Behargin bat hil da arratsalde honetan Sunbillan, kamioi bat egurrez betetzen ari zen bitartean lan-istripua izanda, Foruzaingoak jakinarazi duenez.

Estu hasieran, eta aise amaieran. Foru ogasunen zerga bilketak uste baino itxura hobeagoa eman du 2019. urtean, hainbat hilabetez zenbaki kezkagarriagoak bidaltzen aritu ondoren. Guztira, 15.469,5 milioi euro bildu dituzte Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako foru ogasunek, 2018an baino 488 milioi euro gehiago (+%3,25).

Inoiz zergetan foru ogasunek bildutako kopururik handiena da, eta lehen aldia da bilketak 15.000 milioi euroren langa gainditu duela ere. Gainera, aurretik egindako iragarpenak gainditu egin ditu. Lehen kalkuluen arabera, 15.265 milioi euro bildu behar zituzten; bigarrenean, urriko Finantzen Euskal Kontseiluan, kopuru handiagoa aurreikusi zuten, 15.386 milioi euro. Datu hori zein bestea motz utzi ditu azken bilketak, urte amaiera indartsu bati esker.

Bizkaiak bildu du diru gehien: 7.995,1 milioi euro, Gipuzkoari (960 milioi) eta Arabari (281 milioi) egin behar dizkien egokitzapenak kontuan hartu ondoren; bilketa %3,25 handitu da.

Gipuzkoak, berriz, 5.024,1 milioi euro jaso ditu, 2018an baino %3,9 gehiago.

Arabari dagokionez, 2018an baino 46,2 milioi gehiago jaso ditu (+%1,92). Guztira, 2.450,3 milioi euro izan dira.

Errendimendu hobeagoa eman dute zerga guztiek, sozietate zergak izan ezik. Enpresek beren irabazietatik ordaintzen duten zerga horren bilketa 200 milioitik gora jaitsi da, ia %14. Guztira, 1.272 miloi eman ditu zerga horrek, bilketa osoaren %8,2 baizik ez. Krisiak asko apaldu zuen zerga horren bilketa. Horrela, 2007an, 2.000 milioitik gora eman zituen zerga horrek, bilketa osoaren %15,8. Ondorengo urteetan, enpresa askok galerak izan zituzten, eta bilketak 2016an jo zuen behea: 913 milioi baizik ez, bilketaren %7,7.

Erreformaren eragina

2018an aspaldiko urterik emankorrena izan zuen enpresen irabazien zergak, 1.476 milioi eman baitzituen, guztiaren ia %10era iritsita. Beherakadaren arrazoien artean dago 2017ko azaroan EAJk, PSE-EEk eta PPk hitzartutako zerga erreforma. Haren ondorioz, 2018an ordainketa batzuk aurreratu egin behar zituzten enpresek, eta horrek bilketa kopuru ezohiko bat handitu zuen —+%33 2017tik 2018ra—. Baina erreformaren mamia zerga jaitsiera orokor bat zen, bultzatzaileen arabera, enpresen lehiakortasuna handitzeko: enpresa txikiei %24tik %20ra txikitu diete tasa nominala, eta enpresa handiei, berriz, %28tik %24ra. 2019 trantsizio urtea izan da jaitsiera horretan, %22 eta %26 ordaindu baitute, hurrenez hurren. 2020ko aitorpenetan antzemango da erabat erreforma. Ogasunen kaltea txikitzeko, gutxieneko tasa igo zituen erreformak, eta hobari batzuk murriztu.

Zerga bilketa gehigarriaren zati handi bat zorra aldez aurrez kitatzeko baliatu dute erakundeek. Horrela, Jaurlaritzak 600 milioi euro itzuli zizkien hartzekodunei, 2019ko abenduan.

Pentsiodunen sariak %0,9 handitu ondoren, langile publikoen soldatak %2 igo ditu Espainiako gobernu berriak. Printzipioz, neurriak bere menpeko administrazioko langileen soldatei soilik eragin beharko balie ere, krisia hasi zenetik zer egin inposatu die beste administrazioei. Kontu publikoak orekatu behar zirela arrazoituta, sei urtez ez zuten soldata igoerarik izan. Aurten halakorik egon ala ez, kontua da Eusko Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak ere kopuru horretan handituko dizkietela soldatak beren langileei —70.000 Eusko Jaurlaritzak, 30.000 Nafarroako Gobernuak—.

