CDFT limurtzeko keinu dantza hasi du Frantziako Gobernuak. Edouard Philippe lehen ministroak iragarri du ostiralean gizarte eragileekin bilduko dela pentsio sistemaren etorkizuneko finantzaketaz hitz egiteko. CFDT sindikatuaren eskaera da finantzaketa aztertzearena, eta horren bidez lortu nahi du gustuko ez duen puntua gobernuaren erreforma proiektutik ateratzea, orekarako adinarena, alegia.

Orekarako adina edo oinarrizko adina da gakoa, bai CFDTrentzat, bai Frantziako Gobernuarentzat. Haren bidez, gobernuak erretiroaren benetako adina atzeratu nahi du, erretirorako adin ofiziala (62 urte) ukitu gabe. Horretarako bidea da orekarako adinaren aurretik erretiroa hartzen dutenei pentsioa txikitzea (%5 urtero), eta adin horretatik aurrera erretiroa hartzen dutenei, berriz, handitzea. Gobernuaren asmoa da hasieran 62 urtetan finkatzea, baina 2027rako 64 urtetan jartzea, haren ustez erretiroaren adinak urte horretara hurbildu behar baitu sistemak defizita izan ez dezan.

Baina sistemaren egonkortasuna ziurtatzea bezain garrantzitsua da gobernuarentzat erreforma berak bakarrik ez onartzea. LREM Errepublika Martxan Macronen alderdiak gehiengo osoa du Frantziako Asanblean eta Senatuan, baina babes sozial zabalagoa bilatzen ari da, abenduaren 5ean hasitako protestak behingoz isiltzeko, elkarrizketazalea dela erakusteko, eta zentro-ezkerreko hautesleak ahaztu ez dituela erakusteko.

Hautagai bakarra

Babes hori emateko hautagai nagusia CFDT da, bere garaian PS Alderdi Sozialistaren arrastoan ibiltzen zen sindikatua. Bi arrazoirengatik. Batetik, boto gehien jasotako sindikatua bilakatu zelako azken hauteskunde profesionaletan —ordezkarien %26,1 ditu, eta CGTk, berriz, %24,8—; eta, bestetik, CFDT ados dagoelako erreformaren oinarri nagusiarekin: erretirorako sistema bakar bat ezartzea gaur egungo 42 sistemen ordez, eta lan bizitzan pilatutako puntuen araberako pentsioa ematea.

Gobernuaren arazoa da CFDT eta haren uberan ibiltzen diren beste sindikatu erreformistek —UNSA, CGC eta CFTC— ez dutela ikusi ere egin nahi orekarako adina. «Neurri bidegabea da», azaldu zuen igandean Laurent Berger CFDTko idazkari nagusiak. «Orekarako adinaren txorimaloak desagertu egin beharko du», gaineratu zuen atzo Laurent Escure UNSAko buruak.

Puntu hori ez ezik, erreforma oso-osorik zakarrontzira botatzeko galdegin dute CGTk eta FOk, beste bi sindikatu nagusiek, eta iragarri dute protestan jarraituko dutela hala gertatu ezean.

Azken horiekin ezer negoziatzerik ez duenez, Philippek onartu behar izan du CDFTk bota dion amua, sistemaren finantzaketaz eztabaidatzea. «Ez dut amore ematen [orekarako adinarekin], baina prest nago eztabaidatzeko oreka lortzeko proposamen guztiei buruz», azaldu zuen atzo, RTL irratian. Sistema hori edo beste bat izan, «frantziarrek pixka bat gehiago lan egitea da oreka lortzeko bidea», gehitu zuen.

Erantzun epela jaso zuen. «Borondatea ikusi dugu […], baina urrunago joan behar da, eta oinarrizko adina lege proiektutik atera. Ostiraleko helburua bada oinarrizko adina birziklatzea edo haren inguruan negoziatzea, CFDTren erantzuna ezezkoa da», ohartarazi zion Bergerrek.

Edozer gertatuta ere, aurki gertatuko da. Emmanuel Macron presidenteak Philipperi eskatu dio «konpromiso bizkor» bat bilatzeko. Asmoa da proiektua hilaren 24ko gobernu bileran onartzea eta otsailaren erdialdera iristea parlamentura.

