Trantsizio ekologikoak trantsizio energetikoa izan beharko du, alor horren isurien pisua ikusita. Eta, orduan, zer gertatuko da pobrezia energetikoa pairatzen dutenekin, kostu ekologikoak barneratu behar dituen trantsizio horren ondorioz garestitzen badira argindarra, berokuntza eta garraioa?

Macarena Larrea Orkestrako ikertzaile eta energia gaietan adituak dionez, orain arte inguruko herrialdeetan —Frantzia, Erresuma Batua eta Alemania— berriztagarrien finantzaketa kontsumitzaileen, industria txikiaren eta hirugarren sektorearen kontura egin da, eta berriztagarri horien sustapenak energiaren prezioak igotzea ekarri du. «Jakina, kontsumitzaile zaurgarrienentzako babes neurririk gabe, inpaktua are handiagoa izango zen».

Hala ere, maiz, gizartearentzat ikusezina da pobrezia energetikoaren arazoa, «neurri handi batean pobrezia orokorraren atzean ezkutatzen delako». Horrek baldintzatzen du, Larrearen ustez, arazoari aurre egiteko tresnen eraginkortasuna. Hainbat eredu aztertu ditu Orkestrako ikertzaileak, tartean Ipar Irlandakoa, Galeskoa, Eskoziakoa eta Ingalaterrakoa, zeintzuetan hainbat programak, gehiago edo gutxiago, zuzenean laguntzen dieten pobrezia energetikoa pairatzen duten etxebizitzei, adibidez, efizientzian hobetzen, zenbaitetan etxe horietara bisita zuzenak eginez.

Frantzian, berriz, argindarraren eta gasaren tarifa sozialak Energia Txekearekin ordezkatu dituzte Trantsizio Energetikoaren Legean. «Diru sarrera jakin batzuen azpitik dauden etxebizitzei ordain bat egiten zaie haien energia gastuen zati bat estaltzeko. Txekeak jasotzen du etxebizitzen hobekuntza lan zenbait estaltzeko aukera, baina kasu horretan kontsumitzaileak aurretik egin behar du obra, eta gero zati bat konpentsatuko zaio». Larreak «mugak» ikusten dizkio Energia Txekeari: zenbait pertsonak ez dute izaten horren onurarik, ez dakitelako existitzen dela. Bestalde, estigmatizazio baten moduan ere har daiteke. Eta, horrez gain, energia gutxiago kontsumitzeko pizgarria txikiagoa da ordain sinple batekin lortuko litzatekeena baino.

Azkenean, etorkizunari begira, ikertzailearen ustez, «ezin da energia eredu jasangarri batera igaro ez badira aintzat hartzen kolektibo horiek. Eta, Frantziako eta Erresuma Batuko esperientzia kontuan hartuta, beharrezkoa izango da jarrera proaktiboagoa, pobrezia energetikoa eta zaurgarritasun handia nozitzen duten taldeak bilatzeko eta identifikatzeko, horrela laguntzak bideratzeko, eta babes neurriak, egonda ere, ezagutza faltagatik haienganaino ez iristea saihesteko».

Herritarrengana itzuliko liratekeen ingurumen zergen inguruan, Orkestrako ikertzaileak nahiago luke bildutako aparteko diru hori beste gauza batzuetan inbertitzea, hala nola «kontsumitzaile bakoitzaren beharretara egokitutako emisio gutxiko teknologia alternatiboen garapenean; eta pobrezia energetikoa pairatzen duten etxebizitzetako efizientzia energetikoa hobetzen —galdarak berrituz, isolamendua sendotuz, argiztapena hobetuz—. Horrekin lortuko da isuriak murriztea eta, aldi berean, kolektiboen egoera hobetzea eta energia fakturak txikitzea».

Karbonoaren zerga sisteman, Frantzian detektatutako beste problema bat aipatu du Larreak. «Pobrezia energetikoa etxebizitza arazo gisa ulertu bagenuen ere, badu garraioaren alderdia ere. Zenbaitetan, bizitokiak ezinbesteko bihurtzen du ibilgailu propio bat edukitzea lanpostu bat izateko. Pobrezia energetikoa duten etxebizitzek izan ditzakete arazoak mugikortasunean ere, adibidez, landa eremuetan. Hori kontuan izan beharko da trantsizio energetikoan, mugikortasun jasangarrirako politikak pentsatzerakoan».

Isurketak murrizteko beste tresna batek, efizientzia energetikoak, garrantzi berezia har dezake pobrezia energetikoa duten etxeetan. «Eskain ditzakegu energia txekeak fakturak ordaintzeko, baina, kolektibo zaurgarrienen etxeen eraginkortasun energetikoa hobetzen ez bada, pobrezia energetikoaren arazoa ez da desagertuko».

Klima larrialdiak ez du, berez, baikortasunerako aukera handirik ematen, baina haren kontrako borrokak dakartzan aukerak ikusteko gai da Mikel Gonzalez Egino (Gasteiz, 1978). Gaiaz badaki pixka bat, besteak beste, BC3k egin duelako eragin sozioekonomikoen ebaluazioa Espainiako Klima eta Energia Plan Nazionalean.