Iaz berdin jokatu zuten Gasteizko eta Iruñeko gobernuek, eta Madrilek egindakoa egin zuten haiek ere. Soldatak %2,25 handitu zizkieten beren langileei urte hasieran, eta gero beste %0,25 uztailetik aurrera.

Aurten ere gerta liteke urtean zehar beste ordainketa bat jasotzea langile publikoek. Izan ere, Pedro Sanchezen gobernua betetzen ari da Mariano Rajoyren gobernuak Espainiako sindikatu nagusiekin 2019rako eta 2020rako hitzartutakoa. Itun horrek zioen 2019an ekonomia %2,1 haziz gero, soldata 0,20 puntu gehiago handituko zietela funtzionarioei eta igoera gehigarria %1ra irits zitekeela %2,5 handituz gero. Madrilen aurreikuspena da %2,1 haziko dela, baina hortik behera geratuko dela diote beste iragarle batzuek.

Ahal izanez gero, urtarrilean

Madrilgo gobernuaren erabakia Jaurlaritzak hartutakotik bereizi zuen atzo Josu Erkorekak. Jaurlaritzak azaroan esan zien bere administrazioko sindikatuei soldatak %2 handitzeko asmoa zuela, eta kopuru hori jarri zuen 2020rako aurrekontuetan. «Lehenbailehen» jarri nahi dute indarrean: «Aukera izanez gero, urtarrileko soldatarekin; bestela, otsailean, baina prozesua martxan dago». Igoera murritzegia dela ziurtatu dute sindikatuek, ez duelako berreskuratzen galdutako erosahalmena.

Batasun irudia eman zuten atzo Hego Euskal Herriko pentsiodunek, greba orokorrerako deialdia denek babesten dutela erakusteko. Bilboko udaletxearen aurrean eginiko elkarretaratzean, Bizkaiko herrietako batzarretako ordezkariez gain, Gipuzkoako, Arabako eta Nafarroakoak egon ziren. Adierazi zuten pentsio duinak defendatuko dituztela «agintzen duenak agintzen duela», eta nabarmendu «mobilizatzeko duten ahalmena» dela euren helburuak lortzeko bermerik handiena.

Pentsiodunek Bilboko udaletxearen aurrean egin zuten agerraldia, baina aurreko espaloian. Haien asmoa zen udaletxeko eskaileretan egitea, ohi duten moduan, baina udaltzainek ez zieten utzi. Hilaren 30ari begira, jakinarazi zuten lau manifestazio antolatu dituztela: Donostian, Gasteizen, Iruñean eta Bilbon. Eguerdiko hamabietan izango dira, eta Euskal Herriko Gutun Sozialeko kide diren beste kolektiboekin bat egingo dute ibilbidean. Herrietan ere egingo dituzte manifestazioak, arratsaldean. Bezperan, urtarrilaren 29an, lapiko jotze zaratatsuak egingo dituzte herri guztietan, 21:00etatik 21:15era.

Pentsiodunek atzo emandako batasun irudiarekin erantzun nahi izan zioten greba «indargabetzeko» saioei. Eta hala ari dira mobilizazioa babesten duten beste eragileak, Garbiñe Aranburu LABeko idazkari nagusiaren arabera. Donostian atzo eginiko agerraldi batean azpimarratu zuen «kapitalaren interesak defendatzen» ari diren alderdi eta sindikatuen jarreren atzean «urduritasuna eta ezinegona» daudela. «Bide onean goazela pentsatzera eramaten gaitu horrek». Aranburuk uste du mobilizazioa «arrakastatsua» izango dela. 1.200 enpresatako langile batzordeek bat egin izanak eta Hego Euskal Herriko herri eta auzoetan 171 batzorde osatu izanak erakusten du deialdiak «ilusioa» piztu duela. Lantalde horien «aniztasuna» azpimarratu du: «Langileak, pentsiodunak, ikasleak, emakumeak, migratzaileak… Langile klasearen batasuna gertatzen ari da. Eskuz esku ari gara lanean».

