Pandemiak jarduera orotan izandako eraginak gogor astindu du energiaren kontsumoa munduan. Eskari globala amildu egin da 2020an, eta kolperik handiena erregai fosilentzat izan da. Urtea energia eskariaren %5eko jaitsierarekin itxiko dela uste du IEA Nazioarteko Energia Agentziak; jaitsiera, hori bai, handiagoa izan da petrolioaren kontsumoarentzat (-%8), eta ikatzaren erabilerarentzat (-%7). Agentziaren arabera, aurten %7 murriztuko dira energiari lotutako CO2 isuriak, eta energian egindako inbertsioa ere jaitsi egingo da, %18.

IEAk aste honetan plazaratu du bere aurtengo World Energy Outlook txostena, energiaren alorreko datu nagusiak eta etorkizuneko agertoki posibleak xehatuz. Irismen eta eragin handiko txostena da IEArena; oinarri eta gida, besteak beste, politika energetikoen erabakiguneetan.

Aurten bi giltzarri nagusi aipatu ditu agentziak: pandemiaren inpaktua, batetik, eta bizkortutako energia trantsizioak, bestetik. Bi gaiak elkarrekin lotuta daude, IEAren ustez, eta biak daude pandemiaren iraupenari eta larritasunari buruzko zalantza guztien menpe.

Ziurtasun gabezia handiaren ondorioz, IEAk erabaki du aurtengo txostenean ez duela aurkeztuko abaguneko politikei dagozkien agertokiari buruzko analisirik. Normalean, agertoki hori izan ohi da nolabaiteko oinarria beste analisientzat, baina, agentziaren ustez, «oraingo zirkunstantziei begira, zaila da imajinatzea betiko martxa nagusituko dela».

Lau agertoki

Gauzak horrela, lau agertoki posible aurkeztu ditu txostenak. Oinarrizko agertokia, IEAk posibleen ikusten duena, aldaketarako xehetasunekin aurkeztu diren eta «sinesgarri» zaizkion politikak aplikatuko diren hori da, Adierazitako Politiken Agertokia. Egoera horretan, pandemia 2021erako kontrolatutzat jo du agentziak: BPG barne produktu gordina datorren urtean itzuliko da krisi aurreko mailara, eta energia eskaria, berriz, 2023an.

Okerrenean ere jarri da IEA. Zer gerta daiteke COVID-19aren kaltea luzatu egiten bada? Suspertze atzeratuko agertokian, BPG globala ez da krisi aurreko mailara itzuliko 2023ra arte, eta energia eskariak 2025era arte itxaron beharko du. Bai oinarrizko agertokian, bai okerrenean ere, CO2 isurketetan errebote geldoa aurreikus daiteke, beti ere krisi aurretik iragarritako hazkundearen azpikoa. Arazoa da ez duela isurietan egiturazko aldaketarik ikusten: geldialdi ekonomikoaren ondorioz jaitsiko dira.

Azken urteetan IEAren analisietan gero eta pisu gehiago hartzen joan da Garapen Jasangarriko Agertokia, eta aurten pisuzkoena da, oinarrizkoaren atzetik. Agertoki horretarako, energia sektorearen egiturazko aldaketa baterako, ezinbestekoak dira inbertsio masiboak kapital stock berri, efiziente eta garbiagoetan. Horrela lortuko litzateke CO2 isurien goia 2019. urtean uztea.

2020ko txostenak marraztutako laugarren agertokia berria da. IEAk lehen aldiz aztertu du modu sakonean 2050. urtean karbono neutraltasuna lortzeko bidea nolakoa izango litzatekeen. Inbertsioez gain, eta energiarako teknologia garbien hedapenaz gain, giza portaeraren aldaketa orokortuak behar liratekeela uste du IEAk.

BERRIZTAGARRIAK

Mix energetikoari begira, iturri berriztagarriak dira garaile txostenak marraztutako agertoki guztietan. Energia globalaren eskaria murriztuko balitz ere, iturri berriztagarrietako energiaren eskariak gora egingo luke; edozein dela ere agertokia, agentziak hazkundea iragarri du iturri berriztagarrietan.

