Iberdrolak 7.000 milioi inbertituko ditu Erresuma Batuan parke eoliko bat eraikitzeko. Duela gutxi, Espainiako Estatuan egindako inbertsioak eteteko mehatxua egin zuen Iberdrolak, Espainiako Gobernuak argindarraren prezioaren etengabeko gorakada gelditzeko ezarri dituen neurriak gustuko ez dituelako

Hala ere, Foru Gobernua bide horietako bidesariak berreskuratzeko hirugarren arau bat prestatzen ari da.

Eusko Jaurlaritzak hiru proiektu aurkeztuko ditu Europako Next funtsetara. Basque Mobility, Datuaren Ekosistema eta Basque Advanced Therapies dira Eusko Jaurlaritzak Espainiako Gobernuari bidaliko dizkion proposamenak, azken horrek aipaturiko Europako suspertze funtsak lortzeko eskaera egin dezan.

%0,8ko hazkunde batek gutxitan eragin du halako zapore mingotsa. Aurreko hiruhilekoarekin alderatuz gero, portzentaje horretan hazi da barne produktu gordina udako hilabeteetan Araba, Bizkai eta Gipuzkoan, Eustatek aurreratu duenez. Asko izango litzateke garai gehienetan, baina aurreko hiruhileko %2,2tik urrun geratu da, eta baieztatu du indarra galtzen ari dela konfinamenduaren amaieran hasitako suspertze ekonomikoa, munduko industria jasaten ari den hornikuntza arazoen ondorioz, besteak beste.

Urte arteko tasan, berriz, erorikoa oso handia izan da: %18,6 bigarren hiruhilekoan, eta %3,8 hirugarrenean. Baina kontuan hartu behar da urteko bigarren hiruhilekoko datuari tentu handiz egin behar zaiola so, iaz sasoi horren zati handi batean konfinamendua izan zelako, eta aurtengo errebote efektuak desitxuratu egiten duelako edozein konparazio.

Edonola ere, %3,8ko datua Eusko Jaurlaritzak espero zuena baino nabarmen gutxiago da. Joan den hilean berritu zituen bere iragarpenak, eta %5,5eko hazkunde tasa bat iragarri zuen udako hilabeteetarako.

Enpleguan ere ez dira bete Eusko Jaurlaritzaren iragarpenak, baina tartea ez da hain handia. Eustatek jakinarazi du enplegua %0,6 handitu dela bigarren hiruhilekotik hirugarrenera, eta %3,2 urte arteko tasan —Gasteizko gobernuak uste zuen baino hiru hamarren gutxiago—.

Eusko Jaurlaritzak berak antzeman izan du ekonomiaren hazkundea moteltzen aritu dela azken hilabeteetan. Hilero argitaratzen duen ekonomiaren termometroak maiatzean jo zuen goia, 145,5 gradura iritsita. Orduz gero ,indarra galtzen aritu da, nahiz eta oraindik «hazkunde sendoa» erakusten duen kopuruetan jarraitzen duen (100dik gora). Irailean, esaterako, 128,3 gradu markatu zituen.

Aurreikuspenak, auzitan

Urteko azken hiruhilekorako hazkunde handiagoa espero du Pedro Azpiazu Ekonomia sailburuak, %7,4koa. Bizkortze hori azaldu daiteke gogoan hartuz gero 2020ko udazkenean berriro ere neurri murriztaile asko jarri zirela indarrean, batez ere ostalaritzan, COVID-19aren bigarren olatuari aurre egiteko. Aurten, berriz, egoera bestelakoa izango da, pandemiari aurre egiteko neurri gehien-gehienak bertan behera geratu baitira.

Urte osorako %6,7ko hazkundea iragarri zuen Jaurlaritzak. Kopuru horiei eusten die, oraingoz, baina Pedro Azpiazu Ekonomia sailburuak berak onartu du agian aldatu egin beharko dituztela, egoera oso aldakorra delako.

Izan ere, kalkulatu zituenean, autogintza zen hornikuntza arazoak zituen bakarra, eta Mercedes eta haren hornitzaile batzuk, berriz, fabrikak egun batzuetan itxi behar zituzten bakarrak. Orduz geroztik, zerrenda horietara batu dira, besteak beste, Michelin, Sidenor eta Arcelor, osagai batzuen eskasiari batu zaiolako energiaren garestitze handia.

Hain zuzen ere, Teresa Ribera Espainiako Trantsizio Ekologikorako ministroak ziurtatu du «egun gutxi barru» iritsiko dela industria handien eta konpainia elektrikoen arteko ituna, industria horiei kontratu luzeagoak eta prezio merkeagoak eskaintzeko.

