Baina azken asteetan giroa goibeltzen hasi da Mosku aldean. Gasaren eta petrolioaren prezioa duela urtebetekoaren azpitik dago, eta, ondorioz, gutxitzen ari dira Errusiaren diru sarrerak ere. Beste faktore garrantzitsu bat ere badago: abenduan, G7ko herrialdeek, EBk eta Erresuma Batuak bi neurri garrantzitsu hartu zituzten. Batetik, portuak itxi zizkieten Errusiako petroliontziei; bestetik, itsasontzi horiek beste herrialdeetara garraiatzen duten petrolioari gehienezko prezio bat jarri zioten; gehienez 60 dolar ordain ditzakete EBren ontziak eta haren aseguruak eta finantza zerbitzuak baliatu nahi dituzten inportatzaileek.
«Neurri ergel bat», esan zuen Vladimir Putinenek, baina zenbakiek doi-doi kontrakoa esaten dute. EBn saltzerik ez duen petrolio gordinarentzat bezeroak aurkitu ditu Errusiak, baina ez zaio doan atera. Brent upela 80-85 dolarrean salerosi da urtarrilean; Errusiako erreferentziazko upela, Ural izenekoa, 49,5 dolarrean, Errusiako Finantza Ministerioak aitortu duenez. Inbasioa hasi zen astean, pare bat dolarreko aldea baizik ez zegoen. Bete egin da, beraz, planaren helburua: Errusiak bere petrolioa saltzea —eskasia egon ez dadin—, baina Moskuk etekin txikiagoa ateratzea.
Erosleak, Asian
Ural merkearen arrazoi nagusia garraioan datza. Errusiak bere Baltikoko portuetan kargatzen ditu petroliontzi gehien, horietara doazelako bere petroliobide nagusiak. Handik Europa mendebaldeko portuetara distantzia nahiko laburra dago eta, hortaz, garraio gastuak ere txikiak dira. Baina Errusiako petrolioaren erosle berri gehienak Ekialdean daude —abenduan, Indiak 1,2 milioi upel inportatu zituen egunean, iaz halako 33—. Petrolioa hara eramateak kostu handiagoa du; ondorioz, erosleei soilik konpentsatzen die gertuko ekoizleen prezioen oso azpitik badaude.
Horrek esplikatzen du Errusiak prezio hobea lortzea Siberia ekialdeko petroliotik. Azken horren zatirik handiena shadow fleet edo ezkutuko ontziekin esportatzen du, hau da, banderarik gabeko ontzi zaharretan. Seiehunen bat eskuratu ditu, aurretik AEBen zigorrak jasan dituzten herrialdeetatik desbideratutakoak (Venezuela eta Iran).
Egon dira, ordea, EBko banderadunak ere. Abenduaren 5etik urtarrilaren 5era arte, erregai fosilak garraiatzen zuten 689 itsasontzik utzi zituzten Errusiako portuak, eta horietatik 250 ziren EBkoak —161, Greziakoak—.
Mendebaldeko aseguru etxeak ere aritu dira Indiara, Txinara eta Turkiara joandako petroliontziak bermatzen. Lautik bat izan dira, Financial Times-en arabera. Legezko operazioak izan dira, Ural upela 60 dolarretik behera egon denez, EBren zigor klausula ez delako aplikatu behar izan.
Hasi da beherakada
Errusiak 155.000 milioi euroren diru sarrerak izan zituen iaz petrolioaren eta gasaren salmentari esker, kopururik handiena 2011z geroztik. Dagoeneko hasi da jaisten. CREA Energia eta Aire garbiaren Ikerketarako Zentroak kalkulatu du abenduan, bahimenduaren lehen hilabetean, %17 gutxitu zirela azaroarekin alderatuta —egunean 160 milioi euro gutxiago—. Martxoan, egunean 1.000 milioi euro egiten ari zen; abenduan, 640 milioi, baina otsail hasierarako 500 milioi izango direla kalkulatu du CREAk. Moskuk berak kalkulatu du aurten %23 gutxiago bilduko duela hidrokarburoetatik; petrolio ekoizpena %7-8 gutxituko da, baldin eta Urala batez beste 50 dolarrean salerosten bada; 35 dolarrean saltzen bada, %45 gutxituko da diru-sarrera, eta aurrekontua osatzea kostatu egingo zaio. Iaz, diru sarrerak %10 handitu arren, %2,3ko defizita pilatu zuen, gerra gastuengatik.
