Hirugarren mundu gerra batekin amesgaiztoa eduki zutenak lasai daitezke. Ez dirudi oraingoan AEB Ameriketako Estatu Batuek eta Iranek gerra ireki batekin konponduko dituztenik beren desadostasunak. Zuk nire jeneralik ospetsuena hil didazu, nik tentu handiz inor hil gabe base militar pare bat bondardatu dizkizut, eta listo. «Dena ongi», Donald Trumpen hizkera sinplean azalduta. Zorte pixka batekin, Washingtonek eta Teheranek azken urteetan bezala jarraituko dute, hau da, proxien edo hirugarren aktoreen bitartez borrokan Ekialde Erdiko hegemonia lortzeko, baina nekez sartuko dira bati txikizioa eragingo liokeen gerra batean, besteak ongi jakinik gatazka amaigabean katramilatuta geratzeko arriskua oso handia dela.

Dena ongi, orduan? Bada, ez. Ikuspegi ekonomiko huts batetik, oraingo egoeran jarraitzeak badu galtzaile argi bat: Iran. AEBei eraso egiteko gaitasuna duela erakusteak balioko dio Teherango erregimen erlijiosoari paparra ateratzeko eta bere jarraitzaileei harrotasun dosi bat emateko, baina ez du ezer egingo Iranen arazoak konpontzeko. Eta arazo nagusia, askatasun politiko eta sozial eskasiez gain, herritar gehienen bizi baldintza gero eta okerragoak dira.

Trumpen agintaldia hondamendia izan da Iranentzat. Haren lehen erabakietako bat izan zen Barack Obamak, EBk, Txinak eta Errusiak Teheranekin sinatu zuten akordio nuklearretik ateratzea. Diplomaziak Ekialde Hurbila baretzeko lortutako garaipen apurrenetako bat izan zen. Itunaren funtsa hauxe zen: bonba atomikoa lortzeko saioak alde batera uztearen truke, Iranen gaineko zigor ekonomiko gehienak bertan behera uztea. Zigor horien artean bi nabarmentzen ziren: Iranek traba handiak zituen bere ondasun nagusia atzerrian saltzeko —petrolioa—, eta atzerriko konpainiek zail zuten Iranen negozioak egitea. Bi debeku horiek kentzea funtsezkoa zen Irango ekonomia ahulduarentzat: diru gehiago lortuko zuen bere herritarren bizitza hobetzeko, eta nazioarteko inbertsioak jasoko zituen bere industria zaharkitua berritzeko.

Akordio hori «okerrenetan okerrena» zela argudiatu zuen Trumpek AEBen sinadura kentzeko. Beste modu batera ere esan zezakeen: AEBek eskualde horretan dituen bi aliatu nagusiei, Israeli eta Saudi Arabiari, ez zien grazia zipitzik egiten Iran sendotzeak, eta Trumpen lehentasuna haiei laguntzea izan zen, eta ez nazioarteko tentsioak baretzea.

Petrolio salmentak amildu egin dira

Washingtonek 2018an zigorrak berriro ezartzeak kalte handia egin dio Irango ekonomiari. Petrolio salmentak amiltzen ari dira —lau milioi ziren 2017an, 2,8 milioi inguru izan ziren iaz, baina milioi batera ez dira iritsiko 2020an—, eta bidean ziren Europako enpresen inbertsio batzuk ezerezean geratu dira, Totalenak, PSArenak eta Renaultenak, haien artean. Ondorioz, zulotik atera beharrean, zulo sakonagoan sartu da Iran: BPGa %4,8 uzkurtu zen 2018an, eta, NDFk kalkulatu duenez, %9,5 txikituko da aurten. Inflazioa %40 ingurukoa da, eta herritarren aurrezkiak eta soldatak jaten ditu.

Egoeraren gordintasuna argi ikusi zen joan den azaroan. Gerrikoa estutzeko, gasolinari ematen dizkion diru laguntzak erdira murriztu zituen gobernuak. Neurri horrek 1979ko iraultzaz geroztik ikusi gabeko kale protestak eragin zituen Irango hiri askotan. Manifestari gehienak gazteak ziren, krisi ekonomiko luzeak itxaropenik gabe utzitako gazteak. Errepresio bortitzarekin erantzun zuen erregimenak, eta, Amnesty Internationalen arabera, gutxienez berrehun manifestari hil zituen.

