Argantzungo eta Trebiñuko udaletako osoko bilkurek gehiengo osoz erabaki dute lan-mahai bat sortzea, egun Burgoseko probintziaren administraziopean dagoen barrundia ofizialki Arabako parte izatea lortzeko.

Espero zen eta gertatu da: inflazioak goian jarraitu du azaroan Hego Euskal Herrian, %5,2an, batik bat argindarraren, erregaien eta elikagaien prezioen gorakadaren ondorioz. Azken urtean, %37,6 garestitu dira argindarra, gasa eta beste erregaiak Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, eta %42,4 Nafarroan, eta horren ondorioz ari dira orain handitzen beste zerbitzu eta produktu batzuen salneurriak.

%5,2ko inflazioa mende honetako kopururik handiena da: 2008ko uztailean baizik ez zen maila horretara iritsi, petrolioaren gorakadak inflazioaren bat-bateko sukarraldia eragin baitzuen. Orduan berehala jaitsi zen, bi hilabete beranduago Lehman Brothersen porrotak Atzeraldi Handiari atea ireki ziolako; oraingoan, omikron aldaerak susperraldia eteten ez badu, baliteke hilabete batzuk gehiago irautea, gasaren garestitzeak ez duelako etenik: 128 eurora iritsi zen atzo, eta 123 eurotan dago otsailean entregatu beharrekoa.

Gasaren prezioak erabat baldintzatzen du argindarraren prezioa Europako Batasunean, herrialde gehienetan gasak markatzen baitu zenbat diru jasotzen duten elektrizitate ekoizleek, hura delako eskaera betetzeko erabiltzen den azken sistema. Azken egunotan, haize apalarekin, argindarraren prezioak gora egin du berriro handizkako merkatuan. Iberiar penintsulakoan, megawatt-orduak (MWh) lehen aldiz gaindituko du gaur 300 euroren marka, %3,7 garestituko baita, 302,48 euroraino.

Iparraldean, are garestiago

Hego Euskal Herrian garesti dago, baina are garestiago dago Ipar Euskal Herrian, Frantziako merkatuan 353 euroraino iritsiko baita gaur MWh-a. Antzeko kopuruak daude Europako Batasuneko herrialde gehienetan: 344 euro Alemanian, Txekiar Errepublikan eta Herbehereetan; 347 euro Italian… Salbuespen bakarra Polonia da, 143 euro MWh, han ez dutelako gasa erretzen, hango meateagietatik ateratako ikatza baizik.

Edonola ere, handizkako merkatuan argindarrak izan duen garestitzea maila batean baizik ez da iritsi herritarren eta enpresen fakturetara, gobernuek neurriak hartu baitituzte haien zama arintzeko. Horrek ekarri du, esaterako, azaroan merkatzea energiaren kostua urriarekin alderatuz gero: %4,3 Araba, Bizkai eta Gipuzkoan, eta %2,5 Nafarroan.

Hainbat arrazoi daude jaitsiera horren atzean. Batetik, gasolina eta gasolioa pixka bat merkatu dira, omikron aldaeraren agerraldiak kontsumoaren beherakada bat iradoki dutelako. Bestetik, argindarraren handizkako merkatuan prezioek oso goian baina nahiko egonkor jarraitu dute, baina herritar askok gutxiago ordaindu dute, zerga txikiagoen eragina antzematen ari delako, eta deskontua handitu zaielako bonu soziala jasotzen dutenei —%25etik %60ra—.

Hain zuzen ere, Maria Jesus Montero Espainiako Ogasun ministroak atzo iragarri zuen gutxienez beste lau hilabetez luzatuko dutela zergen murrizketa. Horrenbestez, argindarraren BEZak %10ean jarraituko du apirilaren 30era arte; %0,5ean geratuko da argindar zerga berezia (kontsumitzaileek ordaintzen dute), eta argindar ekoizpenaren zergak etenda segituko du (konpainiek ordaintzen dute).

