Zer iruditu zaizkizu errege dekretuak agindu dituen aldaketak?
Onak iruditzen zaizkit, iragana ezagututa askoz okerragoak izan zitezkeelako, baina oraindik babesik gabe dauden pertsona asko dago. Esaterako, langabezia saririk gabeko langabeak eta etxeko langileak. Azken horiek ez dute langabezia saririk, eta baliteke asko kaleratuak izatea egoera honetan.
Krisi honek aldi baterako erregulazio espedienteen figura ezagun egin du. Dekretuak asko aldatu al ditu jokoaren arauak?
Bai, aldatu egin dira. Neurriak, gainera, ezinbesteko espedienteetan, salbuespen egoeragatik eginikoetan, zein arrazoi ekonomiko eta teknikoengatik eginikoetan aplikatzen direlako. Nabarmenena: langile guztiek jasoko dutela langabezia saria, baita nahikoa kotizatu ez dutenek ere, eta ez zaiela kenduko kotizazio kopuru osotik.
Halako neurriak hartzea merkeagoa da orain enpresentzat.
Enpresari erraztu egiten diote erabakia, baldintza hobeak ezarriz. Aldi baterako espedientea eta lan erregulazio espedientea ezberdinak dira. Kaleratzeak egin ordez bide hori aukeratzen duten enpresak Gizarte Segurantza ordaintzetik salbuesten dituzte. Hori 50 langile baino gutxiago badituzte, eta 50 baino gehiago badituzte, kotizazioen %25 ordaindu beharko dute. Zerga kontuetan ere onurak izango dituzte.
Zein alde dago lan erregulazio espedienteen eta aldi baterako espedienteen artean?
Gaztelaniaz antzeko izena dute [erregulazio espedientea ERE da, eta aldi baterakoa, ERTE], eta horrek jendea nahasten du. Lan erregulazioa aplikatzean, kaleratu egiten dira langileak; behin betiko espediente bat da. Aldi baterakoa, berriz, tarte jakin baterako da, ez dago kaleratzerik; kontratuak ez dira eteten, bertan behera uzten dira, edo lanaldia murriztu egiten da.
Aldi baterako espedientea aplikatzen duen enpresa langile guztiak berriz hartzera behartuta dago?
Bai. Espedientea amaitzen denean, langile guztiak berriz kontratatu behar ditu enpresak. Horrek, halere, ez du esan nahi enpresak gero kaleratuko ez dituenik. Dena den, dekretu berriak zehaztu du salbuespen neurriak onartzen dituzten enpresek sei hilabetean kaleratzerik ez egiteko konpromiso bat hartu behar dutela. Ikusi beharko da konpromiso hori nola arautzen den azkenean, ez baitu zehazten zeintzuk izango diren neurriak sei hilabete horietan kaleratzeak egiten dituzten enpresentzat.
Horrelako egoera batean, krisiak eragindako galerak argudiotzat erabil daitezke kaleratzeak egiteko?
Bai. Arrazoi ekonomikoengatik denean, kaleratze objektiboak, bai. Pertsona baten kaleratzea, baita kaleratze kolektiboak ere, erregulazio txostenak liratekeenak. Alegia, enpresa batek bere salmenta bolumenean jaitsiera handia badu, edo galerak baditu, kaleratzeak egin ahalko lituzke arrazoi objektiboengatik.
Kaleratua den langile batek zer egin dezake? Nola defendatu dezake bere burua?
Hasteko, oso garrantzitsua, langile batek jasotzen duen edozein oharretan argi agertu behar da zein den erabakiaren data. Data bat ager daiteke, eta gerta daiteke agiria jasotzen den eguna baino aurrekoa izatea, eta epeak oso garrantzitsuak dira prozedura horietan. Bigarren pausoa: ados ez dagoela jarri behar du, kaleratua izan den pertsona horrek informazio gehiago biltzeko eskubidea duelako. Zalantzaren aurrean, «ez ados» jarri behar da. Gero, garrantzitsua da edozer gauza sinatu aurretik profesional batekin kontsultatzea. Kasu horietan, onena da sindikatu batengana edo lan arloko abokatu batengana jotzea.