Oinarrizko agertokiaren arabera, argindarraren eskari berriaren %80 berriztagarriek beteko dute 2040. urtera artean. Garapen jasangarri batean, haien hazkundea handiagoa litzateke, eta are handiagoa neutraltasun klimatikoa 2050ean iristeko ikusmiran.

Hidroelektrikoak ez diren berriztagarrietako argindarra ekoizteko ahalmenak gora egiten jarraitzen du, IEAk berak aurretik iragarritakoa baino erritmo bizkorragoan. Eguzki energia eta itsasoko zein lurreko energia eolikoa.

PETROLIOA

Munduaren petrolio erabilerak goia jo duela esateko goizegi da, IEAren aburuz, betiere ez badira klima larrialdiari aurre egiteko neurriak indartzen. Oinarrizko agertokian, petrolioaren eskaria krisi aurreko mailara 2023an itzuliko dela uste du agentziak, baina, hala ere, iaz iragarritakoa baino hazkunde txikiagoa izango du 2030erako —bi milioi upel gutxiago eguneko—. Hori bai, eskariaren hazkunde horren %60 industria petrokimikotik iritsiko da, azken hamar urteetan errepide garraioa izan den arren eskaria handitu izan duena.

GAS NATURALA

Gas naturalaren eskaria bizkor suspertuko da aurtengo beheralditik, eta 2030erako 2019ko mailatik %14 gora egongo da. Gasaren —eta neurri txikiagoan petrolioaren— mesedetan dator ikatzaren gainbehera. Baina, IEAren ustez, ezarritako merkatuetan bost urteren buruan agortuko dira ikatzetik gaserako irabazi horiek, ingurumen politiken, elektrifikazioaren, berriztagarrien lehiaren eta karbono isuri txikiko gasen —hidrogenoaren— erabileraren ondorioz.

IKATZA

2025. urtean utziko dio ikatzak munduko energia iturri nagusia izateari. Agertoki guztietan ikatzarenak egin duela uste du agentziak. Haren beherakada «egiturazkoa» dela nabarmendu dute datuek, eta, zenbat eta klima politika sendoagoko agertokia, handiagoa da ikatzaren eskariaren murrizketa. Dena den, IEAk iragarritakoa baino bizkorrago jaitsi beharko du ikatzaren erabilerak, beroketa 1,5 gradutara mugatu nahi bada.

Zer gertatu da historikoki euskal negoziazio kolektiboko hitzarmen gatazkatsuenean akordioa egon dadin, hamar urte pasatu eta gero? Otsailean hasi, eta zortzi bileraren ondoren, sindikatuen mobilizaziorik gabe, Gipuzkoako patronal Adegik eta sindikatu nagusiek, ELA buru dela, hitzarmen berria adostea lortu dute. Ez da beste edozein itun euskal negoziazio kolektiboan. Metalgintzak jarraibidea ipintzen die beste alorrekoei, besteak beste, babesten dituen behargin kopurua dela eta: 40.000 baino gehiago Gipuzkoan. Aparteko testuinguru batetik kanpo ez dago ulertzerik eragileen estrategiak alda ditzakeen gertaera hori. Hainbat aldagai daude agertoki zehatz bat osatu dutenak, eta lerrokatze berezi horrek ahalbidetu du hamar urtean ezinezkoa izan dena.

Adegik garbi utzi nahi izan du konfrontaziotik aldendutako «negoziazio moderno bati esker» erdietsi dutela akordioa, «gatazkarik gabe», «errespetuarekin» eta «bestearen aitortza eginez». Alegia, patronalak aditzera eman nahi izan du sindikatu matxinoak —ELA eta LAB— menditik jaitsarazi dituela, «enpresa kultura berriaren oinarriak» ei dituen negoziazio prozesu batera. Ez du esan 2019aren hondarrean eragileek Bizkaian egindako metaleko akordioak gatazka latz baten lorratza utzi duela, grebak eta manifestazio handiak tarteko, eta atxilotuak, isunak, kalte materialak… Ez du esan Bizkaiko prozesu horren itzalak erabat baldintzatu duela Gipuzkoako negoziazioa. ELAk deitu zuen mahaira urte hasieran ordezkaritza handieneko sindikatu gisa, Bizkaiko hitzarmena sinatu eta aste gutxira, eta Adegik oso gogoan izan du zer gertatu zen Cebek patronalaren eta batasun sindikalean jardundako lau sindikatu nagusien artean. Orain, enpresak eta langileak behin-behinekotasunera kondenatzen dituen pandemia baten gordinean, inork ez zuen nahi beste gatazka nekagarri bat, eta Adegik inork baino gutxiago. Gainera, lan erreformaren paretan pitzadurak ateratzen hasi dira Madrilen PSOEk eta Unidas Podemosek agintzen dutenetik. Aldaketak datoz, beharbada iragarri baino arinagoak, baina aldaketak azken finean, eta enpresen abantaila negoziatzean ez da betiko izango. Beharbada, garaia zen sektorean ordenatzeko, enpresen lehiari ere eragiten dion oihanari muga jarrita.

