Ukrainako gerrak agerian utzi du energiaren, hornigaien eta lehengaien arloetan mendekotasun handia dagoela atzerriko herrialdeekin. Baina ez da adibide bakarra: herritarren bizitzan funtsezkoak diren hainbat produktu eta zerbitzu atzerritik inportatzen dira. Egoera iraultzeko asmoz, Leargi energia berriztagarrien komunitatea sortu dute Lea ibarreko mankomunitateko herritarrek. Munitibarko, Aulestiko, Gizaburuagako, Amorotoko eta Mendexako 90 herritar inguru daude proiektuaren atzean, eta enpresa energetiko handiekiko mendekotasuna amaiarazi nahi dute. Goiener taldearen laguntza izan dute ibilbide osoan, eta kooperatiba “mistoa, integrala eta irabazi-asmorik gabekoa” izango dela aurreratu dute.

Energiak “guztiona eta guztiontzat” izan behar duela aldarrikatu du Gaizka Zenarruzabeitia Leargi kooperatibako Kontseilu Arautzaileko kideak: “Energia iturri berriztagarrien, tokikoen eta errespetuzkoen beharrizana dugu”. Izan ere, Zenarruzabeitiak jakinarazi duenez, Euskal Herrian kontsumitzen den energiaren %10 ere ez da bertan ekoizten. Energia berriztagarrietan, berriz, are apalagoa da datu hori. “Egoera irauli nahi dugu, eta nazioarteko enpresa handietara bidaltzen ditugun aberastasun eta onurak bertan geratzea da gure helburu nagusia”.

Lea ibarreko bost udalerritako udalak duela urtebete inguru hasi ziren energia berriztagarrien kooperatiba bat sortzeko ideiari bueltaka. “Jakin-mina edo egonezina zuten mankomunitateko udalek, eta iruditu zitzaien energia berriztagarrien komunitate bat sortzea baliabide polit bat izan litekeela energiaren arazoari aurre egiteko”, kontatu du Zenarruzabeitiak.

Iazko abenduan egin zuten egitasmoaren lehenengo aurkezpen bilera herritarren aurrean, eta, ordutik, hilero-hilero jarraitu dute biltzen. Goiener kooperatibaren laguntza ere izan dute. Energia berriztagarriak ekoizten ditu talde horrek, eta energiaren kontrola berreskuratzeko eta haren garrantziaz jabetzeko sortu zuten, 2012an.

Onura ugari

Lea ibarrean sortu berri den kooperatibaren helburu nagusia soziala izango dela nabarmendu du Zenarruzabeitiak. Hau da, herritarren bizi kalitatea hobetzen saiatuko dira, bereziki: “Argindar hornidura duin bat lortu nahi dugu bazkide guztientzat: herritarren bizi kalitatea hobetu nahi dugu”. Bestalde, “pobrezia energetikoari” aurre egitea ere bada haien asmoa: “Energia kostuak zama handia dira familia batzuentzat, eta konpondu egin nahi dugu hori”.

Hobekuntza horiez gainera, fakturetan ere eragin nabaria izango dela kontatu du Zenarruzabeitiak: “Lehenengo urteetan, instalazioa ordaintzeko erabiliko da aurrezten den diru kopurua. Baina, hortik aurrera, asko merkatuko dira fakturak, eta bezeroek ere nabarituko dute”.

Oraingoz, teknologia bat bera ere baztertuko ez duten arren, energia fotovoltaikoaren aldeko apustua egingo dute: “Dudarik gabe, energia fotovoltaikoa da aukerarik bizkorrena, merkeena eta errentagarriena egun”. Aurrera begira, baina, bestelako aukera batzuk dituzte esku artean: “Errota izandako azpiegitura asko daude inguruan, eta berreskuratzea da asmoa. Horrez gainera, haize errotak ere jarri nahi ditugu eremu haizetsuetan”.

Oraindik ere “egiteko asko” dutela esan du Zenarruzabeitiak, baina gogoz daude, eta helburuak beteko dituztela uste du: “Etenik gabe jarraituko dugu ibarreko burujabetza energetikoan lanean, eta guk behar dugun energia guk geuk sortzen, baita enpresa handiekin dugun mendekotasuna alde batera uzten ere”.

