Atzo, oso kritiko agertu zen ELA Nafarroako 2023ko aurrekontuen lege proiektuarekin, «antisozialak» direla ondorioztatu baitu. Sindikatuaren arabera, gizarte eragileen eta sindikatuen parte hartzerik gabe egin dira, eta ez dute nahikoa diru sarrerarik egoera ekonomiko zailari eta pobreziari erantzuteko. Imanol Pascual ELAren Nafarroako koordinatzailearen arabera, Europako funtsak aintzat hartu gabe, %1,6 baizik ez dira handitu aurrekontuak, BGParen eta inflazioaren «oso azpitik». Horregatik uste du «legealdiko aurrekonturik okerrenak» direla.

Gaur-gaurkoz, aurrekontuen lege proiektua eta zerga neurrien inguruko beste lege proiektu bat bide egiten ari dira parlamentuan, eta espero da abenduaren 22ko osoko bilkuran onartzea. Azaroaren 4an, Nafarroako Gobernuak akordioa erdietsi zuen EH Bildurekin, eta, haren abstentzioarekin, ziurtatua du gehiengoa.

EH Bilduk hamabost milioi euroren ekarpenak egin ditu 2023ko aurrekontuetan. Imanol Pascual ELAko Nafarroako koordinatzailearen arabera, «%0,26 baizik ez du aldatu». Akordioaren testuan aipatzen denez, «aberastasuna banatzeko eta trantsizio energetikoa bultzatzeko» konpromisoa hartu dute bi aldeek. «Bereziki ulertezina da hori, hitzok gezurra baitira. Gobernuak ez du borondaterik enpresei zergak igotzeko, eta AHTaren lanek eta Erdizko meategiak adierazten dute ez dutela konpromisorik trantsizio energetikoan», esan du Pascualek. Gaineratu duenez, «ezkerrak beste funtzio bat bete behar du, eta ezin da mugatu aurrekontuak apaintzera».

2023ko aurrekontuak 5.749 milioi eurorenak izango dira, eta aurkezpenean gobernuak nabarmendu zuen %9 handituko direla aurtengoen aldean. Alta, Susperraldirako eta Erresilientziarako Mekanismoaren 185 milioi euroak kalkulu horretatik kendu behar direla uste du ELAk, Europako funts horien araudiak zehazten baitu ezin direla gastu arrunterako erabili. Hala, 2023ko aurrekontuak %1,6 baino ez direla handituko salatu du sindikatuak; ordea, aurten BPGa %4 eta inflazioa %8,9 handitzea espero da.

Iñaki Zabaleta Ikerketa bulegoko arduradunaren ikuspegitik, «zor publikoari esker itxiko da aurrekontua». Egun, hamar eurotik bat zorra finantzatzeko jartzen da: legealdian, 442 milioi eurotik 628 milioira handitu da zorraren finantzaketari dagokion saila. ELAk azaldu du UPNren garaian erabilitako itzalpeko bidesarien ereduaren lorratza sakona dela atal horretan, %800 handitu baita 2008an ezarri zenetik: egun, 111 milioi euro ordaintzen dira Pirinioetako eta Bideko autobideen edo Nafarroako ubidearen kanonen bidez.

850 milioi gehiago

Finantza egoera horretan sektore publikoak indarra galdu duela uste du ELAk. Sindikatuaren arabera, Europako Batasunaren batezbestekora heltzeko, 850 milioi euro gehiago inbertitu beharko lirateke zerbitzu publikoetan. Zehazki, 2023an Osasun Departamentuak 1.324 milioiko aurrekontua izango du, BPGaren %5,6koa, baina bi puntu pasako tartea falta zaio EBren batezbestekora heltzeko (%8). Hezkuntzan, berriz, 1,6 puntu falta zaizkio EBko erreferentziara iristeko.

Gainera, ELAk salatu du errenta bermatuan 8,5 milioi euro gutxiago ordainduko direla 2023an. ELAren arabera, aurreko legediak lanbide arteko gutxieneko soldata hartzen zuen aintzat errenta ordaintzeko, eta, gutxieneko soldata 1.000 eurora igo denez, gizarte arloko inbertsio hori %51 igo beharko litzateke. Alta, 2016an erreferentzia hori kendu zen, eta norbanakoentzako errenta 658 eurokoa da egun. Sei urtean, 58 euro baino ez da handitu.