Mugarri bat

Kazetarien galderei erantzunez, Aranburuk salatu zuen Iñigo Urkullu Eusko Jaurlaritzako lehendakariak «gehiengo sindikal eta sozialari» dion «mespretxua», grebako deitzaileekin biltzea baztertu duelako. Ahal Dugu-k mobilizazioa ez babesteko hartutako erabakiari buruz, berriz, adierazi zuen EAJren «logika neoliberalean txertatzea edo urtzea» erabaki duela alderdi horrek. Hilaren 30eko greba orokorra elkarlan dinamika baten emaitza dela azpimarratu zuen LABeko buruzagiak. «Mobilizazio sozial oso indartsu baten ostean iritsi gara hona, eta borroka ezberdinak bat eginez. Greba honek mugarri berri bat izan nahi du langile borrokan».

2019ko diru-bilketan marka berria egin du EAEk 15.469,2 milioi eurora iritsita, aurreko urtean baino % 3,2 gehiago.

PPren gobernuak 2018ko martxoan sektore publikoko sindikatu nagusiekin (CCOO, UGT eta CSIF) sinatutako hiru urterako akordioan hitzartuta zegoen igoera.

Iberdrola eta Petronor zigortu dituzte, amiantoak langile bati eragindako kalteagatik. Enpresek 324.540 euro ordainduko diote. 2020ko urtarrilaren 21a.

Giroa berotzen ari da. Geroz eta nabarmenago egiten ari da hilaren 30eko greba orokorraren aldekoen eta aurkakoen arteko aldea. Deitzaileek euren haserrea agertu dute Iñigo Urkullu Eusko Jaurlaritzako lehendakariak eta beste eragile batzuek eginiko kritikengatik. Pentsiodunak mintzatu dira gogorren. Jon Fano Bizkaiko mugimenduko bozeramailearen arabera, «justifikaezinak, nagusikeriazkoak eta sektarioak» dira Urkulluren hitzak. ELA sindikatuko idazkari nagusi Mitxel Lakuntza, berriz, Ahal Dugu-ri mintzatu zaio. Leporatu dio «bere sorrerako printzipioei uko egitea».

Ahal Dugu-k bere erabakia «errespetatzeko» eskatu du; Andeka Larrea komunikazio idazkariak azaldu du aldarrikapenekin bat datozela —militanteei parte hartzeko askatasuna eman diete—, baina uste dutela ez dela «garairik egokiena» horretarako, eskaera horiek Espainiako gobernu berriak «konpontzeko bidean» jarri dituelako, eta horietako batzuk jasotzen direlako Jaurlaritzarekin eginiko aurrekontu akordioan.

Pentsiodunek ez dute berdin pentsatzen. Astelehenero legez, Bilboko udaletxearen aurrean mobilizatu ziren atzo, eta Espainiako Gobernuak pentsioak %0,9 igotzeko erabakia «barregarritzat» jo zuten. «Tontotzat hartzen gaituzte igoera horrekin pentsio guztien erosteko ahalmena bermatzen dela esanda». Urkulluk ostiralean esandakoak ere gogoratu zituzten, eta «gezurretan» aritzea leporatu zioten. «Guztiz faltsua da [Jaurlaritzak] eskumenik ez duela pentsioen inguruan, diru sarrerak bermatzeko errentaren bidez osatzen baititu pentsiorik txikienak». Lehendakariari egotzi zioten «enpresari handiekin eta bankariekin» bat egitea, eta «gizartearen gehiengoari —langileei eta pentsiodunei—» bizkarra ematea. Ohartarazi zuten «instituzioetan inkrustatuta» dauden eragileek «neurriz kanpoko kanpaina» bat abiatu dutela grebaren aurka.

1.200 batzorderen babesa

Dagoeneko 1.200 enpresatako langile batzordeek egin dute bat deialdiarekin, ELAk jakinarazi duenez; Lakuntzaren arabera, enpresa handi batzuetan CCOOko eta UGTko kideen babesa ere jaso dute. «Oso zaila da aurka egotea».

ELAko buruzagia «kezkatuta» agertu da Ahal Dugu-koen jarrerarekin. «Alderdi sistemikoak asimilatuak» izaten ari direla uste du. Jaurlaritzaren aurrekontuak babestearen truke «ezer gutxi» lortu dutela azpimarratu du, eta Espainiako Gobernua osatzeko akordioaz, ez duela «konpromiso zehatzik zein espliziturik».

Urkulluk gehiengo sindikaleko ordezkariekin biltzeko eskaerari uko egin izana ere kritikatu du: «Maila demokratiko eskasa erakusten du. Gizarte honen zati batengandik geroz eta urrutiago dago. Ez du arazorik patronalaren bozeramaile lanak egiteko. Arrazoia ematen diotenekin hitz egiten du».