Eta gauza hauek biharko uzten baditugu? Tarte bat hartu zerga hau edo beste neurri hori ezarri aurretik…

Hain zuzen, hainbatetan klima aldaketaren kontrako neurriak biharko utzi direlako gaude gaur klima larrialdian. Kalteak espero genuen baino handiagoak dira, eta haiek murrizteko neurriak, are presazkoagoak. Klima aldaketarena ez da arazo berria; ezagutzen genuen duela hogei urte, eta neurriak duela hogei urte hartu behar genituen. Orain ezin dugu gehiago ezer atzeratu, ekintzak etorkizunerako utzi; bestela, arazo oso serio bat izango dugu.

Larrialdia da egiaz, ezta? Izendapen hori ez da maila sinbolikora mugatzen.

Inor gutxik gogoratuko du 2007an Artikoak ustekabeko izotz galera bat izan zuela, eta hori jada larrialdi bat izan zen; horrek eragin behar zuen erreakzio bat. 2012ko udan ere antzeko zerbait gertatu zen: satelite erregistroak ditugunetik Artikoan neurtutako izotz galerarik handiena. Horrek ere eragin behar zukeen erreakzio bat, zerbait larria gertatzen ari zela ekarri beharko zukeen gogora, baina ez zen halakorik gertatu. Orain, badirudi gazteen mugimenduak lortzen ari direla gobernuak jabetzea larrialdiaz.

Baina jendea jabetzen da erronkaren neurriaz, deskarbonizazioak ekonomiarentzat ekarriko dituen aldaketa handiez? Hau guztia ez dela konpontzen soilik auto elektriko bat erostera?

Hasi gara ulertzen honek guztiak ondorio sakonak dakartzala gure gizartearentzat. Batetik, klimaren aldaketak berak ere inpaktu bat izango du; erabakiak hartu arren, aldaketaren eraginekin bizi beharko dugu. Eta, bestetik, konponbideek ere eraldaketa sakona ekarriko dute. Hamarkada batean berotegi gasen isuriak ia erdira murriztu behar ditugula diogu, mende erdirako erregai fosilen ia erabilera guztiak desagertu behar liratekeela. Transformazio hori itzelezkoa da, baina posible da. Horretarako, gure garapen eredua aldatu behar dugu, eta planetaren muga fisikoen barruan bizitzen ikasi lehenbailehen. Arazoa ez da bakarrik gure autoak aldatzea, ez. Hori parterik errazena da.

Printzipioz, mundu guztiak egiten du klima aldaketaren aurka. Zer gertatuko da neurriek gure bizimoduarekin talka egiten dutenean? Beti aipatzen da Jaka Horien krisia erregaien gaineko zergak piztu zuela.

Hor bi ideia hartu behar ditugu aintzat. Batetik, ez dugu zertan pentsatu energia berriztagarri eta garbiagoetarako trantsizio ekologikoak herritarrentzat kostu gehiago ekarriko duenik. Argindarraren sektorean eta bidaiarien mugikortasunean, kontsumitzaileentzat aurrezkiak izan daitezkeen puntuan gaude. Eta, bigarrenik, familia zaurgarrienentzako inpaktuak baldin badaude, gakoa da nola diseinatzen duzun politika. Jaka Horiak aipatu dituzu; Jaka Horiena niretzat adibiderik onena da ikusteko politika klimatikoan gauzak nola ez diren egin behar. Emmanuel Macronek, desberdintasun sozial eta polarizazio testuinguru batean, krisi ekonomiko sakon baten ostean, fortuna handien gaineko zerga kendu zuen, eta, gero, dieselaren gaineko zerga ezarri. Jaka Horien inguruan, gero, badaude beste konnotazio batzuk, baina neurri horiek modu hobean komunikatu izan balira eta familia zaurgarrienentzako neurri aringarriekin iritsi balira, jendea ez zen haserretuko.

Deskarbonizazioaren kontrako erantzun bat sor daiteke.

Politikak ondo diseinatzen ez baditugu, gerta daiteke. Horregatik, politika koherenteak behar ditugu, herritarrei ongi esplikatuak. Batzuetan, klima aldaketaren kontu honetan, badirudi guztia aldaketa teknologikoa dela, eta egia da hor iraultza datorrela; baina alde soziala ezin dugu ahaztu. Biak bateratzen ez baditugu, alde soziala kontuan hartzen ez badugu, trantsizioa ez da egingo. Orain esaten den moduan, trantsizioak bidezkoa izan behar du, justua.

Zein momentutan gaude klima politika horien diseinuan?

2015ean onartu zen Parisko Hitzarmenean ezarri zen nolabaiteko arkitektura instituzionala. Arkitektura hori martxan dago, eta sendotu egin behar da. Herrialdeak beren deklarazioak egiten ari dira, akordio horri egingo dioten ekarpena jasota. Orain artekoan, badakigu ekarpen horiekin ez dela betetzen Parisko Hitzarmena. Anbizio handiagoa izan behar du, bide zuzenean egoteko. Ez dugu minutu bat galtzeko; politika indartsuak behar ditugu orain.

