Water Footprint Networkeko buru izandako Arjen Hoekstra irakasleak sortu zuen aztarna hidrikoa kontzeptua, 2000ko hamarkadan, eta kontzeptu hori funtsezko tresna bihurtu da giza kontsumoak baliabide hidrikoetan duen eragina neurtzeko. 2019ko azaroan hil zen Hoekstra, eta Rick Hogeboonek hartu zuen lekukoa.

Zer egin dezake pertsona batek ur kontsumoa murrizteko?

Nekazaritzak eta bereziki animalia jatorriko produktuek dute aztarna hidrikorik handiena. Dieta begetarianoak %40 murrizten du hori. Baina uraren ikuspuntutik eraginkorra izateko, gertuko produktuekin eta ur eskaera handirik ez duten barazkiekin-eta egin behar da. Elikaduran ez ezik, arropetan ere ur asko galtzen da; kotoi produkzioan, adibidez. Hala, arropa luzaroago erabiltzea edo berrerabiltzea irtenbide ona izan daiteke. Eta energietan ere ur asko kontsumitzen da.

Posible al da aztarna hidrikorik ez izatea industrian?

Industriak erabat zirkularrak diren negozio ereduetara pasatu daitezke urari dagokionez. Teknologikoki bideragarria da. Hala ere, ura merkea, doakoa eta gutxietsia denez, zirkulartasunaren aldeko argudioa eta apustua ahula izaten da.

Nekazaritzaren helburua zein izan beharko litzateke?

Ur berdearen [euri urak] erabilera maximizatzea, ez baitu bestelako giza erabilerarik, eta ur urdinarena [biltegiratutakoa] minimizatzea. Zirkulartasuna ere oso garrantzitsua da. Adibidez, erabilitako ur batzuk nekazaritzan berrerabil daitezke, aurretik araztu ondoren.

Eta abeltzaintzan zer?

Haragi kontsumoa ez ezik, abeltzaintza eredua ere funtsezkoa da. Haragiaren aztarna hidriko handiena pentsuen ekoizpenetik dator. Abeltzaintza estentsiboan, abereek pentsu gutxiago jaten dute, eta ura belardietatik jasotzen dute askatik edan beharrean.

Zer egin dezakete gobernuek?

Gauza asko. Barne kontsumoan ekoizpen eraginkorrak arautzea eta sustatzea, nekazaritzan ur kontsumoa murrizteko teknologiak bultzatuz eta diru laguntzak emanez, edo eraginkortasunaren araberako ur erabilerarako baimenak emanez, adibidez.

Ur arazoak dituzten herrialde batzuek ur asko behar duten produktuak ekoizten dituzte. Jasangarria al da?

Gai delikatua da, herrialde batzuetan esportatutako produktuek lanpostu asko sortzen dituztelako eta diru sarrera handia direlako. Baina hori esanda ere, nazioarteko merkataritza fluxu horietako asko berrikusi behar dira. Nire ustez, ur asko kontsumitzen duten produktuen esportazioa mugatu behar da.

Baina egingarria ikusten duzu?

Gobernuek aukera dute merkataritza akordioak egiteko eta merkataritza bazkideak aukeratzeko, eta, adibidez, muga zergak jartzeko, beste lehengai batzuekin egiten dute moduan. Baina uraren ikuspegia ez da merkataritza erabakietan txertatzen, eta hala izan beharko luke. Ez da jasangarria Alemanian errazago ekoiztu ahal den fruitu edo barazki bat ur arazoak dituen beste herrialde batetik esportatzea.

Uraren gaia nazioarteko agendan dagoela uste duzu?

Ez behar beste, baina kezka badago. Martxoan, Nazio Batuen Erakundeak urari buruzko konferentzia bat antolatu zuen, berrogei urtean eginiko lehena, eta milaka lagun elkartu ziren han. Seinale argia izan zen.

Pedro Sanchez Espainiako Gobernuko presidenteak, 2020ko martxoaren 13an, larrialdi egoera ezarriko zuela iragarri zuen, COVID-19a zela eta. Biharamunean sartu zen indarrean Hego Euskal Herrian. Etxeratze agindua jaso zuten herritar guztiek, batzuek izan ezik: ezinbestekotzat jotzen ziren lanetan zebiltzanek, hain zuzen. Haien artean batek besteek baino harrabots handiagoa eragin zuen. Izan ere, ile apaintzaileak talde horretan sartu zituzten. Horri esker, gizartea ohartu zen ile apaindegien lana ez dela soilik ilea moztea edota tindatzea.

Ezinbesteko izate hori, baina, «pandemia amaitzean azkar ahaztu dute politikariek», Cristina Oñate BIPE Bizkaiko Irudi Pertsonaleko Enpresen Elkarteko presidenteak salatu duenez. Herrialdeko ile apaindegiak eta estetika zentroak biltzen dira elkarte horretan, eta, presidenteak azpimarratu duenez, «egoera oso txarrean» daude pandemia bukatu denetik: «Bizkaian irudi pertsonalarekin lotuta zeuden enpresetan, lanpostuen %10,5 inguru galdu dira 2020tik». Hau da, 3.000 lagun inguruk lana galdu dute azken hiru urteetan.

