Hodei beltzen artean zabaltzen diren eguzki izpi jainkotiarrak dirudite Europako diruek. Salbazioaren oihartzuna, gaitzaren, krisiaren, kaleratzeen larriminean. Pandemiaren txikizioek Batasuna bera arriskuan jar zezaketela pentsatzera iritsi ziren Europako hainbat agintari maiatzean, koronabirusaren lehen olatuan. Gogorren jotako herrialdeak Italia eta Espainia ziren, jada zorpetze handia zutenak, egiturazko lastak zituztenak aurrera egiteko suspertze garaia iristen zenerako.

AKORDIO «HISTORIKOA»

Italia zen, beharbada, kezkarik handiena eragiten zuena. Italian entzun ziren Batasunetik atera beharra defenditzen zuten ahots ozenenak, eta han zegoen Matteo Salvini abagune egokiaren zain. Espainian, berriz, Pedro Sanchezen koalizio gobernuak nahikoa lan zuen alarma egoerari eusteko, alternatiba egonkorrik ez zegoen bistara, eta ultraeskuina manifestazioak egiten ari zen Madrilen.

2008ko krisiko austeritate politiken antzutasunaren lezioak ikasita, buruzagi batzuek pentsatu zuten, oraingoan agian EBrentzat garestiago izan zitekeela herrialde horiei ez laguntzea, laguntzea baino.

Frantziak eta Alemaniak heldu zioten zartaginari, eta Emmanuel Macronen eta Angela Merkelen proposamena oinarri Europako Batzordeak Next Generation EU 750.000 milioi euroko suspertze mekanismoa atondu zuen. Uztailean, lau eguneko negoziazioen ostean pixka bat arinduta —laguntza gutxiagorekin eta mailegu gehiagorekin— atera zen proposamena aurrera, eta urrats «historikoa» eman zuen Europako Batasunak. Iragarpenarekin itxaropen izpia eman nahi zien herritarrei; helduleku bat kinka larrian egon zitezkeen haien buruzagi politikoei; eta lidergo aura bat bere buruari.

NAHIKOA AL DA?

Next Generationeko (NGEU) 750.000 milioi euroko funtsetik 390.000 milioi euro joango dira laguntza zuzenetara. EBren BPG barne produktu gordinaren %3 da, eta urte batzuetan banatuko da. Pandemiaren kaltea oraindik amaitu ez denean, kopuru hori tentu handiz jokatzeko saialdi bat da ezer baino gehiago, eta, analista askoren ustez, gehiago beharko da etorkizunean, toki batzuetan krisiak luze joko duelako. Baina, hori bai, herrialde batzuentzat arnasa handia izango da.

Greziak bere BPGaren %8 adina jasoko du transferentzietan, Portugalek %5 inguru, Espainiak %4. Kopuru osoetan, Italiak 81.000 milioi eurotik gora jasoko ditu diru laguntzetan, Espainiak 77.000 milioitik gora, eta Poloniak 37.000 milioi baino gehiago.

GEHIEGI AL DA?

Agian nahikoa ez bada ere, aldi berean dirutza da jasoko duten herrialdeentzat. Baina lan handia eskatuko dute. Dirua jasoko duten proiektuak hautatu egin behar dira, adjudikatu, exekutatu, jarraitu, egiaztatu, ziurtatu…, tartean hainbat administrazio daudela. Estatukide batzuk diru hori guztia eraginkortasunez kudeatzeko eta erabiltzeko gai izango diren kezka ere badago.

Laguntza gehien jasoko dituzten bi herrialdeak dira, hain zuzen, portaerarik kaskarrena izan dutenak EBko dirua hartzeko orduan. 2014-2020ko tartean, Espainiak zegozkion egiturazko funtsetatik diruaren %39 soilik xurgatu zuen, eta Italiak, %40.

Orain, Italiak laguntza eta maileguetan 172.000 milioi euro eta Espainiak 140.000 milioi euro inguru kudeatu beharko dituzte, lau urtean. Sekulako erronka izango da administrazio guztientzat kudeaketa bizkorra, eraginkorra eta gardena egitea, are gehiago noiz edo noiz euren artean lehian egon badaitezke.

