Amazonen aurkako jarrerak eta mezuak ez dira berriak, ezta inondik ere; baina pandemiak lehen lerrora ekarri ditu berriz ere, eta gero eta ozenagoak dira plataformari boikot egiteko eskatzen dutenen ahotsak. Euskal Herrira ere iritsi da haien oihartzuna. Hitzetatik ekintzetara igaro dira, esaterako, Lapurdin. Baionako Monoprix supermerkatuan Amazonen banaketa gune baten kontrako ekintza egin zuen Bizi mugimenduak azaroan, enpresa erraldoiak komertzio txikien parean dituen «pribilegioak» salatzeko.
«Bazuen bizpahiru aste konfinamenduan ginela, eta inguruko batek abisatu gintuen banaketa gune hori ezarria zutela. Frantzian Attac-ek eta beste talde batzuek ekintzak egin dituzte azkenaldian Amazonen inplantazioa salatzeko, eta guk ere egin behar genuela erabaki genuen», esplikatu du Thibaut Godin Bizi-ko militanteak. «Supermerkatuek sail batzuk itxiak dituzte, eta komertzio txikiak itxiak dira. Absurdoa baldintza horietan Amazonek banaketa egin ahal izatea». Egun batzuetan, saltegiak banaketa gunea ixtea erabaki zuen, mezu honekin: «Ez genuen gogo handirik hemen saldu ezin duguna bertan jasotzeko».
Ipar Euskal Herrian gai horiekiko kontzientzia badelakoan, Godinek uste du biztanleak ohartarazteko modu bat dela. Izan ere, azkenaldian Amazon gero eta leku gehiago hartzen ari da Euskal Herrian. «Ulertarazi behar dugu erosketa erraztasun horrek arazo handiak sortzen dituela. Kontsumitzaileei eta saltzaileei ulertarazi behar diegu. Ez da erraza. Jakin behar dugu erakusten zer den Amazon, eta klik baten atzean diren arazo horiek guziak».
Hain zuzen, Godinek dio Amazonen «alternatibak» erakutsi nahi dituztela, komertzio txikietgun guzia» badutelako. «Baiona, adibidez, biztanleko liburu denda gehien dagoen herrietako bat da. Ez dugu Amazonen beharrik liburuak erosteko. Amazonek erraten du errazagoa dela haiekin erostea, baina funtsean ohitura kontua baizik ez da».
Hego Euskal Herrian ere entzun dira Amazonen aurkako mezuak azken asteetan. AEBetako banaketa enpresak Oiartzunen (Gipuzkoa) zabaldu asmo duen gune logistiko berriak kezka eta haserrea piztu dizkie inguruko merkatariei. «Lehenago edo beranduago etorri behar zuen. Eta iritsi da, zoritxarrez. Eta, etortzearekin batera, nire herrira etorri da, gainera. Kezka handia daukagu etorkizunari begira», esan du Bitor Lizarribarrek. Harakina izateaz gain, Euskaldendak merkataritza elkarteko lehendakaria ere bada.
Jeff Bezosen konpainiak bi urteko epean Euskal Herrian jarriko lukeen bigarren biltegia litzateke Oiartzungoa; iaz, Trapagaranen (Bizkaia) ireki zuen beste bat. Ez dago argi oraindik, halere, asmo hori gauzatzerik izango ote duen. Lizarribarrek adierazi duenez, merkataritza gune batentzako baimena beharko luke, eta ez zentro logistiko batentzakoa, AEBetako konpainiak eskatu duen moduan; bada, baimena ukatzeko eskatu diote udalari.
Lehiarako arauak
Halere, merkatariak arduratuta daude konpainiaren hazkundearekin, eta salatu dute ezin dutela harekin baldintza berdinetan lehiatu. «Lehiarako ez daude baldintza berdinak, inondik ere. Eta hori agerian geratu da konfinamendu garaian», esan du Lizarribarrek. Haren «jarduteko moduak» gaitzetsi ditu: «Gauzak ondo egingo balitu, beste lehiakide bat besterik ez litzateke izango, baina ezin da modu horiekin lehiatu».