Ostiralean, Trumpek zepoa gehiago estutzea erabaki zuen, eta blokeotik libre ziren jardun batzuk ere zigortu zituen —eraikuntza, meatzaritza, jantzigintza…—.

Isun horien aurrean, indarge azaldu da Europako Batasuna. Teorian, akordio nuklearrari eusten dio, eta Instex sistema prestatu zuen Iranekin negozioak egin nahi dituzten bere enpresak AEBetako isunetatik salbuesteko, baina ez da gai izan indarrean jartzeko. Haren hutsunea Errusia eta Txina ari dira betetzen, AEBen aurkari naturalak, eta, itxura batean, Trumpen erabakien irabazle nagusiak.

Edouard Philippe Frantziako lehen ministroak sindikatuei gutun bat igorri die. Erretreta adin finkoa pentsio erreforma proiektutik kendu dutela jakinarazi die.

Bizkaiko 11.000 zergapekok dirua eta finantza produktuak dituzte atzerrian. Guztien artean 1.500 milioi euro dituzte, eta horietatik 600 milioi Suitzan daude. Bizkaiko Ogasunak emaniko datuak dira, historian aurreneko aldiz informazio hori jasotzeko aukera izan baitu DAC-2 Europako direktibari esker. Zuzentarau horri jarraituz, 50 herrialdek euren herritarren datu ekonomikoak trukatu dituzte, eta tartean daude paradisu fiskaltzat jotako batzuk. Besteak beste, Andorra, Bahamak, Kaiman uharteak, Irlanda, Jersey, Luxenburgo, Panama eta Suitza daude multzo horretan.

2017ko datuak dira horiek, ogasunek iragan udan jasotakoak. DAC-2 Espainiako Gobernuak sinatu zuen; beraz, Hego Euskal Herriko lau ogasunek jaso dituzte haien zergapekoen datu horiek, baina Bizkaiak bakarrik egin ditu publiko. Horrek, baina, ez du esan nahi iruzurrik dagoenik, atzerrian kontua izatea ez baita delitua. «Ez dakigu zenbateko iruzurra dagoen. Diru hori deklaratzen badute, ez dago iruzurrik; arazoa dago deklaratzen ez dutenekin. Arreta berezia jarriko dugu ikerketan», azaldu zuen atzo Jose Maria Iruarrizaga Bizkaiko Ogasun diputatuak.

Bizkaiko Aldundiak zerga iruzurra borrokatzeko 2020rako planaren aurkezpenean eman zituen datuok, eta horien ikerketa izango da iruzurrari aurre egiteko ardatzetako bat. DAC-2aren datuen bilketa, trataera eta trukea egin dute, baina prozesu luzea da, eta horregatik jaso dituzte bi urteren buruan. Iñaki Alonso Ogasuneko zuzendaritzak azaldu zuenez, orain ari dira prozesatzen. Atzerrian 50.000 eurotik gorako aktiboak dituzten bizkaitarrek 720 formularioaren bitartez eman behar dute haien berri, eta aitorpen horiekin gurutzatuko dituzte.

Eta zenbat da zehazki atzerriko diru hori? Bada, alderatzen jarrita, Bizkaiak 7.740 milioi euro bildu zituen 2018ko errenta aitorpeneko kanpainan. Datuak aletzen hasiz gero, Europako Batasunetako beste herrialde batzuetako erretiro dirusariak jasotzen dituzten 5.500 pertsona daude Bizkaian, eta AEBetan diru kontuak dituzten 400 zergapekoren informazioa jaso du. Azken datu hori FATCA akordioari esker jaso du.

Datu horiez gain, eta 2020ra begira, Bizkaiko Ogasunak arreta berezia jarriko du nazioarteko enpresa talde handien kontuen ikerketan. Enpresa horiek ariketa komertzial asko egiten dituztela azaldu zuen Alonsok, eta bakoitza non eta nola egiten duten aurkitzen saiatuko dira, behar den tokian tributatzen duten jakiteko. Zuzendariak jakinarazi zuenez, ogasuneko hainbat langile bereziki trebatu dituzte horretarako. Izan ere, Bizkaian biltzen den sozietate zergaren %52 enpresa talde handiek ordaintzen dute. Ehuneko hori 239 enpresa multzori dagokie, eta 2.000 zergapeko inguru elkartzen dituzte. Bizkaian 30.000 enpresak ordaintzen dute zerga hori.