Pandemiak zer ekarriko beldur

ELAk ere ez du soka gehiago tenkatu nahi izan. Datorren ezezaguna izugarria delako ustea zabaltzen ari da enpresa askotan; «inork ez daki zer datorren», esan dio egunkari honi ELAko Industria Federazioko arduradun Unai Martinezek. Adegik mahai gainean jarritako azken agiria onartzeko urratsa egitea —«estatuko hitzarmen kolektibo onena» izan ala ez— ez zen erraza izango konfrontazioa banderatzat duen sindikatuarentzat. Eta erabaki horretan ere bere pisua izan du Bizkaiko prozesuak, LABek, CCOOk eta UGTk ituna egin eta ELA kanpoan geratu baitzen iazko abenduan. Mitxel Lakuntza idazkari nagusi duen sindikatuak ez du egoera hori errepikatzerik nahi izan. Ordezkaritzaren ia %49 dauka sektorean, eta erritmoa hark jartzen duela erakustea erabaki du, Adegirekin akordiorako oinarria eginez beste edozeinek baino lehenago.

«Batasun sindikala hautsi du» mugimendu horrek, LABen ustez, eta arriskuan jarri du akordioa. Sindikatu abertzaleak, CCOO eta UGT bezala, martxan jarritako tren batera igotzera behartu du Adegiren eta ELAren ezusteko akordioak. LABek ezezkoari eutsi izan balio —UGTk bezala—, lerro hauek metalaren porrotaz lirateke; baina «ardura ariketa bat» eginez, Garbiñe Aranburuk gidatzen duen sindikatuak modua aurkitu du 40.000 langileri eragiten dien hitzarmena egia bihurtzeko: Adegik baietzaren ateak ireki dizkio berdintasun alorrean batzorde bat eratzeko eskaintzarekin, eta langileen azterketa medikoak lanordu gisa zenbatuko direlako konpromisoa hartuz.

Eta hamar urteko korridore beltz baten amaieran argia piztu da bat-batean. Ez da gutxi aurrez aurre zabaldu den beste tunel bat igaro behar den honetan, inork ez baitaki haren luzera zenbatekoa den.

Osasuna ala ekonomia. Osasuna eta ekonomia. Garaiotako eztabaida nagusietako bati beste elementu bat gehitu dio Espainiako Gobernuak asteon. Azukreak eta edulkoratzaileak —zero, light eta gisakoak— dituzten freskagarrien BEZa igo nahi du, edari horien kontsumoa murrizteko, azaldu duenez, XXI. mendeko beste pandemia bati —obesitateari— aurre egiteko. Erabaki horrek, gainera, badu beste xede bat: kontsumo masiboa duten produktu horien bidez administrazioen diru sarrerak gehitzea. Asteon Madrilek Bruselara bidali duen aurrekontu egitasmoan jaso du neurria, beste hiru zerga berrirekin batera: plastiko ez-berrerabilgarriarena, eta orain gutxi onartu dituen Google eta Tobin tasak.

1 Zenbateko igoera izango dute freskagarriek? Egun, BEZ murriztua dute (%10), eta Espainiako Gobernuak BEZ arrunta ezarri nahi die: %21. Funtsean, nazioarteko erakundeen eskaera beteko du, Europako herrialde gehienetan %19-21eko zerga baitute edari horiek, edo tasa berezi bat —Frantziak eta Kataluniak, esaterako—. Hego Euskal Herrian bildutakoaren parte bat, itundutakoa, bertako administrazioen esku geratuko da, gainerako BEZekin bezala.

