Hilaren 30eko greba orokorraren deitzaileek Eusko Jaurlaritzako eta Nafarroako Gobernuko lehendakarien erantzunak nahi zituzten, eta lortu dituzte. Iñigo Urkullu mintzatu da irmoenik: mobilizazioaren aurka azaldu da, eta adierazi du deitzaileekin biltzea ez zaiola beharrezkoa iruditzen. Maria Txibitek, ordea, baiezkoa eman dio sindikatuekin hitz egiteari —hilaren 27an bilduko dira—, baina kortesia keinu gisa, bere alderdia mobilizazioaren aurka azaldu baita.

Euskal Herriko Eskubide Sozialen Gutunak deitu du grebara. ELA eta LAB sindikatuek eman zuten bi lehendakarien erantzunen berri, atzo eguerdian; ordu batzuk geroago, albiste agentzia batek zabaldu zituen Urkulluren erantzunaren edukiak. Batzuk eta besteak gutunen bidez komunikatu dira, bai biltzeko gonbidapenak egiteko, bai erantzunetan.

Grebaren deitzaileek hainbat eragile interpelatu dituzte azken egunetan, eta Ahal Dugu-ko idazkari nagusi Lander Martinez eta UGT eta CCOOko buruak aurka azaldu dira, besteak beste. Lehendakariei eta patronaletako elkarteei ere zuzendu dizkiete mezuak, oso gutxitan mintzatu baitira mobilizazioari buruz.

Hori zen Urkulluren kasua, eta, bere erantzunean, beste batzuetan esandakoa berretsi du: alegia, bere gobernuak ez duela eskumenik grebarako aldarri diren alorretan, Espainiako Gobernuarenak direla. Horrekin batera, Urkulluk azpimarratu du greba orokorrak, «egiazki», ekonomiaren eta herritarren bizitzaren bilakaera normalari kaltea baino ez diola eragingo. Horiek hala, grebaren inguruan «hausnarketa kritiko bat» egiteko eskatu die sindikatuei. Bilerari uko egiteko zergatia ere eman du: sindikatuek deialdia dagoeneko aurkeztu dutela eta ez duela uste elkartzeak ezer konponduko duenik.

ELA eta LABen arabera, Urkulluk haiekin ez biltzeko erabakiarekin «beste behin» agerian utzi du «noren alboan» dagoen. «Prekaritatea bultzatzen ari den patronalarekin batera dago gune askotan; patronalari alfonbra gorria jartzen dio, baina ez du bildu nahi prekaritatea eta pobrezia amaitzeko proposamenak egiten dituen gehiengo sindikalarekin eta sozialarekin». Grebaren aurka egotea zilegi dela onartu dute, baina iritzi diote Urkulluren jarrera kontraesanezkoa dela. «Lehendakariak goraipatu egin ohi du elkarrizketa, baina halakorik ez da gauzatzen politika publikoen aldaketa eskatzen dugun eragile sozialekin».

«Kontraesanak»

Urkulluk erantzun egin die greba deialdiaren aldarrikapenei. Pentsioen sistema publikoari buruz, berretsi du Madrilgo gobernuaren eskumen esklusiboa dela eta horri buruz eztabaidatzeko esparrua Espainiako Kongresua dela. Horrekin lotuta, adierazi du bere gobernuak «behin eta berriz» eskatu diola Madrili Gizarte Segurantzaren kudeaketa ekonomikoaren transferentzia, Gernikako Estatutuan jasotzen den moduan, baina «ezinezkoa» izan dela hori. «Eskatzen jarraituko dugu».

Lan baldintzei buruz, adierazi du hori ere «hein handi batean» Espainian adosten den legediaren menpe dagoela. PPren gobernuaren lan erreformaz, berriz, esan du Jaurlaritza eta hura osatzen duten alderdiak ez dutela babesten, eta hori indargabetzea Kongresuari dagokiola. Lan harremanetako euskal esparruaz, berriz, zehaztu du bera horren alde azaldu dela «behin eta berriz», eta«antzeko foroei» uko egitea leporatu die ELA eta LABi —Elkarrizketa Sozialaren Mahaiari eta Lan Harremanen Kontseiluari, adibidez—; Urkullurentzat, «kontraesan» bat da hori.