Bat dator Godin ere horretan: «Globalki, munduaren ikuskera da jokoan. Merkataritza enpresa erraldoi bat da. Edozein modutara eta edonon jendea ukitzeko aukera horrek arazoa sortzen du». Garraio kutsagarria, lurren artifizializazioa eta enpleguen suntsitzea aipatu ditu, besteak beste. «Erraten da Amazoneko enplegu bakoitzak 4,5 enplegu suntsitzen dituela komertzioetan».
Bada, arauak indartzearen alde agertu da Lizarribar. «Beste ezeren aurretik, legeak betearazi behar zaizkie. Lehiarako sistema zuzendu behar da, arauen edo legeen bidez, eta ez diru laguntzen bidez», adierazi du Euskaldendak-eko lehendakariak. Eta kexu azaldu da, halaber, administrazioak denda txikiak laguntzeko duen moduaz. «Merkataritza txikiari laguntzak ematea ongi dago; tira, laguntza baino gehiago, nik limosna deitzen diet ematen diguten horiei, baina nik nahiago dut arauak aldatzea eta gure kabuz lehiatzea».
Zerga sistema aldatzea ere eskatu du; izan ere, Bezosen konpainiak Euskal Herrian egunero milaka produktu banatzen baditu ere, ogasunei egiten dien ekarpen ekonomikoa hutsaren parekoa da, Lizarribarrek salatu duenez. «Lege hutsune bat dago, eta ez dute ia zergarik ordaintzen. Beraz, eskatzen duguna da salerosketa egiten den tokian bertan aitortzea zergak, gainerako saltokiek bezala».
Ipar Euskal Herrian, halere, ez dute joko arauen eztabaidan sartu nahi. «Lehen-lehenik, Amazonek badu eskubidea nonahi inplantatu eta lantegi bat egiteko. Ez da debekatua. Eta badu orain bost urte baino gehiago Europan sartua dela. Bezero batek, izan dadin Euskal Herrian edo Europa guzian, noiznahi erosten ahal ditu gauza batzuk Amazonen bidez. Badu denbora bat orain aukera hori badela eta saltegi txikiei konkurrentzia egiten diela. Ez dugu deskubritzen arazoa», adierazi du Pantxoa Bimboirek, Ipar Euskal Herriko Merkataritza eta Industria Ganberako presidentearen aholkulariak. «Merkataritza ganbera batek ez du eskua sartuko auzi horretan», erantsi du.
Frantziako Gobernua, halere, lehia betean dago aspaldidanik AEBetako sareko erraldoiekin, eta neurriak hartu ditu asteon, besteak beste Amazonen aurka. Bimboiren irudikoz, baina, merkatari txikiek beren bidea egin behar dute. «Guk Amazoni ez diogu konkurrentziarik eginen. Munstro bat da. Ez dugu hor aterabiderik. Horrek ez du kentzen gure estrategiak zer izan behar duen ondoko urteetan eta non ezarri behar ditugun indarrak gure ekonomia azkartu dadin». Tokiko ekonomia indartzeko apustua egin behar dela uste du Bimboirek, lansariak «hemen» sortzeko.
Sareko lehia
Euskaldendak-eko lehendakaria baikorra da, halere, eta uste du merkataritza elektronikoarekin denda txikiek ez dutela dena galduta. Aitortu du «arrakala» bat dagoela helduen eta gazteen artean, teknologiaren erabilerari eta erosketa ohiturei dagokienez, baina egoeraz lehenago edo geroago konturatuko direla uste du. «Jende gazteak seguruenik orain modu batera pentsatzen du, eta hemendik hamar urtera agian konturatuko dira, baina, egun, zaila da». Horren aurrean, kontzientziazioa bultzatu behar dela nabarmendu du.
