Ulmak eta Oronak beste harreman mota bat proposatu zioten Mondragon taldeari ekainean. EITBk jakin duenez, Mondragon taldeko organoek errefusatu egin zuten proposamena.

Eusko Jaurlaritza eta tokiko erakundeak azaroaren 30ean bilduko dira Legutioko kutsadurari aurre egiteko. Bilera horretan Goiaingo industrialdean kutsatzaile potentzial gisa sailkatutako enpresei ingurumen-baimen integratuan proposatutako aldaketak aztertuko dituzte.

Confebask Lanbide Heziketan inbertitzen eta horren alde apustu egiten jarraitzearen alde agertu da. Patronaleko presidenteak gaineratu du “are gehiago” beharrezkoa dela “talentu eskasia” dagoenean.

Adie elkartea 1989an sortu zuen Frantzian Maria Nowak ekonomialariak. Mikrokreditu esperientziak izanak zituen lehenago Burkina Fason eta Albanian, Muhammad Yunus Bake Nobel saridun bangladeshtarrak asmatu ideiari jarraikiz. Bankuek lagundu nahi ez dituzten jardun egitasmoei mailegu ttipiak ematen ditu Adiek. 160 agentzia ditu, bostehun bat langile eta 1.300 boluntario. Ipar Euskal Herrian duela 25 urte ireki zuen adar bat. Langile aholkulari bakarra du Angelun. Mikrokreditu edo maileguak egiteaz gain, pertsona lagunduen jarduna sortzeko jarraipen lana egiten du. Berehalako eta larrialdi egoerako laguntzak ere eman ditzake beharretan denari.

Diru aitzinatze ttipi-ttipiak egin ditzake Adiek, 300 eurokoak. Jardun bat bultzatzeko laguntza 12.000 euroraino joan daiteke. Gerta dakioke 3.000 euroko ohorezko mailegu bat gehitzea. Gilles Bernardin Adieko eremu zuzendaria da Pirinio Atlantikoetako, Pirinio Garaietako eta Landetako (Okzitania) departamenduetan, eta esplikatu du “jarduna frogatzeko balio” duela laguntza horrek, “emeki abiatuz, egitasmoa eta pertsona bera haztatzeko; edo kinka gaizto batetik ateratzeko”.

Bankuek bazter utziak

Bankuek egiten ez duten lana egitea da, nolabait, Adierena. “Gu sartzen gara bankuek errefusatu dutelarik mailegua egitea”, erran du Bernardinek. “Bankariak biziki asmatzaile trebeak dira maileguen ukatzeko”, gehitu du, umorez. Xede eramaileak ez duelarik diru ekarpen propiorik edo xedea bera “atipikoegia” agertzen bazaie bankuei, maiz uzkurregiak direla dio Bernardinek.

Bankuek maiz laguntzen ez dituzten arlo batzuk zerrendatu ditu Bernardinek: ostalaritza, gaueko ostatuak, medikuntza eztiak, artistak. “Gizarteratze eta garapen ekonomiko logika ikusten badugu, lagunduko dugu”. Adiren laguntza, haatik, ez da egina banku maileguen akuilatzeko. “Gure laguntzak ez dira hor banku mailegu baten osatzeko, Herrikoak, France Activek edo bestek egiten duten gisan, adibidez”.

Kinka gaiztotik ateratzeko laguntzatxoek iturburu orotarik badute. “Bizitzeko gutieneko diru sarrerak dituzten jendeak badira, edo banku debekupean direnak, biziko bidean ezbeharra ukan dutenak eta berriz abiatzeko laguntza behar dutenak”. Ez du denei baia ematen elkarteak. Egoera bakoitza aztertzen du. “Ez da beti momentu ona; batzuetan, pertsonak alde batzuk gehiago landu behar ditu”.

Laguntza ukaiteko baldintza da kreditu ordaintzen hastea bi hilabeteren buruko. Ohorezko maileguentzat, urte baten buruko hasten ahal da itzultzen. “Interes tasa bankuena baino gorago da. Gaur egun, %8,47an gara. Azkenean, kreditu zama ttipi baten gainean ez du halako zailtasunik ekartzen”, Bernardinek dioenez. Adieren finantzabidearen zati bat da interes tasarena. Egitasmoaren jarraipen zerbitzu bat eskaintzen du ondoan, baita prezio negoziatuak asurantza etxeekin, konparazione.

