Adimen artifiziala bizitzako gero eta afera gehiagotara ari da iristen, baita zenbait enpresatako giza baliabideen sailetara ere. LKS Next aholkularitza enpresak, KEVO Technologiesekin batera, adimen artifizial tresna bat garatu du lan elkarrizketetan hautagaiaren soslai pertsonala osatzen laguntzeko. Ander Sansinenea (Donostia, 1973) LKSko zuzendariaren arabera, adimen artifizialak ez du inoiz giza baliabideetako langileen beharra ordezkatuko, baina tresna erabilgarria izan daiteke, «laguntza» bat.

Noiz hasi zineten adimen artifizialaren erabileraren inguruan hausnartzen?

Duela bi urte inguru hasi ginen lehen kontaktuak izaten LKS eta KEVO. Beraiek aurretik ezagutzen zituzten AEBetako teknologia batzuk aurkeztu zizkiguten, eta hortik aurrera hasi ginen elkarlanean: hitz egiten, galderak egiten, erantzuten, eta berriro galderak egiten, erantzuten eta abarretan. Gero, bi hilabeteko hausnarketa prozesu bat egin genuen, aurrera egitea erabaki genuen arte. Hala, hutsetik hasi ginen zerbait hori sortzen: hemen erabil dezakeguna eta beste eredu batzuk kopiatu gabe.

Zoritxarrez, gazteleraz soilik hasi dugu prozesua. Euskaraz abiatuko dugun? Ez dakit, baina nahiko nuke. Baina egia da prozesu hau guztia inongo laguntzarik gabe egin dugula, bi enpresok egin baitugu inbertsio guztia.

Pentsatu al duzue horretan ere aurrera egitea?

Gustatuko litzaidake teknologia hau euskaraz ere garatu eta erabili ahal izatea. Orain, adibidez, Irizar enpresa 200 langile inguru kontratatzeko asmotan ari da, eta, zorionez, hautagai gehienek euskara dute lehen hizkuntza. Hori dela eta, haiekin ezin dugu tresna hau erabili. Hautagai horiei ezin diegu eskatu elkarrizketa gazteleraz egiteko. Izan ere, ama hizkuntza ez duten heinean, ez daude berdintasun egoera batean. Beraz, euskaraz egiten jarraituko dugu, era klasiko batean.

Zer fasetan dago proiektua?

2.0 fasean gaude, adimen artifizialaren bidez lortzen ditugun datuak eta emaitzak elkarrizketaren ostean jasotzen baititugu. 3.0 fasea izango da hurrengoa, erdiko aurrerapausoa. Orduan, elkarrizketan zehar adimen artifizialak nahikoa hitz kopuru duenetik beretik emaitzak jasoko genituzke, eta horrek aukera emango liguke elkarrizketa berriro bideratzeko edo galdera berriak egiteko.

4.0 izango da azken fasea, adimen artifizialak audioa eta bideoa interpretatuko lituzkeen unea. Hasieratik grabatu genituen elkarrizketa guztiak, eta horiek erabili ahal izango ditugu modeloa garatu ahal izateko. Ikusi behar dugu ea gai garen komunikazio ez-hitzezkoan eta ahotsaren tonalitatean elkarrizketatuaren izaera ezaugarriak detektatzeko.

Zertan oinarritzen da garatu duzuen tresna?

Hipotesi lexikoa dago honen atzean. Hipotesi horrek argudiatzen du gure izaera ere islatzen dugula adierazteko erabiltzen ditugun hitzen eta sintaxiaren bitartez; hau da, esaldiak eraikitzeko dugun moduaren arabera. Analisi hori era azkar batean egin ahal izatea ahalbidetzen digu analisi konputazionalak. Horrez gain, sistema bera ikasten doa denborarekin.

Hala ere, diozuenez, tresnak ez du giza baliabideetako langileen lana ordezkatuko.

Argi eta garbi; gure helburua ez da hautaketa robot batek egitea, ez zaigulako etikoa iruditzen pertsona baten inguruko erabakiak robot batek hartzea. Iruditzen zaigu beti egon behar dela ikuspegi humano bat.