Azkenik, sindikatuak irmo salatu zuen enplegu planari lotutako ekintzetarako 182 milioi euro finantzatzen direla berez. ELAren arabera, enplegu politika horiek «pribatizatzen ari dira», CCOO, UGT eta CENen mesedetan.

Bankuko zuzendariek esan dute zerga berria errekurrituko dutela “ordaindu eta hurrengo egunean”

Gasolindegien greba bertan behera Bizkaian, hitzarmenaren inguruko aurreakordioa itxi ostean

Bost eguneko greba hasiko dute bihar Bizkaiko Metalgintzan, “lan-hitzarmen duin baten alde”. Bost egunez jarraian egingo dute greba, ostiral honetan Metalgintza-Enpresen Bizkaiko Federazioak egindako azken proposamena sindikatuek errefusatu ostean.

Greba egingo dute Correoseko eta Euskadiko Amazoneko langileek, Cyber Monday eguna baliatuz egoera salatzeko. Urtean pakete gehien mugitzen den egunetako bat baliatuko dute bi enpresa hauetako langileek bizi duten prekarietatea salatzeko.

URAk 41,7 milioi euro jasoko ditu saneamendurako, lehengoratzeko eta uholdeei aurre egiteko.

65.000 hautagai ari dira lehian asteburu honetan, Osakidetzak eskainitako 1.314 plazetako bat lortzeko. Zelarien, mantentze-lanetarako Ofizialen eta Zerbitzu Orokorretako Gidari Ofizialen txanda da gaur.

Hego Euskal Herrian lan ikuskari edo ikuskariorde bat dago Gizarte Segurantzan izena emandako 12.270 langileko. Azken hilabeteetan Hego Euskal Herriko lau ikuskaritza bulegoak jendez indartu badira ere, oraindik ez da betetzen Lanaren Nazioarteko Erakundeak aholkatzen duen ratioa. Haren arabera, ikuskari bat egon behar da 10.000 langileko. Beraz, postu gutxiegi al daude? Berez ez, legez ezarritako guztiak beteko balira —130 dira— ikuskari bat bailegoke 9.816 langileko. Orduan, zein da arazoa? «Plazak betetzea oso zaila dela. Oposizioak gogorrak dira, eta ezin da behin-behineko ikuskaririk egon. Baina ez da gurean bakarrik dugun arazo bat». Erantzuna Elena Perez Barredo Eusko Jaurlaritzako Enplegu sailburuordearena da.

Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako egoera ezagutzen du Perezek, baina Nafarroan antzera daudela azaldu du Victor Garcia CCOO sindikatuko estatuko administrazioaren arloko koordinatzaileak. «Iaz, Iruñeko bulegoan behin-behinean jarduteko lau bulegari hartu zituzten, ez ikuskariak, bulegariak baizik, eta sekulako arnasa eman zieten lankideei. Aurten, berriz, espedienteen lekualdatze programari esker, bi ikuskariorde iritsi dira. Asko dira, pila bat». Gaia ezagutzen dutenek futbol fitxaketekin alderatzen dituzte ikuskarien joan-etorriak. Administrazioek hainbatetan espedienteen lekualdatzeekin lortzen dituztelako ikuskariak, eta horrek beste administrazio bati «kentzea» eragiten du.

Sailburuordea pozik dago azken asteetan hainbat hutsune bete dituelako. Dioenez, Araba eta Gipuzkoako plazak betetzea kostatzen da gehien; Bizkaian, berriz, lortzen dute. Nafarroan, ordea, buruhauste handia da, eta, Garciaren iritziz, lan baldintzek eragina dute. «Soldata oneko postuak dira. Administrazioaren 27. eta 28. mailako funtzionarioak dira. Baina Nafarroako Gobernuko langileek Espainiako administraziokoek baino baldintza hobeak dituzte oro har, eta oposizio bide luzea egin nahi duen nafarrak Nafarroako Gobernuaren deialdiak lehenesten ditu». Horrek epe motzeko jario bat sortzen du: «Ikuskari gehienak Espainiatik datoz; urte bateko epea betetzen dute hemen, eta jaioterri ingurura itzultzen dira gero».