Iruzurrari aurre egiteko asmoz, ogasunak sinplifikatu egin ditu zorrak dituztenen ordainketak geroratzeko eskaerak. Eskaera horiek automatikoki onartuko ditu baldin eta zorra 20.000 euro baino gutxiagokoa bada eta 36 epetan ordaintzen bada; 50.000 eurora iritsi ez, eta 24 epetan kitatzen bada, edota, 500.000 euro baino txikiagoa izanik, hamabi epetan ordaintzen bada.

2019ko errenta kanpainari dagokionez, ogasunak 55.000 zor- geroratze eskaera onartu zituen, eta 592 gelditu ziren bakarrik sistema automatikotik. Hori bai, 592 horien artean 110 milioi euro zor dituzte, eta geroratze eskaera guztien kopurua 443 milioi eurokoa da. Ogasunak, halaber, aurreko beste urteetatik geroraturiko zorren berri eman zuen: 2019an 403 milioi kobratu ziren, eta 329 milioi daude kobratzeke.

Lehen keinuaren ondoren, bigarrena egingo du gaur Frantziako Gobernuak. Pentsio sistemaren erreformak eragindako gatazka desblokeatzeko proposamenak egingo dituela iragarri zuen atzo Edouard Philippe lehen ministroak, sindikatuekin eta patronalarekin bilera sorta egin ondoren, eta Emmanuel Macron presidentea kontsultatu aurretik. Ez dago batere garbi proposatutakoa nahikoa izango den sindikatu erreformistak bere aldera ekartzeko. Argiago dago, berriz, ez dituela CGT, FO, FSU, Solidaires, eta CGC asebeteko, ez dirudielako haien eskaera bakarra betetzeko asmoa duenik, erreforma bertan behera geratzea, hain zuzen ere. Protesta mugimenduak 38. eguna beteko du gaur, eta manifestazioak izango dira.

Atzoko bilerak izan ziren lehen keinua. Negoziazioak berriro irekitzea onartu zuen Parisko gobernuak, pentsio sistemaren finantzaketaz hitz egiteko. Berez, CFDTren proposamena izan zen, eta Philippek ontzat hartu zuen, sindikatu horren babesa lortu nahian baitabil. Horregatik, Matignonen bildutako kazetarien mikrofonoek interes berezia izan zuten Laurent Berger CFDTko idazkari nagusiaren hitzak jasotzeko. «Irekidurarako borondatea» ikusi zuen, baina ez zuen nahi zuena entzun; hau da, gobernuak orekarako adina kendu duela erreforma proiektutik. 64 urte baino lehen erretiroa hartzen dutenei pentsioa txikituz lortu nahi du gobernuak erretiroaren adina pare bat urtez atzeratzea, 3.000 milioi aurreztuko lituzkete horrela 2022an, eta 12.000 milioi 2027an, eta lagunduko luke sistemaren kontuak orekatzeko.

Bada, orekarako adina ageri egiten da Philippek gizarte eragileei igorritako proiektuan. Hori bai, onartu du atzera botatzeko prest dagoela baldin eta eragile sozialek sistema hobeago bat aurkitzen badute kontuak orekatzeko.

Defizita, gorantz

Erretiro sistemak 3.500 milioi euroren defizita izan zuen 2018an, baina baby boom-aren belaunaldiak erretiratzen hasi ahala zulo hori handituko dela kalkulatu du COR Erretiroaren Orientazio Kontseiluak: 17.000 milioi 2025ean, eta 27.000 milioi 2030ean.

TOLOSA. Amiantoak beste pertsona bat hil du, Gipuzkoan. Tolosaldeko Ataria-k jakinarazi duenez, Joxepi Ibarbia tolosarra hil da, Berrobiko Uranga paper fabrikan lan egin zuenean (1995-1963) arnastutako amiantoaren hautsak eragindako minbiziaren eraginez. Gizarte Segurantzak iaz onartu zuen Ibarbiaren gaixotasuna profesionala zela, eta pentsioa handitu zion. Adavan Nafarroako amiantoaren biktimen elkarteak atzo azaldu zuenez, lurralde horretan 3.000 lagunek lan egin izan dute amiantoarekin, eta 200ek dituzte «arazoak biriketan».

AP-8 Peajerik Ez plataformak manifestaziora deitu du, urtarrilaren 25ean, Durangon. Manifestazioa Ezkurdin hasi eta Iurretako autopistako ordainlekuan bukatuko da.