2 Sarean zabaltzen ari dira taberna batean 2,5 euroko kostua duen freskagarri batek 2,75 euro balioko duela. BEZa zeharkako zerga bat izanik, badu logika hori esateak, baina ez du zertan hala izan, eta neurriaren kontra daudenen mezu interesatu bat ere bada. Igoeraren parte bat produktoreek eta saltzaileek ere har dezakete, BEZa igota ere etekin handiko produktuak izango baitira. Edari alkoholdunena, adibidez, %42 da; tabakoarena, %80.

3 Nor dago alde eta nor kontra? Helburua da osasunaren mesedetan edari horien kontsumoa gutxitzea, eta ikerketek diote hala gertatzen dela oro har, baina azterketa batzuek erakutsi dute ez hori ez dela hain modu nabarmenean gertatzen, besteak beste produktu horiek eskuragarriago daudelako, osasungarriagoen alboan. Kontsumitzaileen elkarte batzuek uste dute bigarren horien BEZa ere jaitsi beharko litzatekeela. Edari freskagarrien produktoreentzat, berriz, «ideologikoa» da erabakia, eta ohartarazi dute ostalariei egingo diela kalterik handiena.

4 BEZa igotzea beti izaten da eztabaida politikorako iturri: oraingo honetan ere bai? Ez dirudi hala izango denik, zeharka bada ere Europak inposatutako erabakia da eta. Gobernuaren asmoa da aurrekontuen negoziazioarekin batera adostea —urte hasierarako—. Euskal alderdiek ere ez dute trabarik jarriko, erantzukizuna ez baita bertako erakundeena izango —BEZaren kasuan, inoiz ez—. Hori bai, etekina aterako diote. Euskal ogasunek bazuten aukera tasa berezi bat ezartzeko, 2017an Kataluniak egin zuen bezala, baina uko egin zioten, diru gutxi bilduko zutela argudiatuta. PPko Cristobal Montoro saiatu zen zerga igotzen, baina atzera egin zuen, erremolatxa eta azukre ekoizleen presioagatik.

5 Plastikoak ere zergapetuko ditu Madrilek. Bai. Hori ere Europak eskatuta, eta ingurumen politikek baldintzatuta. Berrerabilgarriak ez diren ontziak fabrikatzeagatik eta inportatzeagatik, 0,45 euro kilogramoko.

CCOO eta UGT sindikatuek aurre-akordioa egin dute ITP enpresarekin, Zamudioko lantegian kaleratzeak 194tik 121era murrizteko. ELAk ez du ituna babestu. Urriak 16.

Asteartetik indarrean diren Nafarroako Gobernuaren neurri murriztaileekin haserre dago Nacho Calvo Nafarroako Ostalaritza Elkarteko idazkari nagusia (Ezkarai, Espainia, 1967).

Zein da egungo egoera?

Egoera barregarri batean utzi gaituzte. Edukieraren %30 utzi digute, baina barran ezin daiteke kontsumitu. Tabernentzat oso neurri gogorra da, askoren negozioa barran oinarritzen delako. Gainera, 22:00etarako hustu egin behar denez, esan nahi du ezin duzula ganorazko afaririk eman. Afaltzera 20:00etan joateko korronte moduko bat sortu da. Jendea elkartasunez jokatzen ari da, eta eskertzen dugu, baina hori ez da hamabost egunetan aldatzen. Ekainetik, gaueko aisialdia itxita dago; hotelek ez dute bezerorik, eta okerrena da irainduak eta manipulatuak sentitzen garela.

Itxierak izango dira?

Bai. Kasurik hoberenean, negozioaren %15 utzi digute. Praktikoki, Katalunian bezala gaude. Negozio bolumen horrekin, askok ixtea erabaki dute, eta ea zer egoera dagoen hamabost egun barru… Zer egin dezakete bestela? Ez du balio ezta gastuei aurre egiteko ere. Guztiok aldi baterako erregulazioetara joko dugu. Neurri hauek ez dute balio.

Zergatik diozu hori?