Adieren beste diru iturri nagusia erakunde publikoen laguntzak dira. Europatik, Akitania Berritik, Departamendutik eta Euskal Hirigune Elkargotik baditu diru laguntzak. Banketxe batzuk ere baditu partaide eta diruztatzaileen artean, nahiz gutiengo bat izan. “Bankuek ez dakite guk lagundu egitasmoen laguntzen; hobe dute gure gain uztea, gaizki egiteko ordez. 300 edo 10.000 euro galdegiten duen edozein pertsonarekin behar den denbora guzia hartuko dugu entzuteko. Bankuek ez dute halako jenderik hartzen”.

Autoa konpontzeko ere bai

Ipar Euskal Herrian, aurten, 84 pertsona lagundu ditu Adie elkarteak. Horietan, 68 enpresa ttipi. Mota orotako lan arloak izan dira: landaredi artatzea, te saloi bat, tindatzaileak, artista bat, abere artatzaile bat, janari saltzaile ibiltari bat eta abar. Kasik denak Lapurdi itsasaldean.

Ez ditu enpresa egitasmoak bakarrik laguntzen Adiek. Mugitzeko arazoak dituzten jendeei ere laguntza ekartzen die. “Auto baten erosteko, konpontzeko, etxea aldatzeko edo formakuntza bat pagatzeko banku mailegurik ukan ez dezaketen jendeak laguntzen ditugu, adibidez. Betiere, soldatapeko lanbide bat atxikitzeko edo lortzeko helburua dutelarik”, erran du Bernardinek.

Konfiantza berreskuratzeko

Hiru urtetarik inkesta egiten du elkarteak lagundu dituen pertsonak zertan diren jakiteko. Iaz, ohartu dira %84k beren enpresarekin jarraitzen zutela. Beste zenbaki bat zaio adierazgarriago eremuko zuzendariari, gizarteratze eta lan mundura sartze tasarena: %93. “Hartzen ditugun jende erdiak bizitzeko gutieneko diru sarrerekin dira. Lagundu diegun jardunari esker ohartzen gara konfiantza berreskuratzen dutela beren baitan, eta inguruko sare bat osatzen”.

Charlotte Hennard

«Adieri esker, ene egoitza ukan dut»

Charlotte Hennard janari prestatzaile da, Miarritzen. Ezkontza, urtebetetze apairuak apailatzen ditu, baita enpresa apairuak ere. Merkatu zenbaitetan ere aritzen da.

32 urtetan bere enpresa sortu du Hennardek, Adiek ekarri 8.000 euroko laguntza dela medio. Bizkitartean, jada hasi zen enpresa sortzen. «Banuen jada urte bat eginik enpresa inkubagailu batekin, beste batzuek utzi barne batean lan egiteko», zehaztu du Hennardek. Bere baitarik segitzeko akuilua izan zaio, beraz, mikrokreditua. «Adieri esker, ene egoitza ukan dut, eta enpresa abiarazi».

2020ko martxoan abiatu zuen enpresa, COVID-19ak eragin pandemiaren erdian; beraz, lanean hasteko ezintasunean. «Orduan, erregularki deitzen ninduen Adieko boluntario batek. Ohorezko mailegu bat ere onartu didate».

Gaur egun, lanbidea ongi doakio sukaldariari. Arras kontent da, funtsean, Lurrama azokan parte hartu ere baitu joan den aste hondarrean. «Lurramako sukaldeburuen apairuan parte hartzeko ohorea izan dut deserta bat egiteko. Biziki esperientzia ederra izan da».

Antoine Klos

«Bakarrak izan dira baiki hartu nautenak»

Antoine Klosek 23 urte ditu, eta altzairu maiasturu enpresa sortu du. Arkitekto eskolako ikasketak bi urteren buruko utzi zituen, asperturik, eta 12 urte zituenetik gustukoa zuen zur lanari lotu zitzaion. «Galdegin izariko altzariak egiten ditut», esplikatu du Klosek. «Baina beste gisako zurezko apainketa altzariak ere egiten ditut, Internetez saltzeko. Nagusiki, barneko altzariak dira».