Madrilgo gobernuak promesa bat egin du: herritarrek, batez beste, 2018an bezainbat ordainduko dute argindarra 2021ean. Monterok berretsi du hitza beteko duela, baina ikusteko dago hori egiteko neurri gehiago hartu beharko ote dituen. Izan ere, abenduan 226,3 euroko prezioa izango du argindar MWh-ak, azaroan baino %17 handiagoa (193,4) eta urrian baino %13 handiagoa (200).

Kontsumo saskian pisu handia duen beste alor batean ere, elikagaietan eta alkoholik gabeko edarietan, prezioen igoera esanguratsua pilatu da azken urtean: iazko azarotik %2,6ko igoera izan du indizeak alor horretan Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, eta %3,4ko igoera Nafarroan. Argindarraren eta erregaien garestitzeak badu eragina elikagaien prezioetan, argindar garestiagoak ekoizpenaren kostua handitu ohi duelako, eta gasolio garestiagoak elikagaien garraioa garestitzen duelako. Azken hilean nabarmen garestitu dira ardikia (%4,5), arraina (%3,4) eta behikia (%2,4). Azken urtean, berriz, olioa (%21), ardikia (%15) eta arrautzak (%6).

Negoziazio kolektiboan ere arazo bat sortuko du inflazio handiak. Hitzarmen gehienetan aurreko urteko abenduko KPIa hartzen da erreferentzia gisa, eta horrek ekarri beharko luke soldatak ere asko handitzea. Halakorik ez egiteko eskatu zuen atzo berriro Espainiako patronalak. CEOEk nabarmendu du «energiaren aldi baterako garestitzeak» ekarri duela inflazio handia, eta «ahal den neurrian» soldatak hainbeste ez igotzeko eskatu du, inflazioaren gurpila elikatuko lukeelako. Ildo horretan, Adegik bere bazkideei aholkatu die 2021eko inflazioaren eragina bi urtean banatzeko, edota, bestela, urteko batez besteko inflazioa aplikatzeko —%2,5 inguru—.

Asmo horien aurka mintzatu dira sindikatuak. «Hitzartuta dagoena errespetatuko den ala ez, hori da kontua. Euskal Herrian KPIa da erreferentzia historikoa. Ez dugu onartuko sinatuta dagoena errespetatzea ez den beste ezer. Soldatak ez dira arazoa, soluzioa baizik», azaldu du Mitxel Lakuntza ELAko idazkari nagusiak. LABek ere oso garbi nabarmendu du KPIa dela erreferentzia, eta lan itun berriak egiteko negoziazioetan ere hura izango dutela eskaera.

Laboral Kutxaren negozio ikerketa taldea baikorra da 2022ra begira, eta uste du Hego Euskal Herrian «hazkunde urtea» izango dela. Susmo hori, baina, duela sei hilabete zuena baino zuhurragoa da, apaldu egin baititu orduan eginiko hazkunde aurreikuspenak. Apaltze horren arrazoiak pandemiak azken hilabeteetan izan duen bilakaera eta inflazioa dira, baina arazo horiek ere luze gabe konponduko direla espero dute, prezioen gorakada eragiten ari diren faktore asko urte hasieran «normalduko» direlakoan.

Laboral Kutxaren ikerketa taldeak abenduan egiten duen euskal ekonomiaren egoeraren txostenaren aurkezpenean egin ditu iragarpenak. Haien datuen arabera, 2022an BPGa %6,2 igoko da Nafarroan, eta %6,3 Araba, Bizkai eta Gipuzkoan. Datu onak dira, baina duela sei hilabete eman zituztenak baino apalagoak. Ordukoan %6,8ko igoera iragarri zuten Araba, Bizkai eta Gipuzkoan, eta %7koa Nafarroan. Pandemia aurreko balioekin alderatuz, egun Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako BPGa 2019an baino %4,5 beherago dago, eta Nafarroakoa, %2. Beste adierazleei erreparatuz, Nafarroako enplegu tasa %4,7 igoko dela uste dute, eta Araba, Bizkaia eta Gipuzkoakoa, %4,4. KPIak ere gora egingo du, %3,2 eta %3 hurrenez hurren.

