Hasieran burutazio soil bat zirudienak, Donald Trumpen beste ateraldietako bat, gatazka diplomatikoaren maila iritsi du, oraingoz. Asteazken gauean, AEBetako presidenteak Twitter bidez jakinarazi zuen bertan behera utzi zuela Danimarkara irailaren 2an egin behar zuen bisita ofiziala: «Danimarka oso herrialde berezia da, jende izugarriarekin, baina ikusita Mette Frederiksen lehen ministroak ez duela interesik Groenlandiaren salmentaz hitz egiteko, atzeratu egingo dut hemendik bi astera hitzartuta genuen topaketa». Bigarren txio batean, Trumpek Frederikseni eskertu egin zion garbi hitz egitea, horrela aurreztu egin direlako bisitak bi herrialdeentzat zekartzan «gastu eta ahalegin guztiak».

Egia da Frederiksenek argi hitz egin zuela igandean, Groenlandian zegoela. Trumpen proposamena «zentzugabekeriatzat» jo zuen, uhartea ez baitago salgai. «Groenlandia ez da danimarkarra, Groenlandia groenlandiarra da. Benetan espero dut hau ez izatea serio esandako zerbait».

Bazirudien, dena den, lehen ministroaren hitz gogorrak ez zirela urrunago joango; aste hasieran bertan, Artikoko herrialdean Trump Dorre bat jartzearekin txantxa egin zuen AEBetako presidenteak. Baina egun bat geroago, nonbait, gauzak serio jarri dira, AEBek NATOko eta Irakeko gerrako aliatu bati itsuskeria egiteraino.

Trumpek bisita ofiziala bertan behera uzteak ez du abegi onik izan Danimarkan; gobernuko iturriek zeharka haserrea agertu dute, eta errege etxeak «ezustea» dela esan du. Oposizioko alderdiek hitz gogorragoak izan dituzte, «errespetua» eskatuz. Frederiksen lehen ministroak gauzak baretzeko asmoa agertu du, elkarrizketarako deia eginez eta bisitarako gonbita oraindik hor dagoela esanez.

Bertan behera gelditutako bisitan, Trump Groenlandiako gobernuburu Kim Kielsenekin biltzekoa zen, eta, printzipioz, bai harekin eta bai Danimarkako buruzagiekin, NATO zuten hizpidea. AEBek ekarpen handiagoa eskatzeko asmoa zuten, beharbada Groenlandian AEBen bigarren hegazkin base bat ezarraraziz.

Lur arraroak

Baina joan den astean jakin zen AEBak Groenlandia erosteko aukera aztertzen ari zirela. Eta hasieran txantxetarako bidea eman bazuen ere, ideia astiroago aztertuta, Artikoko irlak izan dezakeen balioari begira, Trumpena burutazio huts bat baino gehiago izan daitekeela ondoriozta daiteke. Zertarako nahi lukete AEBek Groenlandia?

2,2 milioi kilometro koadroko irlaren lur azpian egon daiteke erantzuna. Financial Times-en arabera, Groenlandiak lur arraro oxidoetan 38,5 milioi tonaren erreserbak lituzke. Oso kopuru esanguratsua da, munduko gainontzeko herrialdeetan 120 milioi tonaren erreserbak baitaude.

Lur arraroak, gaur-gaurkoz, lehengai ezinbestekoak dira teknologien sektorean, eta berebiziko garrantzia hartu dute, urriak baitira eta erreserbarik handienak Txinan (%70 inguru) eta Afrikan —baina Txinaren esku— baitaude. Gainera, Txinan prozesatzen dira lur arraroen munduko ia mea guztiak, haietatik mineral berezi horiek ateratzeko.

Lur arraroen erreserba gehienen jabe izateak Txinari ematen dion boterearekin gero eta kezkatuago daude AEBak eta Europa, eta, ondorioz, joko horretan Groenlandiak badu bere garrantzia. Horregatik, orain gutxi AEBek eta Groenlandiako Gobernuak memoranduma sinatu zuten lur arraroen ustiapenerako inbertsioak sustatzeko.

