Sunsundeguik agur esan dio krisiari. Edo hala dirudi. Aurten, Altsasuko autobus ekoizleak 75 urte bete ditu, eta, iraganera begiratuz gero, bi garai zail bizi izan ditu. Azkenekoan, ateak betiko ixtear izan zen, baina, Sodena sozietate publikoak emandako babes publikoari esker, jarduerarekin aurrera segitzen du egun, baikor. Azken urtean ehundik gora langile kontratatu ditu konpainiak, hurrengo hilabeteetako lan eskari handiari erantzun asmoz. Aurtengoa produkzio handieneko urtea izateko bidean da. Halaber, zazpi milioi euroko inbertsioa egin du aspaldiko behar bati erantzunez: lantokia handitzeaz gain, modernizatu egin du. Abiada batean dabil Sunsundegui, eta etorkizunari itxaropenez begiratzen dio, bere ibilbideko bihurgune itxienak atzean utzi dituelakoan.

Sakanan gertatzen ari denaren ispilu izan liteke Sunsundegui. Orain industria horretako enpresak lanez gainezka badaude ere, krisiak gogor jo zuen bailara. Altsasun (Nafarroa), enpresa askok ateak itxi zituzten. Besteen aldean, abantaila bat izan zuen Sunsundeguik. Mende erdi baino gehiagoko enpresa enblematikoa izanik, Nafarroako Gobernua sartu zen tartean, 1980ko hamarkadan egin bezala. Sodena arrisku kapitaleko sozietatearen bitartez, 35 milioi euro inbertitu zituen, eta, erosleen bila aritu bazen ere, azkenean Juan Ignacio Murillo enpresaburuak gidatutako zuzendaritza taldearen (%51) eta langileen (%49) esku utzi zuen.

Zuzendaritza, egiazko jabe

Partaidetza horrekin, zuzendaritzaren kontrolpean geratzea bermatu zuen, eta urteotan horretaz kexatu dira bere garaian akzioak erosi zituzten langileak. «Urte horietan ez zitzaigun aukera utzi kooperatiba gisa edo lan sozietate moduan aritzeko. Agian ez zen bideragarria izango, baina ez zen utzi ere egin», kritikatu du Oscar Telletxeak, langileen batzordeko presidenteak (LAB). Haren ustez, «iruzurra» izan zen hura. Batzordea hilero biltzen da zuzendaritzarekin enpresaren nondik norakoak jakiteko, eta urtero kontuen berri ematen zaie langileei. «Tramite moduko bat da».

Formula egokia izan edo ez, enpresak bilakaera ona izan du urteotan, batik bat nazioartean. «Estatuko merkatua ez atzera ez aurrera dago», dio Telletxeak. Europa, Asia eta Afrikako hamasei herrialdetara esportatzen du Sunsundeguik, eta, Volvo txasisen hornitzaile nagusi den heinean, ekoizpen handia ziurtatu du. Hala ere, MAN edo Scaniarentzat ere egiten du lan.

Bi herrialde nabarmentzen dira esportazioei dagokienez: batetik, Dubaiko errepide eta garraioen arloko agintaritzak hiri garraiorako 373 autobus egiteko kontratua izenpetu du Sunsundeguirekin. Bestetik, NTA Irlandako Garraio Agintaritzari 150 autobus salduko dizkio, eta Ipar Irlandako Translink enpresari, beste 120.

Abenduan, hauteskunde sindikalak egin zirenean, 350 langile zituen enpresak, eta, egun, bostehun inguru ditu. Produkzioaren erritmoa bikoiztu egin da, eta, lan eskari handi horri erantzuteko, ehundik gora kontratazio egin dira. Langile berriak sartu ahala, prestakuntza jaso behar dute, eta egokitu egin behar dira. Behin-behineko kontratua egiten zaie, baina, baliagarri suertatuz gero, enpresak finko egiten ditu. «Lan hitzarmenean aurreikusia genuen baino kontratu finko gehiago egin dira», dio Telletxeak.

Urteetan, sindikatuak kexatu egin dira Sunsundeguiko fabrika zaharkituta zegoelako eta ez zituelako betetzen lan segurtasunaren araudiak. Azken bi urteotan zazpi milioi euro inbertitu ditu lantokia berritzeko eta zabaltzeko. Nafarroako Gobernuak foru intereseko inbertsio izendatu zuen iaz.

Horrekin batera, produkzio sistema moldatzen ari dira. «Trantsizio batean gaude, eta egokitu egin behar dugu produkzio hazkunde horretara. Antolamendu arazo batzuk daude». Telletxearen arabera, langileen batzordeak ondo ikusten du egokitzapena, betiere langileen lan baldintzak hobetzen diren neurrian.

