Gobernuko bi kideen arteko negoziazioak tentsio handikoak izan dira azken egunetan, eta etxebizitzaren gaia, beste behin ere, punturik beroenetako bat izan da. PSOEk azkenean onartu egin du alokairuen prezioa izozteko Unidas Podemosek egindako eskaera, baina ez hipoteka aldakorren indizeekin gauza bera egitekoa.
Azaroaren amaieran, aurrekontuen negoziazioetan, gobernuak EH Bilduren proposamen bat onartu zuen indarrean dauden alokairuen eguneraketetan %2ko mugari eusteko beste urtebetez, eta hala jaso da dekretu berrian. Kontratua indarrean dutenei eta errenta urtero eguneratzen dutenei aplikatzen zaie %2ko muga hori KPIa beharrean —%6,8koa da gaur egun—.
Erabaki horrek, baina, arazo bat zuen: zer gertatzen den kontratu bat amaitzen denean eta bi aldeek berritu nahi dutenean. Halakoetan, jabeak askatasuna du maizterrari beste prezio bat eskatzeko, eta, Unidas Podemosek ohartarazi zuenez, azken hilabeteetan %20 inguru ari dira garestitzen alokairuak. Dekretuan jasotako neurri berriarekin, kontratua urtarrilaren 1etik ekainaren 30era bitartean amaitzen zaien maizterrek beste sei hilabetez luzatu ahal izango dute, oraingo baldintza berberetan.
Ez da Espainiako Gobernuak alokairuak izozteko erabakia hartzen duen lehen aldia. Halaxe egin zuen pandemiaren garairik gogorrenetan; orduan, ezohiko luzapena sei hilabetekoa izan zen, eta justifikatu egin zen, mugimenduen neurri murriztaileek maizter askori eragozten zietelako beste etxe baten bila hastea.
Alokairuen prezioaz gain, dekretu berriak etxegabetzeak egiteko debekua ere luzatu du, beste sei hilabetez.
Akordioa errazagoa izan da erosketa saskiaren prezioa arintzeko neurrietan. Oinarri-oinarrizko produktuen BEZa kentzea izan da erabaki nagusia. Gaur egun, %4ko zerga dute arrautzek, barazkiek, frutek, lekaleek, ogiak, gaztak eta esnekiek, besteak beste. Datozen sei hilabeteetan, %0koa izango dute. Olioari eta pastari dagokienez, %10etik %5era jaitsiko da. %10ean mantenduko dira, berriz, arraina, jogurtak, botilako ura, kafea eta kontserbak, adibidez.
Horrekin batera, Madrilek 200 euroko txeke bat emango die 27.000 euro baino gutxiagoko diru sarrerak dituzten familiei, haien ondarea 75.000 eurotik gorakoa ez bada. Gobernuaren kalkuluaren arabera, 4,1 milioi etxetara iritsiko da laguntza hori. Unidas Podemosen hasierako proposamena zen 300 euro ematea eta 10 milioi etxetara iristea.
Elikagaien industriarako ere laguntzak iragarri ditu, ongarrien prezioen igoerari aurre egiteko, eta prezioen igoera eteteko. Pedro Sanchez gobernuburuak ez du zehaztu laguntza horren zenbatekoa, baina ohartarazi du ekoizleak «behartuta» egongo direla laguntza horiek prezioetan islatzera.
Erosketa saskian laguntzeko neurrien bidez, erregaien hobarien amaiera konpentsatu nahi izan du gobernuak. Nolanahi ere, garraiolari profesionalek eta lehen sektoreko langileek laguntza hori jasoko dute aurrerantzean ere.
Joan den apirilaren 1etik, gasolina zerbitzugune batera joan den edozein bezerok 20 zentimoko deskontua izan du gasolina edo diesel litro bakoitzeko. Ukrainako gerraren ondorioz erregaien prezioek gora egin ondoren onartu zen laguntza. Neurriak kritika ugari jaso ditu, bezero guztiek jasotzen dutelako, errentagatik bereizi gabe. Gainera, gasolinaren prezioak behera egin du azkenaldian, eta, gaur egun, hobaria aplikatzen hasi zireneko antzeko prezioetan dago.
Energien prezioarekin loturik, beste sektore batzuek ere jasoko dituzte laguntzak; hala nola gas industria intentsiboek eta, bereziki, zeramika fabrikatzaileek. Madrilek 450 milioi euro banatuko ditu laguntza zuzenetan, eta beste 500 milioi ICO kredituetan.