Proposamenak orain ari dira aztertzen, ezta? Funts globalak, eskubideen merkatuak, ingurumen zergak, muga zergak…

Horietako batzuk ez dira berriak; adibidez, denbora da klimarentzako funts berdea negoziatzen ari dela. Baina egia da eferbeszentzia bat badagoela maila globaleko politikei eta tresnei buruz. Funts berde globalarekin, esaterako, hitzemandako 100.000 milioi euroak ez dira bete, eta momentua da gehiago ez atzeratzeko, herrialdeei laguntzeko funtsak jartzeko. Hori justizia kontua ere bada: herrialde txiroenek egin dute gutxien arazoaren sorreran, baina ondorioak jasango dituzte. Gainera, herrialde batzuetan laguntza txiki batek alde handia egin dezake, eta eragotzi, adibidez, ikatzezko zentral gehiago eraikitzea, pixka bat garestiagoak diren alternatibei bide emanez, edo haietarako azpiegiturak garatuz.

Eskubide merkatuek ez dute esperotako emaitzarik izan.

Nik uste dut Europako merkatuak hobeto funtziona zezakeela. Baina mekanismoa hobetuz joan da. Europako Batzordeak emisio eskubideen erreserba bat sortu zuen merkatua egonkortzeko. Eta, hori egin bezain pronto, CO2aren prezioak igotzen hasi ziren, eta jada hasiak gara CO2 garestiago horren ondorioak ikusten: ikatzezko zentral gehienak ez dira errentagarriak.

Karbonoari muga zergak jartzea ere aipatzen ari dira.

Politika klimatikoa eta komertziala nahasten dituzten neurri horietan kokatu behar dira. Espero dezagun ez dela gertatuko, baina posible da etorkizunean izatea herrialdeak Parisko Hitzarmenarekin bat egiten ez dutenak, eta horrek haiei abantaila bat ematea, merkeago produzitzen dutelako, ez dutelako ingurumen araurik bete behar. Horretarako, mugako doikuntza mekanismoak izan daitezke presio modua. Ez dira errazak, merkataritza libreko tratatuekin talka egin dezaketelako. Zailak dira diseinatzen eta ezartzen, baina iruditzen zait beharrezkoak izango direla, Europak ezarri beharko dituela, bere industria babestu beharko duelako lehia desleialaren aurrean.

Ingurumen zerge kin bildutako dirua nora doan ere garrantzitsua da, ezta?

Hori aztertzeko, zerga erreformei buruzko ikerketak egin ditugu BC3n. Alternatibak dira, adibidez, zerga batzuk igotzea eta besteak jaistea. Eta hor, ez da berdin zergak lanari kentzea edo, Macronek egin zuen bezala, kapitalari jaistea. Eta ez da berdin jasotako diru hori zuzenean familietara banatzea. Ondorio bat argia da: osotasunean hartuta, ingurumen neurriek ez dute zertan erregresiboak izan. Alderantziz, zuzen diseinatuta, oso progresiboak izan daitezke; onura gehien ateratzen dutenak izan daitezke errenta txikieneko familiak. Beste kontu bat da gai izatea herritarrak konbentzitzeko hori hala izan daitekeela, erakundeen prestigio faltako testuinguru batean gaudenean.

Nola daude ingurumen politikako planak Euskal Herrian?

Hiru ideia azpimarratuko nituzke. Hasteko, oso garrantzitsua izan da Eusko Jaurlaritzak egindako Larrialdi Klimatikoaren Deklarazioa. Argazki hori, lehendakaria bere sailburu guztiekin, klimaren aldaketari dagokion garrantzia aitortzen eta hura bere agenda politikoaren lehen mailan kokatzen. Izango da pentsatzen duenik deklarazio hori komunikazio keinu bat besterik ez dela. Baina niretzat oso inportantea da, orain, behin deklarazio hori eginda, zure gobernuak egin behar dituen ekintzek maila horretan egon behar dutelako. Albistea agian pixka bat oharkabean pasatu da, baina oso inportantea zen sailburu guztiak ikustea argazki horretan. Azkenean, klimaren aldaketa ez da jada Ingurumen Sailak edo Ingurumen Ministerioak egiten duen zerbait. Orain, Eusko Jaurlaritzak deklarazio horren mailan egon behar du. Adibidez, uztailean Aldaketa Klimatikoaren Lege Aurreproiektua aurkeztu zen Eusko Legebiltzarrean, eta, klima larrialdi bat badugu, aurreproiektu horrek lehentasun garrantzitsua izan behar du, bertan jasotako helburuak ahalik eta handinahienak izan. Hori da azpimarratu nahi nuen bigarren ideia. Lege horretan aipatzen da EAEk isurietan neutroa izan beharko lukeela 2050ean. Eta, hirugarrenik, nabarmentzekoa iruditzen zait legebiltzarrak eskatuta sortu den adituen batzordea ere. Prestigio handiko adituak dira, eta haiek diseinatuko dituzte 2050erako bide orri horren oinarriak.