ELA sindikatuak eten egin du 2011ko krisi ekonomikoak eragin zion afiliatu galera, eta hasia da duela hamarkada bateko kopuruetara gerturatzen. Azken lau urteetan beste 2.000 afiliatuk eman dute izena, eta 100.925ekin iritsiko da azaroko XV. kongresura. Krisi ekonomikoak eragindako enplegu galeraren ondorioz, 98.960 afiliaturekin egin zuen 2017ko batzarra, baina dagoeneko eten du joera hori, eta 100.000 afiliatuen langa igaro du berriz. Dena den, oraindik urrun du 2008ko kopurua: 109.318 afiliatu zituen orduan; eta 2012kotik behera dago: 105.312 afiliatu.

ELAk kongresu bakoitzaren aurretik egiten duen gardentasun ariketan eman du datuen berri. Ohitura denez, afiliatu zerrendak hainbat kazetariren esku uzten ditu, besteak beste, guztiek kuota ordaintzen dutela egiazta dezaten. Afiliazio estatistikak beste datu esanguratsu batzuk utzi ditu: esaterako, egun ELAko afiliatuen %46 emakumeak dira, duela lau urte baino hiru puntu gehiago, eta 39 urtetik beherakoen artean %50ekoa da ehunekoa.

Diru kontuen berri ere eman du ELAk, eta, haren datuen arabera, finantzaketaren %93 «iturri propioetatik» jasotzen du. Kopuru hori duela lau urteko bera da. Mitxel Lakuntza idazkari nagusiak nabarmendu du afiliatuen konpromiso pertsonalari esker lorturiko autofinantzaketa maila dela, eta horrek ematen diola indarra sindikatuari, «autonomia» bermatzen diolako.

ELAren borrokarako erreminta eraginkorrenetako bat erresistentzia kutxa izenekoa da, greban dauden langileek borrokari eusteko jasotzen duten kalte ordaina, alegia. Sindikatuak azaldu duenez, grebalariek 1.163 euroko kalte ordaina jasotzen dute hilean, eta afiliatu kuota guztien %25 erabiltzen du funts hori elikatzeko. Afiliatu bakoitzak 22,62 euroko kuota ordaintzen du hilero. Azken lau urteetan ELAk 104 milioi euroko sarrerak izan ditu, eta 87,8 milioi gastatu ditu. Horietatik, hamasei erresistentzia kutxan sartu ditu.

Greba, «eragiteko»

Lanuzteekin jarraituz, eta bili-bolo dabilen greba orokor baterako deialdi posiblearen harira, Lakuntzak onartu du bere ustez ELAk eta LABek ez dutela modu berean planteatu: «Guk aktibazio sozialerako erreminta indartsu gisa erabili nahi dugu, politika jakin batzuen gainean eragiteko». ELAko idazkari nagusiaren iritziko, lehenbizi Espainiako Gobernuak lan eta pentsioen erreformarako dituen proposamenak aztertu behar dira, eta, ondoren, beharrezkoa bada, grebara deitu.

Alde horretatik, Lakuntzak greba orokorrera deitu edo ez baldintza dezaketen bi erabaki izendatu ditu: batetik, lan hitzarmenen estatalizazioa legoke, sektore mailakoen gainetik ezarriz, eta, bestetik, kaleratze kolektiboen egungo egoera, enpresei erregulazioak egitea baimentzeko baldintzak, eta haien tramitazioa. «Zer eta nola idazten duten ikusi behar dugu lehenbizi, eta gero egin deialdia», laburbildu du.

Energiaren gorakadari aurre egiteko Eusko Jaurlaritzak egindako proposamenaren aurrean, Trantsizio Ekologikoko ministroak esan du aztertzen ari direla.

Gas erreserba estrategiko bat izatea proposatu du Urkulluk, trantsizioko energia gisa. Energiaren krisiari lotuta Estatu Ituna egitea proposatu du lehendakariak. “Zientziaren eta Berrikuntzaren etorkizuna” jardunaldietan parte hartu du eta bertan egin du proposamena.

Eustatek aurreratutako datuen arabera, EAEko ekonomia % 0,8 hazi da uztailetik irailera, aurtengo bigarren hiruhilekoarekin konparatuta. Enpleguak ere % 0,6 egin du gora.

