Eusko Jaurlaritzak erabaki du Europako Nekazaritza Politika Bateratuaren (NPB) 2020ko ekitaldiko zuzeneko laguntzen %70 aurreratzea: 20 milioi euro. Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako 7.000 nekazari eta abeltzainek eskatu ahal izango dute diru hori. Orain arte ekitaldi baterako laguntzen %50 aurreratu zezaketen administrazioek, baina Bruselak baimena eman die kopuru hori %70era igotzeko, COVID-19ari aurre egiteko neurri gisa. Jaurlaritzak aurreikusi du onuradun guztietatik 5.300 oinarrizko ordainketa berdearen erregimenekoak izatea, eta gainerakoak, nekazari txikiak.

Bestalde, Batasuneko estatu kideek datozen urteetarako NPBri buruzko akordioa itxi zuten herenegun, eta balorazio gazi-gozoa egin du Jaurlaritzak. Aurreikusten du diru gehiago iritsiko dela Bruselatik, baina Espainiako Gobernuaren jarrera zentralista salatu du, funtsean berak kudeatuko dituelako laguntzak.

Bruselak izaera subsidiarioa aitortu die estatuei, eta hori dela-eta haiek definitu ahalko dituzte diru laguntzen onuradun potentzialak edo lagundu beharreko sektoreak. Jaurlaritzak neurria txalotu du, baina neurri batean salatu du eredu hori ez dela hedatu eredu autonomiko edo federalak dituzten estatuetara, «edo, gutxienez, zerga autonomia duten eskualdeak dituztenetara»; Espainiako Estatuaren kasuan, EAEra eta Nafarroara.

Hala, eta nekazarien elkarte batzuek egindako eskaerari erantzunez, adierazi du horrek plan estrategiko propio bat egitea eragotziko diola, Bruselak herrialde bakoitzeko bakarra aurreikusten duelako. Jaurlaritzako Ekonomia Garapenerako Sailak salatu du Espainiako Nekazaritza Ministerioak ez duela aukera hori Europan defendatu nahi izan, Espainiako erkidego guztiek nekazaritza arloko eskumen osoak dituzten arren. «Egungo akordioak ez dio Eusko Jaurlaritzari uzten NPBren laguntzak Euskadiko errealitate estrukturalera eta produktibora egokitzen».

Bruselaren zain

Azkenean, Bruselak 390.000 milioi euro bideratuko ditu Nekazaritza Politika Bateratuarentzat: horietatik 47.700 milioi Espainiarentzat izango dira. Jaurlaritzaren ustez, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako nekazari eta abeltzainek urtean 65 milioi euro jasoko dituzte, 2023tik 2027ra bitartean.

Ekonomia Garapenerako Sailetik azaldu dutenez, NPBk ezarritako helburu estrategikoekin bat egiten dute Jaurlaritzak martxan jarritako hainbat proiektuk, eta espero du Madrilek horietara bideratzea laguntzak: egitasmo horien artean daude nekazariei bidezko errenta bat bermatzea, lehiakortasuna areagotzea, elikaduraren katean botere oreka berreskuratzea, klima aldaketaren aurka jardutea, ingurumena babestea, paisaiak eta biodibertsitatea babestea, belaunaldi erreleboa sustatzea, eta kudeaketa eredu berria ere (Delivery Model delakoa) bultzatzea.

Pandemiak ez duela pertsonen artean bereizten dioen mantra hori errealitateak gezurtatu du azken hilabeteetan. Ez, pandemiak ez du modu berean jotzen: zenbat eta aberatsago izan, orduan eta aukera gehiago baitaude onik ateratzeko koronabirusaren krisitik eta haren ondorio ekonomikoetatik. COVID-19ak apenas eragin duen mundu zabalean dauden aberatsen kopuruan. Azken hilabeteetan 56.000 pertsona atera dira milioi bat dolar (845.425 euro) baino gehiagoren jabe direnen zerrendatik, Credit Suissen Aberastasunaren Txosten Orokorraren arabera. Alegia, orain 51,9 milioi pertsona daude munduan aberats gisa jo daitezkeenak milioi bat dolarreko irizpide hori erreferentzia gisa hartuta. %0,1 apaldu da, beraz, aberatsen kopurua.