Eta zergatik apaldu dituzte datuak? Bi dira gakoak, Joseba Madariaga ikerketa taldeko buruaren ustetan: «Pandemiaren bilakaera eta inflazioa». Aldagai horiek eragin nabarmena izan dute aurtengo bigarren seihilekoan. Ziurtzat ematen dute pandemiaren zama txertaketaren zabalkundearekin arinduko dela; beste kontu bat da, baina, prezioen garestitzea. Egun inflazioa %5,2koa da Hego Euskal Herrian, eta Madariagak azaldu du igoera horren %80 «garraioa, eta etxebizitza eta etxebizitza barneko energia garestitu izanaren ondorio» dela. Ikerlarien ustez, baina, hiru hilabeteko epean normaldu daiteke: «Neguan energia kontsumo fase handi batean sartuta egongo gara, eta hornidura arazo batzuk ditugu. Baina luze gabe konpondu beharko lirateke, eta horrek eragina izan beharko luke prezioetan». Dena den, gero ikusi beharko da erosketa saskiko zenbat produktu merkatuko diren atzera.

Inflazioa ez da luzatuko

Madariagak bere erantzuna arrazoitu du hainbat daturekin. Esaterako, irailean goia jo ondoren, itsaso garraioa ia %40 merkeago zegoen abenduaren hasieran. Brent petrolio upela ere merkatu egin da, baita gas naturala ere. Onartu du azken astean hiru aldagaiek gorakada txikia izan dutela, baina ez du uste luzarorako izango denik. «Horregatik uste dugu garestitzea apalduko dela. Hurrengo urteko inflazioan eragin zuzena izateko, erregaiek eta garraioek erritmo berean garestitzen jarraitu beharko lukete, eta ez dugu halakorik espero».

Horiek hala, 2021eko batez besteko inflazioa Nafarroan %3,3 izango dela uste dute, eta %3 Araba, Bizkai eta Gipuzkoan, eta antzeko kopuruak datorren urtean.

Laboral Kutxako ikerlariak arduratuta daude aurtengo hirugarren hiruhilekoan izandako gertaera batzuekin: industria jarduera murriztu egin da hornidura krisiarengatik, eta txikizkako merkataritzak espero baino bilakaera kaskarragoa izan du. «Inflazioak beti du eragina kontsumoan», azaldu du Madariagak: «Ezusteko negatiboa izan da; pandemian egin den aurrezki poltsarekin konponduko zela uste genuen. Alegia, gehiago azaleratuko zela. Baina konponduz joatea komeni da». Erosketa ahalmenarekin lotuta doaz soldatak: «Igotzen badituzte, enpresek igoera hori eraman beharko dute prezioetara».

Europako Batasuneko herrialdeek ezingo dute gas erosketa bateraturik egin gaur egungoa bezalako egoeretan: alegia, gasaren prezioa nabarmen garestitzen denean. Estatu kideak batu ahal izango dira horniduran «arazo larriak» dituztenean, erreserbak gutxienekotan daudenean. Eta hori ez da gaur egungo egoera, Kardri Simon Energia komisarioak azpimarratu duenez: «Oraintxe bertan, %62ko ahalmenean daude Europako erreserbak, eta hori ohi baino %12 gutxiago da soilik».

Batasuneko estatu kideek hilabeteak eman dituzte gaiari buruz eztabaidatzen. Europako herrialdeek kanpotik ekarri behar dute gasa, Errusiatik, Aljeriatik eta AEBetatik nagusiki, eta, lehengaien merkatuan dauden hornidura arazoengatik eta bestelako auzi geopolitiko batzuengatik, gasaren prezioa inoiz ikusi gabeko kopuruetan dago, eta herrialde denei ari zaie eragiten. Prezio horiek apaltzeko, Espainiak eta Frantziak erosketa bateratua egitea proposatu zioten Bruselari, baina Alemania eta Belgika, adibidez, aurka azaldu ziren, eta erdibideko akordioa lortu dute azkenean.

Muturreko egoeran soilik egin ahal izango dituzte halako erosketak, eta ez dute estatu kide guztiek parte hartu behar; «borondatezkoa» izango da, eta parte hartzen duten herrialdeetako operadoreek eta sareko arduradunek beren gain hartu beharko dute gasaren garraioa eta horren kostua. Hori bai, erosketa asmoen berri aldez aurretik eman beharko diote Batzordeari, eta operazioak estatu kideen babesa beharko du.