Leargi kooperatibaren sortzaile diren bazkide guztiak izango dira bazkide kontsumitzaileak, eta, horietako bakoitzak 50 euroko ekarpen ekonomikoa egin beharko du kooperatiba abiatzeko. Gaur-gaurkoz, 90 herritar inguru dira bazkide, eta horietako batzuek Talde Sustatzailea osatzen dute. Hiru multzotan banatuta dago Talde Sustatzailea: horietako batzuk arlo teknikoaz arduratzen dira, eta beste batzuk, arlo juridikoaz; komunikazioari eta antolakuntzari dagokiona da hirugarren atala.

Kontseilu Arautzailea izendatuta daukate jada. Munitibarko, Aulestiko, Gizaburuagako, Amorotoko eta Mendexako hogei ordezkarik osatzen dute: hamabost kontseilukideak izango dira, eta gainontzeko bost kideak, berriz, ordezkoak. Kontseilua osatzeko orduan, herrien arteko “orekari” eustea izan da jarritako baldintza bakarra, eta, hori lortzeko, herri bakoitzeko lau ordezkari hautatu dituzte.

«Nire etxean nirea da sartzen den soldata bakarra. Beharra izanez gero, familiari eska diezaiokezu, baina nik jada esana diot alabari ondo pentsatu behar dugula noiz jarri berogailua. 300 euroko fakturekin, pentsa. Ni ez naiz hilabete bukaerara iristen: gasturen bat kendu behar dut». Maribel de la Dehesaren hitzak dira. Clarel kosmetika kateak Bizkaian duen denda bateko arduraduna da. Alboan du Ruth Pampliega; hark H&M arropa katearentzat egiten du lan: «Ondo pentsatu behar duzu non erosi. Supermerkatu merkeena aurkitu… eta, hala ere, ez zara iristen. Gero, ikusten duzu multinazionalek zer-nolako irabaziak dituzten, eta pentsatzen duzu: nola da posible horrela ibili behar izatea soldata duintzeko?».

De la Dehesak 1.059 euroko hamabost soldata ditu; Pampliegak, berriz, 958 euroko hamalau. Hark, dena den, 30 orduko kontratua du. «Hori oso ohikoa da», zehaztu du, «jardunaldi osoko kontratuak gero eta gutxiago dira sektore hauetan». De la Hidalgak arrazoia eman dio: «Nik lan egiten dudan dendan, hiru gara, eta ni naiz jardunaldi osoa duen bakarra. Beste bi lankideak hamabost eta hogei ordura daude». Lehenak merkataritza orokorreko lan ituna du; bigarrenak, ehungintza merkataritzakoa. Atzo grebara deituriko sektoreetako bi dira. Hirugarrena larru eta oinetakoen merkataritzako langileena da, hiruretan prekarioena.

2019an hasi ziren hiru itunak berritzeko bilerak, eta negoziazio epe horretan deituriko bederatzigarren greba eguna izan zen atzokoa. Deitzaileen arabera, %70eko parte hartzea izan zen Bilbon. Zazpikaleetan, eragin nabarmena izan zuen; Kale Nagusian, aldiz, oso txikia. Marije Fernandez ELAko merkataritza arloko arduradunak, dena den, pertsianaz harago begiratu behar dela azaldu zuen eguerdirako deitu zuten manifestazioaren aurretik: «Sektore honetan, zaila da greba egitea. Hain soldata txikiekin, asko nabaritzen dute hilabete amaieran. Baina asko dira grebalariak. Kontua da denda batzuetan arduradunak saltzaile lanetan jartzen dituztela, edota beste langile batzuei txanda aldatzen dietela. Eta, horrela, saltokia irekitzen dute». Hilaren 25erako ere grebara deitua dute, black friday egunerako.

«Txikien aitzakia»

ELAk eta LABek deitu zuten grebara. De la Dehesa eta Pampliegarenaren pareko iritziak oso zabalduta daudela azaldu du Irati Sienra LABeko Merkataritza Saileko arduradunak, eta sektorea «oso haserre» dagoela. Salatu zuenez, Cecobi eta Bilbodendak elkarteek osaturiko patronalak «xantaia» egin die negoziazio mahaian: «Soldatak oso apalak dira, eta hiru itunak aspaldi daude izoztuak. Gutxieneko soldata igotzen bada, hiru itunetako bi hobetuko ditu. Soldatak KPIaren arabera eguneratzearen truke, eskatu digute antzinakotasuna kalkulatzeko modu berri bat ezarri, eta uko egiteko gaixoaldien osagarrien zati bati, edota udako larunbat arratsaldeetan jai izateari. Arratsalde horiek oso baliotsuak dira kontziliaziorako. Hori onartezina da».