Tresna honek egiten duena da lagundu, giza baliabideetako langileek izan ditzaketen aurreiritziak neutralizatzen. Adimen artifizialak ez daki aurrean dagoena zuria, beltza, emakumezkoa, gizonezkoa, altua edo baxua den, edo piercing bat duen edo ez.

Pertsona batzuentzat gogorra izan daiteke jakitea adimen artifizial bat haien hizkera aztertzen ari dela.

Bai, azken finean, giza jarrera delako ezezaguna zaigun guztiaren aurrean alarmak piztea, eta mamu asko eraikitzen ditugu gure buruan. Horregatik uste dugu garrantzitsua dela ekuazio honetatik pertsonaren erabakia ez desagerraraztea. Ez esatea: «Robot batek elkarrizketatuko zaitu, eta hark erabakiko du aurrera zoazen ala ez». Ez. Mezua hau da: «Pertsona bat egongo da zurekin, eta pertsona horrek lagungarri izango du tresna bat zuri buruz izan ditzakeen aurreiritziak neutralizatzeko».

Hautagaiak badu eskubidea tresna horren erabilerari uko egiteko?

Bai, noski. Baina enpresa batek esaten badu «guk nahi duguna da prozesu hau objektibatzea, eta adimen artifiziala erabili», eta hautagaiak esaten badu, «ba, nik ez dut nahi», esango du enpresak: «Oso ondo, ba, zoaz beste toki batera nahi baduzu, baina hemen erabaki dugu hau erabiltzea». Erakundeak erabakiko du hautaketa prozesu hori nola egiten duen, adimen artifizialarekin edo adimen artifizialik gabe, testak egiten edo ez.

Arautua al dago adimen artifizialaren erabilera?

Europan hasi da araudi bat sortzen, eta uste dut oso garrantzitsua dela. Adimen artifiziala erabiltzen bada gurekiko edozein prozesutan, gizaki gisa eskubidea izango dugu jakiteko algoritmo hori nola sortu den. Eta uste badut ez dagoela ondo eginda, eskua altxatu ahal izango dut, eta esan: «Aizu, hau ez dago ondo eraikia».

BRUSELA. Banku transferentziak klik bakarrean egin ahal izatea. Hori da Europako Batzordearen asmoa. Bizum aplikazioaren bidez, bankuek bezeroei berehalako ordainketak egiteko aukera ematea proposatu zuen atzo. Egun, urtean eurotan egiten diren transferentzietatik %11 baino ez dira Bizum bidez egiten. Hala ere, Mairead McGuinness Finantza Zerbitzuen komisarioaren ustez, «klik batekin dirua eskuz aldatzea posible izan beharko litzateke».

Batzordeak iragarri du proposamena onartuz gero muga bat ezarriko zaiela eragiketa bakoitzarengatik bankuak kobratu ahal izango dituen komisioei. Aitzitik, ordainketa egin aurretik bankuko kontuaren zenbakia eta onuradun zenbakia bat datozela egiaztatu beharko dute hornitzaileek, akatsen edo iruzurren bat saihesteko.

Erabakirik hartu baino lehen, proposamenaren xehetasunak Europako Parlamentuaren eta Europako Batasunaren artean eztabaidatuko dituzte.

Ogasun Ministerioak 2022ra aurreratu du aberastasun handientzako “elkartasun” zerga indarrean sartzeko data. “Elkartasun” zerga horri esker Espainiako Gobernuak bi urtetan 3.000 milioi biltzea espero du.

Etxebizitzen gaineko hipotekak % 18,3 hazi dira abuztuan Euskadin. Euskal Autonomia Erkidegoan, etxebizitza erosteko 1.921 hipoteka sinatu ziren abuztuan, 277 milioi eurokoak, eta hipoteka bakoitzaren batez besteko zenbatekoa 144.200 euro ingurukoa izan zen.