Gasaren merkatuan gertatzen ari denarekin lasai dago Brusela. Uste du udaberritik aurrera egoera bere onera itzuliko dela eta gas biltegien egungo egoera ez dela kezkatzeko modukoa. Hala ere, horien gaineko kontrola indartu behar dela azpimarratu du, eta estatu kideei eskatu die beren erreserbak etengabe ebaluatzeko, eta hainbat neurri hartzeko, aurrerantzean arazorik ez izateko: adibidez, azpiegitura horien jabeei gutxieneko gas maila bat eskatzea edo enkanteak antolatzea.

Gasbide berririk ez

Batzordeak Europako energien merkatua deskarbonizatzeko helburua duten egitasmoen zerrenda bat egin du, eta hor azaltzen da gasari buruzkoa. Hidrogeno berdea bultzatzeko eta metano eta karbono emisioak murrizteko proposamenak ere jaso ditu. Beste egitasmo bat aurkeztu du Europa osoko eraikinen %15 berritzeko, 30 milioi inguru, 2030erako: 150.000 milioi euro jarriko lituzke horretarako.

Batzordearen proposamenez gain, Kontseiluak eta parlamentuak akordioa egin dute Europa energia sareei buruzko erregelamendua aldatzeko (RTE-E). Horren arabera, 2030etik aurrera ez da egingo gasbide eta petrolioarekin loturiko azpiegitura gehiago.

Euskadik seme-alaba bakoitzeko laguntzak areagotu eta gazteentzako interesik gabeko maileguak bultzatuko ditu. Diru-laguntzak jasotzeko adin tartea, kuantifikazioa eta arautzeko irizpideak aztertzen ari dira oraindik. Hala ere, 2023an martxan jartzeko asmoa dute.

Lurralde Plangintza, Etxebizitza eta Garraio sailburuak alokairu babestuko 3.000 etxebizitza gehiago egitea eta alokairuak oso garesti jartzen dituztenak zigortzen dituen proposamen fiskala proposatu du.

Bi hilabete baino gutxiagoko epean, hirugarren lanuzte eguna izango da. “Gehiegizko” lan-karga salatu du sindikatuak, egoiliarrek behar eta merezi duten kalitatezko zaintza zerbitzua jasotzea eragozten duena.

Susperraldiaren urtea izango da 2021a, baina ez gobernuek espero zuten bezainbesteko indarrez. Eusko Jaurlaritzak murriztu egin du aurtengo hazkunde aurreikuspena, azken hilabeteetan hedatutako ziurgabetasun handiko agertokia kontuan hartuta. %6,7 ez, baina %5,6 egingo du gora Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako BPG barne produktu gordinak. Ekonomia sailburu Pedro Azpiazuk jakinarazi du doikuntza hori.

Jaurlaritzak makrozenbakiak aldatu ditu, eta bat egin du hainbat eragilek beren aurreikuspenetan helarazitako kopuru apalagoekin. Txertoek bridatu egin dituzte pandemiaren ondoriorik larrienak, baina kutsatzeen oldarraldia gai da ekonomian eragiteko oraindik ere, kontsumoan, adibidez. Eta susperraldiak eragindako albo ondorioek, osagai batzuen eskasia eta energiaren garestitzea direla medio, 1,1 puntu kendu dizkio Lakuak irailean finkatu zuen goraldiari.

Baina Azpiazuk argitu du hazkundearen doikuntzak ez duela islatzen «sare produktiboaren ahultasuna». Aurten uste baino gutxiago haziko da Araba, Bizkai eta Gipuzkoako BPGen batura, baina galdutako koskaren parte bat 2022an berreskuratuko dute, Ekonomia Sailaren arabera: 2022an, %6,7 egingo du gora, irailean aurreikusi zutena (%6,4) baino hiru hamarren gehiago.«Osagai batzuen eta lehengaien eskasiak prezioak garestitu ditu, eta ekonomia guztira zabaltzen ari da hori, KPIan islatzen denez», esplikatu du sailburuak.