Menpekotasun politikez, adierazi du oinarrizko araudia Madrilgo parlamentuak zehazten duela, eta Eusko Jaurlaritzak alor horretan egin duena «ingurukoek» egin dutenaren gainetik dagoela. Eta etxebizitza eskubideaz, Urkulluk gogorarazi die eskubide subjektibo gisa onartu zutela bere gobernua sostengatzen duten bi alderdiek.

Lehengo lepotik burua. Hala hasi dute urtea hainbat enpresatan, lan hitzarmenen negoziazioak direla eta. Urte hasieran, ugaritzen ari dira 2019ko azken hilabeteetan abiatutako mobilizazioak, eta, horiekin batera, akordio batzuk ere izan dira. Herenegun, Arabako Elecnor enpresako langileek — Movistar telefono konpainiaren gailuak instalatzeaz eta mantentzeaz arduratzen dira— lortu zuten hitzarmena berritzea, 38 egun iraun zuen greba mugagabe baten ostean. Atzo, Bizkaiko Roxallen lortu zuten akordioa. Beste enpresa batzuetan ere iragarri dituzte mobilizazioak.

ROXALL

Roxalleko langileek greba mugagabe batekin hasi zuten urtea, eta zuzendaritzak enpresa ituna sinatzea lortu dute aste honetan. Farmazia alorreko enpresa bat da Roxall, eta Zamudioko parke teknologikoan dago (Bizkaia). Beharginek —ehun inguru; ELAren arabera, «nahiko gazteak eta prekarioak»— abenduan hasi zituzten mobilizazioak, bederatzi eguneko greba egin zuten urte amaieran, eta urtarrilean greba mugagabea abiatu zuten; sindikatuak azaldu duenez, «hori ikusirik» erabaki zuen enpresak negoziatzea. ELAk salatu du aurretik ez zuela saiorik egin; are gehiago, azpimarratu du «mespretxuz» jokatu zuela langileekin eta langile batzordearekin.

ELAk Roxalleko grebalariak zoriondu ditu, eta lanuzteen garrantzia azpimarratu: «Agerian utzi dute borroka antolaketak eta grebak direla prekaritatearen kontrako tresna nagusiak, enplegu duinak lortzeko eta merezi dituzten lan baldintzak lortzeko».

Batzordeak eta zuzendaritzak sinatutako hitzarmenak ultraaktibitate mugatua eta inaplikazio klausulak jasotzen ditu, enpresak bere kabuz ituna aplikatzeari utz ez diezaion. Beraz, lan erreformaren ondoriorik kaltegarrienak itunetik kanpo geratu dira.

Edukiei dagokienez, besteak beste, adostu dituzte soldaten igoerak —1.500 euro+KPIa aurten, eta 1.800 euro+KPIa 2021erako—, urteko lanaldiaren murrizketa —hamazazpi ordu—, antzinatasun plusa, bekadunen eta praktiketako kontratuen erabilera mugatzea, udan lanaldi jarraitua ezartzea eta ostiral arratsaldean lanik ez egitea. Soldata taula berriak ere adostu dituzte hitzarmen berrian, kimikaren sektoreko Espainiako ituna gaindituz.

FRONERI

Greban daude Araiako (Araba) Froneri enpresako langileak, lan estrukturalak kanpora ateratzen ari direla salatzeko. Fronerik —lehen Miko zenak— izozkiak egiten ditu; Araiako plantan laurehun behargin inguru ditu. Asteazkenean hasi zuten greba, eta gutxienez datorren asteazkenera arte iraungo du. Zuzendaritza lan harremanen eredu «basati eta jasanezin» bat «inposatzen» ari dela salatu dute, Araiako planta «hustu» eta produkzioa beste lantegi batzuetara eramateko. «Ustezko berregituraketa» horren atzean «lan batzuk kanpora ateratzeko kasu argi bat» dagoela dio ELAk. «Lana murriztu da, eta Araian produzitzen zenaren zati bat kanpora atera».