Baina, Groenlandian ere, AEBen aurretik dabil Txina. Bi dira irlan meatzaritza proiektu handiak dituzten konpainiak: Greenland Minerals eta Tanbreez Mining. Greenland Minerals 2007. urteaz geroztik ari da inbertsioak egiten Kvanefjeld meategian, lur arraroen munduko gordailu handienetakoan, eta Txinako Shenghe Resources da enpresa haren akziodun nagusia.

Australiako Tanbreez Miningek, berriz, ez du Txinako jaberik. Gainera, esan du ez duela txinatarren beharrik bere baliabideetako mea prozesatzeko, oso garbia delako. Dena den, analisten ustez, haren lehengaiak balio katean lehenago edo geroago Txinatik pasatu beharko du, herrialde horretakoak baitira lur arraroak produktu komertzial bihurtzen dituen ia enpresa bakarrak, eta, gainera, han baitago lur arraroen merkatu nagusia.

Gauzak horrela, beharbada, Groenlandia bereganatuta, AEBek izango lukete irabaztekorik Txinarekin duten oilar jokoan. Eta guztia sal eta eros daitekeela pentsatzen duen Trumpen txioak ez lirateke burutazio soil bat.

GETARIA. Kalte material handiak eragin ditu sute batek Agerre Berri gaztandegian, Getariako Askizu auzoan (Gipuzkoa). 400 ardi zeuden ukuiluetan, eta haietako hamabost hil ditu, eta milaka gazta erre. Suhiltzaileek uste dutenez, butano bonbonen leherketek piztu zuten sua, astearte arratsaldean.

Iberiako lurreko langileek bi greba egun deitu dituzte, irailaren 8an eta 9an, Bilboko aireportuan (Loiu), UGT sindikatuak iragarri duenez. Egun osokoak izango dira.

Aurten ere hegaluzeak ur beroagoen bila alde egin baino lehen beteko dute espeziearen kuota arrantzaleek; %85 baino gehiago arrantzatu dute jada. «Arrantzatzen jarraitzen dugu, eta, dena normal badoa, hilabete amaierarako agortuko dugu kuota», adierazi du Eugenio Elduaienek, Gipuzkoako Kofradien Federazioko presidenteak.

Aurreikuspena besterik ez dela gaineratu du, «itsasoa ez baita matematika». Abuztuaren hasieran plazaratu zituzten azken aurreikuspenak, eta, esan zutenaren arabera, posible zen arrantzaldia aurreko urtean baino lehenago amaitzea —abuztuaren 22an bukatu zen iaz—.

Ez da beteko uste hori, eta, beraz, 2018koak jarraituko du azken urteetako kostera laburrena izaten. Aurrez, 2016ko urrian erregistratu zen hegaluzeak alde egin baino lehenago kuota bete zen aldi bakarra. Normalean, hegaluzea Bizkaiko golkotik gertu arrantzatzen dute urriaren amaiera edo azaroaren hasiera bitartean. Halere, lehenago amaitu arren, egia da hasi ere lehenago hasi dutela arrantza garaia; uraren tenperaturak eta antxoaren suspertzeak lehenago erakarri dute hegaluzea euskal kostaldera.

Elduaienen arabera, hegaluzea «uztailaren erdialdean sartzen zen lehen, eta aurten dagoeneko ekainaren 20aren inguruan arrantzatu dugu». Gainera, kostatik gertu: «Jadanik hiru urte daramatzagu, batez ere azken biak, oso gertu arrantzatzen, beti Bizkaiko golkoaren barruan». Horri esker, gastuetan ere asko aurrezten dute ontziek, gasolio kontsumoa askoz txikiagoa baita.

Oraindik 2.200 tona inguru arrantzatzea falta da aurtengo kostera amaitzeko: guztira 16.620 tona harrapatzeko baimena dute. 15.000 tonako muga zuten iaz, eta horietatik 8.500 deskargatu ziren euskal portuetan; Gipuzkoan nagusiki, Getarian eta Hondarribian. Eboluzioa positiboa da, Elduaienek adierazi duenez: «Azken urteetan kopuru onarekin etortzen ari da arraina, eta jendeak agudo arrantzatzen du».