2017an sinatu zuten lan hitzarmena LABek, UGTk eta CCOOk: metalgintzako hitzarmenaren gainetik soldatak igotzea lortu arren, «oraindik hobetzeko asko» dagoela deritzo Telletxeak. Batzordeak errelebo kontratuak izenpetzeko eskatu zion zuzendaritzari, eta hark oraingoz ez dio jaramon egin.

Halaber, sindikatuek uste dute alde handia dagoela langile berrien eta zaharren artean, eta «lan osasunean ere» asko dago egiteko». Krisia atzean utziagatik, hobekuntza hori lan baldintzetan islatzea nahi du, funtsean, langileen batzordeak.

Hego Euskal Herrian ia 9.000 pentsiodun gehiago zeuden joan den abuztuaren 1ean iazko egun berean baino. Denera, Gizarte Segurantzak 696.565 pentsio ordaindu zituen Hegoaldean abuztu hasieran —ez du esan nahi horrenbeste pentsiodun daudenik zehatz-mehatz, pertsona batzuek bi pentsio kobratzen baitituzte aldi berean: alarguntzarena eta erretiroarena, esate baterako—, eta batez besteko hileko pentsioa 1.215 eurokoa zen. Hau da, batez besteko pentsioa aurtengo urte hasieran baino 10 euro handiagoa da jada, eta iazko abuztuan baino ia 44 euro handiagoa; hau da, urte hasieratik %0,8 igo da batez besteko pentsioa, eta iazko abuztutik aurtengora bitartean, %3,7.

Igoera horrek bi azalpen ditu: demografikoa eta ekonomikoa. Alde batetik, baby boom deitutako belaunaldia, 1958 eta 1977 bitartean jaiotakoa, erretiroa hartzen hasi da; bestetik, belaunaldi horrek aurrekoak baino soldata hobea izanda hartu du erretiroa, kotizazio maila handiagoarekin, pentsio handiagoak izateko eskubidearekin.

Horrek handitu egin du, era berean, pentsioen ordainketara bideratutako diru kopurua. Gizarte Segurantzak abuztuaren 1ean 846,3 milioi euro erabili zituen Hego Euskal Herriko pentsioak ordaintzeko, iazko abuztuan baino ia 41 milioi euro gehiago.

Bereziki azken urtean hasi da igartzen kotizazio handiko langileen erretiro gero eta ugariagoa. Gainera, 2018ko udan Espainiako Gobernuak pentsioak KPIaren arabera gaurkotu zituenez, batez besteko pentsioaren igoera %5,8koa izan zen 2018ko urtarriletik 2019kora bitartean; 2004tik ez da horrelako igoerarik izan.

Batez besteko pentsioaren igoera are deigarriagoa da mende hasieratik egindako bilakaerari erreparatuz gero: bikoiztu egin da 2000. urtetik, 574 eurotik 1.205era. Dena dela, kontuan izan behar da, kotizazioen igoeraz gain, azken hemeretzi urteetan KPIa %48,5 garestitu dela.

Nolanahi ere, batez besteko pentsioa goraka joateak ez du esan nahi egoera onuragarria denik pentsiodun guztientzat. Oraindik orain, dozenaka milaka batzuek hilean 1.080 eurotik beherako pentsioa jasotzen dute: 165.135 alargun pentsio daude, eta 852 eurokoa da batez bestekoa; zurtz pentsioa, berriz, 19.872 pertsonak jasotzen dute, eta 470 eurokoa da batez bestekoa. Erretiro pentsioa, berriz, 454.950 pertsonak dute, eta batez bestekoa 1.380,5 eurokoa da.

BERLIN. Volkswagenen egungo errealitatea ulertzeko, ezinbestekoa da Ferdinand Piech (Viena, Austria, 1937-Rosenheim, Alemania, 2019). 1993tik 2002ra presidente karguan egon zen Piech, eta Volkswagen mundu osoan zabaltzeko hainbat mugarri jarri zituen. Jose Ignacio Lopez de Arriortuaren eskandaluan ere azaldu zen Piechen izena. Bien arteko bilera baten ondoren utzi zuen Arriortuak General Motors VWera joateko, GMren sekretua industrialak lapurtuta.

Antzeko beste zerbitzu batzuen kaltetan, AEBko konpainiak lana bilatzeko ‘Google for Jobs’ zerbitzuari mesede egiten ote dion ikertzen ari da Europar Batzordea.

Hegaluzearen kanpaina bukatu da 2019ko abuztuak 27: kofradiek kuota handitzea eta banaketa erkidegoen artean egitea eskatu dute, “urte borobila” izateko.

Euskal Autonomia Erkidegoa eta Nafarroa Espainiako Estatuan pentsio altuenak dituzten erkidegoen artean daude 2019ko abuztuan: 1.233 eta 1.140 euro, hurrenez hurren

Pasa den urteko abuztuan nabarmen egin zuten behera autoen prezioek, WLTP testaren eraginez. Gauza bera eragin du aurtengoan RDE frogak; egiazko zirkulazio egoeretan egiten den azterketa berria da RDE. Irailaren 1etik aurrera jarriko dute indarrean.

