Ricardo Barkala Bilboko Portuko presidenteak portuen kudeaketaren transferentzia bizkortzeko eskatu die Eusko Jaurlaritzari eta Espainiako Gobernuari. «Urrirako espero zen hasieran, baina gaur egungo egoeran ezinezkoa da ordurako ematea. Hori bai, gaiaren inguruan hitz egiten has daitezela», galdegin zien atzo, postuaren iazko balantzearen aurkezpenean. Barkala ez zen ausartu balizko datarik ematen, baina eskumen aldaketa egingo dela ziurtzat jo zuen, eta ez atzerapen handiarekin: «Horrelako akordioak gauzatzeko lege asko aldatu behar dira, eta, horretarako, borondate politikoa behar da. Baina bi aldeek sinatuta dutena errespetatuko dutela uste dut».

Espetxeen eskumenaren transferentziak oihartzun mediatiko handiagoa hartu du azken hilabeteetan, baina, harekin batera, Jaurlaritzak portuena eskatu zuen. Era berean, Barkalak zehaztu zuen portuaren kudeaketaren transferentzia dela, ez azpiegitura osoarena. Ñabardura garrantzitsua da hori, portuak interes orokorreko azpiegiturak direlako Espainiarentzat, eta izendapen hori lege aldetik oztopoa izan zitekeen eskuz aldatu ahal izateko: «Zer transferitu daitekeen eta zer ez aztertzen ari gara. Autonomoagoak izango gara. Txosten bat egiten ari gara, eta Jaurlaritza beste bat». Ondo bidean, kudeaketaren eskualdatzeak Pasaiako portuari ere eragingo lioke.

Barkalak iazko datuekin batera eman zuen transferentziaren egoeraren berri. 2020 urte «oso txarra» izan zela onartu zuen, eta koronabirusaz gain, zamaketarien grebari leporatu zion. «Lan harremanekin dagoen saltsarekin, nola ez dugu guk kudeatu nahiko?», galdetu zuen ironikoki. Bilboko zamaketariak eta zamaketa enpresak hitz egiten hasiak dira berriz. Astelehenean egin zuten negoziazio txanda berriko lehen bilera, eta bihar dira berriz elkartzekoak. Oinarria Espainiako Lan Ministerioaren aurrean adosturiko konpromisoak dira.

Barkalak «ezinezko» ikusten du lan gatazka berriz grebara iritsi ahal izatea. «Gaia ez dago itxita, ez Bilbon, ezta Espainian ere. Hemen berriz bildu dira lan hitzarmena negoziatzeko, baina ez dago zamaketa lanen liberalizazio erreal bat. Baina uste dut alde guztiek ikusi dutela zer puntura arteko hanka sartzea izan zen greba. Horrelako beste kolpe batek jota utziko luke portua». Bilboestiba zamaketa enpresen elkarteak eginiko eskaintza guztiek 2022ko epe muga dute. Ez da oso luzea hain gatazka gogor baterako. Zamaketarien ordezkarietako batzuek uste dute balizko eskumenen transferentzia bategatik dela.

%16,7ko jaitsiera

Greba «beste kolpe bat» litzakeela aipatu zuen, 2020an portuaren jardunak %16,7 egin baitzuen behera. 2019an baino 5,9 milioi zama tona gutxiago mugitu ziren. Horietatik 2,7 zama likidoa izan ziren: erregaiak eta hidrokarburoak. Petronorren jardunarengatik da hori, koronabirusaren eraginez mugikortasuna murriztu zenez, erregai gutxiago kontsumitu zen. «Hori koiunturala izan zen, berreskuratuko dugu», iragarri zuen Barkalak, lasai.

Gehiago kezkatzen du, berriz, zama lehorraren jaitsierak—makinak, burdina, edukiontziak… —. 3,2 milioi tona gutxiago mugitu ziren: %22 gutxiago. Jaitsiera horren %40 pandemiari egotzi zion; beste %60, berriz, zamaketarien grebari. «Grebak kalte izugarria egin digu, min handia. Eta ez bakarrik iraun zuen bitartean, aurretik ere, greba hotsa zegoenean, ontzi asko beste portu batzuetara joaten hasiak ziren». Brexit-aren eragina ere aipatu zuen, baina etorkizunera begira aukera bat ere izan daitekeela uste du. «Errepide bidezko garraioa jaitsiko dela uste dut, eta guk jaso dezakegu zama hori. Eskarmentu handia dugu Erresuma Batuarekin lan egiten».