Sektore publikoa finantzatzeko diru iturri nagusia da zerga bilketa, baina, era berean, politika ekonomikorako palanka baten gisan erabil daiteke, enpresa zein norbanako zergadunak interes orokorreko helburuetara bideratuz. Sozietate zergaren kasuan, ikerketa eta garapena bultzatzea, kalitatezko enplegua sortzea, inbertsioak egitea… Helburu horiek lortzearen truke gobernuek uko egiten diote diru hori biltzeari. Ia ezinezkoa da biltzen den diruaren eta lortu nahi den helburuaren arteko oreka perfektua erdiestea. Zer gertatzen da, baina, palanka ondo olioztatuta ez badago eta ematen dena baino askoz gehiago kentzen badute? Horretan datza kenkarien ezbaia: zenbateraino merezi duen diru hori biltzeari uztea, baldin eta xedea ez bada lortzen edo eraginkortasun gutxikoa bada.

Udazkenero legez, Nafarroako Parlamentuan eta Batzar Nagusietan, zerga neurrien inguruan eztabaidatuko dute alderdiek, eta aurten kenkarien gainean egongo da fokuetako bat. Testuinguru berezian dator eztabaida. OCDEk Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Erakundeak multinazionalei gutxieneko %15eko tasa ezartzea proposatu du —ikus alboko testua—.

Gutxieneko tasak

Nafarroan, gutxieneko tasa %13 eta %18 artekoa da, enpresaren tamainaren arabera. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, berriz, %11koa ezarri dute enpresa txikientzat, eta orokorra %13 da. Dena den, lau lurraldeetan, gutxieneko horretatik behera ordaintzeko modua dute enpresek zergapetze bikoitza saihesteko kenkarien, ikerketa eta garapenerako kenkarien eta, Nafarroaren kasuan, ikus-entzunezkoen sektorerako kenkarien bitartez.

Horrez gain, urte batean zerga oinarri likidagarriak izanez gero, galerak etorkizunean konpentsatzeko modua dute konpainiek —Nafarroan hamabost urtez eta Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, 30 urtez—. Iragan otsailean, ELAk txosten batean salatu zuen gutxieneko hori ez dela erreala, eta iaz Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako 22 enpresa handienek batez beste %7,6 soilik ordaindu zutela, eta ogasunek 225 milioi biltzeari utzi ziotela —Petronorrek, Tubacexek, Bridgestonek, Pepsicok eta GKNk ez zutela euro bakar bat ere ordaindu kritikatu zuen irmo—.

2011ko azarotik, Europako Batasuneko zuzentarau batek behartu egiten ditu administrazioak zerga bakoitzetik biltzeari uzten zaion diru horren aurrekontu bat aurkeztera. Informazio horren bidez jakin daiteke Hego Euskal Herrian sozietate zergan kuotaren gaineko kenkarien faktura 330 milioi eurokoa izango dela aurten. Horri gaineratu behar zaizkio kuotaren gain ezartzen diren bestelako neurri eta pizgarriak: orotara, biltzeari utzitakoa 544 milioi euroren zerga etekinak dira. Zenbateraino erabili da diru hori jarritako helburuak betetzeko? Nafarroan lehen aldiz horri buruzko ariketa egin dute.

Iaz, aurrekontuei buruzko akordioan, hainbat kenkariren eraginkortasuna neurtzeko azterketa egitea hitzartu zuen EH Bilduk Nafarroako Gobernuarekin, eta hilabeteotan bederatzi adituz osatutako talde batek landu du txostena. Profil anitzeko adituak izaki, azterketan antzematen da oreka zail bat gorde dutela. Dena den, aztertutako bost kenkarietatik lauri buruz «zalantza handiak» dituztela ondorioztatu dute azterlanean.

Enplegu kenkaria

Horietako bat da enpleguarena. Hego Euskal Herrian foru ogasunek hamabi milioi euro biltzeari uzten diote urtean. Nafarroan, langile bati urtean 27.000 eurotik gorako soldata duen kontratu finkoa izenpetzeagatik, kenkari bat ezartzen zaio eta langileko laguntza 1.000 euro eta 6.800 euro artekoa izan daiteke —Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan gutxieneko soldata baino %70 handiagoa izango den soldatari aplikatzen zaio eta laguntza 5.000 euro artekoa da—.

Nafarroan, 2016tik hona kenkariaren baldintzak hiru aldiz aldatu dituzte legegileek, baina apurka enpresek gero eta gutxiago erabiltzen dute: krisi urteetan, 2009. eta 2011. urteetan, batez beste zazpi milioi euroren laguntzak jaso ziren; egun, 3,5 milioi ingurura jaitsi da erabilera —nahiz eta urtearen arabera, gorabehera batzuk egon daitezkeen—. Enpresen izaerari dagokionez, batik bat izaera sozialeko enpresek eta tamaina txikikoek erabiltzen dute.