Orain dela hilabete batzuk zuzendaritza berriak enpresa berregituratzeko asmoa agertu zuen. Orduan azaldu zutenez, aldaketa ez zien kalterik egingo Araiako langileei, baina errealitatea «oso bestelakoa» da, ELAk salatu duenez. Laurehun langileetatik heren bat inguru kontratu finko eteneko langileak dira; alegia, urtean garai jakin batzuetan baino ez dute lanik egiten. ELAk salatu duenez, urte hasieran aldi baterako langileen enpresa bat kontratatu du zuzendaritzak, behargin horien lana egiteko.

2018an ere mobilizatu ziren, hitzarmena berritzeko, eta, ELAk gogoratu duenez, akordio «on» bat lortu zuten; besteak beste, soldata igoerak eta lan erreformaren kontrako klausulak sinatu zituzten. Orain, enpresari exijitu diote langile batzordea eta legea errespetatzeko. «Orain arte, ordea, fede txarrez jokatu du, lan hitzarmenean akordatutako konpromisoak eta askatasun sindikala urratuz». ELAk azaldu duenez, langileen esku jarriko ditu bere «baliabide guztiak».

Araiako lantegia Mikorena izan zen, 2003. urtean desagertu zen arte. Egun, Fronerirena da; Nestle eta R&R konpainien arteko akordio batetik sortu zen enpresa hori.

MICHELIN

Gurpilak ekoizten dituen Michelin enpresaren Gasteizko lantegian —zuzenean kontratutako 3.500 langile— ere iragarri dituzte mobilizazioak, baina oraindik ez dituzte zehaztu. Lasarte-Oriakoan (Gipuzkoa) —550 langile—, berriz, hasiak dituzte: ordubeteko lanuzteak egingo dituzte urtarrileko lau egunetan, eta egun osokoak otsaileko bitan. Zuzendaritzak %2,5eko soldata igoera proposatu du, baina atzoko bileran %0,5era jaitsi zuen, sindikatuek salatu dutenez. Zuzendaritzaren «azken eskaintza» litzateke hori. Langileen ordezkariek beste hainbat eskaera egin dituzte: besteak beste, enpresak atzera egitea lanegun kopurua gehitzeko asmoan, eta neurriak jasotzea behin-behineko langileen jarraitutasuna bermatzeko, errelebo kontratuetarako eta lan kontratu mugagabeetarako. «Enplegurako bermerik gabe, ez da akordiorik egongo», ohartarazi dute.

Sare pelagikoak erabiltzen dituzten Kantauri itsasoko arrantzaleek, Lapurdikoek eta Frantziakoek alegia, apirilaren 15ean ekingo diote aurten antxoaren arrantzari. Azken urteetan baino sei aste lehenago da hori. Data aurreratze hori onartzearen truke, teknika tradizionalak erabiltzen dituzten arrantzaleek —Bizkaikoek, Gipuzkoakoek eta Espainiakoek—, kuota txikiagoa utziko dute pelagikoak erabiltzen dituztenen esku. Orain arte, %5 ematen zieten; aurten, berriz, %3. Espainiako eta Frantziako gobernuek akordio hori berrestea falta da, baina ez dirudi hori traba izango denik.

Antxoaren kosterak joko arau berriak izango ditu aurten. 2009az geroztik Bilboko Itun delakoak arautzen zuen teknika tradizionalak eta sare pelagikoak erabiltzen dituztenen arteko harremana. Itun hori, baina, aurten bukatu da, eta Lapurdiko eta Frantziako arrantzaleek baldintza berriak eskatu zituzten. Iragan asteartean bildu ziren bi aldeak, Getarian (Gipuzkoa), eta hasieran ez zuten eman akordioaren xehetasunen berri, baina dagoeneko jakinak dira, eta aldaketa sakonak badaude.

Teknika tradizionalak erabiltzen dituzten arrantzaleak azken urteetako egun berean hasiko dira: martxoaren 1ean, eta kilo gehiago arrantzatu ahal izango dituzte. Aurreko urteetan 1.700 tona ematen zizkieten Lapurdi eta Frantziako ontziei, guztiaren %5. Aurten, berriz, milioi bat kilo inguru emango dizkiete bakarrik. Trukean, pelagikoen erabiltzaileak lehenago hasi ahalko dira, eta euren antxoarentzako prezio hobea lortu. Azken hamar urteetan, ekainaren 1ean hasi izan dira, eta ontzien jabeak kexu ziren ordurako prezioa nahiko txikia zelako. Kosterak aurrera egin ahala, prezioak behera egiten du.