Asteazkenean, COVID-19ak sektore profesionalen artean izan diren kutsatzeen inguruko analisi bat kaleratu zuen Espainiako lan istripuen mutualitateen elkargoak. Ostalaritzan, langileen %5,5 kutsatu dira —%6 jatetxeetako langileen artean, eta %4,2 tabernetan—, merkataritzan, %7,3 kutsatu dira, eta osasun arloan, logikoki, kutsatze ratiorik handiena dute, %33koa. Zortzi orduz taberna batean lanean diren langileak ez dira kutsatu, adibidez, tailer mekaniko batekoak baino gutxiago: beste sektore profesional batzuetan baino gutxiago kutsatu dira. Hasieratik, maskarekin ari gara lanean, hidrogelak ditugu, dena desinfektatzen dugu, geure buruari ezarritako segurtasun neurriekin ari gara langileak eta bezeroak babesteko asmoz. Aurretik ere denbora daramagu neurriekin, eta ez dira kasuak jaisten.

Nafarroako Gobernuak asteon esan du 307 agerraldi aktibo daudela, eta kutsatzeen %18 ingurune sozialean gertatu direla. Ez al dira hor ostatuak sartzen?

Ez dute zehazten zer den arlo soziala. Erronka botatzen diet, eta esan dezatela zenbat kutsatzen den ostalaritzan. Adibidez, botila festa bat arlo soziala da. Nafarroako Gobernuak ez du lotsarik, ez baitu bere kabuz botila festarik debekatu. Maiatzean eta ekainean eskatu genien, eta ez zuten nahi izan. Abuztuan, estatuak debekatu zuenean, orduan debekatu zuen. Bazekiten kutsatze iturria zirela. Etxe giroan gertatzen dira kutsatze gehienak.

Europan, neurri gogorragoak hartzen ari dira. Txekian eta Herbehereetan ostalaritza itxi dute, eta Frantzian, Belgikan eta Erresuma Batuan gauza bera egin dute kutsatze maila handiko tokietan.

Bizitza soziala dagoen toki orotan egongo da arriskua. Jendea dagoen tokietan, alegia. Nafarroan, baina, kutsatze gehienak izan dira ostalaritzarekin zerikusirik ez duten jardueretan. Mutualitateen elkargoaren azterketaren arabera, gasolindegietako langileen %8 kutsatu dira, eta, aldiz, tabernetan %4 izan dira. Horrek esan nahi du ez dela gehienbat hor kutsatzen.

Zer eskatzen diozu Nafarroako Gobernuari?

Ixteko agintzen badute, ostalaritzan kutsatzen dela froga diezagutela. Erakuts dezatela ikerketekin eta ehunekoekin. Orain arte ez dute esan, ez dutelako frogatua. Erresuma Batua izan da agerraldien jatorria neurtu duen Europako herrialde bakarra, eta hark dio ostalaritzan %3 kutsatu direla. %3! Bizitza soziala dagoen tokietan egongo da arriskua, jakina, baina ostalaritzan babestuago dago. Geure burua prestatu dugu kutsatzeak eragozten jakiteko. Ostalaritza ixtea erabaki dute, baina zer irizpide teknikoren arabera? Iritzi publikoari begirako neurri engainagarriak dira. Ostalaritza itxita zerbait egiten den itxura ematen dute, baina kasuak ugarituz doaz.

Nafarroako Gobernuak hamar milioi euroren laguntzak emango dituela iragarri du asteon.

Eskertzen dugu. Lehen aldia da sektorearentzako laguntza hori ematen dutela. Hala ere, hori ez da irtenbidea, ez baikara egoeraren errudun. Kalte handia egin digute, eta zauria arinduko du. Dena den, urtean 850 milioi euro fakturatzen ditu sektoreak, eta hamar milioirekin ez zoaz urrutira. 18.000 langile ditu sektoreak —horietatik 14.000 soldatapekoak, eta 4.000 autonomoak—. Langileko 555 euro dira.

Helburu nagusia da irautea?

Aurten 500 milioi euro fakturatzea lortzen badugu, kontent egon gaitezke. Ez dakit iritsiko garen. 400 milioi euro gutxiago fakturatu ditzakegu.

Zer esaten dizute ostalariek?

Nekea, nazka, desilusioa… Kriminalizatu egin gaituzte.

