Ardoa sobran dago. Errioxa sor-markako ardogileek goraino beteak dituzte upelak eta biltegiak, eta ezin hustu dabiltza. Ekoizpen handiak izan dituzte azken urteetan, baina ez dira kapaz izan ardo hori guztia saltzeko. Desoreka eragin du horrek sektorean. Eta kezka. Arazoa, dena den, ez da berria; ardo onduaren gisan, egoera pixkanaka joan baita korapilatuz azken hamarkadan. Baina pandemiak, batetik, eta Ukrainako gerrak, bestetik, are gehiago larritu dute orain. Neurriak hartu beharrean dira.

Ines Baigorri ABRA Arabako Errioxako Upeltegien Elkarteko zuzendariak aitortu duenez, lehenago ere gertatu izan zaie litro gehiegi ekoitzi eta merkaturatu ezinik ibiltzea, «ziklikoa» izaten baita hori; baina ohartarazi du aldea inoiz ez bezalakoa dela oraintxe: «Biltegietan dagoen stocka ikaragarri handia da, eta ez gara gai saltzeko». Gaur-gaurkoz, Errioxa sor-markako upategiek 937 milioi litro dituzte biltegietan pilatuak.

Krisia eragin duten arrazoiak «bat baino gehiago» direla nabarmendu du, baina, sor-markako kontseilu arautzailearen «erabaki okerrak» jarri ditu bereziki jomugan elkarteak. Baigorriren hitzetan, zuzeneko eragina izan du sor-marka bezero jakin bati bideratu izanak; zehazki, «prezio txikiagoak» nahi dituztenei. Halaber, azken urteetan mahasti kopurua ere «esponentzialki» handitu dela salatu du, eta gaitzetsi mahastizain txikien, ertainen eta handien arteko desoreka ere «gero eta nabarmenagoa» dela.

UAGA Arabako Nekazarien Elkarteko Jesus Bauzaren hitzetan ere, krisia ez da kolpetik sortu: «Ohartarazi genuen egoera hau etorriko zela». Mahasti kopuruan egin du azpimarra, batez ere. Izan ere, haren ustetan, azken urteetan gehiegi landatu dira, eta inoiz baino gehiago daude orain. «Mahasti hektarea gehiegi dago, eta urtetik urtera kopurua haziz joan da. Egin kontu: 1985. urtean 40.000 hektarea inguru genituen, eta 2020an 66.000 pasa ditugu. Ekoizpenean izan den aldea izugarria da».

Azaldu du, dena den, desoreka hori handitzen lagundu duten kanpo faktoreak ere izan direla: COVID-19aren pandemia, ekoizpen gastuak garestitzea, ekonomiaren egoera bera… Eta ohartarazi du horrek guztiak ardoa edateko modua aldatu egin duela. «Kontsumitzaileen ohiturak aldatu egin dira, eta horrek ere ez du laguntzen. Ardoaren kontsumoaren etorkizuna gero eta konplikatuagoa da». Espainian bakarrik, ia %9 jaitsi zen ardoaren kontsumoa iaz, esaterako.

Argi gorriak

Egoera horrek argi gorriak piztu ditu sektorean, eta ezinbestean neurriak hartu beharrean izan dira arduradunak. Izan ere, Arabako Errioxako upategien arazoa horren handia ez bada ere —upategiak txikiagoak dira, eta ekoizten dutena saltzen dute gehienetan—, biek ala biek argi dute modu batera edo bestera denei eragingo diela krisiak. Baigorri: «Handiari kolpetik eragiten dionean, gu atzetik goaz». Eta, katean, halaber, mahastizainak.

Astelehenean egin zuen, bada, Errioxa sor-markako kontseilu arautzaileak neurriak adosteko bilera. Erabaki zuen, besteak beste, datozen bi urteetan ekoizpena murriztea. Hala, 2023ko eta 2024ko mahats bilketen errendimendua %90era jaitsiko dute mahats beltzaren kasuan, hura izaten ari baita gehien kaltetua salmentei dagokionez.