Txostenaren arabera, ez dago informazio nahikorik jakiteko zenbat enplegu sortu diren kenkaria ezartzearen ondorioz eta zenbat sortuko liratekeen laguntza izan zein ez. Horregatik, uste dute eraginkortasun txikia duela; hots, kostua handiegia da, «edozein kasutan sortuko litzatekeen enplegua baita». Gizarte Segurantzaren kotizazioen hobariak eraginkorragoak direlakoan daude, denboran irauten baitute eta kenkaria behin soilik aplikatzen baita. Gainera, Nafarroan laguntza aplikatu ahal izateko baldintza 27.000 eurotik gorako soldata izatea «gehiegizkoa» dela deritzote. Hori guztia kontuan harturik eta Europan, egun, herrialde gutxitan aplikatzen denez —soilik Bulgarian, Txekian, Grezian, Hungarian eta Espainian—, kenkari hori ezabatzeko aholkatu dute.

Antzera gomendatu dute inbertsioari lotutako hiru pizgarriekin: kenkaria, berrinbertsiorako salbuespena eta erreserba. Hiru neurriok aktibo finkoen inbertsiorako egituratu badira ere, egileek «zalantzak» dituzte haien eraginkortasunari buruz. Aurten 82 milioi euro inguru biltzeari utziko diote lau ogasunek. Txostenak ondorioztatu du Nafarroan pizgarrietako bat kendu egin beharko litzatekeela, eta beste bi «hobeto egituratu, batik bat sektore estrategikoetara bideratuz».

Auzia da ea sozietate zergan jasotzen diren kenkari guztiak ezabatu egin beharko liratekeen. Galdera horren aurrean, adituek proposatu dute lehenik zerga bere osotasunean aztertu beharko litzatekeela.

Ondorio orokor horiek eztabaidako oinarria eman diete ezkerreko alderdiei. EH Bilduk interesgarritzat jo du emaitza, aldez aurretik zuten arrazoizko zalantza baieztatu dielako txostenak: «Kenkarien ezarpena justifikatzen duen helbururik ez da betetzen». Azken hamarkadan, krisiak krisi, ekonomiak gora egin duen bitartean, sozietate zergaren bilketak behera egin du: 2009an, 571 milioi euro bildu ziren Nafarroan, eta, iaz, 250 milioi. Adolfo Araizek nabarmendu du zerga bilketaren murrizketaren azken emaitza horixe bera dela: enpresek gutxiago ordaintzen dutela, «besterik ez».

Negoziazioak hasi berri diren honetan, erreforma sakon baten beharra aldarrikatu du, Ahal Dugu eta Ezkerrarekin batera. Haatik, Nafarroako Gobernuak «lasaitasuna» eskatu du.

Fukushimako istripuak duela hamar urte energia nuklearraren gainean jarri zuen laino beltz toxikoa uxatu nahi duen haize fin bat dabil. Ez da haize sendoa, eta ez du oraingoz inguru guztietan jotzen, baina gero eta gehiago antzematen da, batez ere energia nuklearrarentzat emankorrak izan diren lurretan. Eta horien artean Frantzia da nagusi, ez baita alferrik hango argindarraren %65-70 sortzen atomoaren ondorioz. Kopuru hori pixka bat jaisten ari da berriztagarrien mesedetan, baina erabat ez hondoratu ez dadin ahalegintzen ari da Emmanuel Macron presidentea.

Izan ere, Frantzia 2030 industrializazio planaren aurkezpenean, asteartean, Macronek agindu zuen mila milioi euro inbertituko dituela SMR erreaktore nuklear txiki eta modularrak garatzeko. Argindar gutxiago sortuko lukete, noski, baina txikiagoak dira haien arriskuak, istripu bat edo isuri bat gertatuz gero, eta askoz merkeagoak dira, 20 milioi eurotik behera. Gainera, aste gutxian seriean egin ahal izatea da asmoa.

70etik gora proiektu daude, AEBetan, Errusian eta Txinan batik bat, baina Frantzian ere bada bat, Nuward izenekoa, 170 MWeko potentzia lukeena, eta horretan jarri nahi du dirua Macronek. Hasieran, industriala da asmoa, hau da, EDF konpainia elektriko publikoak nuklearrari buruz duen jakintza erabiltzea halako erreaktoreak beste herrialde batzuetan saltzeko. Baina presidenteak berak onartu du Frantzian halakoak jartzeko aukera dagoela. Eszeptikoak badira, besteak beste, erreaktore txikiek nekez estal ditzaketelako itxiko diren zentralak, haientzat kokapen berriak aurkitu ezean.