Ustekabe gaizto batean gertatu zen duela hiru urte, eta Adieri laguntza galdegin zion. «Zernahi obra ttipi banituen, eta egun batez obra gotor bat, eta beste bat, arkitekto bati esker. Bere etxeko lanak eginarazi zizkidan arkitekto horrek, eta ekarri zizkidan obra guziez eskertzeko deskontu anitz egin nizkion». Hots, dirua galdu zuen oharkabean, eta zailtasunetan gertatu zen. Interneten egin zituen bilaketak jakiteko norbaitek lagun zezakeen. «Orduan, 21 urte nituen, eta adin horretan bankuek nekez lagunduko ninduten». Adieren berri jakin zuen sareko ikerketen bidez. «Bakarrak izan dira baiki hartu nautenak».

Adiek 10.000 euro aitzinatu dizkio Klosi. «Mikrokredituarekin hasi nintzen duela urte bat eta erdi. Geroztik, lagundu naute mozkina gehitzen egiten ditudan aurrekontuetan. Orain, sozietatea sortuko dut, eta laguntzen naute horretan». Ondoko bi urteei begirako aitzinkontuak prestatzen ari da.

Merkataritza-sarea urtez urte aldatzen ari da, herritarren kontsumo-ohitura berriei aurre egin ahal izateko. Besteak beste, autonomoek zuzendutako saltokiak izatetik eredu enpresarialagoa izatera igaro dira, eta digitalizaziorako jauzia ere egin dute.

Online erosketek eta belaunaldien arteko errelebo faltak astindu dute sektorea Hegoaldean. Izan ere, ehunka denda txiki galtzen ari dira urterik urtera, bai Euskadin, bai Nafarroan.

Hego Euskal Herriko biztanleen erdiak baino gehiagok Internet bidez erosi ohi du. Arropa, oinetakoak eta osagarriak dira online erosketen ia % 68, eta ondoren, urrutitik, etxerako ondasunak daude.

Hastear da. Lau urteren ostean, 32 herrialdetako futbol jokalariek Qatarko estadio berrietako zelaiak estreinatuko dituzte, eta milioika pertsona begira izango dituzte. Zelaiak, baina, milaka langile migratzaileren izerdiz eta odolez daude bustita, hamar urte eskasean eraiki behar izan baitituzte ia denak.

Partidak jokatuko diren zortzi estadioetatik zazpi hutsetik eraiki dituzte, baita hainbat errepide, aireportu eta hiri ere. Abenduaren 18ko final handia, esaterako, Lusail hiriko estadioan jokatuko da, 2010ean ia existitzen ez zen hiri batean. Erronka handia izan da hori hasieratik Qatarrentzat, eta langileei lan baldintza oso gogorrak ezarriz egin diote aurre desafio horri. Emaitza: 2010 eta 2020 bitartean 6.750 langile migratzaile hil ziren emirerrian, The Guardian-en ikerketa baten arabera.

Inoiz izan ez den bezalako lehiaketa izango da aurtengoa, Munduko Kopa ez baitzen inoiz herrialde arabiar batean egin gaur arte. Are gutxiago Nafarroaren tamaina duen eta izendapenaren urtean 1.715.000 biztanle zituen herrialde batean, basamortu baten erdian eta muturreko klima baldintzekin. Klima hori dela eta, txapelketa azaro eta abenduan jokatuko da lehenengoz, baina langileek ez dute atsedenik izan azken urteetan, udan termometroak 50 gradura iritsi diren egunetan. Qatar Munduko Kopa antolatzeko azpiegiturak eraikitzen hasi zenetik, munduko hainbat gobernuz kanpoko erakunde eta elkarte langileen baldintza txarrak salatzen hasi ziren, eta ohartarazi zuten horietako askok bizia galduko zutela: 2015ean Nazioarteko Konfederazio Sindikalak —ITUC ingelesez— aurreikusi zuen 7.000 langile inguru hilko zirela.

Ez da erraza kalkulatzea zenbat langile hil diren, zailtasun eta oztopo asko jarri baitizkie emirerriak kazetariei eta GKEetako langile eta boluntarioei. Hori dela eta, oso ezberdinak dira antolatzaileek emandako datuak eta ikerketa independenteek lortutakoak. Nasser al-Khater 2022ko Qatarko txapelketako kontseilari ordezkariak 2021 amaieran adierazi zuen hiru langile soilik hil direla lanetan, eta bestelako kontaketak «faltsuak» direla. Hala ere, The Guardian-ek ikerketa sakona egin zuen migratzaileen jatorriko herrialdeen enbaxadekin hitz eginda, eta kalkulatu zuten 6.750 langile hil zirela aurreko hamarkadan.