Iberdrolak 3.104 milioi euroko irabazi garbiak izan ditu irailera arte, 2021eko epe berean baino % 29 gehiago. Espainian bere emaitzak % 14 jaitsi baditu ere, energia konpainiak irabaziekin itxi du.

Akordioa Iruñean, eta urruntzea Bilbon. Horrela laburbildu daitezke atzo Nafarroako eta Bizkaiko metalgintzako lan hitzarmenak berritzeko egindako bilerak. Nafarroakoan, CCOOk eta UGTk akordioa sinatu zuten, eta bost urterako lan hitzarmena adostu. Bizkaian, berriz, FVEM patronalaren eskaintza berriak ez zituen sindikatuak gogobete, eta aste amaierarako greba deialdiei eutsi diete. Bilerak, halaber, xehetasun kezkagarri bat utzi zuen: ez dute datarik jarri berriz elkartzeko.

Nafarroako metalgintzak badu lan hitzarmen berria. CCOOk eta UGTk bost urterako akordioa sinatu dute APMEN eta ANEM patronalekin. Lehen hiru urteetarako (2022, 2023 eta 2024) soldatak %4,5 eguneratzea onartu dute, eta hurrengo bietakoak, %2. Tartean gutxieneko soldatak bi aldiz eguneratuko dituzte KPIaren arabera, eta 400 euroko bi ordainketa egingo dizkiete langile guztiei. Ituna 1.500 lantokiren eta 36.000 langileren baldintzen oinarria da.

11 hilabeteko negoziazioak atzo amaitu ziren. Irailaren 26ko bileraren ondoren, patronalek esan zuten prest zeudela CCOOren eta UGTren eskaintzak aztertzeko. Bi aldeen arteko zubi bat ireki zen, eta akordioa gertu zegoela zirudien. Beste bi bilera nahikoa izan dira hura mamitzeko. Negoziazio mahaian hamabost ordezkari daude, eta CCOOk eta UGTk launa dituzte (ordezkaritzaren %53), nahikoa ituna ofizial bilakatzeko. ELAk ere lau ditu (%27,61), eta LABek, hiru (%14,59).

Akordioa CCOOren azken eskaintza baino pixka bat xumeagoa da, hark %5eko eguneraketa eskatzen baitzuen lehen hiru urteetarako, baina trukean 400 euroko bi ordainketa onartu ditu patronalak. Bileraren ondoren, Alfonso Huizi APMENeko idazkari nagusiak UGTren eta CCOOren jarrera goratu zuen, eta «elkarrizketa sozialaren eredu» direla nabarmendu. Aldiz, kritika gogorra egin zien ELAri eta LABi: «Beste sindikatuak beren propaganda sindikala egitera mugatu dira, langileen eskubideak hobetzeko negoziatu beharrean».

ELAren eta LABen ezezkoa ulertzeko, kontuan hartu behar da, besteak beste, akordioan ez dela ageri azpikontraten subrogazio eskubidea. Bizkaiko eta Gipuzkoako itunek jasotzen duten eskubide bat da, eta sindikatu subiranistek Nafarroara zabaldu nahi zuten. Bi sindikatuek salatu dute langileen erosahalmena ez dagoela bermatuta, eta «atzerapausoak» eman direla malgutasun neurrietan.

Ordu erdiko bilera

Bilboko eta Iruñeko bilerak giro oso ezberdinean garatu ziren. Bilbokoan, FVEMek beste eskaintza bat egin zuen: %6,5eko soldata eguneraketa 2022an (iazko KPIa), %2,5ekoa 2023an, %2koa 2024an, eta %1ekoa 2025ean. Patronalak, halaber, beste aldagai bat erantsi zuen: lau urte horietan KPIa %12 baino gehiago igotzen bada, %2ra arteko igoera bat gehituko du 2025ean.