Duela aste batzuk iragarri moduan, beste urtebetez doakoak izango dira aldiriko eta distantzia ertaineko trenen txartelak. Argitzeko zegoen zer gertatuko zen hiriko garraioen laguntzekin, hala nola autobusenekin edo metroarenekin, eta gobernuak %50eko beherapenei eustea erabaki du. Kasu horretan, laguntzaren %30 hark ordainduko du, eta beste % 20a, tokiko erakundeek, orain arte bezala. Baina lehen ez zegoen baldintza bat jarri du: dagokion ehunekoa ematen ez duenak ez du estatuaren laguntza jasoko. Hego Euskal Herriko erakunde gehienek dagoeneko iragarri dute hori egingo dutela.
Elektrizitate fakturaren beherapena ere luzatu egingo da beste sei hilabetez, neurri hauei eutsita: argindarraren ordainagiriaren BEZak %5ean jarraituko du, 10 kilowatt arteko potentzia kontratatua duten kontsumitzaile, enpresa edo partikularrentzat —2021ean, %21ean zegoen, eta bitan jaitsi du gobernuak—; elektrizitatearen gaineko zerga bereziaren tasa %0,5ean egongo da aurrerantzean ere; eta energia elektrikoaren ekoizpenaren balioaren gaineko zergaren etetea luzatu egingo da.
Gasari dagokionez ere, beste sei hilabetez luzatu dira bonu soziala jasotzeko baldintzetan eta kopuruetan egin ziren aldaketak. Eta azken baliabideko tarifako (TUR, gaztelerazko laburduran) laguntzak luzatuko dira.
Horrekin batera, gobernuak beste sei hilabetez mantenduko du energia elektrikoaren, gasaren eta uraren hornidura eteteko debekua.
Era berean, EH Bildurekin adostu moduan, kotizazio gabeko pentsioek %15eko igoera izango dute urtarriletik aurrera. Ehuneko bera igoko da SMI lanbide arteko gutxieneko soldata. Bi neurri horiek iragarrita zeuden, eta inflazioari aurre egiteko dekretuan sartu dira, eta datorren urteko abenduaren 31ra arte egongo dira indarrean. SMIaren kasuan, gobernua sindikatuekin eta patronalarekin beste igoera bat negoziatzen ari da.
Espainiako Kongresuak azaroaren 24an onartu zituen zerga berriak, gauerdira arte luzatu zen eztabaida luze baten ostean. Hala, urtarrilaren 1etik aurrera, Espainiako Ogasunak behin-behineko «elkartasun» zergak kobratuko dizkie banketxeei eta energia enpresei. Hala ere, Iberdrola, Endesa eta tankerako enpresei ez diete salmenta guztiengatik kobratuko zerga, merkatu erregulatua eta atzerrian lortutako salmentak kanpoan geratu baitira. Salmenten %1,2 ordaindu beharko dute, eta ez irabaziena. Banketxeei dagokienez, interes tasen marjinei eta komisioei aplikatuko zaie %4,8ko zerga. Bi horiek batuta, Espainiako Gobernuak urtean 3.500 milioi euro biltzea aurreikusi du: 2.000 milioi energia enpresetatik, eta 1.500 milioi banketxeetatik. Hala, Araba, Bizkai eta Gipuzkoako ogasunek urtean 200 milioi euro jasoko dituzte, baina diru hori egungo testuinguru ekonomikoari aurre egiteko gizarte politiketan inbertitu beharko dute hiru herrialdeetako erakundeek.
Azaroaren erdialdean Oskar Matute EH Bilduko Espainiako Kongresuko diputatuak adierazi zuen koalizio abertzaleak eta Espainiako Gobernuak adostasun bat lortu zutela, banketxeen eta energia enpresen gaineko zergak Hego Euskal Herriko foru ogasunek biltzeko. Neurri horrek «autogobernua indartzen» zuela adierazi zuen Matutek orduan, baina azkenean Espainiako Ogasunak bilduko ditu zergak.
Astirik ez
Pedro Azpiazu Eusko Jaurlaritzako Ogasun eta Ekonomia sailburuak Madrilen eta Lakuaren arteko akordioa goraipatu du, baina adierazi du 2023a hasterako Araba, Bizkai eta Gipuzkoan ez dela lege aplikagarririk egongo, urtea amaitzear delako: «2022an ez da fortuna handien zergari buruzko foru agindurik egongo, baina badugu ahalmen arauemailea». Beraz, zerga indarrean jartzean hiru foru aldundiek ez dute fortuna handien zergaren araudirik izango, baina 2023an atzeraeraginezko izaerarekin onar dezakete. Araba, Bizkai eta Gipuzkoako foru ogasunek jada badute ondasunaren gaineko zerga, eta Madrilek onartu berri duena horren osagarria izango da; hori dela eta, Azpiazuk oraindik ez du garbi fortuna handien zerga aplikatu beharko den edo ez. Tasa berria aplikatzekotan, Estatuko Legearen iraupen bera duen «arautze autonomoko hitzartutako zerga» izango da.