Horrenbestez, araudia aldatuko dute froga hori dela eta; kontua da kontzesionarioetan dauden kotxe askok ez dituztela eskatutako neurriak betetzen gaur egun. Horregatik, auto saltzaileei stocka ahalik eta azkarren ateratzea komeni zaie; hala egin ezean, kotxe horiek automatrikulatu egin beharko dituzte.

Dena den, Javier Bagues Gorla Auto Group kontzesionario taldeko kudeatzailearen hitzetan, «egoera ez da aurreko urteko bera». Joan den urtean, ia %50 handitu ziren salmentak abuztuan, «baina autoak hilabete horretan matrikulatu behar dira nahitaez; beraz, eskaintzak iaz bezain garrantzitsuak dira». Auto batzuk %40 ere merkatu dira. Joan den urtean, kontzesionarioek tarte txiki bat izan zuten araudia betetzen ez zuten autoak saltzeko irailaren 1etik aurrera, baina aurten ez da halakorik izango.

Baguesek dio «autoa erosteko aukerarik onenak» abuztuan izango direla aurten ere, «bezeroen izenean matrikulatuta». Kontzesionarioek berek matrikulatzen dituzte saltzen ez dituzten autoak, eta, ondoren, zero kilometroko kotxe gisa saltzen dituzte, bigarren eskuko kotxe moduan.

Eskaintzak antzekoak badira ere, Gorlako kudeatzaileak argitu du salmentak ez direla horrenbeste haziko, neurri handi batean, gaiak «oihartzun gutxi» eduki duelako: «Aurreko urtean asko hitz egin zen prezioen beherakadaren inguruan; aurten askoz lasaiago doa kontua». Ondorioz, «dei efekturik» ez dela egon azaldu du; haiek publizitatea egin arren, komunikabideetan gaia gutxiago atera denez, «askoz bezero gutxiago» joan dira erakusketetara.

Eusko Jaurlaritzak Renove plana abian izan zuen martxotik maiatzera bitartean, baina auto berrien salmenten beherakada ez da eten Hegoaldean. Hein handi batean, diesel autoen krisiak eragin du hori. 2010ean, merkatu kuotaren hiru laurdenek gasolioa zerabilten, eta egun ez da laurden batera iristen kopuru hori.

2018ra arte, 1992an ezarri zen oinarrizko sistema bat erabiltzen zen autoen gas isuriak neurtzeko. Irailaren 1etik aurrera, ordea, Europako Batasuneko auto guztiek gainditu beharko dituzte WLTP eta RDE azterketak.

Dieselaren isurien inguruko eskandaluek bultzatu dute neurketa sistema berriak ezartzeko erabakia. Test berriek auto horienganako konfiantza berreskuratzeko balioko ote duten galdetuta, baietz erantzun du Baguesek: «Diesela abiapuntu hobea da gasolina baino: CO2 partikula gutxiago emititzen ditu. Beraz, bai; bultzatu beharko luke dieselaren salmenta».

Diesela edo gasolina

Halere, bezeroei zentzuz erostea gomendatu die, gaur egun «diesela behar duenak gasolina erosten baitu, eta baita alderantziz ere». Zergatik?: «Diesel bat erostea da logikoena urtero 20.000 kilometro baino gehiago egin behar badituzu; berotzen direnean funtzionatzen dute ondo motor horiek». Gasolinaz dabiltzan autoak gomendatu dizkie, berriz, 10.000 kilometro baino gutxiago egiten dituztenei, oro har. 10.000-20.000 km artean egiten dituztenen kasuan, «ohiko ibilbideak eta beste aldagai batzuk aztertu beharko lirateke». Ondorioz, isurien kontrol berriek bezeroak «zentzu gehiagorekin» erostera bultzatzea espero du Gorlako kudeatzaileak.

BILBO. Pentsiodunek ohartarazi diote Pedro Sanchez Espainiako jarduneko presidenteari ez dutela haren alde bozkatuko hauteskundeak deitzen baditu. «Ez du gobernatuko», esan du Bilbon elkartutako pentsiodunen bozeramaile batek, «gure multzoak ez baitio botoa emango».

BILBO. Euskal arrantzaleek eskatu dute mila tona hegaluze gehiago harrapatzeko aukera izateko 2020. urterako. Espainiako Gobernuari proposatu diote hegaluzearen kuota erkidegoen arabera banatzeko. Gaurko 00:00etan itxi du Madrilek aurtengo kanpaina.

Bizkaiko Pentsiodunen Mugimenduak Bilbon egindako protestan adierazitakoaren arabera, “hauteskundeak egonez gero, pentsiodunek ez dute Pedro Sanchez bozkatuko”.