Zenbateraino aldatuko da energia sortzeko eta kontsumitzeko modua?

Gauza asko aldatuko dira, eta ondorio onekin. Iturri fosilen tokian, sorkuntzan energia berriztagarriak izango dira, eta, gainera, ez gara soilik kontsumitzaileak izango: sortzaileak ere izan gaitezke —herritarrak, auzoen komunitateak, udalak—. Energia berriztagarriagoa, garbiagoa eta banatuagoa izango da. Jendeak parte hartuko du, eta uste dut hori oso positiboa izango dela, jendea ahaldundu egingo dela eta trantsiziotik onura zuzenak lortu ahalko dituela.

Baina Alemanian, adibidez, arazoa daukate, jendeak ez baitu nahi haize errotarik bere etxetik hurbil.

Horregatik, oso garrantzitsua da jendeari ondo azaltzea zergatik egiten diren gauzak; eta jendeak parte hartzea. Oraindik NIMBY [Not in my back yard. Ez gure etxe ondoan] efektua egon daiteke, baina asko murriztu dezakegu gauzak ondo egiten baditugu. Horretarako ere garrantzitsua izan daiteke adituen batzordea. Legebiltzarraren agiria du energiaren inguruko itun soziala sortzeko. Itun bat lortzen badute, baretu ditzake geroago sor litezkeen tentsio sozialak. Ziurrenez, berriztagarriek presentzia fisiko handiagoa duten inguru batean bizi beharko gara, baina hori minimiza daiteke, eta, jakina, inpakturik ez eragin babesa behar duten ingurune naturaletan. Euskadin, gure orografiarengatik, zailagoak dira zenbait berriztagarri, baina eguzki energiarentzat teilatu mordoa ditugu. Eta aukera bat dira orain.

Baikorra zara.

Fokua alde positiboan jartzea gustatzen zait, bai. Klima aldaketak hainbeste alde negatibo ditu bere eraginengatik.. Horiek azaldu behar dira, ezer gozatu gabe. Baina egia da trantsizioak hainbat eragin positibo dakartzala. Lortzen badugu jendeak ulertzea zergatik den hau guztia inportantea, ikustea justizia dagoela ezartzen diren politiken atzean, jendeak onartuko du, eta trantsizioak dakartzan gauza positiboez gozatu ahalko dugu. Niretzat hau da gure bizimodua aldatzeko aukera, gure planeta eta gure etorkizuna errespetatuz. Bizitza soilagoa izan dezakegu, eta hobeto bizi ahal izango dugu. Ez dago kontraesanik bizitza hobe baten eta klima aldaketaren aurkako borrokaren artean.

Eta hor daude gaiztoak dei ditzakegunak, aurkako botere ekonomikoak…

Iraganean, argi dago sektore batzuk ez direla aliatuak izan klima kontrako borrokan; batez ere petrolioaren sektoreaz ari naiz. Adibidez, AEBetan Exxon Mobil auzitan dago, bazuelako informazioa klima aldaketaren larritasunaz duela 20-30 urtetik, eta jarraitu zuelako klima aldaketa zalantzan jartzen zituzten ikerketak ordaintzen. Gaur egun, hori pixka bat aldatzen ari da. Enpresa horiek esaten ari dira irtenbidearen parte izango direla, eta nik sinetsi egin nahi diet. Horretarako, euren inbertsio estrategiak benetan aldatu beharko dituzte bizkor. Petrolioaren eskaria azkar ari da murrizten, eta oso garrantzitsua da enpresa horiek euren trantsizioa egitea, haien akziodunen, langileen eta kokapeneko herrialdeen mesedetan.

Bestalde, kezkaz ikusten ditut boterera iristen ari diren alderdi eta lider politiko populistak, desberdintasun sozial handien ondorioz. Haietako batzuek ez dute lotsarik gezurra esateko, eta, klima aldaketaren kasuan, batzuek esaten dute ez dela existitzen. Eta horiek arriskuan jar dezakete derrigorrezko ditugun erabakiak hartzea. Desberdintasuna ez da justizia kontua soilik, planetaren etorkizuna eta demokrazia bera ere leku askotan arriskuan jar ditzakete.

Gazitik zein gozotik izan du 2019. urteak Hego Euskal Herriko lan merkatuan. Zazpigarren urtez jarraian, txikitu egin da langabeen kopurua, baina jaitsiera hori aurreko urtekoaren erdia baizik ez da izan. Erritmo galerarik ez du erakusten, berriz, Gizarte Segurantzaren afiliazioak, eta 2008. urteko marka historikoa gainditzea lortu du 2019 amaieran. Enplegu gehiago dago, baina kalitatea eskasa du, aldi baterako kontratu laburrak izan baitira nagusi; are gehiago, kontratu mugagabeen hazkundea eten du 2019. urteak.

Nafarroako datuetan «kontraesanak» daudela azaldu du lurralde horretako Eskubide Sozialetako kontseilariak, Carmen Maeztuk. Batetik, langabe kopurua handitu egin da Nafarroan, «baina inoiz ez da hainbeste jende lanean aritu».