Eragin txikia enpleguan

Edonola ere, beharrezkoa zirudien doikuntza egitea, urteko hirugarren hiruhilekoko datuak jakin ondoren. Eustatek %3,9ko gorakada islatu du urte arteko tasan, eta gobernuak %5,5ekoa aurrekusia zuen. Dena den, hazkunde apalago horrek enpleguari eragingo ote dion kezkak uxatu nahi izan ditu Azpiazuk. Gasteizko gobernuak duen makrotaulak enpleguari buruzko datu onak islatzen ditu: aurtengo, 13.390 enplegu gehiago aurreikusi ditu, eta beste 11.500 gehiago 2022rako. Horrekin, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako batez besteko langabezia %10 inguruan ibiliko da urte amaieran, eta %9,2ra jaitsiko da 2022rako. Irailean, %10,3ko langabezia tasa iragarri zuen gobernuak aurtengo, eta %9,5ekoa 2022rako.

Bilketa eta zorra

Azpiazuk Jaurlaritzaren aurrekontuen tramitazioaren harira jakinarazi du aurreikuspenen doikuntza, eta ziurtatu du apaltze horrek ez diela eragingo aurrekontuei, %9,3koa delako BPGaren hazkunde nominala. Adierazle hori bilketari lotua dago, eta ogasunen bilketa ondo doa. Araban, %12,4 igo da azarora arte, eta Gipuzkoak %13,3 gehiago bildu du. Gipuzkoa 2019ko azaroko datuen gainetik dago jadanik (+%3,9). Bizkaiak gaur emango du azaroko datuaren berri, baina urrirako, 2019ko maila berreskuratuta zuen kasik.

Zerga bilketa handitu arren, erakunde publikoek gehiago gastatu dute, eta, horren ondorioz, zor publikoa handitu egin da. Espainiako Bankuak berritutako datuek diote Jaurlaritzak 11.470 milioi euroko zorra duela, BPGaren %16,3 gehiago. Azken hiruhilekoan txikitu egin da (-69 milioi euro), baina duela urtebetekoa baino nabarmen handiagoa da (+1.303 milioi). Nafarroak ere txikitu egin du zorra azken hiruhilekoan (-7 milioi), eta handitu azken urtean (+148 milioi); guztira, 3.613 milioi zor ditu, BPGaren %18,3.

Euskal arrantzaleentzat berri txarrekin amaitu daitezke 2022ko arrantza kuoten urteroko negoziazioak Bruselan. Murrizketak izan ditzakete arrantzatzen dituzten hiru espezie nagusietatik bitan. Berdelean segurua da hala izango dela, iaz baino %6,7 gutxiago harrapatu ahal izango dute hurrengo urtean, hego stockean dabiltzan barkuek. Antxoaren kasuan, aurreratutako datuak berretsiko balira, oso gogorra izango litzateke kolpea: %27,3ko murrizketa jasotzen du behin-behineko akordioak, Espainiako Gobernuaren Nekazaritza eta Arrantza Ministerioak atzo zabaldu zuen informazioaren arabera, behintzat.

Azken berrespenaren faltan, Gipuzkoako eta Bizkaiko kofradiek ez dute baloraziorik egin nahi izan antxoaren balizko murrizketari buruz. Are gehiago, Gipuzkoako kofradiako arduradunek diote haiek duten informazioaren arabera ez dutela halakorik aurreikusten. Leandro Azkue Eusko Jaurlaritzako Arrantza zuzendariak egunkari honi eginiko adierazpenetan ere esan du ez duela murrizketarik espero, eta «harrituta» azaldu da Madrilek zabaldutako datuekin.

Nekazaritza eta Arrantza Ministerioaren arabera, behin-behinekoak dira antxoari buruzko kopuruak; argitu du ICIES Itsasoa Esploratzeko Nazioarteko Kontseiluaren txosten zientifikoaren zain daudela, eta hori ostiralean jakinaraziko dela. Azkuek ez du ulertzen hori horrela izanik zergatik aurreratu dituen kopuru batzuk Espainiako Gobernuak. Haren ustez, gainera, logikoena litzateke ICIEsek berrestea aurretik Bioman eta Juvenal kanpainetako txostenetan agertutakoa: antxoaren biomasa handitu egin dela. Hori dela eta, esan du antxoaren kuota iazkoaren antzera mantentzea espero duela.