Enpresari ordu gutxiago eman eta norberarentzat gehiago gordetzearen aldeko argumentuak ez dira berriak, baina bai Europako Batasuneko herrialde bateko lehen ministroaren ahotan entzutea, aurrekorik ez duen neurri bat iragartzeko, gainera: «Pertsonek merezi dute familiarekin denbora gehiago egotea, maite dituztenekin, beren aisialdian eta bizitzaren beste esparruetan, esaterako kulturan; hori izan daiteke hurrengo urratsa lan bizitzari dagokionez».

Finlandiako lehen ministro Sanna Marinek iragarri du gobernua lau eguneko lan astea prestatzen ari dela. Gobernu eratu berriak neurri iraultzailea gauzatuko luke jorratzen ari dena arau bihurtuko balu, egunean sei orduko lanaldia proposatzen baitu Marinen administrazioaren planak. Egunero sei ordu lan eginda, lau egunean astero, 24 orduko lan astea litzateke paperak jaso duena. Alegia, orain arte parekorik izan ez duen sistema langileen alde.

Europa iparraldeko herrialdeen artean ere Finlandia da abangoardia kontziliazioan. Soldatapekoek beren lanaldia doitu dezakete behar pertsonalen arabera, hiru orduko tartearekin. Lanaldia luza edota murritz dezakete, alegia, eta telelana egitea oso arrunta da enpresetan.

Sanna Marinek, berriz, jauzi handia eman nahi du orain, lan astea 24 ordura murriztuta. Europako Batasunean 48 orduan dago gehieneko lan astearen muga, eta lan asterik laburrenak Suedian, Danimarkan eta Norvegian dituzte, 35 ordukoak. Frantzian ere 35 orduko lan astea aplikatzen da esparru askotan, beste zenbait herrialdetan bezala.

34 urteko lehen ministroa

Sanna Marin Finlandiako lehen ministro bihurtu zen joan berri den urtearen hondarrean. Finlandiako Alderdi Sozialdemokratako burua da, eta, abenduaz geroztik, bost alderdik sostengatzen duten zentro-ezkerreko gobernuburua. Soilik emakumeek osatu dute gobernua, eta haren lehen ministroak 34 urte dauzka.

Edonola ere, Finlandiako gobernu berriaren helburu bat baizik ez da oraindik 24 orduko lan astea, baina Marin urrats sozial handiak egiteko konpromisoarekin iritsi da gobernura. Ikusteko dago haren legegintzaldia amaitu aurretik martxan izango den ala ez.

Finlandiak baino lehen Suediak egin zuen sei orduko lan eguna martxan jartzeko saio bat, baina 30 orduko lan astearen bila. Zahar etxe batzuetan lan eguna zortzi ordutik seira murriztu zuten bi urteko epe batez, Goteborgen, eta langileen soldatei bere horretan eutsi zieten. Gaixo-baimenen kopuruak behera egin zuen modu nabarmenean, eta beharginen produktibitateak gora. Baina lanaldi sistema hori ez zen hedatu lan kostuek ere gora egin zutelako. Lanorduen murrizketak kontratazio berriak behartu zituen, eta horrek garestitu egin zuen azken gastua.

Frantzia izan da lanaldia murriztu duen azken herrialdea Europan. Duela hogei urte izan zen: 39 ordutik 35era eraman zuten lan astea, 2.000. urtean.

BILBO. Pleurako mesioteloma gaitza du E.G.N. beharginak, isolamendu termikoetan lanean ibili zenean urteetan arnastu zituen amianto zuntzek eragindako gaixotasuna. Bere lanaz baliatu ziren enpresak auzibidera eraman ditu beharginak, haiek ez ziotelako ohartarazi zer arrisku zekartzan amiantoa manipulatzeak, ez eta babesgarririk eman ere. 320.000 euroko kalte-ordaina eskatzen die arrazoi horregatik.