Suitzako finantza erakundeak dioenez, Txina da azken seihilekoan aberatsak gehien hazitako herrialdea. 365.000 pertsona gehiago daude han 845.425 euroren jabe. Herbehereak daude aberatsak gehien hazitako herrialdeen multzoko bigarren lekuan, 74.000rekin; eta hirugarren lekua partekatzen dute AEBek eta Alemaniak, biak ala biak 58.000 aberats gehiagorekin.

Burtsako galtzaileak

Erresuma Batua da, aldiz, milioi bat dolarren jabeen klubean aberats gehien galdu duena, batik bat burtsaren gorabeherengatik eta dibisa aldaketengatik; 241.000 aberats galdu ditu Boris Johnsonek gidatzen duen estatuak. Brasilek beste 116.000 galdu ditu; eta Mexikok, 56.000.

51,9 milioi aberats horiek munduko populazioaren %1 baizik ez da, baina munduko aberastasun osoaren %43,4 dago haien esku. Txanponaren beste aldean aberastasun globalaren banaketa desorekatua islatzen duen datua ageri da: munduko aberastasunaren %2 baino ez dago 10.000 dolar (8.450 euro) baino gutxiagoren jabe diren pertsonen esku. Munduko populazioaren %54 baino gehiago dira, ordea, kopuru horretara iristen ez direnak, txiroak alegia.

Eta non dago aberats gehien munduan? Bada, AEBetan lehen-lehenik. 20,2 milioi bizi dira han (aberats guztien %39); Txina dago bigarren lekuan, 5,7 milioirekin (%11); eta Japonia da hirugarrena, 3,3 milioi aberatsekin (%6). Batik bat Europara jo behar da gainontzekoak aurkitzeko: Erresuma Batuan aberatsen %5 bizi dira; Alemania (%4), Frantzia(%4), Italia (%3), eta Espainia (%2) dira aberatsen beste herrialdeak. Kanada eta Australian ere bada pilaketa txiki bat; batean zein bestean munduko aberatsen %3 bizi dira.

Mobilizazioak haur eskoletan lan-baldintza hobeak eskatzeko. Sindikatuetako ordezkariek elkarretaratzea deitu dute urriaren 28rako eta mobilizazioak hurrengo astean.

Argi zegoen udako sasoiak datu hobeak islatuko zituela itxialdi handiak erabat baldintzatutako hiruhilekoak baino; ez hain argi, ordea, zenbatekoa izango zen hobekuntza hori langabezian, abuztuaz geroztik pandemiak izandako oldarraldiak susperraldia zapuztu baitu, hein batean. Bada, langabezia tasa zortzi hamarren hobetu da, Eustaten arabera, eta, horrenbestez, Eusko Jaurlaritzaren eskumeneko hiru lurraldeen eremuan %10ekoa da tasa (irail bukaeran): 101.800 langabe, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa zenbatuz.

2020ko hasierak joera negatiboa ezarri zuen, %9,5etik %9,9ra igaro baitzen tasa iazko azken epealditik aurtengo lehenera. Lehen hiruhilekoaren egoera hori nabarmen okertu zen bigarren hiruhilekoan, itxialdiak gogorren jotako sasoian alegia, eta indizeak %9,9tik %10,8ra egin zuen salto. Orain, berriz, Eustatek dio udako hiruhilekoak, uztailetik irailekoak, zauriak nabarmen arindu dituela, langabezia tasa %10era jaitsi baita, eta 8.600 pertsona gutxiago baitaude lanik gabekoen zerrendan Araba, Bizkai eta Gipuzkoa osoan.