LAB sindikatuak aurre-akordio bat sinatu du Haurreskolak Patzuergoko kudeaketa sailean lan baldintzak hobetzeko helburuarekin.

Hondarribiko aireportuaren 2020ko balantzea: Hondarribiko aireportuak % 10,6ko gorakada izan du 2019an, 315.000 bidaiarirekin. Azken hamarkadako emaitzarik onena.

Intersindikalak urteko lehen mobilizazio masiborako ordua emana zuen atzo. Baionan, 4.500 pertsona bildu ziren erretreten erreformaren aurkako protestan, eta Maulen dozenaka herritarrek elkarretaratzea egin zuten. Frantziako Gobernuak ez du gibel egiteko asmorik, eta, erantzun gisa, trenbideetako langileek hilabete pasa daramate greban. Atzo, sektore batzuk gehitu ziren grebara; hala nola abokatuak, aireportuetako langileak eta irakasleak. Abenduaren 5ean hasi zen greba mugimendua, eta datozen egunetarako orduak finkatu dituzte. Horietako lehena, bihar 10:00etan manifestazioa egingo dute, Baionan.

Atzo, goizean goizetik atera ziren karrikara grebalariak, eta, 05:00etatik, Chronoplus autobus biltegiko sartzea oztopatu zuten. Garraio zerbitzua partez geldirik egon zen Baionan, Angelun eta Miarritzen. Enpresa horretan bertan, hamabost bat langilek egin zuten greba, abenduaren 5az geroztik izan den grebalari kopururik handiena. Sindikatuek «bihurgune» bat hartzeko tenorea zela azpimarratu zuten, eta, beraz, greba hedatzen ahalegindu ziren azken egunotan.

Manifestazioak Baiona hirigunea zeharkatu zuen, eta orain arte ikusi gabeko irudiak eman zituen. Lehen aldiz, Jaka Hori eta militante antikapitalistak manifestazio hastapenean txertatu ziren. Sektore zenbaitetan batasun intersindikala lortu zuten, hala nola hezkuntza arloan. Arño Aizagerre lehen mailako irakaslea da Donapaleun (Nafarroa Beherea) eta LAB kidea: «Gure sektorean lehen aldiz lortu dugu sindikatu guztien batasuna eta elkarrekin borrokatzeko nahikeria ageri da. Ohartu behar dugu sekulako indarra ukan dezakeela gure sektorean mobilizatzeak, eta mugimendua hedatzen eta sendotzen segitu behar dugula». Manifestazioaren ondotik batzar orokorrean parte hartu zuten irakasleek, mugimenduaren segida antolatzeko.

Hegazkinetako langileak ere bertaratu ziren, uniformea soinean. Chloe Brunet Air Franceko sindikatuko kideak azaldu zuen enpresako langile asko protestan ari direla. «Erreforma hori ez dugu onartzen; gure sistema propioa daukagu, lan baldintza dorpeak ditugulako». Airearen presioak eta erradiazio arriskuak minbizi asko eragiten dizkie beren lan sektorean. Gaur egun, 55 urtetan erretreta hartzeko aukera dute, baina erreformarekin 64 urtera arte lan egin beharko lukete. Brunetek uste du mobilizazioak «bihurgune bat hartu» behar duela, «gobernuak gibel egin» dezan.

Mugimenduaren hastapenetik ez zen gertatu, baina atzo Baionako Euskal Museoa hetsirik egon zen goiz osoan. Paola Ibañez museoko langileak azaldu zuenez, «lehen aldia da denek greba egiten dugula museoan. Goiz osoan itxita egon da museoa, denak manifestazioan garelako».

Black Rock jomugan

Baionako Herriko Etxera iritsi zen ibilaldia, eta berehala ekintza sinbolikoa egin zuten sindikatukideek banku eta asurantza etxeetan, Black Rock inbertsio funtsa hunkitzeko asmoz. Emmanuel Macron Frantziako presidentearen eta Jean-François Cirelli Black Rock Frantziako zuzendariaren karikatura irudikatzen zuten billete faltsuak kolatu zituzten erakusleihoetan. Macron eta Black Rock galkatzen dira, ekin diezaiogun greba orokorrari irakur zitekeen afixetan. BNP, HSBC, Axa eta Frantziako Bankuaren bulegoetan jarri zituzten, besteak beste.

