpaina hasi zuen 2016an Kaikuk, Euskal Herria Esnearekin izandako eztabaida baten ondoren —Karrantzako baserritarrena izan arren, Euskal Herria esnea Sorian (Espainia) ontziratzen dute—. Oraindik ere, lelo hori agertzen da Kaikuren ontzietan. Leloa erabateko egia ez izan arren erabiltzea zilegi dela erabaki berri du Espainiako lehiaren gainbegiratzaileak, CNMCk.

Karrantzako Vista Alegre baserriak jarri zuen auzitan kanpainaren legezkotasuna, berak ere esnea Euskal Herrian ekoitzi eta ontziratzen zuela argudiatuta. Uztailaren 11ko data duen ebazpenean, bi merkatu mota bereizi zituen CNMCk: batetik, esne «organikoarena» legoke, eta, bestetik, «kontsumoko» esnearena, hau da, industrialagoa. Ebazpenak dio merkatu bakoitzaren erosleek produktu desberdinak bilatzen dituztela, eta oso gutxi direla Kaikuren baieztapenak nahastu ahal zituen erosleak. Hori dela eta, CNMCk ziurtatu du leloak ez diola kalterik egin interes publikoari, eta Kaikuri ezin zaiola leporatu lehia librea mugatzea eta faltsutzea.

Hotel berriak 47 langile izango ditu eta horietatik 33 desgaituak izango dira. Antza, hotela datorren urtean, 2020an, zabalik izango da, ONCEk jakinarazi duenez.

Alemanian, Frantzian, Irlandan eta Erresuma Batuan hizkuntza ikastaroak eta egonaldiak egiteko 533 plaza eskainiko ditu Hezkuntza Sailak 2019-2020 ikasturtean.

Antxoaren behin-behineko biomasa Bizkaiko golkoan 190.0000 tonakoa da, 1987an datuak jasotzen dituztenetik izandako bigarren unerik onena, alegia, AZTIren arabera.

Txinako Gobernuak ez du itxaron Donald Trumpi erakusteko ez dela kikilduko. AEBetako presidenteak Txinako produktu guzti-guztiei muga zergak jarriko zizkiela iragarri eta egun gutxira atera du Trumpi erantzuteko arma: dibisaren debaluazioa. Yuan edo renminbi diruaren balioa jaistea baimendu du, hartara konpentsatzeko AEBetan saltzeagatik ordaindu beharko dituzten tarifak.

Hona hemen neurriaren zenbait arrazoi eta ondorio:

ZER GERTATU DA?

Atzo goizean, merkatuak irekitzean, dolarrak zazpi yuanen muga gainditu zuen, lehen aldiz da 2008. urteko maiatzetik. Arratsaldean, dolar bakoitzarekin 7,05 yuan erosi zitezkeen. Burtsek astindu handia jaso zuten, batez ere AEBetan.

ZERGATIK DA

GARRANTZITSUA?

Badirudielako Pekin prest dagoela bere diruaren balioa arma gisa erabiltzeko. Izan ere, esanguratsua da zazpi yuanen kopurua, azken urteetan Txinako banku zentralak yuanari jarritako gutxieneko balioa baitzen. Kopuru horretara gerturatzen zen bakoitzean, Txinako Bankuak bere dibisa erreserbaren zati bat saltzen zuen, hartara yuanak balioa berreskura zezan. Joan den ostiralaz geroztik, ordea, ez du ezer egin, eta Txinako dirua balioa galtzen hasi zen.

NOLA ERANTZUN DU

DONALD TRUMPEK?

Ohi bezala, haserre eta txio baten bidez. Txinari dibisa manipulatzea egotzi zion, eta, bide batez, ziztada bat eman zion bere banku zentralari, interes tasak gehiago jaitsi eta dolarraren ahultzea eragin dezan: «Erreserba Federala, ikusi duzu?». Pekinek, ohi bezala, ukatu egin zuen yuana debaluatzen ari dela, eta «merkatuaren indarrei» egotzi zien erorketa. «Txinak ez du renminbia erabiliko kanpotik datozen zurrunbiloei aurre egiteko», esan zuen arratsaldean Yi Gang Txinako Bankuko gobernadoreak. «Txinak herrialde arduratsu baten gisa jokatzen du, eta, G20ko liderrek erabakitakoaren eskutik, merkatuek finkatutako truke tasarekin bat egiten du». Adierazpen horri sinesgarritasun txikia ematen diote finantza merkatuetan adituak direnek. Esanguratsua da merkataritza gerra hasi zenetik renminbiak gora egin duela AEBekiko tratua gertuago zegoela zirudienean (keinu gisa), eta behera, berriz, gatazka handitu denean. «Zazpiko muga gainditzeak erakusten du merkataritza akordio baterako itxaropena galdu dutela», azaldu du Julian Evans-Pritchardek, Capital Economics azterketa bulegoko analistak, Efe agentziak jaso duenez.