Eusko Jaurlaritzaren eskutik, Borja Belandia Lanbideko zuzendariak aitortu du «nahi baino handiagoa» dela aldi baterako kontratazioa, eta egoera ekonomiko «ziurgabeari» egotzi dio arduraren zati bat. Belandiak onartu du oso jende gutxik aurkitzen duela enplegua Lanbideren bitartez —ez dira %4ra iritsi—, baina haren laguntza jasotzen dutenen %60k topatzen duela lanen bat.

Sindikatuen aldetik, ikuspegi ezkorra nagusitu da. «Ez dugu arrazoirik gertatzen ari denari buruz iritzi positiborik emateko», esan du Mikel Noval ELAko azterketa bulegoko arduradunak. Sortu den enplegua prekarioa dela ziurtatzeko datu bat nabarmendu du Novalek: 316.000 lagun daude enplegu bila Lanbiden eta Nafar Lansaren, eta langabeak 170.000 gutxiago dira.

LANGABEAK

5.156 langabe gutxiago

Espainiako Lan Ministerioak atzo emandako datuen arabera, 147.360 langabe erregistratu zeuden 2019. urtearen amaieran Lanbiden eta Nafar Lansaren. Urtebete lehenago baino 5.156 gutxiago dira. INEren biztanleria aktiboaren inkestarekin erkatuz gero, Hegoaldean %11ko langabezia tasa legoke —%11,45 zen 2018 amaieran—. Azkenaldian bezala, 2019an ere erregistratutako langabeak gehiago dira inkestetan azaltzen direnak baino.

Langabe kopuruak 2007an jo zuen behea —90.151, urte horretako ekainean—, eta, azken hamarkadetako krisi ekonomiko gogorrenaren eskutik, sei urtez gora egin zuen etengabe. 2013ko martxoan jo zuen goia, 235.827 langaberekin, eta orduz gero jaisten aritu da. Jaitsiera erritmoa apala izan zen hasieran, baina bultzada handia hartu zuen 2015ean (-20.397), eta, polikiago bazen ere, dinamika horri eutsi zion 2018. urtera arte.

2019. urtean, bilakaera oso gorabeheratsua izan da. 2018koaren bidetik hasi zen urtea, baina udaz geroztik zenbakiak okerragoak izan dira hilabete gehienetan —iraila da salbuespena—, ekonomiaren hazkundea moteltzen ari dela baieztatu ahala. Abenduak susmo txarrak baieztatu ditu: 2012-2018 epean langabezia gutxitzen zuen, hilabetea izan zen, baina 2019koan 1.167 langabe gehiago agertu dira Lanbiden eta Nafar Lansaren.

Abendua bereziki kaskarra izan da Nafarroan (+782) eta Gipuzkoan (+309), eta hazkundearen motelaldia gehien jasaten ari den sektorean antzeman da gehien: industrian 1.251 langabe gehiago daude.

AFILIAZIOAK

Inoiz baino gehiago, baina ez dira 2007koak

Enpleguaren sorreran ez da erritmo jaitsierarik. Azken sei urteetan 148.557 afiliatu berreskuratu ditu Gizarte Segurantzak, horietatik 25.697, azken hamabi hilabeteetan. Soldatadun arruntak ugaritu dira, ez baitago aldaketa handirik etxeko langileen, nekazarien, itsasoko langileen eta autonomoen erregimenetan.

Afiliatuen kopuruak 11 urte luze behar izan ditu krisi aurreko mailara iristeko, eta azaroan jarri zuen marka berria: 1.271.135 lagun ari ziren kotizatzen. Arazoa da 2007tik hona ugaritu egin direla egun gutxitarako kontratuak edo lanaldi erdikoak. Hau da, ez direla guztiz berdinak 2007ko afiliatuak eta 2019koak.

KONTRATUAK

Joera aldaketa, txarrera

Enplegu askoren behin-behinekotasuna argi azaltzen dute 2019ko bi datuk. Batetik, inoiz baino kontratu gehiago sinatu dituzte Hegoaldean: ia 1.467.000, iaz baino 80.000 gehiago. Bestetik, kontratu mugabeen hazkundea geratu egin da: 2013az geroztik handitu ondoren, 2019an aurreko urtean baino 5.000 gutxiago izenpetu dituzte. Kontratu guztien %8,21 izan ziren 2018an, eta %7,77 2019an.

LANGABEZIA SARIAK

5.156 langabe gutxiago

Datu gazien artean, langabezia sariaren estaldura dago. Azarokoak dira azkenak, eta erakusten dute langabeen ia %54k ez dutela saririk jasotzen. Sari arrunta %27,7k dute —iaz %24,9 ziren—, eta %16,5ek subsidioa.