Ikerketa horren arabera, hildako gehienak indiarrak dira, 2.711, eta 1.641, berriz, nepaldarrak. Bangladeshko 1.018 langile hil dira, Pakistango 824, eta Sri Lankako 557. Hala ere, denak ez dira lan istripuz hil, asko lan baldintza gogorren ondoriozko giltzurrunetako, biriketako eta bihotzeko gaixotasunengatik hil baitira, nahiz eta Qatarrera joan aurretik osasun probak gainditu.

Behin emirerrian, migratzaileek lan eta bizi baldintza gogorrak izan dituzte. Human Rights Watch GKEaren arabera, lanera joan direnen %68k 1.333 dolarreko kontratazio gastuak ordaindu zituzten batez beste, eta, horretarako, familia askok zorpetu egin behar izan dute. Langile gehienak enpresak adjudikatutako lan esparruetan bizi dira, estadioen inguruan eta hirien kanpoaldean, joan-etorriak aske egiteko inolako eskubiderik gabe. Izan ere, ez dute garraio publikorik, ezta auto partikularrik erosteko aukerarik ere. Hiru, lau, bost edo sei pertsonako geletan bizi dira, baldintza osasungaitzetan.

Lan mundua datutan

Eraikuntzan, etxeko lanetan eta garraioan aritzen dira Qatarren bizi diren migratzaile gehienak. Qatarko Antolamendu eta Estatistika Agintaritzak 2018an egindako inkesta baten arabera, herrialdeko langile guztiak kontuan hartuta, %42 eraikuntzan dabiltza: 2.097.000 langiletik 882.000.

Hala ere, nahiz eta migratzaile gehienak gizonezkoak izan, badira ehunka mila emakume ere Qatarrera lanera joan direnak, etxeko lanak egitera batez ere. 173.000 etxeko langile daude emirerri horretan, eta horietako bat ere ez da han jaiotakoa. Herrialdean lan egiten duten emakumeen %44,3 etxeko langileak dira, eta Qatarko biztanleen %62k aitortua dute etxeko langile bat baino gehiago dutela. 2017ra arte, etxeko lanak ez zeuden lege bidez erregulatuta.

Horiek dira, hain zuzen ere, lanaldirik luzeenak pairatu behar izaten dituzten langileak, GKEen arabera. Izan ere, gehienak etxeko langile egoiliarrak dira, eta lo egiten ez duten ordu guztiak ematen dituzte lanean, garbiketan, zaintzan edo sukaldean.

Desoreka demografikoa

Qatarko demografia aspalditik dago desorekatuta. NBEren arabera, 1985ean gizonezkoak emakumeak halako bi baino gehiago ziren: 248.000 gizon, eta 123.000 emakume. 1995. urtetik, etengabe hazi da Qatarko biztanleria, lanera joan diren migratzaileengatik batez ere, eta 2005etik hona boskoiztu egin da jende kopurua: 594.000 lagun ziren 2005ean, eta 2.931.000 iaz.

Petrolio eta gas natural erreserbak aurkitu zituztenetik, migratzaileak beharrezko izan ditu Qatarrek makineria ekonomikoa garatzeko, are gehiago azken urteetan, eraikuntza erritmo intentsiboari eusteko. Hori dela eta, emirerrira lanera joan diren migratzaileen portzentajea munduko handienetakoa da aspalditik. NBEren arabera, 2019an Qatarko biztanleen %80 ziren. Migratzaile gehienak pobrezia handiko eta lan aukera urriko inguruko herrialdeetatik hartu ditu, Indiatik, Bangladeshtik, Nepaldik eta Pakistandik gehienbat.

Lanbide maskulinizatuetan izan da langile beharrik handiena azken hamarkadan; horregatik izan da askoz ere handiagoa gizonen migrazioa emakumeena baino. Horrek areagotu egin du bien arteko arrakala: 734.000 emakume bizi dira han, eta 2.197.000 gizon, emakumeak halako hiru ia.