Jaurlaritzan arazo hori ez da hain larria; besteak beste, eskuduntza erdi bana dutelako Espainiako Gobernuarekin. Migrazio edo gizarte-segurantza auziak Espainiako Gobernuko funtzionarioek ikertzen dituzte; besteak, berriz, istripuen prebentzioa, lan harremanak, kontratazioa eta abar, Jaurlaritzako Lan Sailekoek. «Mahai berean, bi erakunde ezberdinetako funtzionarioak egon daitezke elkarren alboan. Araban, esaterako, ohikoa da», azaldu du Perezek. Jaurlaritzak eskuduntza osoa eskatua du, eta Auzitegi Konstituzionalaren aldeko ebazpen bat du. Eraginkortasuna hobetuko lukeela uste du. Eta Nafarroan? Garciak ere begi onez ikusiko luke: «Ondo bidean, lan baldintzak hobetuko lirateke».

Biak bat datoz oposizio zaila dela, eta Jaurlaritzak eskuduntza osoa hartuta ere hasiera batean behintzat oso zaila litzatekeela sarrera bidea aldatzea. Hasteko, Espainiako Gobernuak egiten duen deialdi bat da, barruti bakar batean. Eta, gero, ikasi beharrekoa dago. «Zaila da. Prestaketa handia dute ikuskariek; urte askoko bide luzea da. Prozesua hain da zorrotza, gaindituta ere gero hilabete askoko bidea baitute ikuskari eskolan eta praktikak egiten», nabarmendu du Perezek. Ikuskari izateko, unibertsitate ikasketak behar dira ezinbestean, eta ondorengo hautaprobak lau fase ditu, eta hainbat aurkezpen. Praktika garaia, azkenik, bost hilabetekoa da.

Lanik ez zaie falta

Sailburuordeak begi onez ikusiko luke hautaketa prozesua aldatzea: «Galbahe bat behar da, baina nik garrantzi handiagoa emango nioke geroko formakuntzari, azterketei baino. Esaterako, okurritzen zait epaileen laugarren txanda delakoaren sistemaren antzeko zerbait txertatzea. Alegia, prestigio jakin bateko legelariak sartu ahal izatea oposizio bide errazago batekin». Atzerrian, eremu pribatuko lan eskaintzen tentazioa handia da, azaldu duenez, baina Hego Euskal Herrian hori ez omen da arazoa.

Ikuskariei ez zaiela lanik falta esan dute biek. Bi modutara jarduten dute batez ere: salaketen ondoren, eta ofizioz; eta ofiziozko betebehar horretan arlo ezberdinak dituzte. «Norbanakoen eta epaitegietako salaketak lehenesten dituzte, premiazko kasuak direlako», azaldu du Garciak. «Baina, horrez gain, 105 ikuskaritza kanpaina dituzte Nafarroan. Lan pila bat da. Hortik aurrerako ekuazioa erraza da: zenbat eta ikuskari gehiago egon, ardura handiagoa hartu ahalko lukete».

Salaketak daudenean, bertaratu egiten dira ikuskariak. Lan istripu larri bat badago beti doazela azaldu du Perezek, horretarako dutela zaintza zerbitzua. Gehitu du greba deialdi gehienetan ere bertaratzen direla: «Ia beti egoten da greba eskubidea urratzen ari direlako salaketaren bat». Bestela, aletu du lurraldeen artean ere badaudela aldeak: «Bizkaian, esaterako, salaketa bidez jarduten da, sindikatuek salaketa asko egiten dituztelako. Gipuzkoan, salaketa gutxiago daude; gehiago jarduten dute kanpainen bidez».

Ikuskaria eta Osalaneko teknikaria elkarrekin ikustea ez da arraroa, baina Perezek zehaztu du ardura ezberdinak dituztela. «Osalanek istripuen prebentzioa lantzen du; ikuskariak, berriz, gauza askoz gehiagori erreparatzen die». Esaterako? «Demagun biak doazela obra batera. Osalanek prebentzio neurriak aztertuko ditu. Ikuskariak, berriz, segurtasunaz gain, kontratuak begiratzen ditu, langileak Gizarte Segurantzan izena emanda dauden, ordutegiak… Ikuskariak, gainera, isunak ezartzeko ahalmena du».