Oparotasunak eragina du prezioan ere. Batez beste, joan den urtean baino 20-30 zentimo merkeagoa da hegaluze kiloa aurten. Denbora gutxian arrain asko sartzen denez, oso handia da eskaintza ere. Elduaienen ustetan, lehen sektorearen berezko aldagaia da prezioaren gorabehera hori: «Eskaintza handia bada, prezioak behera egiten du, eta, urria bada, berriz, gora».

Kuotaren banaketa

Euskal arrantzaleek aspaldidanik eskatu izan diote Espainiako Gobernuari hegaluzeari dagokion kuota erkidegoka zatitzeko. Gipuzkoako Kofradien Federazioko presidenteak uste du hausnarketa egin beharko litzatekeela gai horren inguruan: «Denok pastel beretik arrantzatzen dugu, eta horrek arrantzaleak azkar ibiltzera behartzen ditu, atsedenik hartu gabe». Uste du «beste modu batera» arrantzatu ahalko luketela hegalaburraren kasuan bezala zatiketa egingo balute.

Arrazoi nagusia da Kanaria uharteetan, adibidez, lehenago sartu ohi dela atuna, eta, beraz, euskal arrantzaleek kuotaren zati txikiagoarekin konformatu behar izaten dutela.

GUEÑES. Cadaguako autobian, Bilborako norabidean eta Gueñes parean, errepidearen mantentze lanetan ari zen langile bat harrapatu eta zauritu egin zuen atzo auto batek. Ertzaintzaren arabera, goizeko zortziak pasata jazo zen ezbeharra, eta «larria» izan zen. Osasun zerbitzuek ospitalera eraman zuten zauritua, eta geroztik ez dute informazio gehiago eman langilearen egoeraz.

KOPENHAGE. Danimarkako Jyske bankua interes negatiboko hamar urterako hipoteka eskaintzen hasi zen joan den astean, eta orain jakinarazi du 7,5 milioi koroatik (milioi bat euro inguru) gorako bezeroen gordailuei interes negatiboak aplikatzen hasiko zaiela. Hots, bezero horiek ordaindu egin beharko dute bankuan duten diruarengatik. Tasa, printzipioz, %0,6koa izango da.

Gizarte Segurantzako afiliatu atzerritarrak % 9,22 igo dira 2019ko uztailean EAEn. Nafarroan,, berriz, 27.887 atzerritar jatorriko afiliatu zenbatu dituzte.

Hemeretzi hilabete eta 85 mobilizazio. Zenbaki horiek laburtu dezakete pentsiodunen mugimenduek azken urte eta erdian egin duten protestaren tamaina. Atzo beste behin ere kalera irten ziren, Bilboko Aste Nagusiko astelehenarekin bat eginez, eta gainezka egin zuen mobilizazioak. Protestaren tamaina irudikatzeko, baliagarria izan liteke kontuan hartzea manifestazio burua Plaza Biribilera iritsi zenean Plaza Eliptikotik abiatu gabe zeudela manifestariak. Milaka pertsonak bat egin zuten pentsio duinak eskatzeko aldarrikapenarekin. Hego Euskal Herriko plataformetakoak joan ziren mobilizaziora, eta baita Asturias, Errioxa eta Kantabriako pentsiodunak ere. Horiekin batera, festetako 28 konpartsetatik hemeretzik ere bat egin zuten manifestazioarekin. Jaiak eta aldarrikapenak, beraz, bat egin zuten Bilboko kaleetan.

Pentsiodunen mugimenduaren mobilizazioetan ohikoak bihurtu diren oihuak ozen entzun ziren. «Pentsiodunak, aurrera!», «gobernatzen duenak gobernatuta, pentsioak defendatu!», eta «pentsio duinak, denontzat» gisako aldarrikapenak behin eta berriro errepikatu zituzten. Eta 85 bider atera duten pankartan dioen moduan, pentsioen balizko %0,25eko igoera baztertu zuten.