Jaurlaritzak urte amaierako aurreikusitakoa baino hobea da ezagutu berri den kopurua. Langabezia tasa %11,2ra igoko dela aurreikusi baitu Gasteizek, eta 30.000 landunek beharra galduko dutela. Kontuan hartu behar da, hala ere, aldi baterako lan batean dauden pertsona gehienek, %98,6k, lanean jarraitzen dutela Eustatentzat, hiru hilabete baino lehen lanera itzultzeko asmoa dutelako edo soldataren erdia baino gehiago kobratzen jarraitzen dutelako.

Turismoak inoizko urterik beltzena izan badu ere —Madrilek dio 1995era egin duela atzera—, zerbitzuen ekarpenak apaldu du gehien langabezia, 3.700 landun gehiago egon baitira sektore horretan. Bestalde, enplegu sorkuntzak adierazten du industriak sufritzen jarraitzen duela, 100 langile gehiago baizik ez baititu zenbatu. Eraikuntzak, berriz, aldaketarik gabe jarraitu du, eta lehen sektoreak galera nabarmena izan du, 900 langile gutxiagorekin.

Gauzak horrela, 2020ko hirugarren hiruhilekoko datuen arabera, 916.300 pertsona landun daude, betiere Araban, Bizkaian eta Gipuzkoako eremuan, 3.100 gehiago (%0,3). Biztanleria landunaren eta langabearen bilakaeraren ondorioz, jarduera tasa %54,5 da, eta 0,4 puntu jaitsi da aurreko hiruhilekoarekin alderatuta.

Azken urteko zulo handia

Lurraldeka, eta aurreko hiruhilekoarekin alderatuta, Gipuzkoan hazi da gehien okupazioa, 1.600 landun gehiago baitaude; gero Araban, 1.000 gehiago, eta segidan Bizkaian, 400 landun gehiago. Generoari dagokionez, okupazioaren hazkundea gizonen artean gertatu da: aurreko hiruhilekoan baino 4.000 landun gehiago daude, eta emakume landunak, berriz, 900 gutxiago dira.

Bestalde, hiru lurraldeetan dauden 899.300 familietatik herenek ez dute pertsona aktiborik; aldiz, hamar familiatik ia seitan pertsona aktibo guztiak lanean daude, aurreko hiruhilekoan baino 4.300 familia gehiago. Gainera, pertsona aktibo guztiak langabezian dituzten familiak 31.700 dira, aurreko hiruhilekoan baino 1.200 gutxiago.

Urte arteko aldeari dagokionez, zulo handia egin du pandemiak. Azken urtean, landunen kopurua %4,4 jaitsi da, eta langabezia tasa %9,4tik %10era igo da. Gainera, biztanleria landuna %4,4 jaitsi da 2019ko hirugarren hiruhilekoarekin alderatuta. Hala, aldi baterako lan erregulazioekin zer gertatuko zain, 2.300 pertsona gehiago daude langabezian EAEn, 2019ko hirugarren hiruhilekoarekin alderatuta.

Europako Batasunaren ikurretako bat da, eta hura berritzeko izandako zailtasunak eta eztabaida luzeak dira horren erakusgarri: bi urte eta erdiko eta azken uneko 42 orduko etengabeko negoziazioak behar izan baitira akordiorako oinarri bat jartzeko. Baina NPB Nekazaritza Politika Bateratuaren erreformak badu lehen oniritzia: atzo goizaldean egin zuten akordioa 27 estatu kideetako Nekazaritza ministroek.

2023etik 2027ra arteko nekazaritza arloan indarrean izango diren politika ildoak finkatzen ditu erreformak, eta, horiek aurrera eramateko, 387.000 milioi euroko aurrekontua adostu zuten atzo kontseiluan. Akordioak herrialde guztien babesa izan zuen, Lituaniarena aurkako botoa eman zuen bakarra izan zen, Errumaniarena, Bulgariarena eta Letoniarena salbu abstenitu egin ziren.