EPRen porrota

Berez, Frantziak ez du inoiz lasterketa nuklearra utzi, baina porrot latza jasaten ari da bere proiektu izarrarekin, EPR belaunaldi berriko erreaktore erraldoiarekin. Normandian ari da horietako bat egiten, Flamanvillen, 1.600 MWeko potentziarekin; 2007an hasi zituzten lanak, baina irekiera data 2012tik 2024ra atzeratu dute jada, eta 3.000 milioi euro kostatu behar zuenak 20.000 milioi inguruko prezioa du dagoeneko. Diseinu berarekin Finlandian egiten ari direna ere bide horretatik doa.

EPRek ordezkatu behar zituzten erretiroa hartuko duten erreaktoreak. Agintaldiaren hasieran, Macronek esan zuen hamalau erreaktore itzaliko zituztela eta nuklearraren pisua %75etik %50era jaitsiko zutela. Bi erreaktore baizik ez dituzte itxi, biak Fessenheim zentral zaharrean (Alsazia). Planak betetzen badira, 2028rako beste sei edo zortzi itzaliko dituzte. Azken horietan egon daiteke Le Blayaiskoa, Baionatik 200 kilometrora.

Baina Macron ez da energia nuklearraren haizeak jotako bakarra. Eskuinaldera dituen lehendakarigai guztiek ere energia nuklearraren alde egin dute, eta, inkestak betetzen badira, haien artetik aterako da Macronen lehiakidea. Guztien argudioa bera da: karbono isurien aurkako gerran berriztagarriak ez dira nahikoak, eta emari jarrai bat berma dezakeen iturri bat derrigorrezkoa da. Desabantailei buruz, berriz, gutxiago hitz egiten dute, baina hor jarraitzen dute, temati: arriskutsuak dira pertsonentzat eta ingurunearentzat, eta oraindik ez dago konponbide egokirik hondakin erradioaktiboentzat.

Energia nuklearraren aldeko haizea nora eta Japoniara iritsi da. Fukushimaren ondoren, bere zentral guztiak itzali zituen Japoniak, baina Fumio Kishida lehen ministro berriak asteon esan du itxitako zentralak berriro irekitzea funtsezkoa dela, eta ezin direla arrautza guztiak eolikoen eta fotovoltaikoen saskian utzi.

Europan, zer?

Frantziaren auzoetan, berriz, denetarik dago. Fukushimak geratutako plan nuklearra bazterretik atera du Boris Johnson Erresuma Batuko lehen ministroak. «Garbi hitz egin dezagun: herri honetako gobernuek luzaroan ez dituzte hartu nahi izan nuklearrari buruzko erabaki gogorrak. Aurrera egin behar dugu nuklearrarekin», esan zuen urriaren hasieran. Johnsonek badu leku bat begiz jota: Wylfa, Ynys Mon uhartean (Gales). 2015era arte zentral batek funtzionatu zuen han, eta eraiste prozesuan daude.

Gauzak konplikatuak dira Alemanian. 2010ean, Angela Merkelek bizitza luzatu nahi izan zien herrialdean zeuden hamazazpi erreaktoreei, baina Fukushimaren ondoren, ziaboga egin zuen: zentral guztiak 2022rako ixteko agindu zuen. Sei bakarrik geratzen dira lanean, baina horietatik hiru aurten dira ixtekoak, eta beste hirurak, datorren urtean. Edonola ere, aste honetan bertan 25 pertsonalitatek itxierak eteteko eskatu dute, nuklearra uzten ari den lekua ikatza betetzen ari delako, eta harekin Alemaniaren CO2 isuriak %5 handituko omen direlako 1990ekoen aldean, eta zaila izango delako 2035eko helburura iristea —isuriak %65 txikitzea—.

Espainian, berriz, ez dago debekatuta zentral bat irekitzea, baina ez da berririk egin 1988an Trillokoa zabaldu zutenetik, Gaztela-Mantxan. Sor dezakeen oposizioa gorabehera, beste arazo bat dago: ekonomikoa, oso garestia baita erreaktore bat egitea ere. Zentral berririk eraiki ezean, 2027tik 2035era itxiko dira orain irekita dauden zazpi erreaktoreak

Zentral berriak merkatzeko bide bat izan daiteke Europako Batasunak energia nuklearra energia berdetzat jotzea, hartara errazago finantzatuko direlako. Frantziak eta beste bederatzi estatukidek hori egiteko eskatu diote Bruselari; Alemaniak ezetz dio. Berlinen harresia eraitsiko al du haize nuklearrak?