Langileak enpresa handiagoentzako aritzen ziren kontratetan egin zuen bere ibilbide profesional guztia, eta kontrata horiek —Atefrisa, Kaefer, Itasa eta Itasa Naval— jada deseginda daude. Ez, ordea, haien zerbitzuak hartzen zituzten Iberdrola, Petronor, Izar, Repsol eta Unilever. Iberdrolaren Pasaiako eta Santurtziko zentral termikoetan eta Lemoizko zentral nuklearrean aritu zen E.G.N. behargina, tutu eta gordailuak isolatzen; baita Izarren ontzioletan, Unileverren mantentze lanetan eta Petronorren Muskizko findegian ere.

Epaiketa atzo egin zen, Bilboko Lan Arloko 1. Epaitegian, eta, langileari babesa erakusteko, atarian elkarretaratzea egin zuten Asviamie amiantoaren biktimen elkarteko kideek. Asviamieren kontuen arabera, 2019. urtean 30 langile hil ziren amiantoak eragindako gaitzen ondorioz. «Iritsi da unea gobernu berriak eta enpresa handiek konpentsazio funts bat osatzeko, kaltetuek auzitegietan pairatu behar duten sufrimendua amaitzeko, edo gutxienez murrizteko».

Ekonomia Zirkularraren Estrategiaren helburua da eredu ekonomiko horrek 3.000 enplegu berri sortzea eta 2030. urtera arte CO2 isurketak % 26 murriztea.

Frantziako Gobernuak eta sindikatuek negoziazioei ekin diete berriro, hilabeteko grebaren ostean. Frantziako Gobernuaren lan erreformaren kontra daude greban.

Bizkaiko ekintzailetzaren hitzordua, Bilbon

Arto-hazi egileen sindikatuak Aiziritzeko (Nafarroa Beherea) Lur Berri kooperatiba blokeatu zuen atzo goizean, Olivier Gemin zuzendariaren jarrera salatzeko. Hogeita hamar bat laborarik kooperatibaren sarrera itxi zuten traktoreekin, Gemin diktadurari ez, langileak=nagusiak lelopean. Joan den abenduaren 20an, Olivier Antonin arto hazien saileko zuzendariordea kanpo ematea erabaki zuen Geminek, eta horrek lehertu du egoera.«Diktadura» bat ezarri izana leporatzen diote laborariek; kooperatibako erabaki guziak berak bakarrik hartzen dituela, alegia. «Hau ez da gehiago kooperatiba bat, Geminen enpresa da», salatu du Olivier Auzki laborariak.

Joan den apirilean iritsi zen Antonin Lur Berri kooperatibara, eta laborariak eta langileak pozik ziren harekin zuten harremanaz. «Zinez balio handiko gizona da, laborariengandik eta pertsonengandik hurbilekoa. Erraza zen harekin mintzatzea; proiektu anitz bazuen», esplikatu du Auzkik. Besteak beste, ingurumenaren arloan urratsak egiteko borondatea zuela azpimarratu du. Baina zuzendariordearen eta Gemin zuzendariaren artean harremanak txartu dira azkenaldian, eta, Eguberri aitzin, zuzendariordea kanporatzea erabaki zuen Geminek. Abenduaren 20tik, arto hazien sailak ez du gehiago zuzendariorderik. «Ofizialki erran dute ez dituela bere helburuak bete, baina badira batzuk aise lehenagotik hor direnak eta ez dituztenak helburuak bete, eta horiek ez dituzte kanpo eman», deitoratu du Auzkik.

Laborarien hitzetan, Lur Berriko administrazio kontseiluak eta Sauveur Urrutiagerre lehendakariak beti utzi izan diote nahi duena egiten Gemin zuzendariari. Langileak kexu dira nola ematen dioten hainbeste botere. «Laborariek beti negar egin behar dugu zerbait lortzeko», salatu du Auzkik, Euskal Irratietan. «Lur Berri kooperatiba bat da, alta, Olivier Gemin zuzendariak erabakitzen du dena, administrazio kontseilua abisatu gabe. Administrazio kontseilua ez zen jakinean ere Antonin kanpo ematea erabaki zuela». Laborariek osatua da administrazio kontseilua, baina batzuek beren abantaila aurkitzen dutela dio Auzkik. Haren hitzetan, ez da lehen aldia Geminek halako kanporatzeak erabakitzen dituela. «Ez bazara ados harekin, kanpo ematen zaitu», salatu du. Langileen artean beldur giroa zabaldua dela iradoki du.