ABRAko zuzendariaren hitzetan, ordea, ez da nahikoa, eta ez du arazoaren erroa konponduko. «Mahats bilketa pixka bat murriztu da, baina oso gutxi». Bereziki kritiko azaldu da jatorri izenik gabe eta kalifikatu gabeko ardoa, mahaiko ardoa esaten zaion hori egiteko baimenduko den mahats kopurua soilik %1 jaitsiko delako. «Ez du zentzurik gure upeltegiak hustea beste upeltegi batzuk betetzeko gero, eta merkatua jada kalifikaziorik ez duen ardoa merkeago batekin saturatzeko, geure buruari lehia eginez. Arazoa alde batetik bestera pasatzea dela uste dugu», adierazi du.

Bat dator Bauza ere: «Ezin dugu hori onartu». Ekoizpena are gehiago txikitzea proposatu du UAGAk ere, baina bilketa murriztu ordez, mahatsaren eraldaketaren kopurua jaistea nahiko luke. Izan ere, kasu horretan, mahastizainek jasango luketen kaltea txikiagoa litzateke. «Biltegiak husten ez baditugu, ezingo ditugu lehengai berriekin bete. Eta lehengaia ez jasotzeak mahastizainari eragingo dio zuzenean».

Destilazioa, irtenbide ona

Aldiz, Bauzak egoki iritzi dio aurreko urteetako ardoa destilazio bidez murrizteko aukerari. «Positiboa da», adierazi du, ardoa merkatutik «desagerraraziko» lukeelako. Alkohola bereiztean datza destilazioa, izan ere, gero industriarako edo kosmetikarako osagarri bilakatzeko. Dena den, prozesu garestia da, ardogileek ere ekoizpen gastuak ordaindu behar dituztelako.

Baigorriren iritziz ere, irtenbide egokia da destilazioa. Proposamen hori egin zion ABRAk kontseilu arautzaileari ere: 30 milioi litro destilatzea. Hala egin zuten 2021ean ere izurritearen ondorioz saldu gabe geratu zitzaien ardoarekin. Eusko Jaurlaritzaren laguntzari esker egin zuten orduan Arabako Errioxako upategiek eta txakolindegiek, hain zuzen ere. «Errepikatu ahalko ote dugu!».

Kontseilu arautzaileak laguntza eskatu zien erakundeei, eta Baigorrik adierazi du ari direla Jaurlaritzarekin hizketan dagoeneko. Gobernuko iturrien arabera, ordea, oraingoz ez dago aurreikusita; egoera aztertu beharko litzateke aurrena.

Nolanahi ere, ABRAko zuzendariak aurrera begirako neurriak hartzea galdegin du: mahastiak kentzea, esaterako. «Noski, ezin da goizetik gauera aldatu dena. Baina txipa aldatu behar da, eta, gutxienez, aukera posible guztiak aztertu behar dira».

1.080 euroko gutxieneko pentsioa “berehala ezartzea” eskatu du Hego Euskal Herriko pentsiodunen mugimenduak. Ehunka pentsiodun batu dira Bilbon, mobilizazioz beteriko asteari amaiera borobila emanez, 1.080 euroko gutxieneko pentsioa orain ezarri dezaten aldarrikatzeko.

Beste lanuzte egun bat dute gaur Frantzian, atzoko istiluetan gutxienez 60 lagun atxilotu ostean. Baionan, 12:00etan manifestatuko dira, Frantziako intersindikalak deituta.

Bizkaiko egoitzetako langileek “propaganda gutxiago” eskatu diote Aldundiari, eta hitzarmena berritzeko. Sektoreko langileak berriro mobilizatu dira Bilboko kaleetan, euren hitzarmenak pairatzen duen “blokeoa” salatzeko, eta gogorarazi dute dagoeneko 30 egun baino gehiago daramatzatela greban.

PARIS. Frantziako Gobernuak erretreten erreforma dekretuz onartzeko erabakiak gogortu egin ditu kaleko protestak. Herenegun gauean eta atzo iluntzean, istiluak izan ziren Parisen eta beste hiri batzuetan. Ipar Euskal Herrian ere mobilizazio jendetsuak egin ziren. Parlamentuan, iragarri bezala, Emmanuel Macron presidentearen aurkako zentsura mozioak aurkeztu dituzte. Bata, eskuin muturreko RNrena, eta bestea, LIOT zentristarena, ezkerreko batzuen babesarekin. Gaur-gaurkoz ez dute aurrera egiteko babesik. Eztabaidara eraman aurretik, mahaiaren oniritzia jaso behar dute; baliteke bihar edo astelehenean gertatzea hori.