2021era begira, «urte ona» izatea espero du Barkalak. Ekonomia berpiztu ahala portuak ere gora egingo duela sinetsita dago, eta merkatuan «oso oldarkorrak» izango direla aurreratu zuen. Zalantza gehiago ditu pertsonen joan-etorriarekin. Iaz urte historikoa espero zuten gurutze ontziei dagokionez, baina pandemiaren erruz «hutsaren hurrengo» intzidentzia izan zuten. Aurten, martxorako espero dituzte lehen bidaiariak.

Inbertsioei dagokienez, AZ1 kaia handitzea da asmoa. Kai handiena 200 metro luzatuko dute, 21 metroko zabalerarekin. Barkala kexu agertu zen burokraziarekin: «Lan horiek esleitu ahal izateko baimenekin liburu bat idatz dezaket». 29 milioi euroko inbertsioa da, eta Espainiako Gobernuaren oniritzia behar du.

Greba egingo dute Tubacexen otsailaren 11n eta 12an 150 langileri eragiten dien lan-erregulazioa salatzeko. Ostiralean manifestazioa egingo dute Llodion, 18:00etan.

Gune gorrian dauden ostalaritza lokalek dagoeneko dute baimena ateak berriro irekitzeko Euskadin, hau da, noiznahi egin dezakete, biharko egunera itxaron gabe.

Covid-19 tasa altua izateagatik gorri dauden udalerrietan ere tabernak eta jatetxeak zabaltzea baimendu du EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak.

Mondragon taldeko presidente Iñigo Uzinek, duela sei hilabete egunkari honi emandako elkarrizketa batean, ohartarazi zuen korporazioko enpresa batzuk krisiaren biktima izan zitezkeela luze gabe: «Mondragonen enpresa asko daude, eta denetik dugu, liderrak direnak eta ahulagoak ere bai. Batzuk sendoago aterako dira, eta beste batzuk bidean gal daitezke. Basamortu bat igarotzen ari gara, eta batzuk bidean geratuko dira agian». Bada, basamortua luzeegia egiten ari zaion enpresa bat azaldu da Arrasateko kooperatiba taldean: Gasteizko URSSA.

Eraikuntza alorrean egitura metalikoekin jarduten duten ehun bat kooperatibistak eta beste hogei soldatapekok ikusi dute urtarrilean hartzekodunen konkurtsoan sartu dela beren enpresa, iazko maiatzean konkurtsoaren aurrekoan egon ondoren, eta bi digituko zor handi baten harlauza handiegia suertatzen ari dela enpresa bideragarria izan dadin. 50. urteurrena bete behar duen honetan iritsi da muturreko egoera hori URSSArentzat.

Zortzi urte beteko dira hil honetan Fagor Etxetresnak ezagunean alarma guztiak piztu zirela, eta sinbolo horren porrotaren ondoren, joko arauak aldatu ziren Mondragon taldean, kooperatiben arteko elkartasun mekanismoen erabilera eta arauei dagokienez. 300 milioi euroren laguntzak jaso zituen Fagor Etxetresnak zenak, eta odoluste horrek eraginak izan zituen taldeko beste kooperatibisten artean, besteak beste ekarpenak handitu behar izan zituztelako laguntza horiei aurre egiteko. Orain, laguntza ekonomikoa behar duen taldekide batek bideragarritasun plan oso bat izan behar du aurrena, betiere elkartasuna eta ardura lotu nahi dituen jokaleku berrian.