Ibilbide eta arnasa luzeko kazetaria da Oriol Mallo (Bartzelona, 1967). Duela hamabost urtetik Mexikon bizi da, eta handik idatzi ditu bere azken liburuak. Perspektiba postkolonial batetik, BBVAren negozioak ikertu zituen lehenik, eta, orain, Iberdrolarenak: El informe Iberdrola. Por qué el capitalismo verde no salvará el mundo (Txalaparta). Goiener energia berriztagarria merkaturatzen eta ekoizten duen kooperatibak gonbidatuta egon da Euskal Herrian.

Zergatik Iberdrola, eta zergatik Mexikoko adibidea?

Han, aurrez aurreko talka bat dago eredu publikoaren eta pribatuaren artean. 1994an, sistema liberalizatzen hasi ziren, eta hor sartu zen Iberdrola, bereziki gas ziklo konbinatuarekin. Ordutik, botere handia pilatu du, harik eta 2018ko abenduan Manuel Lopez Obrador boterera iritsi zen arte. Ez du batere erraza izango mataza desegitea, baina, nire ustez, oinarrizko eztabaida bat mahaigaineratu du: elektrizitatea giza eskubide bat da, eta produkzioan, garraioan eta komertzializazioan sistema publikoa nagusi izanda soilik bermatu daiteke hori. Eta beste kontu bat, han oso argi dutena: berriztagarriak beste teknologien gehigarri dira, baina gasik, nuklearrik edo ikatzik gabe ezinezkoa da etenik gabe elektrizitatea sortzea, eta hori funtsezkoa da industriarentzat, baina baita herritarrentzat ere, energia merkea oinarrizkoa baita bizi baldintza duinak izateko.

Hemen, Iberdrolak energia berriztagarriei eman die lehentasuna.

Mexikon ere baditu parke eoliko handiak, enpresa elektrointentsiboekin batera kudeatutakoak. Baina, funtsean, enpresa horiek karbono emisio bonuengatik aldatzeko sartzen dira halako egitasmoetan, aurpegia garbitzeko. Han, ziklo konbinatua da nagusi. Hemen, aldiz, Iberdrolak marrazo baten antzera jokatzen du. Bost axola zaio hemengo industria. Sidenorreko buru Jose Antonio Jainagak esana du. Hemen, Iberdrolak berriztagarriak lehenetsi ditu merkatu elektriko marjinalistaren ezaugarriak kontuan hartuta askoz ere errentagarriago zaiolako negozio hori.

Zergatik?

Ziklo konbinatu batzuk ixten ari dira, eta berriztagarrien bidez sortzen duena garestiago saltzen ari da. Oinarrizko energia gutxiago; beraz, garestiago. Iberdrolak argi dauka eskasiarik gabe ez dagoela negoziorik. Gainera, pagotxa izugarria du; batetik, hidroelektrikoa eta nuklearra bere esku daude, erabat amortizatuta dagoeneko; eta, bestetik, berriztagarrietara jo du nuklear eta hidroelektriko gehiago ez direlako egingo, eta sekulako diru laguntzak jasotzen dituelako berriztagarriengatik. Pizgarririk gabe, ez legoke kapitalismo berderik. Funtsean, diru publikoarekin eta herritarron fakturekin ari gara ordaintzen Iberdrolaren trantsizio berdea.

Frantziak erreaktore nuklear gehiago jarriko ditu; Alemaniak luzatu egin du planta batzuen bizitza, eta ikatzezkoak berriz zabaldu ditu. Haizeak beste nonbaitetik jotzen al du herrialde horietan?

Beste aukerarik ez dute energia merkeari eta industriari eusteko. Hemen, Iberdrolaren musikaren erritmoan egiten dugu dantza. Denok gara superberdeak. Bide horretatik jarraituz gero, akabo industria. Bete dezagun eolikoz dena; gero haizerik ez badago, zer? Espainian nuklearra da egunero produzitzen den energiaren %20; Frantzian, %50… Oinarrizko energia da, ziklo konbinatuarekin batera. Ixten baditugu, etenak dituzten eta biltegiratzea onartzen ez duten teknologiekin ordezkatuko dugu kantitate hori? Iberdrolak badaki hori, eta horrekin jokatzen du.