Jon Fano mugimenduko bozeramailea kezkatuta azaldu zen Espainiako Gobernua eratzeko egun dagoen blokeo egoerarengatik. Irailaren 23ra arteko epea dago presidentea inbestitzeko, eta, egun hori gaindituz gero, urte amaierara arte behin-behineko gobernu batekin iristeko aukera dagoela nabarmendu zuen. Hau da, urtea amaitzerako 2020ko aurrekonturik ez luke izango gobernuak, eta, horren eraginez, urtarrilaren 1ean pentsioak %0,25 besterik ez lirateke handituko, legeak finkatzen duen gutxieneko kopurua. «Ez dugu horrelakorik nahi, eta agintarien utzikeria salatu nahi dugu». Izan ere, borondatea baldin badago, pentsiodunen eskaerak betetzen has daitezkeela azaldu zuen Fanok: «KPIaren araberako igoerak errenta guztiei ezarri ahal zaizkio, esaterako».

Bigarren inbestidura saioa gainditu ahal izateko bilera sorta egiten ari da Pedro Sanchez egunotan, eta aste honetan Bilbora etortzekoa da Andoni Ortuzar EAJko buruarekin batzeko. Pentsiodunek gutun formal bat bidali diote Sanchezi eurekin batu dadin, baina oraindik ez dute erantzunik jaso. «Mugimendu sozial bat gara, eta gobernuak eta alderdi politikoak gurekin batu beharko lukete», esan zuen Andrea Uña mugimenduko beste bozeramaileetako batek. «Arazoa borondate politikoarekin konpon daiteke, baina ez dute halakorik nahi; horregatik gaude kalean».

Pentsiodunek Eusko Jaurlaritzari eta Nafarroako Gobernuari ere dei egin zieten, arazoari irtenbidea emateko. Fanok azaldu zuenez, ordea, Iñigo Urkullu Jaurlaritzako lehendakariarekin batzeko eskaerari ez diote erantzun, eta Nafarroako Gobernuari epe luzeagoa eman nahi diote, eratu berria delako.

Mobilizazioak udazkenean

Abuztuko geldialdiaren ostean, pentsiodunen mobilizazioak berriz abiatuko dira irailean Hego Euskal Herriko herrietan eta hirietan. Areago, Fanok aurreratu zuen beste manifestazio «jendetsu bat» egingo dutela: urriaren 1ean adineko pertsonen eguna ospatuko dute, eta mugimenduak mobilizazio baterako deia egingo du irailaren 30erako. Horrekin batera, azaroaren erdi alderako beste protesta bat egiteko antolatzen ari dira, eta dagoeneko sindikatu eta eragile sozialen babesa jasotzen ari dira. Horregatik, ikasturte berrian pentsioen gaiak mahai gainean jarraituko duela dirudi.

Berregituraketa gogor baten atarian dago Cables y Alambres Especiales enpresa historikoa, Erandion (Bizkaia). Zuzendaritzak 35 langile bota nahi ditu, eta fabrikan geratuko liratekeen beste 87ei lan baldintzak okertu nahi dizkie. Kaleratzeak salatu dituzte ELA eta LAB sindikatuek, eta alternatibak bilatzeko eskatu diote zuzendaritzari.

1898an sortu zuten enpresa, eta kableak eta alanbreak egiten ditu, besteak beste, igogailu, garabi, arrantzontzi eta offshore industriarentzat. Arlo horretako ekoizlerik zaharrenetarikoa da Europan, eta, 2015. urteaz geroztik, Vicinay Bizkaiko enpresa taldearen barruan dago.

Sindikatuek agiri baten bitartez azaldu dutenez, joan den abuztuaren 1ean hasi ziren erregulazio espedientea negoziatzen. Hasieran, zuzendaritzak proposatu zuen 122 langileetatik 43ri kontratua haustea, baina kaleratzeak 35era gutxitu ditu orain. Hiru bilera egin ondoren, ELAren eta LABen babesa lortu ez, eta kaleratzeak «aldebakarrez» egiteko prest dago. 35 langile gutxiagorekin ekoizpena bermatzerik ez dagoela uste dute sindikatuek.