Autokritika ere egin du, ordea. «Argi dugu guk geuk ere gure jarrera aldatu beharko genukeela pixka bat», adierazi du Lizarribarrek. Haren irudikoz, merkatari txikiek sarerako jauzia ere egin beharko lukete. «Garaiak aldatu dira, eta teknologiaren garapenak bestelako ohitura batzuk eta agertoki berri bat ekarri ditu. Eta guk, lehenengo eta behin, agertoki horretan agertu beharko genuke. Ikusgarritasuna garrantzitsua da guretzat ere». Ildo horretan ari dira lanean azken urteetan, eta ahalegin horren emaitza da DENDAgo plataforma. Euskaldendak elkarteak berak bultzatutako merkatu elektronikoa da, marketplace bat, Euskal Herriko saltoki txikiek sarean eta gune bakar batean saltzeko aukera izateko sortutako webgunea.
Denok Bat federazioak ere, Nafarroako hainbat merkataritza eta zerbitzu elkarte batzen dituenak, Toptopa izeneko plataforma berria aurkeztu berri du asteon, hain zuzen. «Nafarroako udalerri eta auzoei bizia ematen dieten hurbileko merkataritza txikiaren sektoreentzako, tokiko ekoizleentzako, ostalaritzako, hoteletako eta Nafarroako tokiko eta hurbileko zerbitzuetako establezimenduentzako tresna eta zerbitzu bat izateko helburuarekin sortu da», adierazi dute ohar bidez.
Txikiak batzea izan liteke etorkizuneko gakoetako bat Lizarribarren ustez, hain zuen ere, nahiz eta azpimarratu duen egokitzapena ez dela denentzako erraza. «DENDAgorekin gertatu zaigu: merkatari batzuk sartu dira, baina lanerako metodologia ez dute oso ongi eramaten, eta ez dute jarraitu. Lan eskerga eskatzen du horrek, eta gu txikiak gara. Ezin dugu den-dena guk egin; ez daukagu baliabiderik, ez ekonomikorik, ez pertsonalik». Bada, merkatariei ez ezik, herritarrei ere «ahalegin bat» eskatu die Lizarribarrek. «Kontua ez da dena batetik edo bestetik erostea, baizik eta oreka bati eustea».
Lan baldintzak begiz jota
Pandemiaren eragina, negozioan ez ezik, enpleguaren alorrean ere nozitu du Amazonek. Izan ere, mundu osoan ia milioi bat langile izatetik gertuago dago Bezosen konpainia orain. Lanpostu horien lan baldintzez ohartarazi du, ordea, Janire Landaluze ELA sindikatuko kideak: «Prekarizazioa bultzatzen du lan eredu horrek: urtean 365 egunez eta 24 orduz lan egiten dute, lanaldi amaiezinetan; soldata txikiak dituzte, lan karga ikaragarri handiak dituzte…».
Landaluzek onartu du, halere, lan baldintza horiei buruz «kanpotik» jakin dutela, Euskal Herrian ez baitiete utzi ordezkaririk izaten. «Gure asmoa izan da modu batera edo bestera enpresan sartzea, bertako langileekin kontaktua izan, antolatu, afiliazioak lortu eta hauteskunde sindikalak izateko. Baina ateak guztiz itxita ditugu». Hain zuzen, nazioarteko erakundeek salatu dute sindikatu bat sortzen saiatu diren langileak zelatatu eta zigortzen dituela Amazonek. ELAko kideak uste du, halere, beharrezkoa dela langile horiek izan dezaketen «antolatzeko beldurrari» aurre egitea, konpainiari aurre egin ahal izateko.
Nolanahi ere, Landaluzeren iritziz, kezkagarria da konpainiak Euskal Herrian bigarren biltegi bat jartzeko asmoa izatea, «horrek adierazten baitu euskal gizarteak Amazonen egiten duen kontsumoa handitu egin dela». Horren aurka, kontzientziazio beharra aldarrikatu du: «Gizarteari ikusarazi behar diogu zer eragiten duen horrelako plataformetan erosteak».