Hego Euskal Herriaren kasuan, Eusko Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak Espainiako Gobernuari aurkeztu behar dizkiote haien lurraldeetan soilik dauden finantzatzeko moduko proiektuen zerrendak, eta horretan dabiltza buru-belarri. Espainiako Gobernuak aste honetan aurkeztu ditu bere planaren ildoak, baina oraindik asko gelditzen da zehazteko.

LEHEN PAUSOAK

Urriaren 15etik aurrera estatuek euren suspertze eta erresilientzia planen zirriborroak aurkeztu beharko dituzte Bruselan, finantzatu nahi diren proiektuekin eta haien onurekin. Plana ofizialki aurkezteko epea 2021eko urtarriletik apirilera egongo da zabalik. Gero, Europako Batzordeak bi hilabete izango ditu planak ebaluatzeko, eta haien onarpena proposatzeko. EBko 27 kideetako ministroen kontseiluak hilabete batean onartu beharko ditu planak ondoren, gehiengo kualifikatu batez. Eztabaidarik badago, gerta daiteke prozesua luzatzea.

DIRUA, NOIZ?

Funtsen %10en aurrerakin bat, ministroen kontseiluaren onarpenarekin iritsiko da. Eta datorren urtearen erdialdetik aurrera eta 2022. urtera bitartean banatuko dira laguntzen guztien %70. Laguntzen zati hori herrialdeen artean banatzeko aintzat hartu dira pandemiaren aurretik herrialdeek zituzten biztanle kopurua, per capita BPGa eta langabezia tasak. Laguntzen gainerako %30, berriz, 2023an banatuko dira, eta irizpideetako bat aldatuta: BPGaren jaitsiera hartuko dute aintzat, langabezia hartu beharrean.

Beraz, dirua ez da berehala iritsiko herrialdeetara, ezta Euskal Herrira ere. Funtsaren helburua, printzipioz, ez delako antiziklikoa izatea; krisiarekin amildutako eskaria sustatzeko baino, mekanismoaren helburua gehiago da egiturazkoa. Batasuneko herrialdeak —batez ere hegoaldekoak— krisi ekonomikoen aurrean erresilienteagoak izateko egiturazko aldaketak dira funtsaren xedea.

NORABIDEA

Erresilientzia horretarako, Europako Batzordearen ustez, deskarbonizazioan eta digitalizazioan sakondu behar dute herrialdeek, eta horien inguruko proiektuak lagunduko dira batez ere. Irailaren 17an, Batzordeak zazpi arlo aipatu zituen, eta haietan inbertsioak eta erreformak egiteko eskatu zien herrialdeei: teknologia garbietan eta energia berriztagarrietan; eraikuntzen eraberritzean, energia eraginkortasuna hobetzeko; garraio jasangarrian, kargalekuetan eta garraio publikoan; banda zabaleran; administrazioaren eta zerbitzu publikoen digitalizazioan (justizia eta osasungintza barne); industriarako datugintzan eta prozesadoreen garapenean; eta hezkuntza sistemen egokitzapenean, gaitasun digitalak eta profesionalen formakuntza sustatzeko.

BALDINTZAK

Norabideak eta baldintzak ezarrita daude, eta, beraz, argi geratu da laguntzak ez direla txeke zuri bat estatukideek nahi dutena egiteko. Adibidez, Bruselak Espainiari azken urteetan eskatutako erreformak ere laguntzei lotuak daude, oraindik zehazteko badago ere zenbaterainoko eragina izango duten adjudikazioetan. Pentsio sistemaren erreforman eta aurrekontuen sendotasunean ezer gutxi egin duela leporatu dio Bruselak Espainiari, eta aurrerapausoak mugatuak izan direla kontratu mugagabeen sustapenean, langabeziarako laguntzen integrazioan, eskola uztearen kontrako politiketan, ikerketa eta berrikuntzaren inbertsio eta ebaluazioan…

Gainera, gero ikusi beharko da baldintza horietan guztietan zenbat eragiten duten interes politiko guztiek, alderdien artean, administrazioen artean, herrialdeen artean, botere ekonomikoen artean… Argi izpiak itzalak ikusaraz baititzake.

Urrats erabakigarria uztailekoa izan zen, lehen aldiz Europako Batasunak erabaki baitzuen zorpetu egingo zela, merkatuetan lortutako diru hori gero erabili ahal izateko ekonomia pandemiaren krisitik berpizteko.