ZERGATIK EGIN DU PEKINEK?

Lehenik, Trumpi erakusteko berak ere badituela arma boteretsuak merkataritza gerra bat egiteko. Halako gatazketan elkarren inportazioak zergapetzea izan ohi da modurik zuzenena, baina Txinak muga garrantzitsu bat du hor: AEBetan saltzen duena (530.000 milioi dolar, iaz) baino askoz gutxiago inportatzen duela (120.000 milioi). Hau da, tarifen bitartez ezin dio Washingtoni kalte handirik eragin.

Bigarren arrazoia praktikoagoa da: debaluazioak automatikoki merkatu egiten ditu Txinaren esportazioak, eta horrela konpentsa ditzakete AEBetan pagatu beharreko muga zergak.

ZERGATIK EZ DU

AURRETIK EGIN?

Debaluazioek arriskuak ere badituztelako. Batetik, beste herrialdeetako produktuen inportazioak garestitzen ditu, eta hori kostu handia da petrolioa eta lehengai asko kanpotik ekartzen dituen herrialde batentzat. Bestetik, aldaketak ekar ditzake kapitalaren fluxuetan, eta horrek nazioarteko finantza sistema astindu. Aurreko debaluazioak, 2015ekoak, Txinatik kapital asko alde egitea ekarri zuen, eta arazoak sortu zizkion Pekini. Ihesari alde egiteko, kapital kontrolak jarri zituen indarrean, eta indarrean daude. Gainera, debaluazioak arriskuan dira dolarretan edo beste dibisetan zorpetu diren Txinako enpresentzat.

ZER GERTA DAITEKE ORAIN?

Adituek espero dute Txinak yuanaren debaluazioarekin jarraitzea, baina poliki, hartara ez izua pizteko merkatuetan, eta diru ihesa saihesteko. Txinak dolarreko 7,3 yuan espero ditu 2019 amaierarako. Gerta liteke Txinarekin lehian dauden Asiako beste herrialde batzuek ere debaluazioak sustatzea.

DONOSTIA. Asviamie elkarteak jakinarazi duenez, igandean Jose E. —76 urtekoa— hil zen Beasainen (Gipuzkoa), amiantoak eragindako biriketako minbizi baten ondorioz. Construcciones Electromagneticas enpresan aritu zen, eta han amiantoaren hautsa arnastu zuen. Asviamieren zenbaketaren arabera, aurten jada hogei hil eragin ditu amiantoak Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan.

Amiantoarekin harremanetan lan egin zutenen gaixotasunak osagai horrek eragin dituela onartzea da Asviamieren egiteko nagusi bat, eta askotan auzitegietara jo behar izaten du aitortza hori lortzeko. 78 urteko Josefa I.M.-rekin ez du hain urruti joan behar izan, Gizarte Segurantzak berak onartu baitu haren pleurako mesotelioma gaixotasun profesional bat dela. Josefa I.M.-k 1955-1963 epean lan egin zuen Uranga paper fabrikan (Berrobi, Gipuzkoa), eta han paperari botatzen zizkioten talko hautsetan amiantoaren zuntzak egon zitezkeen. Ondorioz, pentsioa 2.405 eurora igoko diote Josefa I.M.-ri.

Asviamiek salatu du Gizarte Segurantzak 11 hilabete behar izan dituela terminalki gaixo dagoen emakume baten txostena ebazteko, eta ziurtatu du Osakidetzak ez duela bere lana ongi bete, ez zuelako jakinarazi Josefa I.M.-ren gaixotasuna lanaren ondorio izan zitekeela.