Nondik aterako du dirua defizita estaltzeko? Nazioarteko merkatuak itxita ditu, baina barne finantzaketarako tresnak baditu. Besteak beste, koltxoi bat badu urte txarretarako: hidrokarburoen etekinek elikatutako funts bat osatu du, eta hortik ari da tiraka. Datu ofizialen arabera, urtarrilaren 1ean 137 milioi euro zituen, gerra hasieran baino 23 milioi gutxiago. Are gehiago arinduko da orain poltsa: ostiralean, Errusiak iragarri zuen 2.000 milioi euroren yuan dibisak salduko dituela, erregai fosilen salmenten jaitsiera estaltzeko.
DEBEKUAK EB-RENTZAT?
Gasolioa eta petrolioaren beste eratorriak beste nonbait erosi beharko ditu, eta ez zaio erraza eta merke aterako. Izan ere, Errusia izan da orain arte bere hornitzaile nagusia. 2022 hasieran, EBk Errusiatik lortzen zuen inportatzen zuen gasolioaren erdia, eta horrekin estaltzen zuen bere eskaera osoaren %10era. Zigorra gainera zetorrela ikusita, azken hilabeteetan inoiz baino gehiago inportatu dute EBko konpainiek. Horrek esan nahi du erreserba batzuk badituztela, eta horrek eragotz dezake hurrengo asteotan prezioa asko handitzea. Baina erreserbak agortutakoan, igoera espero dute adituek. Eurostaten arabera, 2006an jo zuen goia gasolioaren kontsumoak EBn, eta orduz gero jaitsi egin da —%6,3, 2006-2019 artean—. Baina oraindik haren egarri da: gasolioa erretzen dute EBko autoen %41ek, furgoneten %91k eta kamioien %96k. 2020an EBn kontsumitutako eratorrien bi heren gasolioa ziren.
AEBei gehiago erosten ari da azken urtean, baina hautagai onenak Saudi Arabia, Arabiar Emirerri Batuak eta Kuwait dira. Herrialde horietatik guztietatik gasolioa ekartzea garestiagoa da, oro har, Europatik urrutiago daudelako. EBri kostatuko zaio barne produkzioa handitzea, gainezka dituelako findegiak. Paradoxa bat ere gerta daiteke: Errusiak Indiari eta Txinari saldutako petrolio gordinak Europan amaitzea, gasolio eta fuel olio gisa.
ERRUSIARENTZAT?
EBk ezarri dion petrolio gordinaren bahimenduak jada izan du eragina Errusiaren kontuetan, baina oraingoan arazoa are handiagoa izan daiteke. Izan ere, Asian Errusiaren petrolio gordina gehien inportatzen dutenek, Txinak eta Indiak, findegi handiak eraiki berri dituzte, eta espresuki prestatuta daude gasolioa egiteko. Horrek esan nahi du interes handiagoa izan dezaketela Errusiari petrolio gordina merke erosteko eta gero Mendebaldeari garestiago saltzeko. Txina izan daiteke giltzarria nazioarteko merkatua orekatzeko: egunean 400.000 eta 600.000 upel artean esporta ditzake, gutxi gorabehera EBk eta Erresuma Batuak Errusiatik inportatzeari utziko diotenak. Nekez helduko da diesel hori Europara, baina libre utziko lituzke beste leku batzuetako upelak.
Baina petrolio gordin gehiagoren esportazioak arazo logistiko bat aurki dezake: itsasontzi falta. Gasolioa eta beste produktu finduak garraiatzen dituzten ontziak txikiagoak izan ohi dira petrolio gordina daramatenen aldean. Errusiak itzalpeko ontzidi bat osatu du, baina ikusteko dago nahikoak izango ote diren.