Suspertze eta Erresilientzia Mekanismoa erabakigarria izan daiteke, batez ere, egiturazko arazoek, austeritate politikek eta pandemiak gogor jotako EBko hegoaldeko herrialdeentzat, aukeraren bat izan dezaten etorkizunari aurrez aurre begiratzeko.

Baina batasunarentzat berarentzat ere berebiziko garrantzia du suspertze funtsak egingo duen ibilbideak. Helburuak betetzen baditu, Europako diruek laguntzen badute produktibitatea eta deskarbonizazioa bultzatzen, eta egiturazko langabezia, eta desberdintasuna murrizten —batez ere hegoaldeko herrialdeetan—, etorkizunean irits daitezke halako tresna gehiago. Eta, azken buruan, arrakasta posible hori oinarri izan daiteke EBk jauzi bat egiteko batasun fiskalerantz.

Batasun gehiago, edo ez

Hori nahiko lukete, behintzat, Europa federalago baten aldekoek. Hain zuzen, horregatik izan zen horren zaila 27ak ados jartzea urrats hori egiteko. Aurrera egitea erabaki bazen ere, Xuhurren Taldeak —Austria, Danimarka, Herbehereak eta Suedia— hurbiletik behatuko du diruen banaketa eta kontrola, baina baita funtsa handitzeko edo antzeko tresna gehiago eratzeko mugimendu oro ere, funtsean, ez duelako batasun fiskalaz ezer entzun nahi.

Pentsamolde horren erakusgarri da, esaterako, Europako Banku Zentralaren txosten baten harira irailaren erdian piztutako eztabaida. Christine LagardeEBZko presidenteak berak atera behar izan zuen gezurtatzera banku zentralak suspertze funtsa betikotu nahi zuenik, eta hori esan zuenik. Prentsa oharra baino txostena bera irakurtzeko esanez erantzun zion Lagardek Derk Jan Eppink Herbehereetako europarlamentario kontserbadoreari. Aurretik, Eppinkek garbi utzi zuen bere iritzia: «Halako mugimendu bat transferentzia batasun iraunkor baten bihotza bihurtuko litzateke. Hori onartuko balitz, Herbehereek ez lukete Europako Batasuna uztea beste aukerarik izango».

Egia da EBZren txostenak suspertze funtsa «bakartzat» jotzen duela, baina aldi berean aipatzen du «blokeak ez duela egonkortasun makroekonomikorako tresna fiskal iraunkorrik krisi sakonetarako». Hots, gabezia bat badagoela hor, krisiei aurre egiterako orduan.

Batasun gehiagoren aldekoen eta egonean bapo daudenen artekoen tentsio horretan egin behar du bere ibilbidea suspertze funtsak.

Nahikoa lan izan da hura sortzeko, eta uztaileko negoziazio amaiezinei orain Bruselakoak gehitu zaizkie, non hiru negoziazio eskerga elkartu baitira: Europako aurrekontuena, Errekurtso Propioen Erabakiarena (hor baimenduko da zorpetzea), eta aurreko biei lotutako milaka erregulazioena. Ez da berria, ohi bezala luzeak eta zailak izango dira negoziazioak, tartean direla Europar Kontseilua, Europako Parlamentua, interes zehatzeko herrialdeak eta taldeak, eta Alemaniako presidentetza.

Bedeinkazio guztiekin funtsak aurrera egiten duenean —oso zaila da uztailekoa ezerezean gelditzea—, laguntzen kudeaketak ere emango du zer esanik. Europako Batzordearen ardura izango da baldintza zehatzak ezartzea, erabakitzea zein proiektu lagundu eta zein baztertu, eta diru gehiago ukatzea proiektu horien helburuak edo epeak betetzen ez direnean. Hori guztia. lagundu nahi diren proiektuak burokrazian ito gabe.

Diru laguntzak inoren mesederako eta okerreko bidean galtzea ere eragotzi beharko du Bruselak, horrekin ere kezka egon badagoelako. Iruzurra ere kezka iturri da, ez da harritzekoa, Europako Batasunetik iritsitako laguntza asko noren mesederako izan diren begiratuta. Gardentasuna ere garrantzitsua izango da, beraz, besteak beste, ez emateko aitzakiarik Xuhurrei, edo argudiorik euroeszeptikoei.

Arrakasta izan ala ez, Europako diruena inportantea izango da laguntza jasoko duten herrialdeentzako, baina baita ere Europako Batasunarentzat eta haren etorkizuneko norabidearentzat. Erabakigarria.