Bilboko Itunaren oinarria zen bi teknikak erabiltzen dituzten arrantzaleek itsasoan ez elkar topatzea, eta, datak aldatu diren arren, litekeena da aurten ere ez topo egitea. Izan ere, azken urteetan teknika tradizionalak erabiltzen dituzten arrantzaleek epea baino askoz lehenago bete izan dute kuota —29.770 tona arrantzatu ditzakete guztira, eta bitan banatzen dute: %90 urteko lehen seihilekoan, eta beste %10 bigarrenean—. Iaz, esaterako, neurriak hartu behar izan zituzten kostera goizegi ez amaitzeko. Apiril amaieran, astean lau egunez bakarrik irten ziren itsasora, eta maiatzean, hirutan. Lonjako batez besteko prezioa 1,80 euro izan zen, baina antxoa gehien sartu zen egunetan 0,30 zentimoraino jaitsi zen.

Sasoiko lehen kostera da martxokoa, eta antxoatara irtengo diren Euskal Herriko ontzi gehienak Gipuzkoakoak dira, berrogei inguru. Bizkaikoak bederatzi dira, eta Lapurdikoak, dozena bat. Euskal portuetan, dena den, askoz ontzi gehiago ibiltzen dira. Iaz, esaterako, 65en bat ontzik deskargatu zuten Ondarroan, espainiarrak eta galiziarrak barne.

La Denominación de Origen Getariako Txakolina ha presentado este viernes los datos de la producción de la cosecha 2019 de txakoli de 3,1 millones de botellas.

Urtarrilaren 30eko greba sustatu eta deitu duen Euskal Herriko Eskubide Sozialen Gutunaren ordezkariekin biltzeari uko egin dio Iñigo Urkullu lehendakariak.

Bizkaiko kiroldegietan greba eten dute, patronalaren eskaintza baten ostean.ELAk langileen batzarra egingo du patronalak egindako eskaintza eztabaidatzeko.

Prestaekin 2020, doaneko prestakuntza zure enpresa proiektua hazteko

Donostian egun osoko jardunaldia antolatu du ekintzailetza eraldatzailea bultzatzen duen KoopFabrika programak, urtarrilaren 24an. Baserriguneetako zein hiriko esperientziak eta ahotsak jasoko dituzte Udal Liburutegiko sotoan, San Jeronimo kalean.

Azaroak 11 euskal baserritarren egutegietan gorriz markaturiko eguna da. San Martin egunez, urtean zehar lodituriko txerria hiltzen da. Festa eta oturuntza egun gisa ageri da iruditerian, ganbaran lehortu eta onduko diren txerrikien miran. Txerri hiltegietan egunero da San Martin, tradizioaren xarmatik urrun, baina haietan ere oturuntza giroa dute azken urte luzean. «Urte bukaeran ezarri duten prezioa azken 30 urteetako handiena da. 2018ko abendutik 2019kora %44 igo da txerri haragiaren batez besteko prezioa hiltegian». Diagnosia Igor Acerorena da, Eroskiren haragi arloko arduradun komertzialarena, eta datu hotzetan kuantifikatu du txerri haztegien eta hiltegien aro oparoa.

Baina zein da San Martinen pagotxa elikatzen duen bazka? Izurri afrikarra delako gaitza, 2018ko udazkenean aurkitu zutenetik Txinako txerri ekoizpena %40 murriztera behartu duena. Eta horiek txerri asko dira. Izan ere, munduko txerrien erdiak Txinan hazten eta kontsumitzen dira —gizakien populazioaren %18 bizi da han—, eta, barne ekoizpen gabezia hori asetzeko, mugez harago begira jarri da, Europatik hasita, eta nazioarteko merkatuetako prezioa handitu du. «Txina munduko txerriki guztia eramaten ari da; sekulako mugimendua dago merkatuetan». Iñaki Aduriz Uvesco taldeko —Super BM eta Super Amara— haragi produktuen arduradun nagusia da, eta badaki zertaz mintzo den, 31 urteko esperientzia baitu sektorean. «Egoera oso ona da haztegientzat. Eskaera igoera lehengaiaren prezioan nabaritu da — %50 inguru igo dela esango nuke—, eta ekoizpenean ere bai. Prezioari dagokienez, txuletan nabaritu da, saiheskian… Alor guztietan, baina batez ere produktu industrialetan», zehaztu du. Inguruko hiltegi handiena Lleidakoa da (Katalunia), eta hark zehazten du astero banatzaileek zenbat ordaindu behar duten txerri haragi kilo bakoitzeko —bizirik pisatzen dute—. 2019 urtean, kiloko 1,04 eurotik 1,49rainoko gorako bidea egin du prezioak.