Zergak, behin-behinekoak?
Fortuna handien, enpresa energetikoen eta bankuen gaineko «elkartasun» zergak behin-behinekoak izango dira, eta 2023. eta 2024. urteetan egongo dira indarrean gutxienez. Azken hilabeteetan irabaziak areagotu dituzten enpresek eta dirudunek kontu publikoetan garrantzia handiagoa izatea nahi du Espainiako Gobernuak, eta alderdi batzuek behin betiko izatea bilatuko dute.
Baina zeintzuk dira minbizi mota horiek? Mesotelioma da hiruretan ezagunena, amiantoaren eraginpean lan egin izanaren ordain garestia. Beste biak sudur eta arnasbideetako adenokartzinoma eta gibeleko angiosarkoma dira. Mesotelioma kasuen %90etik gora lan jarduerek sortzen dituztela azaldu du. «Aspalditik daude amiantoari loturiko kasuak, eta ondo zehaztuak. Mesoteliomak asko irakatsi digu».
Beste biak ez dira hain ohikoak. Sudur eta arnasbideetako adenokartzinoma kasuak, esaterako, urtean hiru-sei diagnostikatzen dira Araba, Bizkai eta Gipuzkoan. Batez ere zurginei eta egur gogorrekin lan egiten dutenei eragiten die gaitz horrek. Zurarekin lan egindakoek 500-900 aldiz arrisku handiagoa dute hura garatzeko.
«Egur hautsa oso konplexua da. Izaki bizidun batetik dator, eta arnasbideetako hezurretako zuloak babesten dituen mukosak narritatu ditzake. Eta narritasun horrek minbiziaren mekanismoak aktibatu ditzake». Horregatik nabarmendu du Gisasolak prebentzioa ezinbestekoa dela. «Egurra naturala denez, engainatu egiten gaitu. Zurarekin lan egiteko makinek hauts xurgagailuak izan behar dituzte».
Gibeleko angiosarkomak, azkenik, binilo kloruroaren erabilerarekin du harremana. Industria kimikoan erabiltzen den substantzia bat da: «Azken urteetan kasu gutxi egon dira. Uste dugu lan baldintzak aldatu direlako dela».
Gehiago egon daitezkeen susmoak badaude, baina lanarekin duten harreman zuzenaren proportzioa txikiagoa da. Esaterako, aminek maskuriko minbizia eragin dezakete, eta kromoak, nikelak eta silizeak, berriz, arnasbideetakoak. «Baina proportzioa egurrarekin baino txikiagoa da. Silizearekin, %20 handitzen da minbizi arriskua. Alde txikia da, baina jende askori eragin diezaioke».
Halakoetan, zaila izaten da benetako jatorria jakitea. «Gehienetan, tabakoak sortzen du konfusioa», azaldu du. «Gure asmoa ez da hiru minbizi horiekin programa amaitzea; horiek bidea dira gero beste batzuen bila joateko. Baina lehenbizi horiek finkatu behar ditugu». Metodo zientifiko moduan ezartzeko, ezinbestekoa da galbahea ondo egitea.
Gisasolak, izan ere, argi du lan jardunean oinarrituriko minbizien batezbesteko oso txiki bat diagnostikatzen dela. Ikerketek kalkulatzen duten proportzioa aplikatuz gero, Hego Euskal Herrian lan jarduerekin harremana duten 1.200 bat minbizi kasu egon behar lirateke urtero. «Aurten, baina, Gizarte Segurantzak EAEn onartu dituen kasuak 77 izan dira bakarrik. Urtarriletik urrira arteko datua da hori. Hor hutsune handi bat dago: kasuen %90 ez dira jotzen lanak sorturikotzat. Oso aipagarria da hori».
Datu bilketa eraginkorra izateko, ezinbestekoa da Osalanen eta Osakidetzaren arteko lankidetza. Lan gaixotasunen susmo batzordea da haien arteko zilborhestea. Onkologoek, kasu hauetako baten berri dutenean, Osalan informatu behar dute. Orduan, teknikariak gaixoarekin harremanetan jartzen dira, eta galdetegia egiten diote. Gisasolak dio emaitza ona ematen duela lankidetzak, eta, hobetzeko tarterik izatekotan, azkartasunean legokeela: «Komunikazio goiztiarrari lehentasuna ematen ari gara. Langile horrengana lehenbailehen iristeko».
Urteak dira programa martxan jarri zela, baina bizi-bizirik dagoela nabarmendu du adituak. «Programa hau ez da hasiera bat, ondorio bat baizik». Zeren ondorioa, baina? Kasuen monitorizazio eta sailkapen egokiarena. «Istripuen berri izaten dugu, baina gaixotasunen berri izateak garrantzi oso handia du, ez ditugulako ondo ezagutzen».