Hiru itun horiek 11.000 langileren baldintzak arautzen dituzte. Oso zabalduak daude: denda txikietako langileei eragiten diete, baita oso handietakoei ere. Hori dela eta, besteak beste, modu ezberdinean aplika daitezela eskatzen dute langileek eta sindikatuek. Hori bai, sindikatuak haserre daude patronalek dendari txikiak aitzakia gisa erabiltzen dituztelako. Sienra: «Esaten digute txikiek ezin dituztela onartu baldintza horiek, eta handiek egoera baliatzen dute. Baina ez da egia, merkatari txikiek esaten digute prest daudela. Are gehiago, hainbatek beren kasa igo dute KPIa. Patronala ari da negoziazioa blokeatzen».

BILBO. Datorren asteartean bilduko dira negoziazio mahaian patronala eta LAB, UGT eta CCOO sindikatuak. Atzo ohartarazi zuten negoziazioan «hitzarmen duin bat» adosten ez bada astebeteko grebara deituko dituztela langileak: azaroaren 28tik abenduaren 2ra.

«Ez gaude ados negoziazioa egiteko moduarekin, eta ez dugu onartuko ez baldintzak okertzea, ezta erosteko ahalmena galtzea ere», adierazi zuten ohar bateratu batean LAB, UGT, CNT, CCOO eta ESK sindikatuek. Haien arabera, «oso arrakastatsuak» izan dira azken egunotako mobilizazioak. Hala ere, beharrezko ikusten dute patronalaren gaineko presioa handitzea, «bai mahaian, bai kaleetan», eta atzo iragarri zuten kaleetan mobilizatzen eta borrokan jarraituko dutela patronalarekin «hitzarmen duin bat lortu arte».

Cebek Bizkaiko patronaleko presidente Carolina Perez Toledok, berriz, atzo esan zuen sindikatuek antolatzen dituzten mobilizazioak «beste garai batekoak» direla, eta gaineratu zuen datozen asteetan egingo diren «hauteskunde sindikalen testuinguruan interpretatu» behar direla kalean «irudikatzen» ari diren gatazkak. Ziur agertu da Bizkaiko metalgintzan akordio batera iritsiko direla, patronalaren eskaintza «ausarta» delako eta «onar daitekeenaren mugara» iritsi delako.

Sei greba egun egin dituzte dagoeneko sektorean. Uda aurretik egin zituen hiru, eta iragan astean eta aste honetan, berriz, azken hirurak.

Nola merkatu argindar faktura? Joseba Etxeberria FAKA enpresako energia aholkulariak hiru gako eman dizkigu ahal den heinean, argindarrean gastatzen duguna murrizteko.

Inflazio handiaren ondorioz ekonomia hozten ari den honetan, seinale kontrajarriak ematen ari da lan merkatua. Aldi batetik, eta azken urteetan ohikoa izan denaren aurka, langabeziak gora egin du urrian, oso kopuru apalean izan bada ere (+152). Bestetik, Gizarte Segurantzaren afiliazioak emaitza onak eman ditu, urrian batez beste 15.794 langile gehiagok kotizatu dutelako irailean baino. Kasu horretan bete da udazkeneko tradizioa, udan lana galdu duten hezkuntza alorreko milaka lagun lanera itzuli eta berriro kotizatzen ari direlako. Baina aurtengoaren berritasuna da inoiz baino langile gehiago daudela Hego Euskal Herrian: 1.291.882. Aurreko marka historikoa ekainekoa zen, baina orduan baino 3.000 langile gehiago izateak erakusten du udan hezkuntzak galdutako enpleguak berreskuratzeaz gain beste batzuk ere sortu direla.

LANGABEZIA

Joeraren aurka

SEPE Espainiako enplegu zerbitzuak atzo emandako datuen arabera, Hego Euskal Herrian 143.020 lagun daude langabe gisa erregistratuta Lanbiden eta Nafar Lansaren. Irailean baino 152 gehiago dira, baina 2008az geroztiko kopuru apalenen artean daude. Berez, duela urtebete baino 7.537 gutxiago dira.

Baina egia da 2015az geroztik urrian behera egin duela langabeziak. Salbuespena 2020a da, orduan hiru milatik gora batu baitziren, baina ezohiko urtea izan zen hura, koronabirusaren oldarraldiek jarduera ekonomikoa geratzera behartzen zutelako. Iaz, esaterako, 1.852 langabe gutxiago eman zituen urriak.