Eta apustua ez zaie batere gaizki atera, astean 150 eta 200 liburu artean saltzen baitituzte plataformaren bitartez, Madariagak ziurtatu duenez. «Luzera begira, merezi izan digu, egia esan». Gaur egun, 30.000 liburu inguru dituzte Amazonen erakusleihoan. Hori bai, denda fisikoan baino zertxobait garestiago saltzen dituzte, plataformaren bitartez egiteak eragindako kostu gehigarriei aurre egin ahal izateko.
Izan ere, hiru ordainketa egiten dizkiote Amazoni. Tarifa finkoa da lehena: plataforma erabiltzeagatik 40 euro ordaintzen ditu negozioak hilero. Salerosketa bakoitzaren komisioa da bigarrena: erosketa bakoitzaren %15 edo %20ko komisioa kobratzen die plataformak. Eta liburuen tasa da azkena: saldutako ale bakoitzeko euro bat ordaindu behar dute. «Garestia da Amazonen saltzea», azpimarratu du Madariagak. Eta gaineratu du gainerako baldintzak ere zorrotzak direla: «Bidalketa gastuak, bidalketa epeak, bezeroen balorazioak… Baina guri funtzionatzen digu, egia esan».
Bilboko Astarloa kalean dute denda fisikoa, eta Amazonez gain beste zazpi plataformatan ere saltzen dituzte produktuak. «Guretzat, Amazon edo plataforma handiak ez dira etsaiak; alderantziz, aliatuak dira, haiei esker lortu baitugu Interneteko merkatua handitzea azken urteetan».
Bat datoz Donostiako jaki denda bateko arduradunak ere: «Amazonen den-dena ez da txarra». Ez dute izenik eman nahi izan, negozioan eragin ditzakeen albo kalteengatik. «Ulertzen dugu Amazonen aurkako jarrera, eta bat gatoz puntu askotan. Badakigu Amazonek ez dituela behar adina zerga ordaintzen, adibidez; hori aldatzea nahiko genuke. Baina Amazonek negozioari eusten eta hazten ere lagundu digu».
2015ean hasi ziren Amazonen saltzen. «Oso zaila da lehen pausoa ematea. Salmentak ez dira asko izango ongi kokatuta ez bazaude; lehia handia dago», adierazi du arduradunak. Urtetik urtera lortu zuten eskariak handitzea, eta lehen urteetan online egindako salmentak fakturazioaren %8 izatera ere iritsi ziren. «Baina pandemiak dena aldatu du», adierazi du. Izan ere, une honetan, fakturazioaren erdia da Internet bidezko salmentari dagokiona. «Argi eta garbi: salbatu egin gaitu, dendako salmentak nabarmen jaitsi baitira, eta etxera eramateko zerbitzuak ere ez digu funtzionatu».
Baldintzak zorrotzak direla iritzi dio jaki dendako arduradunak ere, baina aitortu du ez dutela inoiz arazorik izan. «Gertatzen da bidalketetan arazoak izatea paketearekin, eta berriz bidali behar izatea. Dirua galtzen da, baina hori onartu behar duzu». Egun, Europara bidal ditzakete soilik produktuak, baina mundu osoko eskariak jasotzen dituzte, Asiatik batez ere. «Aliexpress atzetik dugu, gainera; egunero bidaltzen dizkigute mezuak, baina ezin gara denera iritsi». Tokiko beste merkatu elektroniko edo plataforma batean ere saltzen baitute, baita webgune propioaren bitartez ere. Hori bai, aitortu du salmenta iturri gehigarri bat baino ez direla momentuz. «Nik neuk nahiago nuke lehengora itzuli, eta bezeroak gure denda fisikora etorriko balira. Baina, une honetan, egoera zein den ikusita, ahal dugunari eusten ari gara».