Ezkerreko bloke sendo batekin amesten dutenek ziztada mingarri bat sentitu zuten iragan astean Lander Martinezek jakinarazi zuenean urtarrilaren 30ean ez duela grebarik egingo. EAEko Ahal Dugu-ko idazkari nagusiak uste du deialdia «bozetara begira» egon daitekeela Araba, Bizkai eta Gipuzkoan —eta bere alderdiak Jaurlaritzaren aurrekontuak babestu berri ditu—, eta ez diola konfiantza tarterik ematen Espainian sortu berri den gobernuari —nahiz eta Pablo Iglesias presidenteordeak, kargua hartzean, berariaz eskatu zuen presio sozialari eusteko—. Martinezek adierazpenok egin zituenetik, haren alderdiko hainbat kidek errepikatu dute tesi bera: greba ez dela lan eremukoa, baizik eta «politikoa eta soziala»; eta aldi berean, eragileen arteko hausturak nabarmentzeko ahalegin mediatikoak ugaritu dira.

Greba deialdia deslegitimatzeko erabiltzen ari dira haren izaera politiko eta soziala. Bitxia da, batetik, azken bi urteetan mugimendu feministak egindako lanuzteek erakutsi dutelako grebaren kontzeptua birpentsatu behar dela, enpleguaz haragoko lan eremuak jorratzeko edo enplegu bat eduki ezin dutenen errealitateak islatzeko; eta bestetik, ezkerrak xede duelako herritarrek politikotzat duten esparrua zabaltzea, gatazka sozial eta ekonomikoak politizatzea.

Hala txertatu dituzte deitzaileek «bizitza duinak» grebaren leloan. Deialdiaren aurkakoek argudiatu dute EAEko langabezia tasa «apala» izatea —Espainiarekin alderatuta— edota soldaten batezbestekoa gutxieneko saritik gora egotea; bada, bizitza duinak ardatz hartzeak gogora dakar adierazle ekonomiko horiek ez dutela beti bizitza bizigarriagoa egiten: enplegua edukitzeak ez du pobreziatik salbuesten, eta gutxieneko soldata ez da nahikoa aterpe bat edukitzeko, alokairuko prezioei erreparatuz gero, adibidez. Urtea hasi zenetik bi etxegabe hil dira; gizartean normalizatuta dauden segurtasunik ezaren eta pobreziaren neurria ematen du horrek, eta bizitza duinen aldarriaren premia islatzen.

Bitxia da, era berean, euskal gehiengo sindikala deslegitimatzeko asmoz azpimarratzea sindikatuen artean ez dagoela adostasunik deialdian, baina ahaztea zer jarrera izan duten greba babestu ez duten sindikatu nagusiek Espainiako lan erreformetan. Eta bitxia da alboratzea deitzaileak ez direla soilik sindikatuak, eragile sozial ugari ari dela greba sustatzen. Deialdiaz luze eztabaida daiteke, baina bidezkoa da aitortzea badagoela ahalegin bat ezkerreko indarren blokea zabaltzeko, klase borroka birdefinitzeko, erradikaltasun integralago bat jorratzeko, eta, neoliberalismoak bizitzaren eremu guztiak blaitzen dituen garaiotan, diskurtso kontrahegemoniko bat eraikitzeko. Abagune horretan, ez du ematen estrategikoa denik ezkerretik ezkerra desmobilizatzeko dei aktiboa egitea.

Desberdintasunak amaiarazteko beste urte galdu bat izan da 2019a. Munduko aberatsenen eta pobreenen arteko arrakalak bere horretan jarraitzen du. Gaur egun, mila milioi dolar baino gehiago dituzten 2.153 lagunek 4.600 milioi txiroenek bezainbesteko aberastasuna dute. Hots, %60 pobreenen aberastasuna sartzen da %0,00000027 aberatsenen etxe, kontu korronte eta akzioetan.

Urtero, planetako handikiak Davosko Munduko Ekonomia Foroan bildu bezperan, Oxfamek gogorarazi nahi izaten die aberastasunaren banaketa munduaren arazo nagusietako bat dela, eta haien erantzukizuna dela arrakala handi hori ixtea.