Energia gutxiago kontsumitu eta «benetan berriztagarriak» diren teknologiak erabiltzea: beste biderik ez du ikusten Luis Gonzalez Reyesek (Madril, 1974). Kimika doktorea da, eta Ekologistan Martxan erakundeko kidea. Adrian Almazan irakaslearekin batera, Hego Euskal Herriko ekonomiaren trantsizio ekosozialerako bide-orriaren proposamen bat deituriko azterketa egin du ELA sindikatuaren Manu Robles Arangiz fundazioarentzat.

Zuen txostenean ondorio hauek irakur daitezke: «Hego Euskal Herriko metabolismo ekonomikoa hilgarriro zaurituta dago». «Ezinezkoa izango da etorkizun hurbilean mantentzea». «Esparru kapitalistaren barruan ez dago irtenbiderik». Oso diagnostiko katastrofikoa dirudi.

Kapitalismoaren bilakaera bera da katastrofikoa. Diagnostiko honek inguruko edozein ekonomiarentzat balio dezake, baina hemen ere ondorio horietara iritsi gara datuen analisia egin eta gero. Dena den, euskal ekonomiaren gaur egungo metabolismoaren amaierak ez du zertan hondamendi bat eragin. Hasiera bat izan daiteke sistema justuago eta demokratiko batera igarotzeko.

Euskal ekonomiaren oinarriak zerbitzuak eta industria dira. Zuek, aldiz, proposatzen duzue «trantsizio konplexu baina presazko bat hastea nagusiki landa eremukoa izango den gizarte baterantz». Trantsizioa baino gehiago ez al da iraultza bat?

Bai, baina saihetsezina, desiragarria eta egingarria da.

Eta borondate nahikorik ba al dago horretarako?

Egia da gizartea ez dagoela prestatuta, eta argi dugu ez dela egun batetik bestera gertatuko, mailakatua izango dela. Baina prozesua definitu eta martxan jarri behar da, eta horrek politika jakin batzuk eskatzen ditu.

Nola hasi beharko litzateke?

Industria gutxituz eta eraldatuz. Euskal Herrian, ezbaian jarri behar da autogintzaren moduko sektore handien aldeko apustua. Horrek ez du esan nahi Iruñeko Volkswagen edo Gasteizeko Mercedes itxi behar direnik. Baina sektorearekin loturiko hainbat enpresa itxiko dira. Horietako asko dagoeneko arazoekin dabiltza. Azkenean, nahi ala nahi ez, oso denbora gutxi barru, autogintzaren sektorea gaur egun denaren zati txiki bat baino ez da geratuko Euskal Herrian.

Ezinezkoa al da industria garbiago bat?

Gaur egungo tamainan, ez. Adibidez, industria hori elikatzeko lur eremu handiak behar dira, haize errotak edo eguzki panelak jartzeko. Gainera, materialen aprobetxamendu handia behar da, eta Euskal Herriak ez du gaitasun teknikorik eta energetikorik horretarako. Horrek guztiak ez du esan nahi Euskal Herrian ezin denik industriarik egon, baina ezinbestekoa da gutxitzea eta moldatzea. Ekoizpen kate globaletatik kanpo dagoen industria bat ere garatu daiteke, tokikoagoa eta dibertsifikatuagoa; adibidez, altzariena eta elikagaiena. Baina gauza bat argi dago: Euskal Herrian ezingo zaio eutsi orain arte ezagutu den industria ereduari. Barneratu behar da garai hori amaitu dela.

Elikaduraren sektorea indartu behar dela diozue, eta lanpostu asko sor daitezkeela. Baina, Nafarroan salbu, pisu eskasa du. Nola egin daiteke aldaketa hori?

Pisu eskasa du diruaren aldetik, baina izugarria estrategikoki. Gure bizitzaren oinarria da elikadura. Ekonomia gure beharretara egokitu behar dugu, eta ez alderantziz. Sektore agroekologikoa funtsezkoa da larrialdi ekologikoari aurre egiteko, karbono isuriak murrizteko. Gainera, lehen sektorean errazagoa da energia berriztagarriak erabiltzea eta trantsizioa egitea.