Izan ere, sindikatuek salatu zuten Black Rock inbertsio funtsaren «gomendioen araberakoa» dela Frantziako Gobernuak plantan ezarri nahi duen erreforma, eta «pentsioen kapitalizazioa» duela helburu. Black Rock da aktibo pribatuak kudeatzen dituen munduko funtsik handiena. Sindikatuen kezka da pentsiodunek erretreta «duinetara» iristeko asurantza pribatuetara jo behar izatea.

Bihar, 10:00etan, manifestazio intersindikala eginen dute Baionako geltokitik abiatuta. Pettan Aizagerre LABeko kideak, bestalde, Orain presoak lelopean iraganen den manifestazioan parte hartzeko dei egin zuen. «Garai hauetan borroka anitz eraman behar dira, eta denetan mobilizatuak egon behar dugu».

Urtarrilaren 30erako greba orokorrerako deialdia ofiziala da dagoeneko. ELA, LAB, Steilas, ESK, Hiru, Etxalde eta EHNE sindikatuek atzo erregistratu zituzten eskaerak Eusko Jaurlaritzan eta Nafarroako Gobernuan. Mobilizazioaren bultzatzailea Euskal Herriko Gutun Soziala da, baina eskakizunaren protokoloa sindikatuei dagokie, eta, haien iritziz, gaur egun, deialdia jakinarazi zutenean —iazko urriaren 24an— baino «are arrazoi gehiago» daude greba egiteko.

Sindikatuek bat eginda aurkeztu zuten eskaera agiria Jaurlaritzak Bilboko Kale Nagusian duen egoitzan —Nafarroan ELAk, LABek, ESK-k eta Steilasek egin zuten—. Bi hilabete pasatu dira deialdia publiko egin zutenetik, eta bat data zehaztu zutenetik. Hartaz geroztik, mugimendu politiko asko egon dira Hego Euskal Herrian eta Espainian, baina, Garbiñe Aranburu LABeko idazkari nagusiaren ustez, «ez zaie erantzun grebara eraman gaituzten arrazoiei». Haren iritziz, erakundeek «ez dituzte jaso grebarako aldarrikapenak», ez Eusko Jaurlaritzaren aurrekontu egitasmoan, ez Nafarroako Gobernuko aurrekontu proiektuaz duten informazioan, ezta PSOEk eta Unidas Podemosek Espainiako Gobernua eratzeko akordioan ere.

Mitxel Lakuntza ELAko idazkari nagusiak ere gogoratu zuen agintariei «ate joka» ari direla deialdi honekin. «Urkulluren gobernua eta Txibiterena ezin dira ezkutatu egunez egun gailentzen ari zaizkien arazo horien aurrean. Greba honek balio izan behar du prekaritatearen, pentsioen eta eskubide sozialen urraketaren gainean dagoen isiltasuna apurtzeko».

Bi sindikatuetako buruek greban parte hartzeko deia egin zieten langile guztiei, eta gogoratu zuten Ipar Euskal Herrian abenduaren 5az geroztik «borroka duin» batean murgilduta daudela, eta horrek are argiago uzten duela Euskal Herriak pentsio sistema propioa izatearen beharra.

Aranburuk argi du «erasora jotzeko» eginiko deialdi bat dela, «lan guztiek aitortza sozial eta politikoa jaso dezaten, zaintza lanak barne, ezinbestekoak direlako bizitza sostengatzeko». Greba egiteko arrazoi gehiago aipatzean, urte hasiera honetan lan istripuetan hildako langileak hartu zituen gogoan: «Bizitza duinaren aldeko greba bat erregistratzera gatoz, eta gogoratu behar da urteak dituen bederatzi egunetan sei langile hil direla dagoeneko lan istripuetan. XXI. mendean gaude, eta oraindik lanera joateak gaixotzea edo hiltzea esan nahi du. Hori ere langileen aurkako indarkeria mota bat da, eta greba honetan langileen osasunerako eskubidea defendatzera gatoz».

Lakuntzak, bestalde, «kalean estutzeko» garaia dela nabarmendu zuen, «Frantziako sindikatuak egiten ari diren bezala». Arrazoiak sobera daude, haren ustez, eta bizi baldintzen okertze prozesuaren aurrean gizarteak erantzun egin behar du. «Patronala ez da erlaxatzen, eta guk ere estutu behar dugu. Pentsioei buruz hitz egiten ari bagara, pentsiodunei esker da; berdintasunaz hitz egiten bada, mugimendu feminista kalean dagoelako da; eta, prekaritateaz hitz egiten bada, sindikatuengatik da».