EBko Nekazaritza ministroek oniritzia eman zieten erreforma osatzen duten hiru araudiei: herrialdeen plan estrategikoei, merkatuen antolaketa bateratuari eta laguntzen finantzaketari buruzko erregulazioari. Eta, hain zuzen ere, azken puntu horrek eragin zuen bazkideen arteko desadostasunik handiena. Izan ere, estatu kideek oreka bilatu nahi izan zuten, nekazaritza eredu ekologikoago baten aldeko eskarien eta sektoreko profesionalen errentagarritasun eta lehiakortasun eskakizunen artean. Modu horretan, ekoeskemak deituriko aparteko laguntza lerroa sortzea erabaki zuten bileran. Laguntza horiek klimaren eta ingurumenaren onurarako izango diren nekazaritza eta abeltzaintza jarduerak sustatzeko izango dira, eta hobari gisara funtzionatuko dute.

Diru poltsa horren zenbatekoak eta derrigortasunak eragin zuen bazkideen arteko desadostasuna. Bada, azkenerako, herrialdeek onetsi zuten zuzeneko ordainketen %20 bideratzea ekoeskemak finantzatzera, eta %60 oinarrizko errentetara. Estatu kideentzat derrigorrezkoak izango dira gainera, eta borondatezkoak nekazari eta abeltzainentzat lehenengo urteetan.

Nekazaritza Politika Bateratuaren erreformak lehen urratsa egin du, baina bide luzea du oraindik guztiz onartua izateko. Izan ere, nekazaritza ministroek Europako Kontseiluan egindako akordioa parlamentuan eztabaidatu beharko dute lehenik. Erreforma ostiralean bozkatzea aurreikusten da, eta estatuek behin betiko oniritzia eman beharko diote ondoren.

ENBAren eskaria

Behin NPB berria onartuta, estatu bakoitzak bere plan nazionala garatu beharko du, eta bide horretan, ENBA ez dator bat Espainiako Gobernuaren plan bakarraren asmoekin. Sindikatuak uste du euskal plan estrategikoa garatu behar dela sektoreak bertan dituen beharrizanei erantzuteko.

Izan ere, sindikatuak ohartarazi du NPB berria kaltegarria izan daitekeela abeltzainentzat bereziki, mendiko larreen kontserbazioa «indartu beharreko ekoeskema gisa» hartzen ez bada, esaterako. Hori dela eta, «mendiko nekazaritza eredu bat» eta «lurraldean finkatutako familia nekazaritza eredua» sustatuko dituen plana eskatu du.

Hipoteka Maileguen Erreferentzia Indizeak (HMEI) neurriz kanpoko baldintzak ezartzen dituenik ukatu du Gorenak, baina kontratazioan gardentasun falta ikusten du.

Lehen seihilekoaren ekonomia barometroa aurkeztu du Baionako MIG Merkataritza eta Industria Ganberak, eta argazki iluna erakutsi du. Ipar Euskal Herriko 220 enpresak erantzun zuten ekainaren 22 eta 26 artean egin zuten galdeketa hori. Ekainetik egoera aldatu bada ere, koronabirusaren krisiak Ipar Euskal Herriko ekonomian izan dituen eraginei buruzko elementu batzuk ematen dituzte emaitzek. Hiru lurraldeetako jarduera ekonomikoaren datu nagusiak ere eman ditu MIGek. «Osasun krisi hau krisi ekonomiko bilakatzen ari da. Haatik, desesperazioaren krisi bilaka dadin eragotzi behar dugu. Merkataritza eta Industria Ganberak hor gaude, enpresak laguntzeko», adierazi du Andre Garreta MIGeko buruak.

Egoera beltza marraztu du enpresaburuak, eta esplikatu du Ipar Euskal Herrian koronabirusaren eragina «handia» izan dela enpresa guztientzat. «Bereziki enpresa txikiak dira ukituak, baina baita autonomoak ere, horiek ez baitute babesik. Momentu zail hauek pasatzeko laguntza eskaini diegu, haiengandik ahalik eta hurbilen egoteko. Ez soilik diruzaintzan dituzten arazoetan, baita moralki ere. Horietako anitz maila dramatikoan dira. Ez dute gehiago eskugaineko dirurik, ez dute etorkizunik; hor egon behar dugu, haien ondoan, jokaleku ekonomikoan berriz kokatu daitezen». Udak egoera pixka bat hobetu badu ere, ondoko aste eta hilabeteetan egoera konplikatuko dela uste du Garretak.