Krisia kaleratzeak egiteko aitzakia perfektua izan daiteke?
Bai, noski. Beldur eta ezegonkortasun egoera batean gaude, eta enpresek pentsa dezakete langile horrek ez diola salaketarik jarriko, gero, agian, berriz ere kontratatua izan daitekeelako. Beldur egoerak aproposak dira kaleratzeak egiteko.
Berrogeialdian eta COVID-19arengatik etxean dagoen langile bat kaleratu al daiteke?
Bai, langile bat gaixo agiriarekin dagoenean kaleratua izan daiteke. Legeak baimentzen du halakorik, baina gero ikusi behar da kaleratze hori eskubide urraketa bat den, edo legez kanpoko kaleratzea.
Langile batek lanera joateari uko egin diezaioke bere osasuna arriskuan dagoela uste duelako?
Ez. Alegia, langileak beti egin diezaioke uko lan egitera joateari, baina ondorioak izango ditu. Legeak ez du halakorik aurreikusten. Aurreikusten du, lan arriskuen prebentziorako legean hain zuzen, langileak bere jarduna eten eta bere lanpostua utz dezakeela arriskua larria eta berehalakoa denean. Kasu horretan bai, baina gauza bat da jarduna uztea, eta beste bat ez joatea. Ez bada joaten, kaleratu edo zigortu egin dezakete lanean ez agertzeagatik.
Telelana asko zabaltzen ari da krisi honekin. Alde horretatik, langileak uko egin al diezaioke hala lan egiteari? Eta exijitu al dezake?
Langilea ezin dute behartu etxetik lan egitera, salbuespenezko egoera jakin batzuk kenduta, eta berak ere ezin dezake exijitu. Kasu honetan, gobernuak aholkatu egin du, baina ez behartu.
Egoera honetan, enpresak behartu al dezake langile bat oporrak hartzera?
Ez. Oporrak adostuak egon behar dira langilearen eta enplegatzailearen artean. Betiere lan hitzarmenean, edo legezko beste testu batean, ez bada arautzen erdi eta erdi egiten dutela. Uste orokorra da, eta oso zabalduta dago, enpresak bi opor aste zehazten dituela eta langileak, beste bi; baina faltsua da. Ez, behintzat, bi aldeen artean aurretik hala adostu ez bada.
Autonomoentzat ere berritasunak daude.
Bai, baina gutxi, oro har. Autonomoek, jarduna eteten denean, diru saria jasotzeko eskubidea dute, eta hura lortzea erraztu dute. Kasu honetan, aldiz, ez da beharrezkoa etetea. Zeintzuk dira baldintzak? Bi nagusiki. Euren jarduna bertan behera gelditzen denean, alarma egoerarengatik negozioa itxi duten tabernariak adibidez; edo azken hilabeteko fakturazioa %75 jaisten denean. Galera txikiagoa dutenak justu ibiliko dira.
Ez da azken dekretua izango, beraz. Txibitek nabarmendu zuen foru dekretua Madrilgo gobernuak herenegun hartutako neurrien «osagarri» dela eta elkarlanean ari direla haren koordinaziopean. Lehendakariak beste behin azaldu zuen «ezohiko eta salbuespenezko egoera bat» dela hau, egunetik egunera aldatzen ari delako eta «zaila delako aurrera begirako proiekzioak egitea».
Foru lege dekretua aldizkari ofizialean argitaratu ostean sartuko da indarrean, baina parlamentura bidaliko da. Txibiteren arabera, neurri guztien eta aurrera begirako asmoen berri eman diete parlamentuko talde guztiei. «Esker oneko hitzak besterik ez ditut, guztiek babestu baitute gobernua, salbuespenik gabe. Gobernua da arduradun nagusia, baina erabateko adostasuna eskertzekoa da, konfiantza mezua ematen baitiogu gizarteari».