Lehengo astean Eric Narbaits izendatu zuten Lur Berriko lehendakari gisa, eta hitzordu bat eskatu diote egoera aipatzeko. Atzo, Sauveur Urrutiagerre lehendakari ohiarekin eta Gemin zuzendariarekin bildu ziren protestan ziren laborariak, baina ez dituzte haien eskaerak onartu. Oraingoz, blokeatzea ekintza bertan behera uztea erabaki dute, eta heldu den astelehenean sindikatuaren bilkura egitekoa dute, hemendik aitzina egitekoa gogoetatzeko.

BAIONA. Aste erabakigarria izan daiteke honako hau pentsio sistemaren erreformarentzat. Sindikatuak eta enpresaburuen elkarteak berriro negoziatzera deitu ditu Frantziako Gobernuak, gaurtik aurrera. CFDT eta sindikatu erreformistak limurtzen saiatuko dira Edouard Philippe lehen ministroa eta Muriel Penicaud Lan ministroa. Ez dute lan erraza izango, batik bat ez badu alde batera uzten erreformaren gakoetako bat: orekarako adin bat ezartzea, eta horretara iritsi ez direnei pentsioa txikitzea.

Igandean, Laurent Berger CFDTko buruak ziurtatu zuen orekarako adina kendu ezean ez duela erreforma babestuko. Neurri horren helburua da sistemaren finantzen oreka bermatzea. Alternatiba gisa, Bergerrek proposatu du konferentzia bat egitea erretiroa finantzatzeko neurriak eztabaidatzeko. CFDT ados dago erretiro pentsioa jasotzeko erregimen bakarra finkatzearekin.

Beste bi sindikatu nagusiek, CGTk eta FOk, berriz, ziurtatu dute ez dutela onartuko erreforma bertan behera geratzea den beste ezer. Haien asmoa da kaleko mobilizazioak berrindartzea, Eguberrietako atsedenaldiaren ondoren. Horregatik, bat ez, bi protesta egun antolatu dituzte aste honetan, ostegunean eta larunbatean. Horren aurretik, atzodanik, greba egitera deituta daude abokatuak, haien erregimen propioa babesteko.

Gainera, mugimendua beste sektore batzuetara hedatu nahi dute. Horrela, CGTren kimika federazioak findegiak eta petrolioarekin zerikusia duten beste instalazio guztiak lau egunez blokeatzeko deia egin dute, gaurtik aitzin.

COP26 gakoa izango da, mugarria. Munduak egiaz deskarbonizazioaren bidea hartzen duen ala ez aurtengo azaroan ikusiko da, Glasgown (Eskozia) egingo den bilkuran. Herrialdeek, teorian, orduan aurkeztu behar dituzte Parisko Hitzarmena betetzeko atondu dituzten luzerako planak, dagozkien emisio murrizketekin. Horrek esan nahi du neurri handian orain ari direla erakundeak eta gobernuak klima larrialdiari aurre egiteko lege, muga, zerga, laguntza eta tresna guztien diseinua egiten; orain ari direla hartu beharreko bidea erabakitzen. Eta garaia erabakigarria da itzelezko trantsizio hori bidezkoa izango den ala ez deliberatzeko ere.

Hasteko, dirutza beharko da deskarbonizaziorako, eta ez dago oso argi nondik aterako den. IEA Nazioarteko Energia Agentziaren arabera, energiaren alorrean gutxienez 65 bilioi euro —bai, bilioi, hamabi zerorekin— inbertitu beharko dira datozen hogei urteetan, NBE Nazio Batuen Erakundean adostutako helburuak beteko badira.

Energia sektorearen garrantzia berebizikoa da deskarbonizazioan, alde handiz delako klima aldaketa eragin duten emisioen igorlerik handiena. Hori bai, nahiz eta egin beharreko guztiaren neurria sekulakoa izan, energiaren alorrean behintzat, irtenbide teknikoak jada ezagunak dira. Deskarbonizatzeko zailagoak izango dira beste hainbat sektore: etxebizitzak eta eraikuntzak; altzairugintza, zementugintza eta beste industria astunak; abiazioa; eta merkantzien garraioa.