Urriko igoera oso apala da, baina iradoki dezake azkenean ekonomiaren hoztea lan merkatura ere iritsi dela. Berez, oso hazkunde ekonomiko txikia edo batere ez da espero aurtengo azken hiruhilekoan eta 2023ko hasierakoan, eta horrelako egoeran lan merkatuak zail du datu positiboak ematea.

Edonola ere, seinaleak oso garbiak ez izateak adierazten du langabeziak ez duela gora egin ez lurralde guztietan, ezta sektore guztietan ere. Horrela, Bizkaian egin du gora gehien langabeziak (+198), eta Nafarroan ondoren (+87); behera egin du, berriz, Gipuzkoan (-81) eta Araban (-52).

Sektoreka ere badago aldea: gora egin dute langabeek zerbitzuetan (+218), aurretik enplegurik ez zutenen artean (+193) eta lehen sektorean (+142). Behera, aldiz, eraikuntzan (-199) eta industrian (-202).

Beste kontu batean ez dago zalantzarik: langabeziak gehiago eragiten die emakumeei gizonei baino, eta egoera horrek okerrera egin du azken urtean: iazko urrian langabeen %57,2 ziren andreak, eta aurten %58,3 izan dira.

AFILIAZIOAK

Gora nabarmen

Urriaren beste ezaugarri bat izan ohi da Gizarte Segurantzaren afiliazioak gora egiten duela nabarmen, batez ere orduan itzultzen direlako lanera udan enplegua galdu duten hezkuntza alorreko milaka langile. 2023ko urria ez da salbuespena izan, irailean baino 15.974 kotizatzaile gehiago baititu sistemak. Iazko urrikoaren mailan dago suspertzea, orduan 17.622 izan baitziren. Aurtengo urrikoei irailean batutako 6.639 afiliatuak batuz gero, aise gainditzen dira uztailean eta abuztuan galdutako 19.000 landunak, eta horregatik aurten bosgarren aldiz gainditu da kotizatzaileen marka historikoa. Soldatapeko langileetan gertatzen ari da igoera, oso egonkor dagoelako autonomoen kopurua.

Guztira, 1.291.882 afiliatu ditu Gizarte Segurantzak, baina oso zaila dirudi hurrengo hilabeteetan 1,3 milioi langileren langa gainditzea.

Txikia da aldi baterako enplegu erregulazioan dauden langileen kopurua: 1.311 ziren urriaren 31n.

KONTRATUAK

Hamarretik hiru, mugagabe

Enplegu berrien behin-behinekotasunak koska bat egin du behera azken lan erreformak aldi baterako kontratuak egiteko trabak jarri zituenetik, baina badirudi muga bat aurkitu duela. Izan ere, urrian sinatutako hamar kontratuetatik hiru izan dira epe muga jakinik gabekoak (%29,23), irailekoen kopuru bera. Hobekuntza handia da duela urtebeteko datuekin alderatuz gero, orduan ez baitziren %10era iritsi, baina maiatzaz geroztik portzentajea ez da kasik aldatu.

LANGABEZIA SARIA

Erdiak, babesgabe

Hezkuntzako langileak lanera itzuli ahala, jaitsiera handia izan du langabezia saria jasotzen dutenen kopuruak. %26k dute sari arrunta, eta %17k subsidioa, baina %54 dira batere saririk eskuratzen ez dutenak.

Bilbok 663,5 milioi euroko aurrekontua izango du 2023rako, marka guztiak onduta. 2022koekin alderatuta ia % 5 hazi dira kontuak. Oinarrizko zerbitzu publikoetarako (saneamendua edo argiak) 314 milioi gordeko dira, eta ia 13 milioi gastatuko dira auzo ezberdinetan lanak egiteko.

EAEko bost pertsona aberatsenek 5900 milioi euroko dirutza dute. Diru horren erdia baino gehiago Suitzan bizi den Daniel Mate donostiarrarena da, Suitzako Glencore meatze multinazionaleko akzioduna.

Kontsumitzaileen elkartearen ustez, praktika horrek nahasmena eragin zezakeen erabiltzaileen artean, bilatzen zituzten tarifak direla sinestarazi baitie, baina “webgune horretan merkatu librekoak bakarrik agertzen ziren, garestiagoak direnak”.