Sindikatuek ez zuten onartu, ez duelako eragozten erosteko ahalmenaren galera eta hainbat «atzerapauso» dituelako 2019an sinatu zuten lan itunari dagokionez. CCOOk, LABek eta UGTk ere beste eskaintza bat egin zuten. Hamalau puntuko agiri batean, bi dira deigarrienak: soldata KPIaren arabera igotzea eta ABLE aldi baterako laneko enpresen erabilera hiru hilabetera mugatzea. FVEMen ustez, eskaera plataforma hori «onartezina» da.

Horrela azalduta, bilera luze eta mamitsua izan zela dirudi, baina ordu erdi eskasekoa izan zen. Bi aldeen proposamen zehatzek berehala jaso zuten aurkako erantzuna. Gainera, giroa beste bilera batzuetakoa baino zakarragoa izan zen —negoziazio epeko hamabosgarren bilera zen—. Azken egunetan, sindikatuek protestaldiak egin dituzte FVEMen zuzendaritzako kideen enpresen aurrean, eta patronalak gaitzetsi egin zituen. Atzo goizean, esaterako, elkarretaratzea egin zuten Tecnichapak Igorren (Bizkaia) duen lantegiaren aurrean. Giro txarraren erakusgarri da bi aldeek ez zutela hitzartu beste bilera bat egiteko datarik. Dena den, litekeena da urtea amaitu aurretik berriz ere esertzea.

Atzoko bilera aste amaierarako deituriko greba indargabetzeko azken aukera zen. Ondorioz, lau sindikatuek lanuzteak egingo dituzte bihar, etzi eta azaroaren 2an. Tartean Domu Santu eguneko zubia dagoela kontuan hartuta, ekoizpenean etenaldi luzea egiteko aukera ikusi dute. Batetik, LAB, CCOO eta UGT mobilizatuko dira, eta, bestetik, ELA.

ELAk dagoeneko zehaztu du non eta noiz egingo duen lehen mobilizazioa. Bihar izango da, Erandion (11:30). 52.000 langile daude deituta grebara.

Armando Martinez izango da Iberdrolako kontseilari delegatua, Ignacio Sanchez Galanen ordez. Konpainiak bi karguak bereiztea erabaki du. Sanchez Galan 2001etik izan da kontseilari delegatua, eta orain presidente exekutibo gisa jarraituko du. Martinez, orain arte, Negozio arloko zuzendaria izan da.

2023ko EAEko aurrekontuen banaketa Jaurlaritzako sail ezberdinen artean. Kopuru osoaren (14.250 milioi euro) erdia baino gehiago Osasun eta Hezkuntza departamentuen artean banatuko dute. Horrela geratzen da banaketa.

Bonu termikorako, leihoak berritzeko eta inflazioaren aurkako dirulaguntza berriak iragarri ditu Jaurlaritzak. Hitzartuz programaren barnean dauden neurriak dira; Pedro Azpiazu Ogasun eta Ekonomia sailburuak aurkeztu ditu, asteartean. Guztira, 2023rako, 313,3 milioi euro aurreikusten ditu.

Espektatiben gainetik baina iragarpen ofizialen azpitik. Hala hazi da Txinako ekonomia azken urtean. %3,9ko hazkundea gutxi ala asko den aztertzeko orduan zatiketa dago analisten artean, baina merkatuek eman duten beren lehen iritzia: yuan diruak indarra galdu du, eta burtsak jaitsi egin dira. Su festarik ez, beraz, Xi Jinpingen hirugarren agintaldia estreinatzeko.

Txinako estatistiken sinesgarritasuna auzitan jartzea ohikoa da, eta, oraingoan, ez du lagundu estatistika bulegoak hilaren 18an eman beharreko datuak atzo kaleratu izana. Azalpen gisa, bi aipatu dira: Alderdi Komunistaren kongresuari itzala egin nahi ez izatea eta datuen agiriak sinatu behar zituztenak COVID-19aren burbuila batean egotea kongresuan parte hartu behar zutelako.