Nagusiki, hiru aukera geratzen zaizkio Errusiari: petrolio gordinarekin bezala, gasolioaren eta beste produktu finduen prezioa asko jaistea erosleentzat erakargarri izateko; produktu finduak esportatu beharrean, petrolio gordina esportatzea; eta ekoizpena jaistea. Azken horren beldur dira merkatuak. Ostiralean, Dmitri Peskov Kremlineko bozeramaileak ohartarazi zuen «nazioarteko merkatuak hankaz gora» jarriko dituela EBren debekuak.
Astelehenean inauguratu zuten Ondarroan Antiguako Ama itsas arrantzako eskolako egoitza berria, lehen Txomin Agirre ikastola egondako tokian, hain zuzen -biak Bilboko Elizbarrutiaren ikastetxeak dira-. Irailean egin zuten egoitza aldaketa, ikasturtea hastean, eta ordutik da Bittor San Millan (Portugalete, 1964) eskolako zuzendaria. “Orain arteko ildoei eutsiko diet, oso lan ona egin baita, eta, ahal den neurrian, hobetzen ahaleginduko naiz”.
Jaiotzen jaitsierak eragindako matrikulazio beherakadaren ondorioz zarratu zuen elizbarrutiak Txomin Agirre ikastola, 2019an. Zuek zelan zaudete?
Gaur egun, 130 bat ikasle ditugu. Lau gradu eskaintzen ditugu, bi erdi mailakoak eta bi goi mailakoak. Itsasertzeko Nabigazioa eta Arrantza erdi mailako gradua eskaintzen hasi garenetik, gora egin dute matrikulazioek, eskaintza handitu baitugu. Baina, bestela, berdintsu eusten dio. Gure eskaintza baino handiagoa da jasotzen dugun eskaera kopurua.
Zelakoak dira zuen ikasleak?
Lea-Artibaitik etortzen dira: Ondarroatik eta Lekeitiotik. Bermeotik ere bai. Gipuzkoatik ere etortzen dira hainbat. Euskal Herritik kanpo, Balear uharteetatik eta baita Galizian hasi eta Kantauri aldeko erkidego guztietatik ere.
Euskal Herritik kanpoko leku horietan ez dago eskolarik?
Egon badaude, baina gu erreferente bat gara arrantza munduan.
Hetel EAEko Lanbide Heziketako ikastetxeen elkarteak -Antiguako Ama kide da- martitzenean esan zuen: ikasleen %80k lana topatzen dute ikasketak bukatu eta sei hilabete igaro baino lehen. Zuenean ere bai?
Gurean ere bai. Hemen ikasten dutenak itsasora edo lehorrera joan daitezke lanera. Itsasora joaten direnak offshore itsasontzietara joan daitezke, arrantzontzietara, portuetako atoiontzietara, aisialdirako itsasontzietara… Ez da bakarrik arrantza, nahiz eta gure eremuan indar handia daukan. Makina arloan, hemendik ateratzen diren profesionalek denetarik ikasi dutenez, mantentze lanetarako asko eskatzen dituzte lehorrean; beraz, itsasontzietan makinista aritu daitezke, edo lehorrean mantentze lanetan. Ez dut esango gure ikasleen artean langabeziarik ez dagoenik, baina hemendik irteten direnek oso erraz eta arin topatzen dute lana.
Portuan gizonak eta andreak ibiltzen dira, baina, oro har, definituta dago zeintzuk diren batzuen eta besteen egitekoak. Zuenean zer gertatzen da?
Lanbide hau oso maskulinizatuta dago. Goi mailako zikloetan, bietan, emakume bana dugu. Zaila da, baina noizean behin etortzen dira emakumeak eskolara.
Lau graduez gain, hezkuntza ez-arautuari dagokion prestakuntza ere eskaintzen duzue, ezta?
Arratsaldeetan, ziurtagiri profesionalak lortzeko ikastaroak eskaintzen ditugu. Gure sektorean beharrezkoak dira: itsasora joateko, titulazio akademikoaz gain, beste ikastaro berezi batzuk ere eskatzen dituzte, eta haiek barik ezin zara itsasoratu. Horrez gain, beste ikastaro batzuk ere eskaintzen ditugu; esaterako, mediku zaintza aurreratuarena.