Atzo, enpresa gidatzen duen konkurtso kudeatzailearekin eginiko bileran, Araluceko langile batzordeak eskatu zuen enpresako 141 langileak Batz kooperatibak dituen lantegi ezberdinetan birkokatzeko. Batzordearen arabera, Araluce Batz taldearen barnean dago 2016az geroztik. Batzen ustez, aldiz, ez dira multzo bereko enpresak. Era berean, joan den astean Aralucetik «erreskataturiko» trokelak ordaindu dituela jakinarazi zuen kudeatzaileak, eta, horrenbestez, langileek atzeraturiko soldatak jaso ahalko dituztela. Kooperatibak urrian jakinarazi zuen Araluce ixteko asmoa, azken hiru urteetan galerak izan dituela argudiatuta.

Lan Harremanen Kontseiluaren egoitzan izan zen bilera, Bilbon. Langileen ordezkariek parte hartu zuten aurrenekoa izan zen; konkurtso kudeatzailearen arabera, aldiz, erregulazioaren itaunketa faseko laugarren bilera izan zen. Aurreko bileretan Batzeko ordezkariekin eta likidazioaz arduratzen diren abokatuekin bakarrik elkartu zen —atzoko bileran ere bertan ziren—. Langile batzordearen ustez, egoera hori «irregulartasunez betetako» prozesu baten froga da. Batzen ikuspuntua, aldiz, ezberdina da; bilera egutegia martxan zegoela argudiatu zuen enpresak, eta esan zuen langileen ordezkariak ez zirela joan aurreko hiru bileretara, deituak izan arren. Hilaren 9an elkartuko dira berriro. Itaunketa faseak, luze jota, 30 egun iraun dezake.

Kalera ateratzeko ordua

Batzordearen eta konkurtso administratzailearen eta Batzeko abokatuen arteko jarrerak urrun daude. Hasteko, eta betiere langile batzordeak publiko eginiko oharraren arabera, Batzek «ez du aitortzen Batz eta Batz Araluceren egoera, enpresa taldearen harremana agerikoa den arren». Sindikatuek, hortaz, informazioa eskatu dute egoera hori azaltzeko. Batzordearen ustez, ez dago zalantzarik Batz taldearen barnean dagoen enpresa bat dela Araluce. Haien arabera, horren erakusgarri da abenduaren 26an Aralucetik ateratako trokelak Batzek Igorren (Bizkaia) bertan duen lantegira eraman zituztela. «Batz taldeak Batz Araluceren hustuketa kontzientea» egin duela defendatu zuen batzordeak. Egun hartan, Araluceko langileek ez zioten trabarik jarri lantegia husteko lanei, eta kamioiak arazorik gabe sartu eta irten ziren.

Bi enpresen arteko harremana zertan datzan argitzea negoziazioko puntu garrantzitsuenetako bat da. Epaitegiak ezarritako administratzaileak talde bereko enpresak direla onartuko balu, batetik, birkokatze eskaerak indarra hartuko luke, eta, bestetik, Batzek bere gain hartu beharko lituzke balizko kaleratzeen kalte-ordainak. Aldiz, harreman hori onartuko ez balu, Araluceren gain geldituko lirateke, eta, osorik ordaintzerik izango ez balu, Soldatak Bermatzeko Funtsaren (SBF) esku. Hainbat langilek jaso beharreko kalte-ordaina, baina, SBFk gehienez ordain dezakeena baino gehiago da.

Bitartean, Araluceko langileek bertan behera utzi dute azaroaren 14an deituriko greba, baina ezin dira lanera sartu, planta itxita baitago. Baimen ordaindu batean daude, baina, batzordeak dioenez, urriaz geroztiko soldatak zor dizkiete. Batzek, ordea, «milioi erdi euro inguru» ordaindu du iragan astean ateratako trokelengatik; ondo bidean, soldatak eguneratzeko nahikoa beharko luke.

Araluceko langileek txandaka jarraitzen dute lantegi aurreko etxolan. Lantegiaren hustuketak giroa hoztuko zuela zirudien, baina ia langile guztiek jarraitzen dute txandak egiten. Oraingoz, prozesua bizkor doa, baina baliteke luze jotzea, erregulazioa epaitegietara eramanez gero,

Lan eta pentsioen erreformak indargabetuko dituztela «iragarriagatik», PSOEk eta Unidas Podemosek adostutako gobernu akordioan «ez da halakorik ageri», ELAko idazkari nagusi Mitxel Lakuntzaren ustez. Kontua zera da: haren ustez, ezagutarazi dituzten neurriak ez direla «batere argiak». «Egia da hobekuntza batzuk aipatzen direla, esaterako pentsioen erosteko ahalmena atzera bermatzea edota lan hitzarmenen ultraaktibitatea, baina duela urtebete ere neurri horiek adostu arren ez zituzten gauzatu». Horregatik, U-30eko greba orokorra «ezinbestekoa» dela esan du.

Lan erreforman eta pentsioen atalean iragarritako neurriak «benetan nola gauzatzen diren» ikusi nahi du sindikatuak. Edonola ere, «egoera ez da zain egoteko modukoa», Lakuntzaren arabera; «hori izan liteke egin genezakeen okerrena». ELAko idazkari nagusiak esan du ezagutu berri diren neurriek ez dietela erantzunik ematen greba orokorrerako plazaratu dituzten aldarri taulako puntu gehienei.