Egiazko kostua

Ekonomia eta ekologia bateratu behar dira. Baina nola mugitu ekonomia guztia norabide egokirantz modu eraginkorrenean? Zuzenena eta sinpleena: emisioen kostu ekologikoa barneratzea erregai fosilen eta beste ondasunen prezioan. Orain arte halakorik egin ez delako dira horren «merkeak» erregai fosilak, kostu hori aintzat hartu ez delako.

Baina orain, besterik gabe hori egingo balitz, kostu ekologikoa prezioan sartu, ziurrenez, kolpea handiegia litzateke sektore eta herritar gehienentzat. Badira beste modu batzuk ere kostu hori barneratuz joateko: isur daitekeen karbono dioxidoari muga ezartzea —emisio eskubide kopuru itxi baten bidez—, edo emisioak zerga bidez zamatuz joatea pixkanaka. Bi horietan ere, ondorioa/helburua bera da: emisioak garestitzea, haiek murrizteko. Bi bide horietatik, orain arte egin ez dena egiten da: azkenean prezio bat eman karbono isuriei.

Baina, kostu ekologikoaz gain, trantsizio ekologikoak beste kostu batzuk ere aintzat hartu beharko ditu. Zergek, tasek eta emisio mugek oso eragin desberdina izan dezaketelako norbanakoen bizitzetan; are gehiago desberdintasun sozial handiko gizarteetan.

Agerikoa da: diru sarrera txikiko familiek euren errentaren zati handiagoa gastatzen dute berogailuetan, argindarrean eta garraioan. Ildo beretik, hiriguneetako biztanle aberatsagoentzat errazagoa izango da garraio publiko garbia erabiliz karbono gutxiago isurtzea, landa eremuko klase ertaineko biztanleentzat baino, eta maiz errazagoa eta merkeagoa dute etxe eta berokuntza sistema eraginkorrak izatea. Langile klasearen ogibideak ere normalean intentsiboagoak dira isurietan; hots, fabriketako beharginentzat eta kamioi gidarientzat trantsizioa gogorragoa izan daiteke, finantzetako langileentzat eta bulegoetan dabiltzan funtzionarioentzat baino.

Ingurumen zergak

Kontuan izan behar da, gainera, beste neurri batzuk ez bezala, ingurumenari lotutakoak oso ikusgarriak direla zergadunentzat; nolabait ukigarriagoak dira. Hala, ingurumen zergak, bere horretan, erregresiboak izan daitezke herritar ahulenentzat; edo, helbururik zintzoenekoak eta bidezkoenak izanda ere, zigor bidegabe gisa ulertuak izan. Eta bidegabeak diren edo bidegabetzat ulertutako ingurumen politikek erantzuna pizten badute, oztopo izugarria izan daiteke deskarbonizazioaren kontrako borrokarako.

Ez da ikusmen berezirik behar ingurumen zerga batek eragindako erregai garestiagoek —garraio eta berokuntza karuagoek— gizartean piztu dezaketen erantzunaz jabetzeko. Eta ez da oso atzera egin behar denboran horren adibideak ikusteko. Jaka Horiak hor daude; Txilen, berriz, Santiagoko metroa garestitzea izan da protesta oldea eragin duen txinparta; eta Irango azken protesten iturburuan erregaien garestitzea dago.

Halako haserre gero eta gehiago ikusteko aukera ez da gutxiestekoa. Joan den azaroaren amaieran, eraikuntzako garraiolariek protestak egin zituzten Frantzian, Gobernuak %10eko hobaria kendu nahi diolako errepidez kanpoko gasolioari. «Ez gaude trantsizio ekologikoaren kontra. Baina, guztientzat da, edo inorentzat ez!», zioten protesta egileek, Bretainian.