Burtsan aritzearen gisakoa
Maialen Bordarentzat ere diru gehigarri bat baino ez da Amazoneko salmentei esker irabazitakoa. «Ez dut kontuan hartzen normalean, gehigarri bat baino ez da niretzat». OUKA arropa dendako arduraduna da. Gipuzkoan, Arrasaten eta Beasainen denda bana dauka, eta badira lau edo bost urte produktuak saltzeko Amazonen erakusleihoa baliatzen hasi zela. «Saldu ez dugun stock-a kentzeko erabiltzen dugu, oinetakoak batez ere. Ez dugu Amazonen negozioa bilatzen».
Izan ere, Bordak uste du Amazonen saltzea «burtsan aritzearen gisakoa» dela. «Diru asko irabaz daiteke, baina galdu ere bai». Eta horregatik ohartarazi du ongi asmatu behar dela noiz erabili, zertarako, eta zer produkturekin. «Informazio asko lor dezakezu bertan, beste webgune batean izango ez duzuna, eta hori garrantzitsua da». Hala ere, iritzi dio kontrako bidean ere etor daitekeela hori; izan ere, arrakasta duen produktu bat izanez gero, Amazonek berak merkeago jartzen du, eta saltzaileak «elkarren lehian» jartzen ditu. Argi du, nolanahi ere, etorkizuna merkatu elektronikoetan dagoela.
Konfinamenduko irudia izan da: dendak itxita, eta Amazon saldu eta saldu. Joko arauak aldatu behar dira?
Lehenik, ulertu behar dugu zer den Amazon, egoera nola konpondu erabaki aurretik. Nik askotan esaten dut Amazon logistika enpresa bat dela, denda baino gehiago. Makineria logistiko erraldoi bat da, produktuen banaketetarako eta itzulketetarako; horretan baitu arrakasta Amazonek, beste gauza askoren artean. Eta haren funtzionamendua ere ulertu behar dugu: herritarren gehiengoak ez baitu ulertzen Amazoni hainbeste emateak zer ondorio izan ditzakeen markengan edo enpresengan. Horregatik uste dut Amazoni ezin zaiola aurre egin soilik debekuarekin edo erregulazioarekin; sorkuntza bitartez egin behar da.
Nola egiten da hori?
Uste dut alternatiba bat izan daitekeela Euskal Herriko Amazon bat sortzea, nolabait esatearren. Kontua ez da webgune bat sortzea; logistika makineria bat sortu behar da, banaketak eta itzulketak egiteko. Orain Euskadin solte dauden pieza logistikoak elkartu behar dira. Proiektu publikoa izan behar da, Frantzian egiten ari diren moduan.
Orain arte merkatariei webgune bat zabaltzeko eskatzen zitzaien, Internet bidez saldu ahal izateko, baina badirudi orain hori ere ez dela nahikoa.
Interneten saltzea ez da arazoaren muina, beste guztia baizik: banaketa eta itzulketa logistika, ordainketa moduak, bermeak, packaging-a… Alegia, Interneten saltzeaz ari garenean aipatzen ez diren kontuak dira garrantzitsuenak, salmenta bera baino gehiago. Salmenta garrantzitsua da, noski, baina zer gertatzen da itzulketekin? Datuek diote Internet bidez saltzen den herena edo laurdena itzuli egiten dela; beraz, horretarako prest egon behar da, eta denda askok ez dute izaten itzulketa politikarik ere. Marketplace-ek erraztasun horiek ematen dizkiete, hain zuzen.
Azkenaldian, ugaritu egin dira marketplace edo merkatu elektroniko izeneko plataformak. Beraz, irtenbidea txikiak toki batean elkartzea da?