Ethazi metodologia erabiltzen hasiko zaretela iragarri duzue. Zer da? Eta zer ekarriko du?
Lanbide Heziketan duela hainbat urte ezarritako metodologia bat da. Guk aurten ezarriko dugu, eta erronkei lotutako ekintzetan datza. Hau da, ikasleari erronka bat planteatzen zaio, eta hura gainditzeko bideak bilatu behar ditu. Ikasleak lanean parte hartzea bultzatzen da, modu aktiboan.
Zuenean alde praktikoa oso garrantzitsua izango da, ezta?
Alde teorikoa oinarrizkoa da, baina berehala hasten gara alde praktikoa lantzen. Hemen baditugu makinak: tornuak, fresatzeko makinak, soldagailuak, hozkailu industrialak, benetako motorrak… Oso praktikoa da. Beste eremu batzuetan, simulagailuak erabiltzen ditugu. Tresna berriak dira guretzat. Badaukagu nabigazio eta arrantza simulagailu bat, eta baita makina arlokoa ere. Esaterako, zubiari dagokion simulatzailean, badirudi benetako itsasontzi bateko zubian zaudela. Arlo pedagogikoan, ezinbesteko baliabideak dira guretzat.
Arestian esan duzu arrantzak oraindik indarra duela, baina Bizkaian, oro har, gero eta ahulago dago sektorea. Ondarroan bertan, berbarako, baxura desagertzeko zorian dago. Zer eragin izango du zuenean?
Azken urteetan gertatzen ari den fenomeno bat da. Zer egin dezakegu guk egoerari buelta emateko? Hemendik profesional berriak atera, eta flota horri eutsi. Zelan? Oso formakuntza ona duten eta lan honetarako gogoa duten profesionalak sortuz.
Itsasoa gogorra da, eta, ondorioz, gazte askorentzat ez da bereziki erakargarria.
Gogorra da, bai, baina beste lan asko ere bai. Itsasoa ez da edonorentzat, baina, agian, ez da edonorentzat eguna mahai baten aurrean eserita igarotzea ere. Horregatik aurkitu behar ditugu itsasoa gustatzen zaien gazteak; itsasoko lan gogorretan ibiltzea gustuko dutenak eta horretarako prest daudenak topatzea da erronka.
Gazte horiek bilatzera joan beharko duzue, beraz.
Orain arte, berez etorri izan dira. Askotan, itsasoan ibilitakoak dituzte familian, eta ondo ezagutzen dute itsasoko gizonen eta andreen bizitza. Baina, orain, gure erronka da gazteak halako ikasketetara erakartzea, gero itsasontzietan edo armadoreek behar dituzten lantaldeak osatzeko: patroi lanean, makinista, eta abar.
Sektorea asko aldatu da azken urteetan. Eskola ere bai?
Bai, baina gure erroei eutsi diegu; batez ere, ikasleenganako hurbiltasuna, laguntza… Gure irakasleek esperientzia handia dute: saiatzen gara itsasoan ibilitako esperientziadun jendea ekartzen gurean irakasle izateko.
Hamahiru hilabeteko negoziazio eta borroka prozesua amaitu da. Besteak beste, 11 greba egun, 21 bilera, eta hainbat langileren aurkako salaketaren ondoren. Azkenean, %15eko soldata eguneraketa onartu dute 2022-2025ko eperako —%6,5eko iazko urterako; %4koa aurtengorako; %2koa 2024rako, eta %2,5ekoa 2025erako—. Haien amaieran, pilaturiko KPIa handiagoa bada, haren araberako doikuntza bat egingo da 2026aren hasieran.
Urrun gelditu dira lehen bileretako eskaintzak. FVEMek hiru urterako eskaintza batekin ekin zion bideari, bakoitzean %2ko soldata igoera eskainiz. Tamara Yague FVEMeko presidenteak enpresariek ahalegin handia egin dutela nabarmendu zuen, eta gogoratu zuen sindikatu batzuk KPIa gehi %4,5eko eskaerekin hasi zutela negoziazio prozesua.