Besteak beste, Katalunian erosten du lehengaia Embutidos Arbizu enpresak, baina baita Nafarroan bertan eta Teruelen (Espainia) ere. Arbizuri (Nafarroa) hain ospe handia eman dioten txistorren ekoizleetako bat da. Astero hamabi eta hamalau tona txistor eta hirugihar ekoizten dituzte, eta negu partean hogei tonaraino iritsi dira. Ainara Goikoetxea enpresako ordezkarietako bat da, eta arduratuta dago egoerarekin. «Prezioa goraka doa etengabe; astero bost edo hamar zentimo igotzen da. Guk erosten ditugun txerri atalak, gainera, gehiago garestitzen ari dira. Guretzat hori da okerrena, oso zaila delako igoera azken produktuaren salneurrian sartzea, eta gure irabazi tartean eragiten digu; estutu egin behar dugu». Ardura logikoa da; 1960ko hamarkadan sorturiko enpresa bat da, eta, aurretik lehengaiaren prezio igoera handi puntualak izan dituzten arren, ez dute ezagutu hain luzaroan iraun duen «goraldirik».

Dendetan, oraingoz gutxi

Txina eta hiltegiak urrun gelditzen zaizkio kaleko kontsumitzaileari. Saltokietan, baina, igoerak ez du hainbesteko islarik izan, oraingoz. «Gehiago igoko zela uste nuen; guri banatzaileak prezioa antzera mantendu digu. %20 igoko zen, agian gutxiago. Guk iaz txerri txuleta kiloa 6,20 euroan genuen, eta orain, 6,50ean. Igoera hori, gainera, abenduan iritsi da. Txerriki landua, adibidez, oraindik ez dugu igo. Baina garai txarragoak etorriko direla uste dut». Iragarpena Olga Gonzalezena da, Albizu harategiko mostradoretik egina, Eibarko Ubitxa auzoan (Gipuzkoa). 34 urteko esperientziaren ahotsa da. «Guk gutxi igo dugu; auzo batean egiten dugu lan, eta kalitate bereko generoa izan arren, ezin duzu prezioa herriko erdigunean bezala igo»

Gonzalezen hitzak bere egin dituzte Acerok eta Adurizek, saltoki handietan ere txerri freskoaren prezioa ez baita hainbeste garestitu. Acero: «Salmenta prezioek ez dute gorakada hori guztia izan. Balio kate guztian eraginkortasuna hobetuz, igoera hori salmenta preziora ez eramatea lortu dugu. Baina erosketa prezioak igotzen jarraitzen badute, salmenta prezioek ere gorakada izango dute». Lotura logikoa da. Uvescon ere antzera mintzo dira: «Gure irabazi tartearen aurka egin dugu; pixka bat ukitu dugu prezioa, baina ezin dugu igoera hori dendako preziora eraman. Kasu batzuetan, ez dugu irabazten, edo eskaintza gutxiago egiten ditugu. Harategian baino, produktu industrialean nabaritu da gehiago: saltxitxetan, urdaiazpikoan… merkatua hala dabil».

Adurizek beste gako bat erantsi dio azalpen argigarriari: txerri haragiaren balizko estatusa. «Txerrikiak irudi bat du, txekorra baino merkeagoa da, eta haren eta oilaskoaren artean dago. Erosleari eramatean, hori kontuan dugu. Beste gauza bitxi bat pasatu da: txerri iberikoa ez da hainbeste igo, ekoizpen handia dagoelako, eta ezin duzulako txerri zuria iberikoaren prezioan jarri. Horregatik diot ez dugula prezioa igo».