Erregaiek jasotzen dituzten subsidioak eta zerga hobariak kentzeak ere trantsizioaren kontrako erantzuna piztu dezakete, eta hori ondo asko dakite gobernuek. Joan den maiatzean, Antonio Guterres Nazio Batuen Erakundeko presidenteak gordin azaldu zuen subsidioen arazoa: «Zergadunen dirua —gure dirua— erabiltzen ari gara urakanak handitzeko, lehorteak hedatzeko, glaziarrak urtzeko, koralak zuritzeko. Hitz batean, mundua hondatzeko». Nazioarteko Energia Agentziaren arabera, 2017. urtean munduan 279.000 milioi dolar joan ziren erregai fosilen kontsumorako subsidioetara.

Dirua itzultzea

Baina nola eragotzi edo mugatu balizko subsidioen desagerpenaren eta ingurumen zergen erregresibotasuna? Hainbat proposamen egin dira azkenaldian horren inguruan. AEBetan Climate Leadership Councilek babes handia lortu du bere ideiarentzat —besteak beste, zenbait energia konpainia handienena, 27 Nobel saridunena eta WWFrena—. Think tank horrek proposatu du karbono isuriak zergapetzea, eta zerga horien bidez bildutako guztia itzultzea herritarrei. Haien kalkuluen arabera, karbono isurien tona 40 euroan zergapetuta bildutakoarekin, familia estatubatuarren %70ek 2.000 dolar gehiago lituzkete urtean, eta, neurria 2021ean abiatuz gero, 2025. urterako berotegi gasen isuriak %32 murriztuko lirateke AEBetan, Parisko Hitzarmena aise betez.

NDF Nazioarteko Diru Funtsak urrian esan zuen munduak karbono dioxidoaren zergapetze masiboa behar duela klima aldaketaren kontra egiteko. NDFren kalkuluen arabera, CO2 tonak 75 dolarreko (68 euro) balioa hartu beharko luke, berotze globala bi gradura mugatu nahi bada. Kopuru horrekin, AEBetan isuriak %30 murriztuko lirateke, baina argindarra %53 eta gasolina %20 garestitzearen kontura. Funtsak gaineratu zuen AEBetako BPGaren %1 bilduko litzatekeela dirutan, eta kopuru hori zuzenean herritarrengana itzuli beharko litzatekeela, «politika fiskal progresiboekin».

Europaren aukerak

Europako Batasunean, antzeko proposamen bat daukan herritarren ekinaldi bat dago, zeina sina daitekeen citizensclimateinitiative.eu helbidean. Maiatzean aurkeztu zuten, eta, urtebetean milioi bat sinadura lortuz gero, EBk aintzat hartu eta aztertu egin beharko luke. Pixkanaka handituz joango litzatekeen erregai fosilen gaineko zerga bat proposatzen dute, emisioak garestitzeko xedez, eta bildutako dirua hilero itzultzea herritarrei. Dibidendu horrekin, proposamen aurkezleen arabera, zerga sistema neutro mantenduko litzateke, zerga presio orokorra ez litzateke handituko, eta bide emango luke gizartearen zatirik ahulena babesteko. Horrekin, klima larrialdiaren kontrako borrokak sostengu publikoa izango luke.

Aukera hori Espainian ezartzeak izango lukeen eragina aztertu berri du ikerketa batek, zeinak tartean dituen BC3 Basque Climate Research zentroko bi ikertzaile —Xaquin Garcia-Muros eta Mikel Egino—. Azterketaren arabera, Espainiaren kasuan, garraiorako erregaien zergapetzeak inpaktu handiagoa dauka erdiko errentetan eta errenta handietan, errenta txikiko herritarrek gehiago erabiltzen dutelako garraio publikoa. Erregai horien gaineko zerga berde bat, beraz, ez litzateke horren erregresiboa. Aldiz, berogailuetarako erregaiarekin eta argindarrarekin alderantzizkoa gertatzen da: errenta txikiko familien gastuaren zati handiagoa hartzen dute, eta hor zerga erregresiboagoa litzateke.