Amnesty Internationalek (AI) hasieratik salatu ditu langileek emirerrian dituzten lan eta bizi baldintza txarrak, testigantzak jasoz. Carlos de las Herasen ustez (Madril, 1974), eskubide asko ez zaizkie bermatzen oraindik langileei.

Ezaguna da Qatarren langile migratzaileek baldintza txarrak dituztela. Zenbateraino da egia?

Lehenik eta behin, lanaldi luzeak dira abusurik ohikoenak, egunean hamasei ordurainokoak. Lan asko kanpoaldean egiten dira, udan ia 50 gradura iristen diren lekuetan. Bestalde, langile askori ez diete soldata ordaintzen, eta beste batzuei pasaportea atxiki diete, lanez alda ez daitezen. Hori da egin den okerrena, Munduko Kopa adjudikatu osteko lehen urteetan batez ere.

2017tik erreforma batzuk jarri dituzte martxan, eta hobekuntza batzuk lortu dira, baina paper hutsean geratu dira gehienak. Errealitatean ez dute islarik, batez ere enpresariek ez dituztelako martxan jartzen. Gutxieneko soldata ezarri zuten 2021ean, adibidez, eta 2020an langileei joan-etorri askeak eta justizia bermatzeko legeak onartu zituzten, esaterako. Hala ere, 2022an oraindik askori ez zaizkie bermatu eskubide horiek.

Lortu al dute kafala sistema amaitzea?

Kafala abolitu duela dio Qatarrek, baina ez da egia; erreformatu egin dute. Izatez, ondo pentsatutako sistema bat da, migrazioa erregulatzea baitu helburu; hau da, enpresariei modua ematen die kanpoko langileak etorri aurretik kontratatzeko. Hala ere, aurrez promesten zaiena eta Qatarren aurkitzen dutena oso errealitate ezberdinak dira; horregatik ez da onargarria. Nepalgo jende askori 300 dolarreko soldatak agindu zizkieten, eta iristean 150 ordaindu zizkieten. Hala ere, esan beharra dago hobekuntzak izan direla, eta egoera ez dela duela zazpi edo zortzi urte bezain kezkagarria.

Hildakoen datuetan ere eztabaida dago. Zer uste duzue zuek?

Ezinezkoa da zehatz jakitea zenbat langile hil diren, eta hala izango da aurrerantzean ere, ez baitago ikerketa independenterik. Guk galdetu diogu Qatarri datuei buruz, eta haiek ematen diguten datu bakarra kanpoan jaio eta Qatarren hil direnen kopurua da: 15.000 pertsona 2010etik 2021era. Hala ere, turistak eta bestelakoak ere sartzen dira zerrenda horretan; horregatik ezin da hartu erreferentzia gisa. Guk esaten dugu milaka hildako direla, gehiago zehaztu gabe.

Zer dira kontratazio gastuak?

Askok, kontratua lortu ahal izateko, kontzesio batzuk sinatu behar izan dituzte, eta horrek esan nahi du batzuek diru bat ordaindu dutela lan egin ahal izateko. Onartezina da hori, langile eta familia ugari zorpetu baitira hori ordaindu ahal izateko. Inoiz, gainera, langilea hil ostean ere familia behartuta egon da zorra ordaintzera.

Bestelako abusurik ikusi duzue han?

Nahiz eta hobekuntza bat izan den, bizi baldintza txarrak aipatuko nituzke. Pilatuta bizi dira, higiene falta handiarekin. Jende askok giltzurrunetako gaixotasunak ditu edateko uraren kalitate txarra dela eta.

Lan arloari begiratuta: soldaten ordainketak atzeratzea, pasaporteak atxikitzea, lan esparruetatik ezin ateratzea, mehatxuak egitea… Bestalde, asko hitz egiten da eraikuntzako langileez, baina etxean lan egiten duten langileek ere, emakumeak ia denak, baldintza negargarriak dituzte: hamasei orduko jardunaldiak, atseden falta, hitzezko abusuak eta fisikoak…

Munduko Kopa amaitzean, zer?

Abusuen biktimak konpentsatzeko funts bat sortzea da orain beharrezkoena, baina gobernuak esana du ez duela halakorik egingo, eta FIFA oraindik baloratzen ari da. Hala ere, guk uste dugu aurrera egingo duela.