Lanpostuak galtzeari, lanordu «asko» dituen «lanbide gogorra» dela gehitu dio Oñatek. «Gainera, soldata txiki bat irabazteko hilabete amaieran». Horiek guztiak, baina, ez dira protestarako arrazoi bakarrak. Are gehiago, bai elkarteek, bai profesionalek argi dute horren atzean beste arrazoi bat dagoela; Rosana Pedrosa Igorreko Kirru ile apaindegiaren jabeak dioen modura, BEZ balio erantsiaren gaineko zerga da haiengan eragin handiena duena: «Hiruhileko batean ordaintzen dugun BEZarekin, soldata bat ordaindu dezakegu ia. Azkena, esaterako, 3.000 eta 4.000 euro bitartekoa izan zen».

Protestak hiru urtez

Irudi pertsonaleko zerbitzuek BEZ murriztua zuten 2012ra arte; hau da, %10ekoa. Garai hartan, PP zegoen Espainiako Gobernuan. BIPEko presidenteak azaldu duenez, «[Espainiako] Estatuaren diru kutxa minimoetan zegoenez, %21era igo zuten». Neurria behin-behinekoa izango zela esan zien PPk irudi pertsonaleko elkarteei, eta «ahal zutenean» berriz jaitsiko zuela. Oñatek, baina, ez du ikusi jaitsierarik, ezta jaisteko intentziorik ere. «PP zegoenean gobernuan, PSOEk esaten zigun gure alde zegoela; orain PSOE dagoela, PP da gure alde dagoena, baina ez dugu BEZean aldaketarik izan azkeneko 11 urteetan». %10era jaistea nahi dute.

BEZa da, Oñateren aburuz, irudi pertsonaleko langileak kalean geratu izanaren arrazoi nagusia. Bizkaian maiatzaren 22an egin zuten azken manifestazioa, eta jada hiru urte daramatzate euren kexa eta beharrak plazaratzen. Oñateren ustez, BEZa bezala, beste hamaika alde daude hobetzeko, baina zerga horretan jarri dute arreta, «gutxienez profesionalek bizirautea bermatzeko».

Elkarteko presidenteak dio zergak jaisteak «zuzenean» lagunduko lituzkeela profesionalak, beren gain hartu baitzuten BEZaren igoera: «Prezioak zergaren igoerarekin batera igo beharrean, bere horretan edo oso gutxi igotzea erabaki zuten profesionalek, bezeroengan ez eragiteko». Horrek, azken hamarkadan, gauzak zaildu ditu profesionalentzat, baina, Oñateren ustez, pandemiatik dagoen krisiak «areagotu» egin ditu zailtasun horiek: «Gaur egungo prezioak mantenduta eta ordaindu behar diren zergak kontuan hartuta, ezin diogu aurre egin alokairuaren, uraren, argindarraren eta erabiltzen ditugun produktuen prezioaren igoerari».

Kontsumo ohiturak

Bide beretik jo du Kirru ile apaindegiaren jabeak. Pedrosa nagusiak dio, gainera, bezeroen egoera kontuan hartuta prezioak gehiegi ez igotzea erabaki dutela, horrek «geroz eta diru sarrera txikiagoa» izatea eragiten dien arren. Halere, BEZa goian mantendu izana ez da Igorrreko ile apaindegi horretan ikusten duten erronka bakarra. Oñatek bezala, Pedrosak ere uste du kontsumo ohiturak aldatu egin direla pandemiatik: «Esaten den arren jendeak ilea lehen baino gehiago mozten duela etxean, guk ez dugu bereziki nabaritu. Hori bai, gehien nabaritu duguna da pandemian jendeak ilea urdinduta utzi zuela, eta tinduak alde batera uztea erabaki duela».

Harago doa BIPEko presidentea. Haren iritziz, bezeroak deskontuetara eta beherapenetara «ohitu» dira, eta «soilik halakoak daudenean kontsumitzen dute». Baina uste du sistemak berak duela kontsumitzaileak baino arazo larriagoa, «ezkutuko ekonomiak indar handia baitu»: «Langile askok, egoera ikusita, alokairua utzi eta etxetik lan egiten dute, beltzean. Hau da, guk ordaintzen ditugun ia %62ko zergak aurrezten dituzte».

Leire Ovejero Bilboko Zazpikaleetan dagoen Arce Lanbide Heziketako zentroaren zuzendariaren iritziz, ezkutuko ekonomia eta intrusismoa egon badauden arren, «gaur egungo hirigintza ereduak du erruaren parte handi bat»: «Turismoa bestelako jarduera ekonomikoak ordezkatzen dabil. Jendea ez bada auzoetan bizi, irudi pertsonalarekin lotutako zerbitzuak ez dira beharrezkoak. Zazpikaleetan, esaterako, bizilagunak galtzen ari gara; beraz, geroz eta zerbitzu gutxiago daude hirietako kaleetan».