ITP Aerok 121 langile kaleratuko ditu Zamudion (Bizkaia) duen plantatik. Duela hilabete 194 izango zirela esan zuen arren, sindikatuekin izandako negoziazioaren ondoren 73 gutxiago izango dira. Hala ere, kopuru murrizketa horri aurre egiteko, plantan jarraituko duten langileek aldi baterako erregulazioan egingo dituzte hurrengo hamalau hilabeteak. CCOOk eta UGTk eskaintza hori onartu zuten atzo; ELAk, aldiz, ez, esana baitzuen kaleratzeren bat eragiten zuen akordiorik ez zuela sinatuko.

ITP Aeroren eta sindikatuen arteko negoziazio epea ia hamabi orduko bilera batekin amaitu zen. Zamudioz gain, Aljavir eta Alcobendaseko (Espainia) lantegiei ere eragiten zien erregulazio espedienteak, eta langile batzorde bateratu gisa negoziatu zuten. CCOOk bost ordezkari zituen, UGTk lau, Alcobendaseko langileek bat, eta ELAk hiru. ELA izan zen sinatu ez zuen bakarra, eta Zamudion ordezkari gehien dituen sindikatua izan arren, ez zen nahikoa izan erabakia bertan behera uzteko. Ondorioz, sindikatuek ezingo diote helegiterik ezarri, eta enpresak espedienterako eman duen arrazoia —ekoizpen jaitsiera— berriz erabili ahalko ditu.

Hilabetez negoziazioak blokeatuta egon ondoren, azken bi egunetan aldatu du enpresak bere eskaintza. Gauzak hala, 121 kaleratze egongo dira Zamudion. Horietatik 71 behin behineko langileak dira —gehienek bi urte baino gehiago daramatzate—, eta 42 erretiroa lehenago hartuko dutenak. Enpresak hasiera batean 60 urtetik gorakoei ezarri nahi zien neurria, baina 58ra jaitsi du. Hori bai, hautua ez zen borondatezkoa, onartu ezean langile horiek kaleratuak izango baitziren. Beste zortziek kaleratzea onartu zuten diru sari baten truke.

Aldaketa nagusia da behin-behineko 70 langile gutxiago kaleratuko dituztela. Trukean, lanean gelditzen direnak 45 eguneko aldi baterako erregulazioan egongo dira hurrengo hamalau hilabeteetan. ELAren ustez, kopuru hori bera gehiegizkoa da. Haien kalkuluen arabera, 35 egun inguruko erregulazioa aski zen kaleratze guztiak eragozteko.

Beste enpresa batek, Tubacexek, 2021eko otsailera arte luzatuko du egun Amurrio eta Laudioko (Araba) plantetan indarrean duen aldi baterako espedientea. Neurri horrek 674 langileri eragingo die. Enpresa eta sindikatuak erregulazioa negoziatzen aritu dira azken asteetan.

LONDRES. Akordiorik gabeko brexit baterako aukerak handitzen ari dira. Erresuma Batuko Gobernuak jarritako epea amaitu zen herenegun, eta bi aldeek negoziatzen jarraitzeko asmoa agertu duten arren, ohartarazi dute negoziazioek porrot egin dezaketela. Europako Batasuneko (EB) agintariek ostegunean egin zuten bezala, Boris Johnson Erreuma Batuko lehen ministroak ere ultimatum bat eman zuen atzo. Bruselak jarrera «errotik» aldatzen ez badu, ez duela akordiorik sinatuko ohartarazi zuen, eta Erresuma Batua merkataritza harreman berri bat adostu gabe irtengo dela EBtik, urtarrilaren 1ean. Akordiorik balego, data horren aurretik berretsi beharko luke Erresuma Batuko parlamentuak. Hortaz negoziazioak bizkortu beharko dituzte bi aldeek.

Telebista bidezko hitzaldi batean, Johnsonek ohartarazi zuen bere herrialdeak «Australiar erako irtenbidea» aukera dezakeela eta Europako herrialdeekiko harreman komertziala Munduko Merkataritza Erakundearen arau orokorren arabera erregulatu.