«Jabetzen gara krisi honek izango duen eragin ekonomiko itzelaz». Txibiteren arabera, lehentasuna uneotan osasun arloak du, baina lehen pakete bat onartu dute, betiere Nafarroaren eskumena aintzat hartuz. Hala, krisiak eragindako ezohiko gastuei aurre egiteko, 100 milioi euroko funts bat sortuko du gobernuak. Gaitza ate joka izan aurretik, egintzat ematen zen Espainiako Gobernuak BPGaren %0,2ko defizita baimenduko ziela erkidegoei urte honetarako. Nafarroaren kasuan 40 milioi euro liratekeenez, horrekin eta iazko 101 milioiko superabitetik finantzatuko dute funtsa. Gertaeren bilakaeraren arabera, diru kopurua «zabaldu egin daiteke». «Bermatu behar dugu ekonomia badabilela, lanean jarraitzen dela, ehun produktiboari eusten zaiola, lanpostuak mantentzen direla, enpresen likidezia errazten dela. Gainera, langile autonomoak babestu behar ditugu, uneotan katebegi ahula baitira».
Funtsak egunotan hainbat sektoretan sortutako ezohiko gastu bereziei aurre egingo die: hala nola autonomoenak eta enpresa txiki eta ertainetakoak, osasun eta hezkuntza arlokoak, familienak, lana eta familia uztartzeko neurrienak, babes sozialerako neurrienak, enplegu politikakoak…. «Aurrekontuetan behar diren aldaketa guztiak egingo ditugu Nafarroako ekonomiak behar duen likidezia hori bermatzeko».
Horri lotuta, Nafarroako Gobernuak 2020ko aurrekontuak moldatu ditu, abalak eta maileguak gehienez emateko kopurua 40 milioi eta 30 milioi eurora arte zabalduz, hurrenez hurren. Enpresei, era berean, abalak banatuko zaizkie finantza operazioak eta ohiko gastu ordainketa ziurtatzeko. Gainera, zergak ordaintzeko epea apirilaren 30era atzeratuko du gobernuak, eta ohartarazi du aurrerago luzatu dezakeela epe hori.
Txibitek atzo aurreratu zuenez, zerga arloan beste dekretu bat prestatzen ari dira zergen epeen inguruan, eta ziurtatu zuen konpromisoa dutela dirua itzultzeko. «Ogasunak bermatzen du dirua ordainduko duela itzultzea dagokion kasuetan». Ogasunarekin zorra dutenen kasuan, epeak malgutuko dituzte. Gainera, gizarte eragileekin negoziazioetan ari dira beharrezko zerga neurriak hartzeko.
Horrez gain, Nafarroako Gobernuak kontratazioen tramiteak errazteko beharrezko neurri guztiak hartuko ditu. Alde batetik, «oinarrizko zerbitzuak bermatzeko», bertan behera geratuko dira oporrak, lan murrizketak eta baimenak —haurdun diren langileei ez die eragingo—. Halaber, lanaldi partzialetik osora pasatzeko aukera izango du administrazioak. Kontratazioetan, zerrendetatik tira egingo dute, baina, beharraren eta profilaren arabera, pertsona jakinak aukera ditzakete. Halaber, 70 urtetik beherako langile erretiratuak har ditzakete berriro. Neurriok batik bat osasun arloko langileen kontrataziorako izango dira.
Gizarte eskubideen arloan, adinekoen, ezgaitasun edo menpekotasunen bat dutenen, etxegabeen edo egoera zailean diren haurren inguruko neurriak hartuko dituzte. Haurren kasuan, elikatzeko eskubidea bermatu nahi dute zerbitzu sozialen eta ikastetxeen koordinazioa hobetuz, jangeletan jaso ohi zuten elikagaia jasotzen jarraitzeko. Arlo horretan, kontratazioa handituko da, eta etxeko arreta indartu, menpekotasuna dutenen egoerari erantzuteko. Zaintzarako baldintzak ere leunduko dituzte.