Pandemiaren ondorioz Petronorren egoera gogorra dela aitortu du Emiliano Lopez Atxurrak (Zumaia, Gipuzkoa, 1956). Baina «garairik txarrenean» hidrogeno berdearen inbertsioa egin dutela nabarmendu du. Proiektu horrek aukerak ditu Europaren laguntza izateko.

Ematen du Europako diruek salbatuko gaituztela…

Ez. Salbatuko gaituzte gure borondateak eta gure estrategiak, gure sendotasunak eta gure elkarlanak. Europako dirua proiektuak aurrera eramateko gihar finantzarioa da, baina Europak esan du ez dela edozer gauza egiteko. Europako diruak ez dira txeke zuri bat; helburu estrategiko sendoetarako dira, ekonomia produktiboa sendotzeko, ekonomia lehiakorragoa izan dadin Txinarekin eta AEBekin lehiatzeko.

Esan nahi duzu Europako Batasunak salbatuko gaituela, baina berak norabidea jarrita.

Europarik gabe ez dago salbaziorik. Edo sinesten dugu Europan, edo ez daukagu etorkizunik; argi eta garbi esaten dut hori. Eta Europan elkartasuna behar da nahitaez, batasuna; dimentsio teknologiko industriala behar duelako Txinarekin eta AEBekin lehiatzeko. Gero, Europaren barnean ere egongo da lehia.

Hor diozu Polonia dela gure lehiakidea.

Normalean lehiak ez dira txarrak. Txarra da ez jakitea non gauden kokatuta, beti uste izatea txapeldunak garela.

Kritikoa zara; diozu Euskal Herriak ez dakiela nora joan.

Kritikoa ez, errealista naiz. Europako eskualde ospetsua garela esan ohi da… Ekonomian beti da inportantea geure buruarekin zintzoak izatea. Gauza ez da gure akatsak ateratzea, baizik eta jakitea non gauden eta nora nahi dugun joan; hori bai, gezurrik gabe, geure buruari tranpak egin gabe. Gure ekonomia lotuta dago sistema teknologiko industrial franko-alemaniarrari, eta hori mugitzen ari da. Hor zer gertatzen ari den kontuan hartu behar dugu eskualde ekonomiko gisa.

Pandemiaren aurretik ere aipatu izan duzu sistema franko-alemaniar horren garrantzia.

Pandemiak zer egin du? 2030. urtea hamar urte aurreratu. Eta 2015etik gai batzuk jada mahai gainean zeuden: Europak ikusi zuen Europa eta bere industria atzean gelditzen ari zirela deskarbonizazioan eta aldaketa geopolitiko teknologikoetan, eta horren inguruan berpiztu da politika industriala. Horri begira, Europako diruak ez dira helikopterotik botatako diruak, baizik eta estrategia baterako erabili beharrekoak. Gure sistema soziala, gure ongizatea, goi mailakoak dira, eta hori mantentzeko, ekonomia produktibo sendoa behar da, gizarte bat formazio handia duena, elkarlanerako ohitura duena, gazteei bizitzarako aukerak emango dizkiona. Enpresa espiritua berpiztu behar da. Mundu berri batean gaude, eta elkarlana behar da.

Ez dago nahikoa elkarlanik?

Gehiago behar dela uste dut, nazioarteko ekonomia aldatu egin delako, eta gu txikiak garelako.

Zein izan behar da politikarien zeregina honetan guztian?

Uste dut behar dela ikuspuntu estrategikoago bat. Akats inportante bat dugu: Alemanian sistema teknologiko industriala eta energetikoa sendotzeko banku bat daukate, eta finantza fluxuak daude. Hemen ez dago; zergatik ez funts subirano bat?

Espainiaz ari zara? Euskal Herriaz?

Maila guztiez.

EBren proiektuak bideratzeko talde bat ere osatu duzue enpresaburu batzuek, katalanak tartean.