MIGek eman dituen datuen arabera, 2020ko lehen seihilekoa iazkoa baino «hobea» izan zen, enpresa gutxiago «erori» baitziren (750); hala, iaz baino 1.078 enpresa gehiago daude orain: %17,2ko emendatzea. Haatik, langileen kopurua doi bat apaldu da (%0,6), nahiz eta langabezia partzialaren dispositiboak lanpostu gehienak atxikitzea bermatu. Garretak eman dituen datuen arabera, sektore ekonomiko guzietan langile kopurua emendatu da, oro har: zerbitzuetan (-%2), ostalaritzan (-%4,7) eta aldi bateko lanaldietan (-%21,3). Martxoaren 15etik aitzineko konfinamenduaren eraginarekin lotu du MIGeko buruak. Langabe kopurua emendatu egin da (+%7,8); era berean, enpresek emandako erantzunen arabera, gero eta zailagoa zaie langileak bilatzea. 2020ko lehen hiruhilekoan, 2.129 eurokoa zen batez besteko soldata gordina Ipar Euskal Herrian.

2020. urtearen hasieran egoera ekonomikoaren «hobetze» bat ikus bazitekeen ere, koronabirusaren krisiak «eragin handia» izan du, eta ekonomiaren zenbaki adierazle negatiboekin bukatu zen lehen seihilekoa, MIGen datuen arabera. «Enpresen %70ek urteko negozio zenbatekoaren apaltze bat izan dute, mozkinak beheititu zaizkie, eta langile gehiago ez hartzea erabaki dute. Diruzaintza beti da konplikatua, baina zenbaki gorriak dituzte orain; are gehiago, enpresek lan gehiago izaten dutelako bezeroek ordaindu diezaieten», xehatu du Garretak.

Hiru sektore nabarmendu ditu gehien sufritu dutenen artean: aeronautika, turismoa eta zerbitzuak. Miarritzeko aireportua kudeatzen duen sindikatuak prentsaurrekora deitu du ostegun honetarako. Azken hilabeteetan, behin baino gehiagotan aipatu dute jardueraren apaltze nabarmena izan dutela eta horrek egoera oso konplikatu batean jartzen zituela.

Industria ere ukituenetako bat da, Garretaren hitzetan, gehienek ez baitute urteko negozio zenbatekoa berreskuratu. «Ostalaritza lehen hiruhilekoan izan zen gehien hunkia, baina udako sasoiarekin zerbait berreskuratu du. Udako sasoi ondoreneko hau berriz konplikatua izanen dela dirudi», adierazi du.

Apaltzea konfiantzan

MIGen arabera, Ipar Euskal Herriko enpresaburuen %72k konfiantza dute etorkizunean; iaz baino hamar puntu apalagoa da kopurua. Enpresen %26k baizik ez dituzte egin inbertsioak lehen seihilekoan, eta %17k baizik ez zuten bigarren seihilekoan inbertsioak egitea aurreikusten, kontuan hartuta galdeketa ekainean egin zela eta ordutik egoera okerrera aldatu dela.

Enpresak koronabirusaren krisiari aurre egiten laguntzeko, France Relance programa bultzatu du Frantziako Gobernuak. Neurria goraipatu du Garretak, nahiz eta oraindik ez den jakina Ipar Euskal Herrian zer emanen duen: «Gobernuak osoki bete du bere laguntzaile rola».

Bilboko portuko lan gatazka hasieran pentsa zitekeen baino gehiago luzatuko dela dirudi. Zamaketarien ordezkarien eta Bilbo Estiba osatzen duten enpresen artean ez dago harremanik, eta, enpresaren jarrerari erantzuteko, langile batzordearen gehiengoak —sindikatu guztiak ELA izan ezik, hark deialdi propioa egin baitu baldintza beretan— greba deialdia bi astez luzatzea erabaki du. Egungo protestaldia igande honetan da bukatzekoa, eta zamaketariek azaroaren 9ra arte luzatuko dutela jakinarazi dute. Orain arteko 11 greba egunetan bi orduko eta txanda osoko lanuzteak tartekatu dituzte; deialdi berrian, berriz, txanda bakoitzeko orduen erdiak beteko dituzte.