Eusko Jaurlaritzako Lan Sailak igorri die sindikatuei eta patronalari zein diren irizpideak erregulazio bat koronabirusak eragin duela jotzeko. Horretan ez dago desadostasun handirik, ordea. Jarduerak jarraitu behar duen edo ez, hor kokatu da eztabaida azken orduetan. Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapenerako sailburu Arantxa Tapiak esan du «gutxieneko jarduera batek» egon behar duela enpresetan, gero susperraldi bat egongo bada, eta Espainiako Gobernuari eskatu dio ez bereganatzeko maskara guztiak, eta kopuru bat utz dezala fabriketan lan egin ahal izateko.
Confebaskek jarduerarekin jarraitzearen aldeko apustu argia egin du, baita funtsezkotzat jo ez diren enpresa horietan ere. Sindikatuekin akordio bat nahi du «ahalik eta jarduera gehienari eusteko». Oso gogoan dauka azken orduetan hainbat enpresaren ekoizpenak gelditu direla sindikatuek egindako presioa tarteko; esaterako, Mercedes, Aernnova eta Sidenor. Beharginen osasuna bermatzeko ezintasunak bultzatu ditu enpresak itxiera erabakitzera.
Sindikatuek, ordea, langileen osasuna lehenesten dute jardueraren aurretik. Baina badira irizpide desberdinak haien artean ere. CCOO ados dago Tapiak egindako deialdiarekin, «baina betiere langileen osasuna bermatzen bada». ELAk eta LABek jarduera eteteko eskatu dute. ELArentzat, «ez du zentzurik patronalaren epe ertaineko interesak lehenestea langileen osasuna arriskuan jarrita». LABek gehiago eskatu du: enpresen jarduera guztia eteteko, krisi honetan estrategikotzat jo ez diren enpresa horietan salbu.
«Osasun agintariek diote lehentasuna birusaren zabalpena mugatzea dela. Benetan mugatu nahi bada, beharrezkoa da funtsezkoak ez diren zerbitzu guztiak etetea, jendartearentzat ezinbestekoak ez direnak», adierazi zuen sindikatu abertzaleko idazkari nagusi Garbiñe Aranburuk atzo, Internet bidez zabaldutako agerraldi batean. Haren iritziz, «arduragabekeria galanta» da horrela ibiltzea. Ziurtatu zuen enpresen «egoera jasanezina» dela lantokietan, eta «tentsio handiko uneak» sortzen ari direla.
Gehiegikerien beldur
Enplegua aldi baterako erregulatzeko hartu dituzten neurriekin ere ez daude denak ados. CCOOk «gardentasuna» eskatu dio Gasteizko gobernuari, onartzen diren dosier guztiek izan dezaten lotura koronabirusaren krisiarekin. ELAk argi ikusten du «enpresen gehiegikeriak» gertatzeko ate bat zabaldu dela. LABentzat, berriz, administrazioek «patronalaren neurrira» hartu dituzte erabakiak, eta bidea zabaldu dute krisi hau «berriro» langileek pagatzeko.
Bitxia da: hori da adostasun bakarra sindikatuen eta patronalaren artean: neurriak ez dira nahikoak. Confebasken ustez, ez dute bermatu enpresen jarduerak jarraitzea, eta, sindikatu abertzaleentzat, ez dira hartu har zitezkeen neurriak langileen eta familien alde; ez dira debekatu kaleratzeak, Italian eta Grezian egin duten moduan, eta autonomoek kotizazioak ordaintzen jarraitu beharko dute, nahiz eta abantaila batzuk badituzten. «Kopuru handiak mahairatu dituzte, baina ez dute bermatu ez langileen osasuna, ez langileen babes ekonomikoa», esan zuen ELA sindikatuak. Aurreikus daiteke enpresa gehiago itxiko direla datozen egunetan.