Zuek aipatzen duzuen desindustrializazioak ondorio larri batzuk eragin ditzake: adibidez, milaka lanpostu galtzea eta zerga bilketa murriztea, eta erakundeek baliabide gutxiago izatea, besteak beste, gizarte politikentzat.

Horregatik diogu datorrenari aurrea hartu behar zaiola. Industria ezinbestean gutxituko da. Horren aurrean, hiru hitz gako daude: lanaren banaketa, aberastasunarena —beste zerga politika bat—, eta burujabetza ekonomikoa, zeina gure beharrak asetzeko gai izango den inguruko baliabideak erabilita.

Ez al da oso epe luzerako planteamendu bat?

Ez. Aurrean ditugun erronkak gainean ditugu jada: bi urte daramatzagu energia-hornidura arazoez hitz egiten. Erregai fosilen erauzketan maximoetara iritsi gara, eta beste lehengai batzuekin arazo handiak daude eta sortuko dira. Shock egoeretan, bi aukera daude: geldirik geratu edo erreakzionatu. Pandemian ikusi genuen gauza batzuk egin daitezkeela: osasuna ekonomiaren aurretik jarri genuen, eta horrek agerian utzi zuen produkzioaren zati handi baten beharrik ez dugula. Ikusi zen beste era batera bizi gaitezkeela. Egia da aldaketa handia dela, baina uste dut gaur egungo krisi egoerak bizkortu dezakeela.

Erakundeak bultzatzen ari diren green deal politiken artean eta zuek proposatzen duzuen desazkundearen artean, ez dago erdibiderik?

Elkarrekin bizi gaitezke, baina oinarri batzuk ezarrita. Gainera, eztabaidak begirada estrategikoa aberastu dezake, demokratizatu. Irtenbidea ez da green deal ala desazkundea. Errealitatea askoz ere konplexuagoa da, eta iragarri ezina.

Zein dira gutxieneko horiek?

Energia berriztagarri batzuen mugak mahaigaineratu behar dira. Parke horien inguruetan bizi diren herritarrei eragiten dizkieten kalteak neurtu behar dira, baita azpiegitura horien eraginkortasuna ere, ez baitute nahikoa energia sortuko gaur egungo metabolismo ekonomikoari eusteko. Gainera, aztertu behar da zer neurritan diren jasangarriak azpiegitura horiek; alegia, zer energiarekin ekoizten diren eta zer materialekin. Hori guztia mahaiaren gainean jarri ondoren, ondorioa argia da: energia kontsumoa murriztu behar dugu, eta benetan berriztagarriak diren teknologiak erabili behar ditugu. Zenbat eta nola, horretaz hitz egin behar da.

Eztabaida batzuk gatazka iturri bihurtu dira, eolikoekin loturiko egitasmo batzuk gelditzeraino, adibidez. Ezer ez egitearen kostua ere neurtu beharko litzateke?

Trantsizio epe honetan, egon daitezke nolabaiteko inpaktu ekologikoa izan dezaketen egitasmo onargarri batzuk. Gainera, elementu positibo batzuk sar daitezke: azpiegitura horien kontrol demokratikoa indartzea edo lortzen diren etekinak modu justuagoan banatzea. Arazoa da gaur egun ez dela horrela egiten; enpresa handien berriztagarri hiperteknologikoak izugarri hedatzen ari dira, eta burbuila bat sortzen ari da. Horren aurrean, logikoa da kontrako jarrerak gogortzea.

Macronen Gobernuak bi zentsura-moziori aurre egin beharko die pentsioen erreforma dela eta

Credit Suissek eta First Republicek berriro egin dute behera, eta Europako merkatuek atzera egin dute

Euskal Enpresaren Konfederakuntzak uste du Gizarte Segurantzako kotizazioak handitzea “zigor handia” dela enpresentzat, eta besteren konturako langile gehiago kontratatzea motelduko duela, kostu finkoa handia baita.