Askotan elkartzen gara; jende xelebrea gara. Arduratuta gaude, egoera oso gogor bat delako hau. Gauzak ez badira ondo egiten gure lehiakortasuna egoera dramatiko batean sar daitekeelako. Guk eskualde oso konpetitiboa eta efizientea izan behar dugu, eta ezin dugu perspektiba itxi. Gure sistema Ebro ardatzera, Bordelera eta Tolosara [Frantzia] begira kokatu behar dugu. Hori egiten badugu, Espainiako ekonomia ere sendotuko dugu, sistema franko-alemaniarrarekin lotuko dugulako. Eta serioak izan behar dugu. Alemaniarrek eta hanseatikoek lana egingo dute, eta gu izarretara begira baldin bagaude, gu haien maquila bihur gaitezke [eskulan merkeko herrialdeetako tailerra]. Ez badugu ondo erantzuten, gure gainbehera izugarrizko abiadan iritsiko da.

Petronorren hidrogenoaren proiektuarekin, Europaren laguntza lortu nahi duzue.

Baina guk ez dugu egin proiektua horren bila; aurretik egindakoa da. Proiektuarekin, Alemaniaren analisi bera egin genuen: Europako deskarbonizazio agresiboa ezin da energia nuklearrik gabe egin. NBEk ere esana du hori. Orduan, nola demontre deskarbonizatuko da Europa, aldi berean lehiakortasunari eutsiz? Bada, hidrogenoa oraindik sistema bakarra da balio duena aldi berean deskarbonizaziorako eta energia biltegiratzeko. Portuan demo proiektua egiten ari gara hidrogeno berdea ekoizteko. Hori ondo ateratzen bada, eta ziur nago ondo irtengo dela, proiektuak ekarriko du urteetan Euskal Herrian egingo den inbertsiorik handiena.

Noiz jakingo da proba ondo atera den?

2023an, eta orduan hartuko dira inbertsio erabakiak. Proiektu erreferentziala da Espainian eta Europako hegoaldean. Hidrogenoaren korridorea lotuko dugu, hoditeriatik joango delako eta gure kokapen geografiko eta estrategikoagatik sare transeuroparrean gaudelako. Gero, Bizkaiko Diputazioarekin planteatu genuen, hainbat enpresa traktorerekin elkarlanean jarduteko, balio katea osatzeko lotura estrategikoetarako, hidrogeno bidezko hiri mugikortasuna lantzeko, energiari buruzko zentro teknologikorako… Elektrolizatzaile ahaltsuak egingo dira, robotizazioa, 4.0 industria… Proiektu handia da.

Altzairu berdea?

Horretaz ere hitz egin dugu, bai.

Baina gasolina saltzen jarraituko duzue.

Noski, gasolinak etorkizun handia duelako. Aurreikuspenek diote 2050ean petrolioak eta gasak bere partea izango duela mix energetikoan. Beste kontu bat da denentzako tokia izango den. Horregatik, edo findegi oso efiziente eta lehiakorra duzu, edo ez daukazu etorkizunik.

Nola bizi duzue krisia Petronorren?

Egoera gogorra da, oso gogorra. Zer daukagu alde? Akziodun ahaltsu bat; eta horrek ziurtasuna ematen digu. Eta elkarlana: gure jendeak zoragarri erantzun du pandemian; ez dut ahaztuko hori. Neurriak hartzen ari gara: atal bat itxi dugu, ea nola doan merkatua, eta buru-belarri hari gara jendea mantentzen, formazioa ematen. Ez ditugu erabili araudiak ematen dizkigun aukerak. Ezin dut esan hemendik hilabete batzuetara erabiliko ez ditugunik; merkatua nola dagoen, pandemia nola dagoen, agian neurriak hartu beharko ez direnik. Nire erantzukizunetik ezin ditut horiek baztertu. Edonola ere, Petronorrek iraungo du, sistema energetikoan inportantea delako, giltzarria delako. Eta ez dugu behin ere ahazten Euskal Herriko eta Bizkaiko sistema ekonomikoan daukagun erantzukizuna.

Vascongada higiezinen agentziak Azora inbertsio funtsari saldu zizkion etxebizitzetako maizterrek familia zaurgarrienei alokairuak barkatzea eskatu dute.