Txistorra saltzean ere hori kontuan dutela azaldu du Goikoetxeak. «Gu zentimora goaz, eta ukitu dugu prezioa; tira, txerrikia egiten dugun guztiok ukitu dugu, baina ez beharko genukeen adina. Askotan parra egin dugu, edo irabazi tarterik ia ez izan. Baina tira, gurean ere ez da hainbeste igotzen; bi euro balio duen txistorra edo hirugiharra hogei zentimo igoz gero, ia ez da nabaritzen; produktu merkeak dira, edozeinen aukeren barruan jarraitzen dute, eta igoera horregatik ez dituzu zure ohiturak aldatzen». Goikoetxeak arrazoitu egin du azken esaldi hori. «Guk, esaterako, kontsumoan ez dugu aldaketarik nabaritu. Kontrakoa: goraka egin dugu. Egin dugun guztia saldu dugu 2019an».

Txerrikumea, gutizia

Hego Euskal Herriko biztanle bakoitzak bederatzi bat kilo txerri haragi fresko kontsumitzen ditu urtean, eta horiei gehitu behar zaizkie produktu gazituak eta txerriki landuak. Txistor egileek ez dute alderik nabaritu kontsumoan. Eroskin ere ez dute beherakadarik ikusi, haragi batetik besterako bidea baizik. «Igoerak txerri haragiaren salmentari eragin dio; kilotan gutxiago saldu dugu, baina kilo horiek beste haragi guztiek hartu dituzte. Txerriki prestatuetan ere sumatu dugu mugimendu hori», azaldu du Acerok. Uvescon antzeko mugimendua ikusi dute: «Urtean zehar pixka bat kostatu zaigu txerria saltzea; oilaskoak, aldiz, gora egin du. Txerrikumea da gehien kostatu dena: hor bai prezioak eragina izango zuela».

Txerrikumearena ondo azaldu du Adurizek: «Txerrikume guztiak hazi egiten dira, hala nahi dituzte Txinan, eta errentagarriagoak dira ekoizleentzat. Txerrikumea gutizia da, gutxi dago». Gabonetan, esaterako, kiloa iaz baino bi edo hiru euro garestiago egon da. Bost kiloko pieza bada, hamabost euro guztira. Gonzalezek ere sumatu du. «Guk txerrikume oso ona izan dugu, freskoa, ona, kalitatezkoa, baina garesti zegoen. Gutxi saldu ditugu, eta enkarguz. Nik bezeroei beste haragi batzuk gomendatu dizkiet Gabonetan, oso puztuta zegoelako. Bestela, oro har, saltzeko garaian ez dugu asko nabaritu; haragiarekin zerikusia izandako beste krisi batzuk okerragoak izan ziren salmentarako».

Garestitzeak urte batzuk iraungo duela uste dute denek. Txinako Nekazaritza Ministerioaren arabera, herrialdea 2024an itzuliko da izurritea hasi aurreko ekoizpenera, eta ordura arte sarea botatzen jarraituko du munduan. «Nire ustez, garairik okerrenak iristeko daude», iragarri du Goikoetxeak. Eta ez da ari prezioaren gorakadaz bakarrik: «Bi urte oso txar datozela diote. Ez dela egongo ekoizle guztientzako adina haragirik. Guk zatikatze geletan erosten dugu, txerriaren zati jakin batzuk interesatzen zaizkigulako, eta hori diote han. Haragi asko dagoenean, hiltegitik deitu egiten zaituzte, eta mila kilo eskatzen badituzu 1.500 bidaltzen dizkizute. Orain, aldiz, zuk deitu behar diezu, eta mila kilo eskatzen badituzu, 800 iristen dira».

Adurizek ere uste du «urte batean edo bitan» merkatua aurrekora itzuliko dela, «baina bitartean…». Txinak inbertsioak egin ditu animalia osasuntsuak hazteko, eta espero du haien eragina aurki antzematea merkatuan. Lehengaia izateak ez du hainbeste urduritzen, duela urte batzuk hona txerri arraza bakarrarekin egin baitute lan, Duroc izenekoarekin. Nafarroan hazi eta Errioxan hiltzen dute. «Lasai gaude. Produktu oso ona da, eta berme berezia ematen digu. Guk, gainera, eskaeraren arabera egiten ditugu erosketak. Prezioak gora egiten duelako kontsumoa jaitsiko balitz, maila berean egokituko genuke eskaera», zehaztu du.