Nuklearra da irtenbidea?

Ni mugimendu ekologistatik nator, baina, niretzat, hidroelektrikoak eta nuklearrak berdeak dira. Gakoa da jabetza zeinena den. Espainian aspalditik daude amortizatuta, eta dauden horiek publifikatu daitezke, kostu handiegirik gabe. Iberdrolak ez du nahi, eta hemengo ezkerrak konplexu handia dauka nuklearrarekin, beste herrialde batzuetan ez bezala.

Hidroelektrikoarekin planteatu da publifikazioa, baina eztabaidarik ez da egon. Zergatik?

Podemosek egin zuen keinu txikiren bat, baina berehala isildu ziren. Hidroelektrikoak sekulako gaitasuna du Iberiar penintsulan. Baina badirudi frankismoko azpiegitura batzuk oinordetzan hartzeko konplexu moduko bat dagoela. Aldiz, Latinoamerikan eta Europako herrialde batzuetan publikoak ziren azpiegitura horien alde borrokatzen dira. Agian, herrialde bakoitzaren historiak eta nortasunak pisu handia dauka eztabaida hauetan. Euskal Herrian, adibidez, asko borrokatu zen nuklearren aurka eta ezkerretik oro har.

Publikoa ez den beste irtenbiderik ez duzu ikusten?

Energia funtsezkoa da, eta estatuaren eskua beti egongo da atzean, edo diru laguntzen bidez, edo kontrola bere gain hartuta. Hemen pentsatzen da merkatua dela soluzioa, baina, benetan, zera egiten ari dira: negozioa egiten duten enpresak lagundu. Mantendu daiteke merkatu pribatu bat, baina hidraulikoa merkatu horretatik atereaz, adibidez. Asko merkatu daiteke faktura. Formula bat izan daiteke.

Zer iritzi duzu komunitate energetikoei buruz?

Ostegunean Goienerrek antolatutako ekitaldian esandakoa gogoratuko dut: komunitate energetikoak eta kooperatibak ongi daude, baina beste kontu bat da guk ere energia saltzea, gure produkzioa sarera konektatzea. Erakundeetatik hori bultzatzen ari dira. Diru laguntzen bidez kapitalista txikiak sortzen ari dira. Jende askok berriztagarriak ditu bere kontsumorako eta, era berean, etekina lortzeko. Goienerrekoek ongi hartu zuten nik esandakoa, haien jokabidea beste bat delako. Autoekoizpenak autokontsumorako izan beharko luke, ez negozioa egiteko. Herri txikietan, funtziona dezake autokontsumoak, baina hirietan, ez. Eta industrian, ezinezkoa da.

Zergatik da txarra erabiltzen ez dena komertzializatzea?

Izugarrizko burbuila bat sortu da berriztagarriekin. Denak ari dira espekulatzen: Iberdrola eta etxean plakak jarri dituena. Nire ustez, burbuila horrek eztanda egingo du aurki. Zergatik? Sariak amaituko direlako eta halako teknologien produkzio kostuak asko handituko direlako. Berdea garestia da, eta, gainera, ez da batere berdea teknologia horiek ekoiztea.

Planteatzen den beste aukera: energia gutxiago kontsumitzea edo desazkundea.

Baina zer energia?Eta nork? Ez dezagun ahaztu gaur egungoaren %80 erregai fosiletatik datorrela, eta funtsezkoa dela industriarentzat. Gutxiago kontsumituko du dirua daukanak, bere etxean eguzki plakak eta bestelako teknologia berriztagarriak jarri ahalko dituenak, auto elektrikoa erosi eta mantentzeko gaitasuna duenak… Baina herritar arruntak gasolina beharko du, gasa beharko du, eta merkea. Ikusi dugu Frantzian zer gertatu den jaka horiekin. Halako gizarte eztanda gehiago egongo dira. Larri dabilen edo hazteko aukerarik ez duen bati ezin diozu desazkundeaz hitz egin.

Makroetxaldeen aurkako Nafarroako Plataformak “elikadura burujabetza” defendatu du. Azpimarratu dutenez, “biztanleak baino txerri gehiago ditugu, eta haragi hori esportaziora bideratzen da bereziki”.