Bilboko portuko garabietako askok atseden hartuko dute hurrengo egunetan. Euskal Herriko merkantzia sarbiderik handiena gutxieneko zerbitzuetan ariko da hilaren 25era arte. Zamaketariek hamasei eguneko greba hasi zuten atzo, 1983az geroztik Bilboko portuan egon den protestaldi luzeena. Langile batzordeko sindikatu guztiek bat egin dute, ELAk izan ezik; haren afiliatuek, dena den, lanuzteak egingo dituzte. Izan ere, ondo dakite asko dutela jokoan. «Gure lana aldi baterako enpresekin ordezkatu nahi dute. Lehen, behin-behinekoek gure lan baldintzak zituzten, eta, orain, hori ere ez. Soldata askoz txikiagoa dute, eta, egun bateko edo astebeteko kontratuak direnez, kexatzen dena ez dute berriz deitzen. Hau lan gogor eta arriskutsua da, eta baldintza duinak merezi ditu. Aldi baterako laneko enpresak prezio gudan hasten badira, are gehiago prekarizatuko da. Hori eten egin behar da». Azalpena Xabier Durangorena da, Kaia-BESek langile batzordean duen kidearena.

Zamaketari jarduna bidegurutze batean dago, gainera. Urte luzeko epaibide baten ondoren, eta Europako Batzordearen ebazpen bat dela medio, jarduna liberalizatuta dago iragan maiatzetik, eta ezin zaio trabarik jarri aldi baterako enpresak erabiltzeari. Portuan 320 langilek osatzen dute finkoen multzoa; azpiegitura publikoa zenetik jarraitzen dutenak dira. Haien kontratuak subrogatu egin dira, eta egun Bilbo Estiba CPErentzat egiten dute lan. Portuan diharduten lau zamaketa enpresen —Toro y Betolaza, Berge, S.L.P. eta Cosco txinatarra— artean osaturiko lan enpresa da, eta hark banatzen du lana. Lehen, 405 ziren, baina, erretiroen poderioz, 320 dira orain; besteak beste, ez dutelako langile finkorik kontratatu azken hamabi urteetan. Tarte horretan, berriz, behin-behinekoen kopurua izugarri handitu da. 60ko poltsa batekin hasi ziren, eta egun 120 inguru dira.

Durangok dioenez, azken asteetan «izugarri» handitu da behin-behinekoen sarrera. «Gatazka markoan hasi garenetik, Adecco eta Randstasd aldi baterako laneko enpresak indar betean sartu dira». Horrek dakartzan arriskuekin: «Langile horiek ordu bateko edo biko trebaketa izan dute garabian, eta hurrengo egunean kamioiak kargatzen jartzen dituzte. Beste sektore batzuetan garabiekin hamabi urteko esperientzia zuela zioen langile bat etorri da, eta ez zekien mandoak nola zebiltzan. Eta portuari horrek ez dio axola». Normalean, zamaketariek bi hilabete inguruko trebakuntza behar izaten dute, merkantziaren arabera lana oso ezberdina baita. «Hildakoak egon daitezke», gehitu du. Ez da esajerazioa: azken bost urteetan bost langile hil dira Bilboko portuan, eta azken hamarretan, bi zamaketari. Istripuak ohikoak dira.

«Gatazka markoaz» mintzo da, zamaketariek urtebete daramatelako lan hitzarmen berria negoziatzen. Iragan abuztuan beste greba deialdi bat egin zuten, baina azken egunean bertan behera utzi zuten, fede ona erakusteko. Hartaz geroztik, beste zazpi bilera egin dituzte Bilbo Estibarekin, «baina alferrik izan da», zehaztu du Israel Ruiz UGTko delegatuak. «Atzera egin dugu. Enpresak egun batean eskaintza bat egiten zuen, eta hurrengoan kendu. Pentsa, atsedenak ere ezin izan ditugu arautu. Hamalau lanegun eta hiru atseden eguneko txandak ditugu, eta lan ikuskaritzak esana du legez kanpokoa dela. Bada, ezta horrela ere».

Zamaketarien egutegia, izan ere, ez da erraza azaltzen. Lan kargak fluktuazio handiak ditu itsasontzien joan-etorriaren arabera. Esaterako, portuan bost txanda ezberdin dituzte egunean, eta bezperako 18:30ak aldera jakiten dute noiz eta zeinentzat egingo duten lan hurrengo egunean. Kontziliazioa oso zaila da. Okerragoa da behin-behinekoen kasua, egun bateko kontratuak egiten baitizkiete eta haiek ere bezperan jasotzen baitute deia. Halakoek azaltzen dute grebak atzo izan zuen arrakasta. Langile guztiek egin zuten bere txandako lanuztea —atzo bi ordukoak izan ziren—, eta hamahiru ontzi egon ziren zain kaietan.