Bada, URSSAk Mondragonen laguntza ekonomikoa jaso du azken hilabeteetan, «hala bere dibisioaren barruan nola korporazioan», Mondragonen iturriek BERRIAri esan diotenez. Hala ere, ezin izan zion konkurtsoaren aurrekoari izkin egin, joan den urteko udaberrian. Bankuekin zorra berregituratzea adostu zuen, ordea, eta lehiaketa atzean utzi; baina koronabirusak eragindako basamortuan ur nahikorik ez du aurkitu Gasteizko enpresak, kontratu berriak alegia, eta hartzekodunen konkurtsora jo behar izan du urtarrilean, bankuekin adostutako konpromisoei aurre egin ezinik: kontratu berriei lotutako diru sarrera jakin batzuk ez dira sortu.

Langileen egoera

URSSAren arazoak aspaldian hasi ziren, eraikuntzari lotutako krisian. Atzeraldi Handia gainditu zuen enpresak, 2013an, baina ez du astirik izan gihar ekonomikoa sendotzeko, eta pandemiaren krisiak azken kolpea izan daitekeena eman dio.

Ehun bat kooperatibista dauzka enpresak, eta horietako batzuek Mondragonen beste enpresa batzuetan aurkitu dute lanpostua. Besteek LanguAro BGAEaren sarea izango dute, taldeko beste kooperatibetan lanpostu bat lortzen duten bitartean.

Egoera okerragoa dute, ordea, enpresan jarduten duten beste hogei soldatapekoek. URSSAk horiek guztiak kaleratzeko erregulazio espedientea aurkeztu du; enpresaren arabera, «langileekin akordio bat lortu ondoren».

Euskal Herriko eta munduko eraikuntza proiektu ezagunetan hartu du parte Gasteizko enpresak azken urteetan, bere egitura metalikoekin: beste askoren artean, Hernaniko Oronaren egoitzan, Bilboko Zorrotzaurre irlako zubian, Kopenhageko Royal Arenan, Londresko London Container Terminalean eta Lenseko Bollaert Delelis futbol estadioan.

Ez du ezkutatu zuzentzen duen enpresa muturreko egoeran dagoela, baina zuzendaritzak lanean jarraituko duela esan du URSSAko zuzendari kudeatzaile Santiago Garaiok, betiere enpresari eusteko.

Nola atera nahi duzue URSSA orain dagoen zulotik?

Bi oinarri dituen irtenbidea dago: lehena da zorraren berregituraketa lortzea, eta bigarrena, eskaera berriak eskuratzea. Krisi sakona dugu sektorean aspaldian, eta, iazko maiatzean, konkurtsoaren aurrekora joan ginen. Bankuekin ituna egin genuen, betiere eskaera jakin batzuk lortzera loturik, eta eskaera horiek ez ditugu lortu, azpiegitura proiektu handien inbertsioa bertan behera geratu delako bai Espainian eta bai Frantzian, gure merkatu handietan.

Zer gertatuko da langileekin?

Ehun bat kooperatibista gaude, eta jendea Mondragoneko beste kooperatiba batzuetan ari da lanpostua lortzen.

Mondragonen diru laguntzak jaso dituzue?

Bai, jaso ditugu krisian dauden kooperatibentzat finkaturik dauden elkartasun laguntza batzuk.

Eta orain, zer?

Bezero berriak lortzea da bide bakarra, kontratu berriak. Gaiak erosteko finantzaketa emango baligute, izango lirateke aukera batzuk, zorra berregituratzeko bidea zabalduko litzatekeelako, agian.

Zenbateko zorra du URSSAk?

Ez gara esaten ari. Badakit zerbait kaleratu dela, eta ez dut berretsiko kopururik, baina, edonola ere, zor handia da, konkurtsora eraman baikaitu.

Ez du ematen soluzio erraza dagoenik.

Baina kooperatibari eusten saiatu behar dugu; egoera oso zaila da, zalantzarik gabe, gure sektorearen beherakadari COVID-19aren krisi orokorra gehitu zaiolako, eta inbertsio publiko eta pribatua eten egin delako. Gure merkatuak gelditu egin dira, baina ez dugu etsi oraindik. Gure esku dagoen guztia egingo dugu aurrera jarraitu ahal izateko. Ez dugu baztertzen formularik enpresari eusteko.