Bi ikertzaileen arabera, klima larrialdiaren kontrako borrokan, zerga berdeak beharrezkoak izango dira isuriak murrizteko, baina haiekin bildutako dirua nola erabiltzen den da gakoa, eta, diseinu egokiarekin, zerga erreforma berdea progresiboa eta inklusiboa izan daiteke. CO2 isuri tonari 40 euroko prezioa jarriko liokeen zerga erreforma batekin, ikerketaren arabera, urtean 7.300 milioi euro bilduko lirateke Espainian, eta, diru hori guztia itzulita, 400 euro lirateke familiako; gehiago edo gutxiago jasotzaileen errenta aintzat hartuko balitz.

Muga zergak?

Hala ere, zer gertatzen da karbono isuri garestiagoei eutsi behar dieten ekonomiak halako betebeharrik hartu ez duten herrialdeekin —haien industriekin eta enpresekin— lehiatu behar baldin badira? Ingurumen zergaren itzulera edo dibidendua aurreikusten duten proposamenek, bai AEBetako Climate Leadership Councilenak, baita Europakoak ere, beharrezkotzat jotzen dituzte ingurumen muga zergak, zeinak inportazioen karbono aztarna zamatuko bailuketen.

Europako Batzordea bera aztertzen ari da aukera hori, eta ausartu da Itun Berdearen proposamenean sartzera. Azken batean, beste herrialdeak euren isuriak murriztera bultzatzeko beste modu bat da, eta tresna bat Europak baldintza zorrotzagoak betetzen dituzten sektore propioak babesteko. Ingurumen dumping-a eragozteko bidea.

Gaia oso konplexua da, eta ez da erraza izango halako zerbait ezartzea. Hasteko, ondasun baten karbono aztarna kalkulatzea ez delako horren erraza, besteak beste, haren osagaiak hamar herrialde desberdinetan ekoitzi badira. Horrelako neurri batek nazioarteko merkataritzako arauak aldatzea ere eskatuko luke, eta egun indarrean dauden merkataritza akordioak berrikustea ere bai.

Funtsak

Herrialde barneko desberdintasun sozialez gain, bidezko trantsizio ekologiko baterako, herrialdeen arteko desparekotasunak ere aintzat hartu beharko dira; bestela, hortik ere oposizioa etor daiteke. Hori garbi ikusi da, adibidez, Europako Batasunean: ez dute lortu herrialde guztiek bat egitea 2050erako klima neutraltasunaren helburuan (zero isuri).

Ekainean, hiru herrialdek uko egin zioten xede horri: Hungariak, Txekiar Errepublikak eta Poloniak. Hungariak bere energiaren %15 sortzen du ikatzetik, eta herena nuklearretatik. Txekian, ikatzak betetzen du energia sorkuntzaren erdia, eta herrialdeak nuklearrekin egin nahi du trantsizioa. Poloniaren zenbakiak beltzagoak dira; ikatzetik dator hango energiaren %80, eta meatzaritzak sekulako garrantzia du eskualde batzuetan. Iturri berriztagarrietara egin beharreko jauzia itzelezkoa da herrialde horientzat.

Abenduan, klima neutraltasunaren helburua aho batez onartzeko beste saiakera bat egin zuen batasunak. Madrilen COP25 goi bilera zela, Europak aste berean Itun Berdea aurkeztu eta neutraltasuna helburutzat jarri nahi izan zuen, bere burua trantsizio ekologikoaren aitzindari gisa agertzeko.

Baina asmo guztiak ez ditu bete. Bi herrialderen oposizioa gainditu zuten Bruselan, Europar Kontseiluan; behin nuklearrentzat oniritzi bat lortuta, Hungariak eta Txekiak bedeinkazioa eman zioten klima neutraltasunaren helburuari. Baina Poloniak oraindik ezezkoari eutsi dio, nahiz eta Ursula Von der Leyenen Europako Batzordeak 100.000 milioi euroko Bidezko Trantsiziorako Funtsa iragarri herrialdearen baiezkoa lortzeko. Poloniak esan du diru horri buruz ziurtasun gehiago nahi dituela. Urtarril honetan funts horri buruzko xehetasun gehiago espero dira.