«Krisi honetan ez da inor atzean geratuko»; «ezkutu sozial handi bat eraikitzeko izugarrizko ahalegina da»; «jendea ez da etxerik gabe geldituko oraingoan». Sanchezen esan horiek eta tankerako beste hainbatek islatzen dute dekretu historikoaren neurria. Denborak esango du nahikoa izango ote den ekonomia erabat geldi ez dadin; zaila ematen du oso eraginkorra izatea Europako Batasunak ez badu plan orokor batekin erantzuten, eta, oraingoz, gihar ekonomiko handiena dutenak, beren kontu publiko osasuntsuei esker, ez dira agertu, Alemania lehen-lehenik. Laster ikusiko da 2008ko harri berean estropezu egiteko bidean ote dagoen Europa.
Egoera ekonomiko ahula duten familientzako neurrien artean sartu dute bankuei eragingo dien erabaki izarra: beren lehen etxebizitzaren hipoteka pagatzen ari direnek atzeratu ahal izango dute datozen hilabeteetan egokitzen zaizkien ordainketak, betiere koronabirusarengatik diru sarrerak txikitu bazaizkie edo langabezian geratu badira arrazoi hori tarteko. Ordainketak atzeratzea eskatzeko baldintza horiek betetzen direla erakutsi beharko dute zordunek, noski.
Era berean, ahulezia ekonomikoan dauden familiek bermaturik dituzte energia, ura eta telekomunikazio zerbitzuak, dekretuaren arabera. Alegia, enpresa energetikoek ezingo dutela gasa edo argindarra eten epe batez, ezta bezeroak Internet sarerik gabe utzi ere telekomunikazio enpresek. Langabezian geratu direnentzat dira neurri horiek, eta diru sarrerak murrizturik dituzten autonomoentzat. Halaber, gobernuak 600 milioi euroko funts bat bideratuko du «zerbitzu oinarrizkoak bermatzeko», adinduen eta gaitasun urrikoen zaintza egin behar dutenei laguntzeko hain zuzen.
Langileentzat diren neurrien artean, lanaldia murrizteko aukera jasotzen du dekretuak. Egoera berria dela eta, etxean zaintza lanak egiteko beharra duten langileek lanaldia murrizteko eskubidea izango dute. Lanaldia %100 murriztu ahal izango dute murrizketa hori. Ikastetxeak itxita egotea nahikoa izango da zaintza hori egin behar dela frogatzeko. Lanaldiaren murrizketa hori, dena den, ez dute diru sail berezi batekin lagunduko.
Aldi baterako erregulazio enpleguak ere langileen aldeko neurri gisa aurkeztu zituen Sanchezek. Erraztu egin dituzte erregulazio dosierrak dekretuaren bidez. Zazpi eguneko gehienezko epe batean onartuko dituzte koronabirusarekin lotutakoak badira: horretarako, sindikatuekin egin beharreko kontsulta epeak hamabost egunetik zazpira txikituko dira. Zergatik den lagungarria enplegua erregulatzea langileentzat? Bada, langabezia saria jaso ahal izango dutelako beren jatorrizko diru saria gastatu gabe. Alegia, erregulazioak irauten duen bitartean ez da jatorrizko langabeziak dakarren diru laguntzatik ezer gastatuko. Gainera, laguntza jasoko dute eskubide hori sortu ez dutenek ere —kotizatzen denbora nahikorik eman ez dutelako—. Betiere, koronabirusak eragindako egoerak bultzatu baldin badu erregulazioa.
Autonomoentzat ere badira neurri lagungarriak. Kotizazio merkeagoak pagatzeko eta batere ez pagatzeko aukera zabaldu du Madrilek, enpleguari eusten badiote. Enpresa txikiek eta ertainek %75eko merkatzea izango dute datozen hilabeteetan, eta autonomoek, %100ekoa; alegia, ez diote kotizaziorik pagatuko Gizarte Segurantzari koronabirusarengatik diru sarrerak erabat murriztu dituztela erakusten badute. Lanaldiak murrizteko aukera baliatzeko eskatu zien Sanchezek, inor kaleratzen hasi aurretik. Krisia aldi baterako dela kontuan hartzeko eskatu zien enpresari txikiei, etorri bezala joan egingo dela, eta joatean enpresek zutik egon beharko dutela hazkundearen bideari heltzeko berriro.