Suitzako haran elurtuan izango da Amitabh Behar Oxfam Internationaleko kontseilari ordezkaria, eta haren ahotik entzun beharko dituzte ziur aski entzun nahiko ez dituzten hitzak. Izan ere, gobernuz kanpoko erakunde horretako buruak argi esango die ez direla nahikoa egiten ari. «Aberatsen eta txiroen arteko arrakala ezin da konpondu desberdintasuna amaituko duten politika zehatzak indarrean jarri gabe, eta oso gobernu gutxik dute horretarako konpromisoa», azaldu du Oxfamek atzo zabaldutako txostenean.

Emakumeen bazterketa

Desberdintasunari jaramon ez egitea haien kalterako izan daitekeela ohartaraziko die Beharrek Davosen bildutakoei, matxinadak eragiten dituen arazo bat baita. «Geure ekonomia hautsiak mila milioidunen eta enpresa handien patrikak betetzen ari dira, gizon eta emakume xeheen kalterako. Hortaz, ez da harritzekoa jendea auzitan jartzen hastea mila milioidunek existitu beharko ote luketen».

Zaintzeko garaia du izena txostenak, aurten Oxfamek bereziki erreparatu baitio emakumeen egoerari, eta adjektibo argi bat erabiltzen du gaur egungo ekonomia izendatzeko: sexista. «Ekonomia sexistak ahalbidetzen du elite aberats batek ondasun izugarriak pilatzea jende xehearen lepotik, eta, bereziki, emakume eta neska txiroen lepotik».

Bi datu nabarmendu ditu baieztapen hori egiteko. Lehenik, munduko 22 gizon aberatsenek Afrikako emakume guztiek baino aberastasun gehiago dute.

Bigarrenik, emakumeek eta gizonek egunero 12.500 milioi ordu egiten dituzte ordaindu gabeko zaintza lanetan. «Urtean, horrek esan nahi du gutxienez 10,8 bilioi euroren ekarpena egiten diotela munduko ekonomiari, munduko teknologia industriaren ekarpena halako hiru.

«Emakumeek eta neskek ateratzen diote etekin gutxien gaurko sistema ekonomikoari. Milioika ordu behar dituzte janaria egiteko, garbitzeko eta haurrak eta zaharrak zaintzeko. Ordaindu gabeko lana da geure ekonomien gurpilak biraka mantentzen dituen ezkutuko motorra. Hezkuntzarako, bizimodu duin bat aurrera ateratzeko eta gizarteak nola antolatu behar duen esateko denbora gutxi duten emakumeek gidatzen dute, eta, ondorioz, ekonomiaren behealdean harrapatuta daude», azaldu du Beharrek. Adierazpen horiek datu batekin osatu ditu Oxfameko buruak: lan egiteko adinean dauden emakumeen %42k ezin dute etxetik kanpo lan egin zaintza lanak dituztelako —%6 gizonen artean—.

Munduko biztanleria aldi berean handitzen eta zahartzen ari denez, zaintzaren zama handitu egingo dela ohartarazi du Oxfamek. 2030erako, 2.300 milioi lagunek beharko dute arta, 2015ean baino 200 milioi gehiagok. Klima aldaketak okertu egin dezake «zaintzaren krisi globala» deitutakoa: 2025erako, 2.400 milioi lagun biziko dira ur eskaseko lurraldeetan, eta emakumeek eta neskek distantzia handiagoa ibili beharko dute ura biltzeko.

Gobernuei eskaera

Oxfamek argi du nork sortu duen desberdintasunen krisia, eta nork konpondu behar duen: gobernuek. «Bermatu behar dute enpresek eta gizabanako aberatsek dagozkien zergak ordaintzen dituztela, eta inbertsioak handitu behar dituzte zerbitzu publikoetan eta azpiegituretan».

Beste eskaera bat ere egin die: legeak egin behar dituzte emakumeek eta neskek egiten duten zaintza lan eskerga murrizteko, eta ziurtatu behar dute lan horien truke soldata jasotzen dutela. Azken finean, «gure gizarteetako lanik inportanteenetako batzuk egiten dituzte: zaindu egiten dituzte geure gurasoak, seme-alabak eta zaurgarrienak».

Proposamen zehatz bat ere egin du Oxfamek. Aberatsenek beren ondasunen gaineko zerga 0,5 puntu handituz gero datozen hamar urteotan, nahiko diru legoke 117 milioi lanpostu sortzeko zaharren eta haurren zaintzan, hezkuntzan eta osasunean.