Europako Batasuneko agintarien arabera, Johnsonen gobernuaren jarrera itxia adostasuna oztopatzen ari da, eta «mugitzeko» eskatu diote. Elkarrizketekin jarraitzeko agindua eman diote Michel Barnier EBko negoziatzaileari. Ursula von der Leyen Europako Batzordeko presidenteak datozen egunetan negoziazioak «areagotuko» dituztela esan zuen atzo, baina ohartarazi zuen ez dutela «edozein preziotan» egingo.

Oztoporik handiena arrantza da: Erresuma Batuak Europako merkatuan bere arraina saltzeko baldintzak, eta EBko ontzidiek ur britainiarretan izango luketen kuota adostea.

Eusko Legebiltzarra: Iñigo Urkullu lehendakariak ez du Kutxabanken bat-egitea beharrezko ikusten: “Banku handiagoa ez da kaudimenaren sinonimo”. 2020ko urriak 16.

Pedro Azpiazu sailburuak “Ganbara” saioan egin dioten elkarrizketan aitortu du ezjakintasun egoera honetan oso zaila dela aurreikuspen zehatzak egitea.

COVID-19ak kolpean eten zuen jarduera ekonomikoa martxoan, konfinamendua ezarri zenean, eta kolpean eten du orain foru ogasunen zerga bilketa ere. Azken hiru urteetan inoizko zerga bilketarik handienak egin ostean, espero baino diru gutxiago jasoko dute aurten Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako aldundiek: iaz baino 2.058 milioi euro gutxiago, zehatz esateko. Erorikoa handia da, eta arduradunek ez dute ezkutatu hori, baina nabarmendu dute krisiaren hasieran esperotakoa baino hobea dela datua, 3.000 milioi euro galduko zirela iragarri baitzuten orduan. Zuloa estaltzeko zorpetzera joko dutela iragarri dute, ez Europako Batasunak ez Madrilek ez baitute kontuak orekatzeko agindua betearaziko.

Finantzen Euskal Kontseiluak urrian egin ohi duen bileran, hiru foru aldundietako arduradunak eta Eusko Jaurlaritzako eta Eudeleko ordezkariak izan ziren atzo, Gasteizen. Urteko zerga bilketaren itxiera egiteaz gain, datorren urteko aurreikuspena ere egin ohi dute batzarrean, administrazio bakoitzak bere aurrekontu proiektua osatzeko ezinbestekoa baitu datu hori ezagutzea. Aurten gertatu moduan aurreikuspena bete ezean, kontuak orekatzea ariketa korapilatsua bihur liteke administrazioentzat. Baina defizit eta zor mugak lausotu izanak, batetik, eta batzar nagusietan nahiz legebiltzarrean dituzten gehiengo osoak, bestetik, arnasa emango die aurrekontuak nahi duten eran osatzeko eta onartzeko.

Inoizko bilketarik handienaren iragarpena handiegi utzi du koronabirusaren krisiak; izan ere, 2020an zergen bitartez biltzea espero dena urruti dago kalkulatutako 15.767 milioiko zifratik. Zehazki, iaz baino %13,3 gutxiago jasoko dute aurten foru ogasunek: 13.411 milioi euro denera. Krisiaren hasieran datua are okerragoa izango zela espero bazen ere, azken hilabeteetan hobera egin du bilketak, errenta kanpaina onari esker batez ere. Errenta zergaren bilketa izango da, hain zen ere, aurten gutxien jaitsiko dena: -%1,8, hain zuzen. Guztira, 5.610 milioi izango dira.

Kontsumoa nabarmen jaitsi da, ordea, eta, beraz, BEZak ere behera egin du: %17,9 gutxiago biltzea espero da urte amaieran, ia mila milioi gutxiago. Behera egin dute, halaber, zerga bereziek ere (-%20,8), hau da, alkoholari, tabakoari eta erregaiei ezartzen zaizkien zergek.

Erorikorik handiena, nolanahi ere, sozietate zergan gertatu da. Ez du lortu iragarpenak betetzea, eta aurreko urtean baino bilketa eskasagoa izan du enpresen irabaziei atxikitako zergak: 805 milioi euro ordainduko dituzte enpresek aurten denera; hau da, 2019an baino 519 milioi euro gutxiago (-%38,2). Bilketa osoaren %6 inguru baino ez da hori.