Bai, erabat. Baina kontuz, marketplace-aren subiranotasunera joan behar dugu; hau da, uste dut etorkizuna eskualde mailako marketplace-ak sortzean datzala. Ongi dago Alemanian marketplace bertikal bat eratzea, gai konkretu batean espezializatua dena, baina horrek ez luke arazoa konponduko. Bertatik ekin behar diogu, bertan sortu behar ditugu.
Nolakoak izan beharko lirateke plataforma horiek? Nork bultzatu beharko lituzke hemen?
Gero eta transbertsalagoak badira, hobe. Alegia, orotariko produktuak eta saltzaileak izan beharko lituzkete. Eta proiektu horiek eremu publikotik etorri behar dira; marketplace globalak mehatxu publikoak baitira, ez bakarrik tokiko merkataritzarentzat, baita finantza arloarentzat ere. Jakin nahi nuke zein den Amazonen eragina Euskadin ogasunari dagokionean edo enpleguari dagokionean… Eremu publikoko arlo asko daude Amazonen mehatxupean; beraz, horien alternatibak sortzeko bultzadak eremu publikotik etorri beharko luke.
Halere, merkatari batzuek Amazon erabiltzen dute marketplace gisara produktuak saltzeko. Garaitu ezin badiozu, elkartu zaitez harekin?
Hala da. Zure produktuak Amazonen izateko bi aukera daude: zuk Amazoni saltzea zuzenean, edo Amazonen bitartez saltzea. Bi aukerak oso ezberdinak dira, eta merkatariek Amazonekin duten harremana ere oso desberdina da bietan. Batzuei baliagarria izango zaie, baina denei ez. Aliantza horiek ulertu behar dira epe ertainera begira; hau da, behin barruan egonda gerta litekeenaz pentsatu behar da halakoetan.
Zenbateraino da aukera eta zenbateraino mehatxu?
Aliantza horiek arrisku ugari dituzte luze jo gabe. Produktuak Amazoni salduz gero, adibidez, zure marka erabat desager daiteke. Hori gertatu zitzaien, esaterako, Toys R Us-i eta Nikeri. Azken horrek duela urtebete utzi zion Amazonen saltzeari, eta albiste garrantzitsua dela uste dut, ez baita edozein marka. Nire iritziz, aukeraketa ona egin zuen.
Halere, kontsumitzaileak dauka ardura guztia. Egoki ikusten duzu hori?
Epe laburrera begira ongi dago ardura horretan azpimarra egitea; garaiz erreakzionatzen badugu, jendea lehenago ohartuko baita egoeraz.
Baina prezioak bakarrik axola dio kontsumitzaileari? Zergatik du Amazonengan konfiantza hori?
Horregatik egiten dut azpimarra Amazon zer den benetan ulertzearen garrantzian. Batetik, Amazon produktu asko dira, eta horregatik nabarmentzen dut transbertsalitatearen kontuan. Bestetik, bezeroaren gustuetara eta nahietara egokitutako gomendioak dira, alegia, zein produktu gustatuko litzaizukeen pentsatzen du une oro. Eta, azkenik, erosketa esperientzia da; hau da, klik bat behar da erosteko, eta bi itzultzeko. Horren aurka lehiatzea oso zaila da.
Datu guztiak gordetzen ditu Amazonek, hain zuzen. Zenbateraino da garrantzitsua hori?
Amazon datuen enpresa bat da. Jeff Bezosek bezeroa ezagutzeko antolatu zuen enpresa guztia. Alegia, Amazonen gertatzen den guztiak bezeroaren taularen inguruan orbitatzen du. Horregatik ulertu behar da funtzionamendua ere bai.
Amazonek badu ahulgunerik?
Nire ustez, datuak fabrikatzaileekin ez partekatzea ahulgune bat da. Produktuak nork erosten dizkion jakinaraztea, adibidez, saltzaileari. Amazonek inoiz nahiko ez lukeen zerbait da hori. Alternatiba ezberdin bat sortzeko aukeratako bat da datuak irekiak izatea, ondasun publiko izatea.