Bizkaiko metalgintzako mahaia osatzen duten sindikatuek eta FVEM patronalak beste aukera bat emango diete beren buruei lan hitzarmenaren korapiloa askatzeko. Hiru eguneko greba deialdiaren ondoren, asteartean bilduko dira berriz ere. Bilera hori mugarri bat izan daiteke negoziazioan, atzo arte ez baitzegoen hitzarturik hurrengo bilera noiz izango zen, eta Bilbon eginiko manifestazioaren ondoren lotu zuten. Mugarria, eta bide batez, soka gehiago tenkatu dadin eragozteko aukera, Ertzaintzak atzo izandako jarrerak tentsioa areagotu baitu. Sindikatuak, berriz, mobilizazioak gogortzeko prest agertu dira.

Udazkeneko greba deialdiko hirugarren eguna izan zen atzokoa. Bi mobilizazio egin arren, lau sindikatu handiek babestu zuten deialdia, eta, haien arabera, Bizkaiko metalgintzako langileen %85ek egin zuten greba. Sektoreko enpresa handi askok ekoizpena eten behar izan zuten. FVEMek, aldiz, eta iragan asteko bi greba egunetan egin bezala, asko jaitsi zuen batezbesteko hori, %26ra arte.

CCOOk, LABek eta UGTk manifestazio jendetsua egin zuten Bilboko kaleetan, eta haren ondoren deitu zioten FVEMi. Greben «arrakasta» ikusita, patronalaren erreakzioa zein den ikusi nahi dute asteartean. ELAk ere gonbita jaso zuen, eta agertzekoa da. Azken bileretan bi plataforma ezberdin osatu dituzte, eta ikusteko dago negoziazio eredu bateratura itzultzen ote diren. Lau sindikatuek jakinarazi zuten bere jarrera gogortzeko prest daudela. CCOOk, LABek eta UGTk ez zuten zehaztu nola, baina «lanuzte egun gehiago» iragarri zituzten. ELAk ere manifestazioa egin zuen, eta mobilizazio gehiago antolatzeko prest agertu zen, «greba mugagabea baztertu gabe».

Iragan asteko asteazkenean elkartu ziren azkeneko aldiz bi aldeak, eta bilera hartan utzitako puntuan hartuko dituzte negoziazioak. FVEM 2022ko abenduko KPIa berdintzeko prest agertu zen (%6,5) —eguneratu gabe dago— eta %5,5eko igoera eskaini zuen hurrengo hiru urteetarako. 2026an KPIaren araberako berrikuspen bat egiteko prest dago. Sindikatuen ustez, baina, eskaintza horrek ez du bermatzen erosketa ahalmen galerarik ez izatea, eta 2026ko berrikustea urrun dago. Inflazioa orain dagoela goian diote, eta eguneratze posibleak lehenago beharko lukeela.

Gainera, zehaztu dutenez, soldatarekin harremanik ez duten hainbat talka puntu daude: subrogazio eskubidea azpikontrata guztietara zabaltzea, aldi baterako enpresen erabilera mugatzeko aukera, eta gutxieneko soldataren igoera. Sindikatuek, dena den, badakite zaila izango dela hori guztia lortzea.

Atxilotu bat Zamudion

Sindikatuak mobilizazio gehiago egiteko prest daude, baina atzo Ertzaintzak areagotu zuen tentsioa. Aurreko bi greba egunetan ez bezala, «indarkeria handiz» oldartu zitzaien industrialdeetara joan ziren piketeei. Unerik gogorrenak Zamudioko parke teknologikoan izan ziren, ITPren eta Gestampen planten artean. Istiluen aurkako ertzainek, piketeei oldartu eta, zenbait grebalari zauritu zituzten. Horietako bi ospitalean artatu behar izan zituzten, eta beste bat atxilotu egin zuten.

CCOOko, LABeko eta UGTko kidez osaturiko piketea zen, eta hiru sindikatuek Ertzaintzaren jarrera deitoratu zuten. Salatu zutenez, ezin izan zuten hitz egin operazioko buruarekin, eta ezin izan zituzten eskatu agenteen identifikazio zenbakiak. Era berean, ertzainek zenbait iruzkin zuzen egin zizkieten negoziazioetan parte hartzen ari diren sindikatuetako hainbat kideri.

Goizeko tentsioaren ondoren, Bilboko manifestazioak modu baketsuan igaro ziren, nahiz eta istiluen aurkako ertzain ugari zeuden inguruan, eta langileek petardo batzuk bota zituzten. Negoziazioaren aldeko eta Poliziaren aurkako oihuak izan ziren nagusi. Asteartean jakingo da hauek azken manifestazioak izan diren.

Ameriketako Estatu Batuetako Erreserba Federalak interes-tasak beste 0,75 puntu igo ditu