Hegaluzearen ondoren, antxoa da euskal arrantzaleek harrapatutako espezie nagusia. Azken urteetan, halere, antxoarekiko interesak behera egin du. Biomasan izandako arazoek asko baldintzatu dute haren harrapaketa. Hainbat urtetan Bruselak berdin mantendu du kuota, eta 2019tik 2020ra behera egin zuen (-%3,4). 2020ko kanpaina eskasa izan zen, koronabirusari aurre egiteko administrazioek ezarritako murrizketen eraginez hein handi batean. Iaz, ez zen aldaketarik egon kuotan, eta hobeto aritu ziren arrantzaleak; kanpaina amaitu aurretik agortu zuten kuota.

Berdelaren kuota murriztu izana ere nabarituko dute euskal arrantzaleek. Azken urteetan pisu handia hartzen ari den espeziea da. Aurten hegoaldean merkaturatutakoaren %32 berdela izan da (8.100 tona); hegaluzearen ondoren, gehien saldutako bigarren arraina. %6,7ko murrizketa, halere, ez da ezustekoa izan, azken urteetan %20 eta halakoak ezarri dizkielako Bruselak, 2013an Espainiari jarritako zigorra dela eta; zigor horrek 2023ra arte iraungo du.

Hegaluzearen zain

Berdelaren eta etor litekeen antxoaren murrizketarekin batera, Bruselak legatzaren harrapaketan ere ezarri du jaitsiera (%8,2koa), hego stockeko uretan, Kantauri itsasotik Cadizko golkoraino. Trukean, txitxarroaren kuota handituko du (%11,6), baita itsas zapoarena (%5,3) eta oilarrarena ere (%13,3). Espezie horiek, dena den, ez daude euskal arrantzale nagusien artean.

Legatzaren kuota hirugarren urtez jarraian murriztuko da hego stockeko uretan, baina aurreikusi baino gutxiago izango da —%18koa zen hasieran—. Jaitsiera horrek eragin erlatiboa du Bizkaiko eta Gipuzkoako portuetan. Aurten, Hegoaldeko lonjetan saldutako arrain guztiaren %1,4 izan da legatza (384 tona), nahiz eta euskal herritarren artean gehien kontsumitzen den arraina izan. Hegoaldeko arrantzaleek harrapatzen duten espezien artean, bosgarrena edo seigarrena izan ohi da —hegaluzea, berdela eta antxoa dira nagusiak, alde handiz—. Alturako lau barku baino ez dabiltza legatzetan, eta baxurako oso gutxi.

Ipar Euskal Herriko lonjetan, berriz, gehien deskargatutako bigarren espeziea da, baina hango ontziak bereziki ipar stockeko uretan aritzen dira, eta hango kuotak mantendu dituzte. Erresuma Batuko ontziekin konpartitutako uretako kuoten negoziazioen mende daude ur horietan aritzen direnek, eta kuota horiek negoziatzeke dituzte Bruselak eta Londresek. Hori egin bitartean aurreko urtekoak mantendu dituzte.

Hegaluzea da, alde handiz, euskal arrantzaleen espezie nagusia: Bizkaiko eta Gipuzkoako portuetan deskargatutakoaren %33 (8.142 tona). Baina hegaluzearen kasuan, kuotak aurrerago ezartzen ditu Europako Batzordeak, otsailean edo martxoan. Iaz, %12,5 gehitu zuen. Euskal arrantzaleek denbora daramate kuotak handitzeko eskatzen, baina datorren urtera begira berdin mantentzea aurreikusten da, Europako batzorde zientifikoak aurreratutako datuen arabera.

“Jarraipen zabala” ELAk eta LABek Bizkaiko adinekoen egoitzetan deitutako greba egunean. ELAk eta LABek grebarekin bat egitera deitu dituzte langileak, patronalari presio egiteko hitzarmenaren negoziazioan. % 100eko gutxieneko zerbitzuak ezarrita, langileen greba eskubidea urratu dela salatu dute.