Herrialdeka aztertuz gero, bilketaren beherakada oso antzekoa izan da guztietan: %13,7 jaitsi da Araban, %13,6 Bizkaian, eta %12,5 Gipuzkoan.

Datorren urtera begira, datuak baikorragoak dira, eta aurten galdutakoaren zati bat berreskuratuko dutela aurreikusten dute foru ogasunek; ez dena, ordea. Haizea aldeko izatea espero dute Jaurlaritzak eta aldundiek, eta iragarritako BPG barne produktu gordinaren %8,9ko hazkundeari lotuta handituko dela zerga bilketa ere. Bada, egoera okertu ezean, %6,3 handituko litzateke bilketa 2021ean: kopuru osotan, 14.250 milioi euro jasoko lirateke, hau da, aurten baino 838 milioi gehiago. Aurten galdutakoaren erdia baino gutxiago da hori.

Bilketaren suspertzea kontsumoaren gaineko zergen bitartez izango da, hori bai; errenta eta sozietate zergak 2020ko irabazien gainekoak direnez ez baita igoera handirik espero haiengandik. Horiek hala, BEZaren bilketa %11,3 handitzea espero da (560 milioi gehiago) eta %9,8 zerga bereziena (130 milioi gehiago). Igoera apalagoak izango dituzte, ostera, sozietate zergak (%4,7) eta errenta zergak (%1,3).

Zuloa nola estali

Jaurlaritzaren esku geratuko dira bildutako hamar eurotik zazpi, baina, aurreikuspenak bete ez direnez, aurrekontuetan kalkulatutakoa baino gutxiago jasoko du azkenean. Eta, beraz, horrek esan nahi du kontu publikoetan zuloa geratu dela. Bada, Pedro Azpiazu Eusko Jaurlaritzako Ogasun sailburuak ez zuen kezka hori ezkutatu, eta aitortu zuen datuak «txarrak» direla: «Jaitsiera garrantzitsua da, handia». Eta azaldu zuen zuloa estaltzeko zorpetzera jo beharko dutela.

Hain zuzen, Espainiako Gobernuarekin adostutako %2,6ko erreferentziazko defizitari esker, Jaurlaritza 1.600 milioi euroraino zorpetu ahalko da, eta, sailburuak aurreratu zuenez, horietatik 1.400 milioi inguru maileguen eta zor jaulkipenen bitartez estali nahi dute; gainerakoa, iazko soberakinekin egingo da. Aurten, nolanahi ere, finantzabide gehigarri bat izango du: Europako Batasunaren Next Generation berreraikuntza funtsa. Horri guztiari esker aurrekontu «ausartak» egiteko gai izango direla uste du sailburuak. Hasiak dira prestatzen dagoeneko, eta, hain zuzen ere, iragan astean hitzeman zuen ez zela murrizketarik egongo.

Aurrekontuak direnak direla ere, aldundiek proiektu estrategikoei eusteko konpromisoa agertu zuten, eta horretarako eskura dituzten baliabideak erabiliko dituztela adierazi zuten. Unai Rementeria Bizkaiko ahaldun nagusiak gogorarazi zuen, halere, pandemiak okerrera egin dezakeela, eta «zuhurtzia» eskatu zuen. Horregatik, haren hitzetan defizita unean uneko egoerari erantzuteko «tresna egokia» bada ere, «adabaki bat» da, eta ezin da betikotu. «Ezin gara zorpetzean oinarritu. Ez da behin betiko soluzioa».

Nola Jaurlaritzak hala aldundiek erabat baztertu zuten zergak igotzea, uste dutelako jarduera ekonomikoari kalte egingo liokeela. Izan ere, Ramiro Gonzalez Arabako ahaldun nagusiak nabarmendu zuen ekonomia errekuperatzen ari bada ere galdutakoa ez dela «berehalakoan berreskuratuko». Markel Olano Gipuzkoako ahaldun nagusiak, bestalde, jakinarazi zuen defizita udalekin banatuko dutela, eta datorren astean bilduko direla xehetasunak adosteko. Hain zuzen ere, Gorka Urtaranek, Gasteizko alkate eta Eudeleko presidente denak, udalen «batasuna» eskatu zuen: «Iritzi bakarra izan behar dugu».