Funts Berdea

Munduko herrialderik behartsuenei trantsizio ekologikoan laguntzeko tresna nagusia izan behar zuen beste funts batek, Klimaren Funts Berdeak. NBEren barnean eratu zen, 2010. urtean, Cancunen (Mexiko) egin zen COP16 goi bileran, eta bere buruari helburu bat ezarri zion funtsak: 2020an urtero 100.000 milioi euro edukitzeko gai izatea, beharrezkoa zuten herrialdeei laguntzeko klima aldaketari aurre egiten.

Baina funts horretara ekarpena egin behar zuten herrialde aberatsek eta kutsatzaileek ez dute bete hitzemandakoa. 2020. urtea iritsi da, eta Funtsak 28 herrialde emaileren 9.700 milioi dauzka hitzartuta soilik. Funts Berdeari bereziki min egin dio Donald Trumpek, hura AEBetarako presidentetzara iritsi aurretik herrialdeak 3.000 milioi dolarreko ekarpena baitzuen aurreikusia, eta guztia ezerezean gelditu da.

Madrilgo COP25 goi bileraren inguruan, zenbait herrialdek euren ekarpenak handitzeko asmoa agertu dute, baina Funts Berdea urrun dago bere finantzaketa helburuetatik, eta herrialde txiroenek ez dirudi hortik laguntza handirik lortuko dutenik.

Beste funts bat ere hizpide izan zen Madrilen, eta horrekin ere aurrerabide gutxi izan da. Klima aldaketaren eraginei aurre egiteko, 2013an Galera eta Kalteentzako Varsoviako Nazioarteko Mekanismoa sortu zen (COP19), Uharte Herrialde Txikien Aliantzaren eta Gutxien Garatutako Herrialde Taldearen eskariz. Berotze globala zuzenean nozitzen hasiak ziren herrialdeek laguntza nahi zuten klimaren aldaketaren ondoriozko hondamendietarako prestatu eta haietatik errekuperatzeko baliabideak izateko.

Mekanismoak nolabaiteko aseguru sistema bat izan behar zuen, baina Parisen jada ezarri zen akordioko herrialdeei ezin zitzaiela inolako konpentsaziorik eskatu arrazoi horiengatik. Madrilen, gainera, AEBek ziurtatu nahi izan dute Parisko Hitzarmenetik kanpoko herrialdeak ere konpentsazio eskaeretatik libre geldituko direla. Izan ere, Trumpen erabakiz, AEBak itunetik kanpo geldituko dira urte honetako azaroan. Dena den, arrisku handiena duten —eta maiz gutxien kutsatzen duten— herrialdeen atsekaberako, Madrilen ezer gutxi aurreratu da Varsoviako Mekanismoan. Eta, bitartean, horretarako dirurik ere ez dago.

Eskubideen merkatua

Abenduko COP25 goi bilera, oro har, etsigarria izan zen bidezko trantsizioaren defendatzaileentzat. Karbono dioxidoari prezioa ezartzeko beste modu nagusia hitzartu behar zen Madrilen: isurketa eskubideena. Gobernuz kanpoko erakunde ugari daude eskubide merkatuen tresnaren kontra, haien ustez, azkenean herrialde behartsuenen eta haien baliabide naturalen kalterako direlako.

Baina merkatuen aldekoak ere ez dira ados jarri oraingoan. Herrialde batzuek —Brasil, Txina…— arau malguagoak nahi zituzten merkatu horietarako, edo Pariskoaren aurreko akordioetan hitzartutako eskubideak oraindik erabilgarri izatea. Europak eta beste zenbait herrialdek nahiago izan dute emisio eskubideetan adostasun globalik ez izatea, kontabilitate bikoitzari eta beste iruzur batzuei bide emango liekeen akordio bat baino.

Azkenean, lan hori ere azarora, Glasgowko goi bilerara, atzeratu dute. Hori bai, klima larrialdiaren eragin eta ondorioak gero eta atzemangarriagoak direla, gero eta argiago dago tarte gutxi gelditzen dela atzerapen gehiagorako. Berandu baino lehen, berotze globala mugatu behar duen trantsizio ekologikoa abiatzeko garaia da, eta, atzera bueltarik gabekoa izan dadin, bide horrek bidezkoa beharko du izan.