Inflazioa lehentasun duela berretsi du Europako Banku Zentralak, eta, horregatik, bere asmoei eutsi die, eta interes tasa ofiziala puntu erdi igo du: %3tik %3,5era. Beraz, puntu laurdeneko igoera apalagoa baztertu du aste honetan, finantza merkatuen egoera ikusita, nahiz eta halakorik eskatzen zioten ahots asko izan, uste dutenak interes tasak igotzen jarraitzeak bankuei eta finantza sistema berari kalte egin diezaiekeela.

Hori bai, Credit Suisseren egoeraren itzalpean, aurreko prentsaurrekoetan ez bezala, Christine Lagarde EBZko presidenteak uko egin dio galdera honi erantzuteari: banku zentralaren hurrengo bilkuretan ea tasen igoerarik espero daitekeen. «Argi daukagu epe ertainera inflazioa %2ra jaitsarazi behar dugula; hori lortzeko hartuko dugun bidea datuen araberakoa izango da. Azken egunetan finantza merkatuetan zabaldutako ziurgabetasun maila handia ikusita, ikusi behar dugu datu horiek zer dioten».

Inflazioa, «goregi» luzaz

Izan ere, batetik, martxoaren lehenean egindako banku zentralaren aurreikuspenak ditu EBZk. Haien arabera, inflazioa handia izango da luzaz eurogunean; «goregi» egongo da denbora «luzeegian». Otsailean, %8,5era jaitsi zen euroguneko inflazio tasa, energia prezio apalei esker, baina elikagaien prezioak %15 ari dira gora.

Eta azpiko inflazioa aurreikusi baino gehiago igo zen, %5,6ra. Elikagai freskoak eta energia gaiak aintzat hartzen ez dituen azpiko inflazio hori da, hain zuzen, banku zentralaren buruko min handienetako bat oraintxe bertan. «Ez dugu aurrerapen handirik ikusten azpiko inflazioaren osagaien bilakaeran», esan du Lagardek.

Hortaz, martxo hasierako azterketari men egin dio EBZk erabakia hartzean. Bestetik, ordea, ikusteko dago —baita EBZrentzat ere— azkenean zer gertatzen den finantza merkatuetan. SVB Silicon Valley Bankekin aurrena eta Credit Suisserekin ondoren piztutako ekaitzaren inguruko kezka hor egon da, EBZko presidentearen hitzetan. Lagardek esan du ziurgabetasun handia dagoela, banku zentrala «oso adi» dagoela finantza merkatuetako gertakariei, «ager daitezkeen tentsioei».

EBZren tresnak

Aldi berean lasaitasun mezua ere eman nahi zuen, eta presidenteak azaldu du EBZk hainbat tresna eta baliabide dituela, lehen ere erakutsi dutenak baliagarriak direla. Tresna horien artean daude, besteak beste, pandemiak aktibatutako zor erosketa programa, eta zatikatzea (herrialdeko arrisku sarien arteko desoreka) ez gertatzeko programa, zeina irailean onartu zuen EBZk eta oraindik ez duen aktibatu.

Lagardek ez du kontrakotasunik ikusten prezioen egonkortasuna eta finantza merkatuen egonkortasuna bilatzeko helburuen artean. «Ez dago zertan aukera egin inflazioa borrokatzearen eta finantza egonkortasuna lortzearen artean; biak osagarriak dira».

Euroguneko bankuak

Edonola ere, Lagardek ez du likidezia krisirik ikusten «gaur egun». Eta uste du euroguneko bankuak askoz ere sendoago daudela 2008. urtean baino.

Luis de Guindos EBZko presidenteordeak ere ildo hori jorratu du, eta azaldu tasen igoerak bankuen marjinak handitzea ere badakarrela. Gero, azaldu du SVB bankuaren kasua oso berezia dela, eta Credit Suisseri buruz, Suitzako bankuarekiko euroguneko bankuen esposizioa «mugatua» dela, eta esposizio hori ez dagoela kontzentratua banku batzuetan.

De Guindosek esplikatu du bestela ere banka sektorea 2008an baino askoz ere erresilienteagoa dela, kapital handiagoa dutelako orain 10-15 urte baino, eta likidezia egoerak sendoagoak direlako.

Dena den, Bloomberg webgunearen arabera, De Guindosek EBZko gobernu kideei azaldu die badaudela eurogunean banku batzuk estuasunean egon daitezkeela interes tasen igoerekin eta dauzkaten negozio ereduekin.