Are, negoziazio kolektiborako eskubideari kalte egiteko bidean direla ere ohartarazi du. «Ez da aipatzen, ezta lausoki ere, negoziazio kolektiboko egitura bertan behera uzteko asmorik»; gaur egun, Espainiako hitzarmenak lurraldeetakoei gailentzen zaizkie. Bada, «testuaren arabera, negoziazio kolektiboaren estatalizazioa are handiagoa izan liteke», esan du Lakuntzak.

Kalera ateratzeko garaia

Mitxel Lakuntzaren arabera, «benetako lorpenak iristeko ezinbestekoa da mobilizazioa». Tesi horrekin bat, urtarrilaren 30eko greba orokorra eskaini dio gizarteari borrokatzeko tresna gisa. «Ezin dugu erori jendartea desmobilizatu nahi dutenen tranpan; horientzat lagungarri gertatzen dira ere eskuin muturreko hedabideen ildo apokaliptikoak. Kalera ateratzeko unea da, gure eskubideak aldarrikatzekoa; urtarrilaren 30eko greba horretarako aukera ezin egokiagoa izango da».

Lan istripua: 38 urteko emakumezko baserritar bat hil da 2020ko urtarrilaren 2an Jatsu Garaziko (Nafarroa Beherean) etxalde batean, lasto fardo bat gainera etorrita.

Olarizun urtarrilaren 2an hildako langilearen aldamioak hutsuneak zituen, Osalanek azaldutakoaren arabera. Ez zeukan hesiekin babestuta perimetro osoa.

Langabeziaren datuak Hego Euskal Herrian 2019: langabeak Euskadin eta Nafarroan. Zenbat lagun dauden lanik gabe Euskal Autonomia Erkidegoan eta Foru Erkidegoan.

Hazkunde ekonomikoa moteldu ahala moteldu da auto berria erosteko grina ere. Aspaldiko partez, 2019an behera egin du autoen matrikulazioak Hego Euskal Herrian: 51.212 auto matrikulatu dituzte, aurreko urtean baino 3.732 gutxiago (-%6,8). Nabarmena da jaitsiera, ez soilik kopuruarengatik, baita lehen aldia delako ere auto berrien merkatua txikitu dela 2012. urteaz geroztik.

XXI. mendeko lehen urteetan igoera handia izan zuten matrikulazioek, besteak beste, etxea erosteko maileguarekin batera dirua iristen zelako ibilgailuaz ere jabetzeko. Krisiak praktika hori eten zuen, eta kaleratzeek, soldata jaitsierek eta beldurrak %60 txikitu zituzten salmentak. 2012an jo zuen behea merkatuak, 32.650 auto berriren matrikulazioarekin. Orduz gero urtez urte handitu dira salmentak, kopuru handitan batzuetan (+%18,3, 2014an) eta apalagoetan beste batzuetan (+%2,2, 2016an).

Neurketa sistemen eragina

Berez, merkatua 2018an hasi zen hozten. Urte horretako azken lau hilabeteetan behera egin zuten salmentek, eta orduan hasi ziren auto saltzaileen kexuak. Arrazoi teknikoago bat bazuen motelaldi horrek: CO2 isurketak neurtzeko sistema zaharkitua zerabilten autoak saltzeko azken epea abuztuaren 31 jarri zuen Europako Batzordeak, eta horrek eragin zuen udako hilabeteetan saltegiek eskaintza handiak egitea modelo horiek gainetik kentzeko. Aurreratutako salmenten ondorioa izan zen urritik abendura salmentak hondoratzea.

2019an ere izan dira aldaketak isurketak neurtzeko sistemekin: irailean jarri zen indarrean RDE azterketa berria, autoen emisioak egiazko zirkulazio egoeretan neurtzeko. Merkatuaren suspertze txiki bat eragin zuen horrek abuztuan.

Eragin mugatua izan dute, berriz, Eusko Jaurlaritzak auto zaharrak txatartegira eraman eta berria erosteko bost milioi euroren laguntzek. Martxotik maiatzera artean 2.233 ibilgailuren erosketa lagundu zuen planak.

Jaurlaritzaren Renove planak salmenten jaitsiera leundu du bere eremuko lurraldeetan. Horrela, merkatua %1,8 txikitu da Gipuzkoan, %3,5 Bizkaian eta %8,7 Araban; Nafarroan, laguntza publikorik gabe, %13,5 txikitu dira.

Dieselaren kuota, txikitzen

2019. urteko salmenten datuak baieztatu du diesel motorren gainbehera. 2015eko irailean zabaldu zenetik Volkswagenek iruzur egin zuela diesel motordun autoen benetako CO2 isurketak ezkutatzeko, zalantza ugari sortu dira motor horien egokitasunaren inguruan. Hainbat hiritan diesel zaharren zirkulazioari jarritako mugek mesfidantza areagotu dute. Ondorioa? Gasolioa erretzen duten autoak nagusi ziren, eta, lau urte eskasetan, merkatuaren laurdena ez dute betetzen orain: saldutako hamarretik sei ziren 2015ean, eta %23,7 izan ziren iaz. Azken urtean, zortzi puntuko kuota galdu dute, salmentak %30 jaitsi ostean.