Zenbat soldatapeko aritu dira orain arte URSSAn?

Hogei bat langile ditugu, eta akordio bat egin dugu haiekin, erregulazio baten bidez kontratua eteteko. Luze gabe gauzatuko da espediente hori, dagoeneko sinaturik baitago dena. Uste dugu alde guztientzat izan dela akordio ona. Langileen ordezkaritzak eta zuzendaritzak egin dugu.

Tubacexek 150 langile kaleratu nahi ditu Amurrion eta Laudion dituen bi lantegietan, Araban. Lantaldearen ia %20 da hori, hodien egileak 800 langile baititu Aiaraldea eskualdeko bi fabriketan: TTIn eta Aceralavan. Gainera, aldi baterako erregulazioan jarriko ditu gainerako beharginak, eskariak gutxitu zaizkielako pandemiaren ondorioz; martxo amaieratik irail hasierara iraungo luke, langile batzordeko iturrien arabera. Esperotako zenbakiak ziren, enpresak aurreko astean jakinarazi baitzuen enplegu erregulazio espediente bat negoziatu nahi zuela sindikatuekin, baina atzo eman zizkien xehetasunak langileen ordezkariei.

Izan ere, atzo izan zuten lehen bilera bi aldeek; zuzendaritza eta langile batzordea Laudion bertan elkartu ziren enplegu erregulazioaren negoziazioari ekiteko. Hilabeteak daramatzate harremanetan, nolanahi ere; iazko uztailean iragarri baitzuen Tubacexek doikuntza plan bat martxan jarriko zuela lan kostuak %20 txikitzeko. Baina elkarrizketa horiek ez dute fruiturik eman, eta zuzendaritzak kaleratzeak egitearen asmo irmoarekin jarraitzen du.

Enpresak «egiturazko arazoak» ditu zuzendaritzak argudiatu duenez, energiaren sektorea pairatzen ari den «krisi larria» dela eta. Azaldu du azken sei urteetan gasaren eta petrolioaren sektorean jarduera %50 murriztu dela, eta ez du espero epe motzean lehengoratuko denik. Abenduan jakinarazi zuen, hain zuzen ere, hemezortzi milioi euroren galera «jasanezinak» izango zituela 2020an.

Langileak ez datoz bat azterketa horrekin, ordea. Iritzi diote krisia «behin-behinekoa» dela, pandemiak eragindakoa, eta, beraz, egoeraren araberako neurriak behar direla horri aurre egiteko. «Oraingoan, ez dira konformatzen gure lan baldintzetan murrizketak egitearekin. Ez dira makurtzen, eta langileak kaleratzea nahi dute, eta horrekin, gure inguruko familiak egoera dramatikoan ipintzea», adierazi dute beharginek, ohar bidez. Lanpostu suntsiketa handia dela ohartarazi dute, iaz geroztik ez baitiete kontratua berritu behin-behineko beste 150 langileri.

Hori horrela, «aho batez eta irmoki» baztertu dute erabakia, eta adierazi dute ez dutela kaleratze bakar bat ere onartuko. Langileak ez daude amore emateko prest, eta mobilizazioak iragarri dituzte zuzendaritzaren erabakia salatzeko: bi greba egun egitera deitu dute datozen ostegun eta ostiralerako.

Negoziazioa hasi besterik ez da egin, halere. Hogeita hamar eguneko epea dute aurretik ados jartzeko. Ostiralean bertan izango dute bi aldeek bigarren bilera, hain zuzen ere.

Auzitegi Gorenak ez du onartu Donostiako Udalaren helegitea, pisu turistikoen inguruan onartu zuen ordenantza baliogabetu zuen ebazpenaren aurka aurkeztu zuena.

Tubacex hodi ekoizleak iragarri du aurreko astean jakinarazitako Lan Erregulazio Txostenak 150 langileri eragingo diela.

Eusko Jaurlaritzak EAEko Justizia Auzitegi Nagusira jo du eta eremu gorrian dauden udalerrietan tabernak eta jatetxeak ixtea arrazoizkoa dela defendatu du.