Edonola ere, datu nagusiak iritsi dira, eta gainditu egin dituzte analisten iragarpenak, %3,3 eta %3,4 arteko hazkundea espero baitzuten. Baina hirugarren hiruhileko datua urrun geratu da Txinako Gobernuak aurtengo espero duen %5,5eko hazkundetik. Gainera, kontuan hartu behar da Pekinen iragarpena 1990az geroztik txikiena dela, COVID-19aren pandemiak 2020an eragindako geldotzea kontuan hartu gabe —urte hartan %2 hazi zen—.

Hain zuzen ere, pandemia oraindik faktore garrantzitsu bat da Txinaren jarduera ekonomikoan, COVID zeroren politika baliatzen duelako Pekinek, eta hiri eta eskualde osoak ixten dituelako kasu gutxi batzuk agertuz gero. Shanghai hiriburu ekonomikoa, esaterako, bi hilabetez egon zen itxita udaberrian. Horren ondorioz batez ere, bigarren hiruhilekoan %0,4 baizik ez zen hazi BPGa.

Itxialdi zorrotz horien aurkako haserrea badagoela erakusten dute sare sozialetako irudiek, eta ekonomian eragin handia dute, kontsumoaren hazkundea apaltzen dutelako. Irailean, %2,5 hazi da, espero zen baino 0,8 puntu gutxiago.

Hori ez da berri ona alderdi komunistarentzat, herrialdearen eredu ekonomikoa aldatu nahian dabilelako; industria produktuen esportazioan eta eraikuntza masiboan oinarritutako eredu batetik, bere herritarren kontsumoan eta sektore estrategikoen garapenean oinarritutako ekonomia batera igaro nahi du, baina datuek erakusten dute prozesu hori ez dela berehalakoan amaituko.

Hain zuzen ere, industria da ongien eusten ari den sektorea (+%6,3), hornidura katean azaldutako arazoak leundu egin direlako. Esportazioak ere asko handitu dira —%10,7—, baina kopuru horri buruzko susmoak badaude, Txinatik EBra eta AEBetara kontainerrak bidaltzeko prezioak beheraka ari dira oraindik, eskari txikiagoaren ondorioz.

Eraikuntzaren ajeak

Burumakur dabil oraindik ere eraikuntza, eta hori izan da azken hamarkadan Txinaren hazkundearen zutabe nagusia, ekonomiaren %25 ordezkatzeraino. Dozenaka milioi etxe eraiki dira, aireportuak, errepideak, trenbideak, merkataritza zentroak… Txinan eraikuntzari lotutako burbuila edonoiz leher zitekeela iragarri duten guztiek huts egin dute orain arte, baina egia da kezkatzeko arrazoiak badaudela: sektorea uzkurtu egin da azken urte eta erdian, etxebizitza berrien salmenta %38 gutxitu da, eraikuntza enpresa asko likideziarik gabe daude hasitako proiektuak bukatu ahal izateko, ehunka mila herritar protestan ari dira erdi ordainduak dituzten etxebizitzak eskuratzerik ez dutelako… Arazo horiek finantza sektorera mugitzeko arriskua handia da.

Epe luzean, zer?

Luze gabe, konfinamenduek moteldu egingo dute Txinaren hazkundea, ez baita espero Xik orain bidea aldatzea. Luzeagora begira ere, alderdiak berak onartu du bi digituko hazkundea ez dela itzuliko, Txina beste egoera batean dagoelako 1980ko hamarkadaren hasitako hazkunde ikusgarriari esker. Txina ez da jada herrialde pobre bat; diru sarrera ertaineko herrialde bat bilakatu da, eta Xiren helburua da hurrengo hamarkadan herrialde aberatsen mailara iristea.

Espektatibak hausteko gai izan da orain arte Txina, baina ez du erronka makala. Urtero %5eko hazkundea beharko luke, baina, horretarako, galga batzuk ditu: biztanleria aktiboa gutxitzen ari da, zor handia dauka —BPGaren %275, sektore publikoa eta pribatua batuz gero—, eta produktibitatearen hazkundea moteltzen ari da, inbertsioaren zati handi bat produktiboa ez den eraikuntzan egin delako.