Igoera horiek soldata tauletan aplikatuko dira. Alegia, sektoreko ituna duten enpresetan. Dena den, negoziazioak gertutik jarraitu dituzten iturrien arabera, azken bileretan gehien katramilatu den gaia gutxieneko bermearen batezbestekoa izan da. Gutxieneko bermeak zehazten du zenbat handituko diren sektoreko hitzarmenetik kanpo dauden enpresa hitzarmenetako soldatak.
Normalean, enpresa itunek sektorekoa hobetzen dute. Bada, akordioaren arabera, haiek izango dituzten soldata igoerak sektorerako onarturikoaren %75aren adinakoak izango dira, gutxienez. Aurreko kopuru bera da. ELAk gehien kritikatu duen baldintzetako bat da, tauletatik kanpo ere KPIaren araberako igoerak eskatzen zituelako. Puntu hau nola garatuko den idazteko dago.
Soldatez gain, sinatzaileek nabarmendu dute aurrerapausoak eman direla beste baldintzetan. Hogei urtean lehenbizikoz, lanaldia murriztu da —egun bat— eta subrogazio eskubidea zabaldu dute telekomunikazioekin zerikusia duten azpikontratetara. «Patronalak eskubideak ukatuz hasi zuen negoziazioa, beldurra sartzen, eta borrokak bere fruitua eman du», aldarrikatu zuen Luis Mouliaa CCOOko ordezkariak. Sindikatu guztietako ordezkariek esan zuten patronala mugitu bada, grebei esker izan dela.
Sindikatuek ukitu ezin izan duten puntuetako bat Aldi Baterako Lan Enpresen erabilera da. Metalgintzan oso ohikoak dira, eta enpresariek defendatzen dituzte lantaldea kudeatzeko malgutasuna eskatzen dutenean. Negoziazioan, sindikatuek haien erabilera sei hilabetera mugatzea eskatu zuten, langileko zein lanpostuko. Azkenean, baina, ezin izan diote eskaerari eutsi.
Zitazioak jasotzen
«Gu akordioa sinatzen ari garen bitartean hainbat langile epaitegietara bidean dira zitazioak jasotzeko», salatu zuen Iratxe Azkue LABeko ordezkariak. Haren ustez, Jaurlaritza lan gatazka errepresioaren bitartez konpontzen saiatu zen, eta langileen borrokak behartu du artekaritza. Alde horretatik, eskaera zuzena egin zion: «Ertzaintzari eskatzen diogu salaketa guztiak bertan behera utz ditzala». CCOOko eta UGTko kideek ere eskaera bera egin zuten. Dagoeneko hainbat langilek deklaratu dute metalgintzako grebetan egondako istiluengatik.
Desordena publikoa edo autoritatearen aurkako atentatua egozten dieten langileen kasuan, salatzailea Jaurlaritza da. Lan Sailak artekari rola hartu duen arren, atxilotu eta salatuen egoera ez da negoziazio mahaian egon.
Diru berriak ez lituzke peso argentinarra eta erreal brasildarra ordezkatuko, kanpo merkataritzarako erabiliko bailitzateke soilik. Hala ere, proiektua hastapenetan baino ez dago, aldeko argudioekin baino galdera gehiagorekin. Nola elkartu bi ekonomia hain ezberdin halako proiektu batean? Zeini komeni zaio gehiago diru komun bat izatea?
Bi estatuburuak gogotsu daude diru berria sortzearen ideiarekin, eta Brasilgo Ogasun ministroak, Fernando Haddadek, diru berriaren aldeko argudioak eman zituen urtarrilaren 23an hedabideen aurrean. Bi herrialdeen arteko merkataritza «oso txarto» dagoela adierazi zuen ministroak, eta arazo nagusia «kanpoko diruarekin» dagoela gehitu zuen; hau da, dolarrarekin.
Izan ere, Argentinako Banku Zentralak oso dolar erreserba gutxi ditu, eta horrek eragin zuzena du esportazioetan eta inportazioetan. Hala, kanpo merkataritzarako diru propioa izateak merkataritza harremanak «hobetu» eta operazio kostuak merkatuko lituzkeela adierazi zuen Haddadek.