Lan karga, goraka

Langile finkoen kopurua da talka gai handietako bat. 2012az geroztik, lan karga handitzen ari da portuan, eta 2017an eta 2018an gaina jo zuen. Aurre egiteko, zamaketariek txanda bikoitz boluntarioak egin zituzten. «Ahalegin berezia zen, portuaren lehiakortasunari eusteko. Trukean, enpresaren erreakzioa espero genuen, jende gehiago sartzea, baina ez zen halakorik egon», gogoratu du Durangok. Eta utzi egin zituzten. «Kalkulu bat egiten da,txanda bikoitzen araberakoa, eta gutxienez hogei finko gehiago hartu beharko lituzkete», gehitu du Ruizek.

Finko berriak, izan ere, beharrezkoak dira zamaketarien indarrari eusteko. Adin batezbestekoa goraka doa, eta gero eta gutxiago dira. «Gure lana maite dugu, eta orain ezin dira multinazional batzuk etorri ibilitakoa deuseztatzera. Errespetu falta da. Haiei ez zaizkie axola hildakoak». Ruizek hartu du lekukoa; hari lau urte falta zaizkio erretiroa hartzeko. «Ni hurrengoengatik nabil borrokan, ordezkatuko nauenak baldintza duinak izan ditzan. Ez da bidezkoa hamabi urtez behin-behinean egotea! Bihar lan egingo duzun jakin gabe. Lan egonkorra dena prekario bihurtu nahi dute. Kito».

Atzo bete zuten astebete greba mugagabean Trenasa enpresako langileek, Castejonen (Nafarroa). Horren bidez, enpresa ixteko eta 110 langileak kalean uzteko iragarpena salatu nahi dute. CAF taldearen adar bat da Castejongo lantegia, eta azken urteetan diru galera handiak eragin dizkiola argudiatu du Beasaingo konpainiak itxiera justifikatzeko. Azalpen horrekin ez dute bat egin Trenasan aritzen diren sindikatuek, eta manifestazio bat antolatu zuten gaurko, Castejonen bertan, Trenasa ez itxi lelopean. Azken unean, baina, hilaren 24ra atzeratu dute, Erriberako herri horretan neurri bereziak hartu dituztelako COVID-19ari aurre egiteko.

Miguel Angel Molina langile batzordeko lehendakariak (CCOO) salatu du ematen ez dizkieten arrazoiak daudela itxieraren atzean. Azken urteetan diru galerak egon litezkeela onartu du, baina CAFek agintzen dizkion lanen ondorio direla nabarmendu du: «Lehen lau urteetan, proiektu handiak iristen ziren hona, baina, geroztik, proiektu txikiagoak egin ditugu, produkzio ordu askoko lana eskatzen zutenak, eta horien ordainsaria ez dugu guk jaso». Molinak kontatu duenez, bertze planta batzuetan ekoizteko prototipoak egiten ibili dira azken urteetan. Horren ondorioz, lana bai, baina diru sarrerarik ez da iritsi Trenasara.

Alta, itxieraren atzean bertze arrazoi batzuk egon daitezkeen susmoa ere badu Molinak: «CAF Renferen milioika euroko kontratu baten zain dago, eta Trenasaren itxiera lizitazio hori lortzeko erabiltzen ari direla entzun dugu».

Antzeko susmoak dituztela aipatu du Oscar Rodriguez LABeko ordezkariak ere, eta bertze auzi bat paratu du mahai gainean: Trenasa, marka gisa. erreta dagoela. «Ireki zutenetik, arazoak izan ditu Trenasak Castejonenen: Interneten bilaketa bat eginda, gauza negatiboak bakarrik azaltzen dira. Nola ziurtatu dezakegu orain itxi eta hemendik hilabete batzuetara ez dutela bertze marka edo izen batekin irekiko?». Molinak ere aukera hori dagoela uste du: «Ez dakigu hau tranpa bat ez ote den eta sei hilabete barru ez ote duten berriz ere irekiko».