Tenperatura egunez egun igotzen ari da Bilboko portuan. Hasieran, zamaketariek salatu zuten gehiegizko zerbitzu minimoak ezarri zizkietela eta aldi baterako langile batzuk lan hitzarmenaren arabera ez dagozkien zereginak hartzen ari zirela —lan ikuskaritzan eginak dituzte salaketak—. Gero, egunak pasatu ahala, Bilbon deskargatu behar zuten hainbat ontzi Santander eta Gijongo (Espainia) portuetara joaten hasi ziren. Azpiegitura haien lan ahalmena Bilboko portuarena baino txikiagoa da, halere, Bibo Estibaren arabera lan karga %70 apaldu da grebaren ondorioz. Horri portu barneko presentzia poliziala gehitu behar zaio —protestan ari diren zamaketariak identifikatuz—, eta portuko aparkalekuan geldirik dauden kamioilarien presioa.

Hori gutxi balitz bezala, Bilboko Portuko agintaritzak gehiago berotu zuen atzo eltzea, ez zielako portuan sartzen utzi behin-behineko kontratua eduki eta greba egiten ari diren zamaketariei, lan poltsa «historikokoei». Langile batzordeak, ohar batean, langile horiek «kaleratutzat» jo zituen. Iragan asteko bi egunetan eta atzo txandako bi orduko grebak egin zituzten portuan, eta hala ere ez zituzten deitu lanerako. Sindikatuen arabera, atzo 21 langile gehiago behar ziren, eta hainbat ontzi deskargatu gabe gelditu ziren. Lanerako deitu ez arren, protestaldira joan ziren, eta euren sarrera txartelak baliogabetu egin zituztela ikusi zuten portuko atean. Poltsa horretako langileak Randstad aldi baterako enpresaren bitartez deitzen dituzte, eta gehienek hamabi urte daramatzate egun bateko kontratuekin. Sindikatuek langile finko berriak eskatzen dituztenean poltsa horretatik igaro daitezen nahi dute.

Langile batzordeak «fede txarrez» jokatzea egotzi dio enpresari, eta, beraiek negoziatzeko borondatea erakutsi duten arren, hamar egun hauetan ez dute izan kudeatzaileen berri. «Ez gaituzte ezertarako deitu. Pentsa, prentsaren bitartez jakin dugu Lan Harremanen Kontseilura jo dutela, eta, egia esan, ez dakigu ofiziala edo egia den, guk ez baitugu kontseiluaren deirik jaso. LHKn dugun hitzordu bakarra hilaren 27koa da, lan hitzarmena urratzen ari zela salatu genuelako, eta orduan egingo dugu topo enpresarekin». Salaketa Israel Ruiz UGT sindikatuko ordezkariarena da.

Bien bitartean, zamaketariek grebari eutsiko diote. Finkoek eta ibilbide luzeko behin-behineko langile guztiek babestu dituzte lanuzteak, eta Adecco aldi baterako enpresaren bitartez kontrataturiko langile batzuk sartu dira. Finkoak gutxieneko zerbitzuak betetzen ari dira, eta asteburuan lan guztiaren %90 egin dute. Salatu dutenez, gutxieneko zerbitzuetan sartzen ez diren karga batzuk ere mugitu dituzte: txatarra, harea… Luze doa protestaldia, eta are gehiago luzatuko da, baina Xabier Durango Kaia-BES sindikatuko delegatuak ez du higadurarik sumatu. «Gure eta behin -ehinekoen lanpostuak bermatzea da gure eskaera, eta finko gehiago kontratatzea. Behin-behinekoak baztertuta, portuko agintaritzak badaki etxekalte ari dela, baina ez zaio axola».