Bestalde, Sergio Massa Argentinako Ekonomia ministroak Financial Times-ekin hitz egin zuen duela bi aste, eta esan zuen gauza asko daudela hitz egiteko diru berria sortu aurretik: «Diru komun berria sortzeko beharrezkoak diren parametroak ikertzen ari gara: gai fiskalak, ekonomien tamaina eta banku zentralen rolak. Ez dut ikusmin faltsurik sortu nahi… Latinoamerikak egin behar duen bide luze baten lehen urratsa da».
Bi ekonomia despareko
Hego Amerikako lehen bi ekonomiak dira Brasilgoa eta Argentinakoa. Brasil da, alde handiz, kontinenteko indar nagusia. 210 milioi biztanle baino gehiago ditu, eta, Nazioarteko Diru Funtsaren datuen arabera, 2,06 bilioi dolarreko barne produktu gordina du —biztanleko, 9.570 dolar—; munduko ekonomiarik indartsuenetan hamargarrena da, beraz, adierazle horren arabera. Argentinak, berriz, 643.800 milioi dolarreko BPGa du, 48 milioi pertsona inguruko herrialde batean —biztanleko, 13.770 dolar—.
Argentina betidanik izan da Hego Amerikako ekonomiarik indartsuenetako bat, baita bizitza mailarik handienetakoa izan duena ere, baina krisiz krisi dabil azken urteetan. 2001ean izan zuen bere historiako krisi ekonomikorik handienetariko bat; urte horretako abenduaren 1ean Fernando de la Rua presidenteak corralito-a dekretatu zuen, eta jendeak ezin zituen astean 250 peso (250 dolar une horretan) baino gehiago atera kontu korrontetik. Greba orokor mordoa antolatu ziren, eta 39 pertsona hil ziren protestetan.
Ordutik, burua altxatu ezinik dabil Argentina. 2018an Mauricio Macri presidenteak 50.000 milioi dolarreko erreskatea hitzartu zuen Nazioarteko Diru Funtsarekin, eta Fernandezek zorra berriro finantzatu behar izan zuen duela urtebete, 44.000 milioi dolarrekin. Bestalde, erreserba gutxi ditu Argentinako Banku Zentralak, 42.649 milioi dolar —331.363 milioi ditu Brasilgoak—, eta 2022an ia %95eko inflazioa izan zuen.
Badirudi bi herrialdeetatik Argentinari letorkiokeela ongien diru komun berriaren sorrera, nazioarteko merkatuan garrantzia gehiago izatea erraztuko liokeelako. Baina, aldi berean, Brasili ere komeni zaio bizilagunekin merkataritza erraztea eta sustatzea.
Harremana indartzen
Lularen hautaketak Argentina eta Brasil berriro gerturatzea ekarri du; izan ere, harremanak oso ahulduta zituzten bi herrialdeek azken urteetan, Fernandezen eta Jair Bolsonaro Brasilgo presidente ohiaren arteko ezberdintasunak direla eta. Hala, Lulak eta Fernandezek elkarlanean oinarritutako harreman diplomatikoak berrezarriko dituztela baieztatu dute. Hala azaldu dute joan den astelehenean sinatutako 82 puntuko dokumentu batean.
Azken urteetako harremanen galera zenbakitan jarri du Lulak: «2003an, Brasilen eta Argentinaren arteko aldebiko merkataritza apenas zen 7.000 milioi dolarrekoa. 2010ean, 40.000 milioi dolarrera iritsi ginen. Orain, baina, horren erdira itzuli gara. Gutxienez, 40.000 milioi dolar horietara iristeko lan egingo dugu. Eta gure harremana ez dadila soilik komertziala izan».
Lulak ekainean Brasilia bisitatzera gonbidatu zuen Fernandez, bi herrialdeen arteko harreman diplomatikoen hasieraren 200. urteurrena ospatzeko. Bertan Brasilen eta Argentinaren arteko Aliantza Estrategikoa Indartzeko Ekintza Plana sinatzeko asmoa dute bi estatuburuek.