Inbertsio berriak

Susmo horiek indartzeko, arrasto batzuk dituzte langileek. Izan ere, azken hilabeteetan hainbat berrikuntza egin dituzte Castejongo lantegian, eta horiek behin ere erabili gabe itxiko dute. «Trenbide berri bat egin dute, muntatzeko lekua egokitu berri dute, eta pintatzeko kabina berri bat ere eraiki dute; oraintxe ari dira lanak bukatzen», erran du Molinak. Bide beretik mintzatu da Rodriguez ere: «Sekulako kontraesanak daude egiten eta erraten dutenaren artean. Izan ere, arazo ekonomikoak badituzu, nolatan egiten duzu horrelako inbertsio handia?».

Langile batzordea eta zuzendaritza negoziatzen ari dira. Bi bilera egin dituzte, baina akordioa urrun dago. Enpresa prest azaldu da lan egindako urte bakoitzeko 30 eguneko soldata ordaintzeko eta langileen erdiak aldi baterako laneko enpresa baten bidez bertze lan batean ezartzeko. Langile talde handi bat urriaren 31n kaleratu nahi du enpresak, eta gelditzen direnak, abenduaren 31n.

Sindikatuek, ordea, ez dituzte oraingoz kaleratzearen baldintzak negoziatu nahi. «Enpresak akordio ekonomiko on bat lortu nahi du, baina guk argi diogu enpresa bideragarria dela, langile kualifikatuak garela, eta CAFentzat ezin badugu lanik egin bertze enpresa batentzat lan egin dezakegula», azaldu du Molinak. Hala, industrializazio prozesuak egiten dituen enpresa baten esku hartzea eskatu dute langileek. «Ez ditzatela 110 pertsona kalera bota: bertzelako lanak bila ditzatela».

Gatazkara ohituta

2007tik, Trenasa ireki zutenetik, etengabeko lan gatazkan izan dira. Hamahiru urtean zazpi erregulazio espediente onartu dituzte, eta, egun, enplegua aldi baterako erregulatzeko espedientean daude langileak. Horrek greba baldintzatu duela kontatu du Rodriguezek: «Lan erregulazioan dauden langileak piketeak egiten ari dira enpresaren kanpoaldean. Horrek badakigu lana baldintzatu duela, presioak jasotzen ari direlako. Bertze aukerarik geratzen ez den arte horrela jarraituko dugu, hilabeteko greba ezin dugulako ekonomikoki sustengatu».

Hemendik aitzinera ere borrokan jarraituko dutela argi dute langileek. Asteazkenean, Nafarroako Parlamentuan izango dira Ezkerrak deituta, eta, 21ean, CAFen Beasaingo egoitza nagusira joango dira protesta egitera. Argi diote beren lanpostuak defendatzen jarraituko dutela: «Azken egunera arte borrokatuko gara dugun indar denarekin, gure lanpostuagatik ez ezik gure duintasunagatik ere borrokan ari garelako», nabarmendu du Rodriguezek. «Borrokan jarraituko dugu: itxiera ez den bertze alternatiba bat behar behar du honek», Molinak.

DONOSTIA. Beste produktu bat gehitu dute Eusko Labela duten janarien zerrendara: ogia. Arabako gariarekin egindako ogia izan beharko du, ama orearekin eta hartzidura luzearekin, gehigarririk gabe, eta «ogiaren garapenaren ziklo naturala» errespetatuko du.

Euskal Ogia aurkeztu zuen atzo Bittor Oroz Eusko Jaurlaritzako Nekazaritza eta Elikagai Politiketako sailburuordeak. Nabarmendu zuenez, nekazarien eta okin tradizionalen arteko elkarlanaren fruitua da ogia, eta haren bidez sustatu nahi dute Araban kalitatezko garia landatzea, eta garia ogirako erabiltzea, gaur egun batez ere abereen bazkarako eta galletak egiteko baliatzen baitute. Ogia jada salgai dago hogei okindegitan, eta urtea amaitzerako helburua da 120ra iristea.

Iberdrola eta sindikatuak lan-hitzarmen berria negoziatzen hasi dira, eta dagoeneko aldeek aurkeztu dituzte negoziaziorako hasierako proposamenak.

Trenasaren itxiera, Castejon: Urriaren 24ra atzeratu dute Trenasaren itxiera salatzeko manifestazioa, COVID-19a dela eta ezarritako neurri murriztaileengatik.

Zamaketarien greba Bilboko Portuan, 2020ko urriaren 9an: Lanuztearen jarraipena erabatekoa izan dela diote sindikatuek. Lan-hitzarmena ez dela betetzen salatu dute.