Enpresa handiei hitz egin zien. Aldi baterako erregulazioak erabiltzeko esan zien, ez kaleratzeko beharginak, estatuak langileen kotizazioekin lagunduko duela, erregulazio dosier horien bidez, eta likidezia amaigabea agindu zien. 100.000 milioi euroren lerro publikoa martxan jarriko da, eta maileguen bermea estatua bera izango da. Kolaborazio pribatuak 200.000 milioira igoko du funts berezi osoa, orotara. »Izugarrizko mobilizazio ekonomikoa da».
Hiru dira langile autonomoei, mikroenpresei eta enpresa txikiei eragingo dieten neurri nagusiak. Lehenik, zerga zorren ordainketa geroratu egin ahalko dute, bermerik jarri gabe, eta berandutze interesik ordaindu gabe. Indarrean dauden gerorapenak ere luzatu egingo dira.
Bigarrenik, 2020. urteko lehen bi hiruhilekoei dagozkien langile autonomoen PFEZaren autolikidazioak eta ordainketa zatikatuak ere eten egingo dira. Bizkaiko Aldundiaren neurri horrek 35.000 zergapekori eragingo die, eta ogasunak 40 milioi euro biltzeari utziko dio. Arabak aurreratu du hamasei milioi euroko kostuarekin 10.800 zergapekok izango dutela onura.
Azkenik, ogasunek, ahal duten neurrian, itzulketak —BEZarenak, esaterako— aurreratu egingo dizkiete autonomoei. Ekainera arteko aurreikuspenetan, Bizkaiaren kasuan, 224 milioi euro itzuli behar zizkieten BEZagatik autonomoei.
Era berean, Araba eta Bizkaia —eta ziurrenez baita Gipuzkoa ere— errenta kanpainaren lehen astean bertan hasiko dira PFEZaren zergapekoei egin beharreko itzulpenak egiten.
Gipuzkoaren erabakia
Gipuzkoako Aldundiak ez zuen atzo neurri gehiago hartu, baina aurki hartuko ditu, ZKO Zergak Koordinatzeko Organoa biltzen denean.
Joan den ostegunean erabaki zuten atzera daitekeen zerga kopurua handitzea, eta errenta modu mekanizatuan aurkezteko epea udazkenera atzeratzea.
Horrez gain, Finantzen Euskal Institutuaren premiazko finantzaketa lerro bat aktibatuko du aste honetan, 25 milioirena, produkzio ehunari likidezia emateko, batez ere enpresa txiki eta ertainei eta autonomoei.
Finantzaketa lerroak ahalik eta lasterren artikulatzea ere aurreikusten du Jaurlaritzak. Horretarako, 500 milioi euroren abalak emango ditu, bost urterako eta zero kostuan, urte bateko gabealdiarekin. Halaber, finantza baldintzak malgutu eta egokituko ditu, hau da, aurrerakin itzulgarriak, maileguak eta abalak, Gauzatu, Bideratu eta Indartu programetan.
Laguntzak nola gauzatuko diren galdetuta, sailburuak esan zuen koordinatzen ari dela sail guztiekin.«Berehala erantzutea da kontua: Eusko Jaurlaritzak krisi hau gainditzeko eskura dituen baliabide ekonomiko eta giza baliabide guztiak eskura jarriko ditu».
Azpiazuk azaldu zuenez, neurri horien bidez enpresak lagundu nahi dituzte, osasun sistema indartu, eta krisiaren kalteak jaso dituen pertsonak eta familiak babestu.
Azken kasu horretan, lana eta familia bateragarri egiteko programa «modu zabalean» aplikatuko dela esan zuen, eta aurreratu lanaldia murrizteko eta laguntzeko laguntzak emango dituztela adingabeak eta koronabirus bidez kutsatutako edo bakartutako pertsonak zaintzeko, bai eta ikastetxeak eta eguneko egoitzak ixteak eragindako adingabeak eta adinekoak zaintzeko ere.