Kaleratzeak baztertu dituzte ELAk eta LABek, eta alternatibak lantzeko eskatu diote enpresari. Proposatu dute langile batzuek bere borondatez uztea enpresa kalte-ordain handiago baten truke, langileak Vicinay taldearen beste enpresa batzuetara eramatea, eta langile batzuk aldez aurretik erretiratzea. Gainera, geratuko diren langileei lan baldintzak bermatzea nahi dute.

Operazio urbanistikoa

Enpresak ezetza eman die, «Vicinay taldeak berregituraketa erraz eta merke bat lortzeko helburua duelako». Sindikatuek susmatzen dute erregulazioak baduela zerikusia Cables y Alambresek betetzen duen eremuari buruzko «espekulazioarekin». Izan ere, fabrika Ibaizabalen itsasadarraren parean dago, etxeak egiteko interesgarri izan daitekeen leku batean. Lur horretan etxebizitzak egin ahal izateko, birkalifikazio prozesu bat martxan jarri du Erandioko Udalak.

Enpresaren bideragarritasuna bermatzeko balio izango balu, ELAk eta LABek ontzat hartuko lukete lurra saltzea eta lantegia beste leku batera eramatea, «betiere enpleguarekiko eta lan baldintzekiko errespetagarria izanez gero».

Baina sindikatuak ez dira fio Vicinayren asmoekin. 2015ean, Bilboko taldeak Cables y Alambres erosi zuenean, Eusko Jaurlaritzarekin eta Bizkaiko Aldundiarekin ere tratua egin behar izan zuen, haiena baitzen orubea, Socaderen bitartez. Lurraren erosketa Finantzen Euskal Institutuaren mailegu bati esker egin zuen Vicinayk, baldintza batekin: fabrikaren jarduerari eutsi beharko ziola, gutxienez 2020. urtera arte. Epe hori agortu aurretik lurra guztiz bereganatu zuen Vicinayk, 2018ko abenduan.

ELA eta LAB kexu dira enpresako zuzendaritzak ez diela etorkizunerako inolako bermerik eman, eta alternatiba bakar bat proposatu diela: enpresa likidatzea. «Benetako plan bat exijitzen dugu, higiezinen espekulazioaren mamua urruntzeko, eta bideragarritasun ekonomikoa duen industria proiektu bat sortzeko».

BERLIN. Alemaniako barne produktu gordina %0,1 txikitu zen urteko bigarren hiruhilekoan, esportazio txikiagoen eskutik industriak atzera egin zuelako. Urteko hirugarren hiruhilekoan, udakoan, joera ez dela aldatu egiaztatu du Bundesbank. Bi hiruhileko segidan BPGa txikituko balitz, Alemania ofizialki atzeraldian sartuko litzateke, lehen aldiz 2012az geroztik.

Abuztuko txostenean, Alemaniako banku zentralak azaldu du industriak burumakur jarraitzen duela, eta eskariak are gehiago jaitsi direla. Brexit-a eta AEB-Txina merkataritza gerra dira arrazoi nagusiak, Alemania oso herrialde esportatzailea izanik —BPGaren %20 esportazioek eragiten dute—, merkataritzaren motelaldiak asko eragiten diolako. Bundesbankek onartu du industriaren motelaldiak oraindik ez diela asko eragin ekonomiaren beste sektore batzuei, baina horretarako arriskua handitzen ari dela dio. Enpleguaren sorrera, esaterako, «nabarmen geldotu da».

Urteko bigarren hiruhilekoko datuak alarma piztu du Alemaniako Gobernuan, eta lehentasunak aldatzera behartu dezake. Kontu publikoak orekatzea izan da azken urteetako obsesioa, superabita lortzea zor publikoa txikitu ahal izateko. Politika hori erabat alboratu gabe, gerrikoa pixka bat askatzeko prest legokeela azaldu du Olaf Scholz Ogasun ministroak, SPKoa. Haren esanetan, zorra %58ra jaisteak gastu publikora 50.000 milioi euro gehiago bideratzeko aukera eman dezake.