Kontrako bidean doaz motor alternatiboak. Urtebetean %46 handitu dira auto horien matrikulazioak, eta haien merkatu kuotak %6,8tik %10,7ra egin du jauzi. Auto horietako gehienak hibridoak dira, baina erabat elektrikoak direnen kuota handitu egingo da hurrengo urteetan, modeloen eskaintza ugaritu eta prezioak apaldu ahala.

Edonola ere, gasolina da gaur egun jaun eta jabe: iazko salmentei eutsi die, eta 4,2 puntu handitu du bere merkatu kuota, %65,6 izateraino.

Autogintzaren industria ez dago prest gaur egun saltzen dituen gasolinazko auto guztien kontsumoa ehun kilometroko 4,1 litrokoa baizik izan ez dadin; ezta gasoliozkoen kontsumoa 3,6 litrokoa baino ez izateko. Europako Batasunak ezarritako CO2ari buruzko helburuak betetzeko, ordea, 2021 baino lehen lortu beharko lituzkete kopuru horiek auto ekoizleek, milioika euroren isunak saihesteko.

Izan ere, batasunak finkatu du ekoizleek beren eskaintzetan ezingo dutela gainditu kilometroko 95 gramo CO2ko langa, batez besteko isuriei dagokienez. Kopuru hori gainditzen duen eragileak isunak izango ditu zain, eta ez nolanahikoak: 95 euro gramoko eta kilometroko; hau da, 12.000 milioi euro —industria osoaren egungo katalogoa aintzat hartuta—, Moody’sen kalkuluen arabera. Badira aurreikuspen beltzagoak eta arinagoak, baina kontua da gaur-gaurkoz autogintzaren konpainiei ezinezko izango zitzaiela marka horiek lortzea auto elektrikoak ez baleude. Zero isuriko autoen salmenta da isunei izkin egiteko soluzioa, salgai jarritako autoen batez besteko isuriak jaistekoa, alegia; horregatik, aurtengo lehen egunetik, motor eraginkorreko ibilgailu gehiago —hibridoak batik bat—eta elektriko gehiago salduko dituzte konpainiek, katalogoa aldatu eta eskaintza erakargarriagoak egingo dituztelako.

Iraultza abiarazi nahian

Industriak berak ez du jakinarazi, baina Transport & Environment GKE ekologistak aurreikusi du %10 inguru haziko direla hibrido entxufedunen eta elektrikoen salmentak aurten. Izan ere, Europako Batasunaren isurien araudi berria indarrean dago aurtengo urtarrilaren lehenaz geroztik auto garbienentzat (gutxiengoa). Araudi horrek eskaintza osoari eragingo dio 2021erako.

Azken finean, iraultza txiki bat eragiten ari da CO2 isurien araudi berri hori autogintzan. Ekoizleak beren eskaintzak berraztertzen ari dira, motor handiko auto kutsatzaileak alboratzen hasi beharko baitute. Marka gehienentzat haiek dira errentagarrienak, ordea, eta, hori gutxi balitz bezala, konpainiak inbertsio handiak egin beharko dituzte lehenbailehen motor garbiak garatzeko. Erraza da pentsatzea horrek guztiak ustiapen emaitzetan bere isla eduki dezakeela.

Azken urteetan nagusitu diren merkatuaren joeren ondorio da konpainiek aurrez aurre duten erronka handia. Dieselgate auziak gasolio autoen salmenta hondoratu du, eta dieselak CO2 gutxiago isurtzen du gasolinak baino. Hark izan du hazkunde izugarria azken urteetan, eta CO2 isurien hazkunde are handiagoa egin du SUV ibilgailuen aldeko erosleen hautuak. Handiagoak eta kutsagarriagoak izan arren, SUV eta haren tankerakoak saldu dira gehien.

Gasolina gehi SUV

Horiek horrela, 2013an baino 2,6 gramo CO2 gehiago isurtzen dute autoek kilometroko orain, eta dieselgate auziak 0,25 gramoko hazkundea baizik ez du azaltzen. Gasolinazko motorra gehi SUV autoen ariketak emaitza kezkagarriak utzi ditu ingurumenari begira. Araudi berriak muga jarri nahi die isuriei, eta, bide batez, auto elektrikoei benetako bultzada bat eman.

2018. urtean, batez beste, 120,6 gramo CO2 kilometroko isuri dituzte autoek Europako Batasunean, ACEA ekoizleen elkartearen arabera, (+%1,8 ). Auto salduen erdiak izateko bidean dira SUV motakoak, izan ere. Analistek diote auto konpainiek ez dutela aparteko arazorik izango isurien araudi berria betetzeko 2020. urtean; 2021erako arazo larriak egon daitezke, ordea, eta aurtengoa trantsizioko urte gisa hartuko dute eragileek, hortaz.