Norbaitek Txinako inflazioa soilik txerrikiaren prezioarekin kalkulatuko balu, Asiako Venezuela bilakatu dela pentsatuko luke. Baina benetako arazoa animalien osasunarena da. Urtebetetik gora darama txerrikiaren salneurriak igo eta igo, herrialdeko milioika txerri hil dituen izurrite afrikarraren epidemiaren ondorioz. «Lehen, prezioan ia ez zegoen gorabeherarik, baina, orain, ezohikoa da prezioan igoerarik ez dagoen eguna. Arazoa da eskaria eskaintza baino handiagoa dela», azaldu du Shanghaiko Carrefour saltokiko langile batek. Garestitzea beste haragi batzuetara ere iritsi da, eskaria haietara bideratu baita.

Arazoa oso serioa da Txinarentzat. Txerrikia da txinatarren elikaduraren zutabe nagusietako bat: 1.400 milioi lagunek kontsumitzen duten okelaren %60 da txerrikia. Datu ofizialik ez dago, baina, kalkulu batzuen arabera, Txinak 2018an zituen 400 milioi txerrietatik ia erdiak galdu ditu. Horrek esan nahi du urte horretako abuztuan planeta osoan zeuden txerrien laurdenak sakrifikatu dituztela izurri afrikarra zutelako edo hura izateko arriskuan zeudelako. Gizakientzat ez, baina txerrientzat oso birus arriskutsua da: aberea hiltzeko arriskua ia %100 da. Gainera, itsasoa zeharkatu eta inguruko zenbait herrialdetara ere hedatu da: Filipinetara, esaterako.

Txinako Gobernua hondamendia arindu nahian dabil, gizartea asaldatzen duen gai bat baita txerri eskasiarena. Horrela, haragi izoztuaren erreserbak erabili ditu, orain arte herritar gehienentzat ezezagunak ziren erreserbak. Krisiaren kudeaketan data garrantzitsua da urtarrilaren 25a: egun horretan ospatzen dute txinatarrek Urteberria, eta hura da txerria gehien kontsumitzen den eguna. Eskasia arintzeko, erreserbetatik 20.000 tona atera ditu Pekingo gobernuak —jada 120.000 tona erabili ditu—.

Zenbateko erreserbak geratzen diren, hori inork ez daki zehazki, baina egoeraren larria erakusten du Txinak AEBetako txerrikiaren gaineko muga zergak kendu izanak. Merkataritza gerra arintzeko borondate oneko keinu gisa saldu du Txinako Alderdi Komunistak, baina beharrak bultzatutako neurri bat da.

Kalte handiena, abeltzainei

Kontsumitzaileei eragin die gutxien txerrikiaren izurriteak: abeltzainen egoera da larriena. Asko, etxalde txikietakoak bereziki, dena galtzeko beldur dira. Kritika ugari jaso dituzte agintariek, birusaren hedapena kontrolatzeko neurriak berandu etorri direla eta. Beste batzuk kexu dira abeltzainei emandako laguntzak oso txikiak direlako. Txerri bakoitzeko 1.200 yuan ematen ditu gobernuak (150 euro); gutxiegi abeltzainentzat, baina asko estatuaren kutxarentzat.

Eta, abeltzainen zoritxarrerako, herritar gehienek ez dute ekoizleekiko enpatia handirik. «Birusa hainbeste hedatu bada, etxaldeetan higiene baldintzak penagarriak direlako hedatu da, eta txerriei ematen dieten bazkaren kalitatea eskasa delako. Espero dut gobernuak garbiketa egiteko baliatuko duela aukera», azaldu dio BERRIAri Liao Feng gazteak, Shanghain. Neurri batean arrazoia eman dio FAO Nazio Batuen elikadurarako agentziak, zikinkeria eta pentsu txarrak baitira gaixotasuna kutsatzeko bide nagusiak.