Ovejerok esan du hori ez zaiela gertatzen soilik ile apaindegi eta estetika zentroei. «Nire ustez, merkataritza guztia hauspotu beharra dago. Ohiko eskaera da kaleak bizirik nahi ditugula, argiz eta saltokiz beteta. Baina gure ohiturak ez baditugu aldatzen, hori amaiarazi egingo dugu».

Moztea baino gehiago

Alde ekonomikotik begiratuta, hamaika erronka dituzte ile apaintzaileek egunerokoan; baina bestelakoak ere badituzte. Hori dio, behintzat, Kirruren jabeak. Pedrosaren ustez, irudi pertsonalean lan egiten dutenek «nahitaezkoa» dute formakuntza: «Berritzea edo hiltzea da askotan». Arceko zuzendaria ados dago Pedrosak esandakoarekin. Halere, azaldu du ez dutela trebatuta egon behar soilik moztean, tindatzean eta orraztean, baizik baita beste arlo batzuetan ere: «Ikastetxean konturatu gara beharrezkoa dutela informazio teknologia berrietako formakuntza. Ez bakarrik webgune bat edo sare sozialak izateko, baizik eta apaindegia hobeto gobernatzeko edota gastuak eta biltegia hobeto kudeatzeko».

Hobetu bai, baina esentzia galdu gabe. Pedrosak dio jendeak ez duela «guztiz baloratzen» ile apaintzaileek egiten duten lana. «Ilea ondo mozteko produktu egokia, gure denbora eta gure eskuak behar dira». Ovejerok bide beretik jo du, esanez «izen ona» eman behar zaiola. Are gehiago, Pedrosaren ustez, ile apaindegiak «garrantzitsuak» dira «jendeak bere burua ondo ikusteko»: «Bezeroak baxu samar etortzen badira, beren burua dotore ikusi eta animatu egiten dira. Zoriontsuago irteten dira hemendik».

Iritzi berekoa da BIPEko presidentea: «Inor ez da ile apaindegi edo estetika zentro batetik irteten sartu den baino tristeago». Oñatek gaineratu du hori ez dela profesional horiek duten garrantzi bakarra. Askotan «psikologo lana» egiten dutela dio presidenteak, bezeroek bertan «babesleku» bat topatzen dutela; «ondo zainduak diren leku batean daude».

Iragarpen beltzak alde batera utzita, euskal ekonomia gai izan da 2023. urtearen hazkundearen bideari eusteko. Nafarroan %0,3 handitu zen barne produktu gordina —lehen estimazioen arabera—, eta %0,5, berriz, Euskal Autonomia Erkidegoan. Ipar Euskal Herriko daturik ez dago, baina Frantzian ere hazkundea izan da, txikia bada ere (+%0,2). Egoera kaskarragoa da eurogunean (%0), batez ere Alemania atzeraldian sartu zelako urteko lehen hiruhilekoan.

Bilakaerarik onena Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak izan dute, eta, gainera, hasieran uste zena baino hobea izan da, Eustatek zuzendu egin baitu duela sei aste aurreratutako datua. Orduan esan zuen hiru lurraldeetako barne produktu gordina %0,4 handitu zela 2022ko azken hiruhilekotik 2023ko lehenengora, baina orain hamarren bat handitu du hazkundea. Ondorioz, hamarren bat handitu da urte arteko tasa ere, %2,3raino. Azken bi urteotako tasarik txikiena da, eta baieztatzen du ekonomiaren hazkundeak moteltzen jarraitzen duela, baina atzeraldiaren mamuak oso urrun jarraitzen duela.

Eusko Jaurlaritzak espero du hurrengo hiruhilekoetan behera egitea urte arteko hazkunde tasa, eta urte osoan %1,5ean geratzea; 2024rako, berriz, %2,1ean.

Arabako BPGak izan du gorakadarik handiena urtearen hasieran, %1 hazi baita hiruhileko batetik bestera. Gipuzkoa %0,5era iritsi da, eta Bizkaia, berriz, %0,4ra. Urte arteko tasan ere, Araba sendoago dabil (%2,5) Gipuzkoa (%2,4) eta Bizkaia (%2,2) baino.

Industria ongien

Urtearen hasieran sektore guztiak hazi dira, baina lehen sektorea nabarmendu da, %7,5eko hazkundearekin hiruhileko batetik bestera. Sektore horrek, baina, pisu txikia du Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako ekonomian.

Emaitza pattalagoa eman du sektore nagusiak, zerbitzuenak. %0,2 baizik ez da hazi 2022ko azken hiruhilekotik 2023ko lehenengora, nahiz eta ostalaritzak bultzada handia izan duen (+%1,9). Hazkunderik ez dute izan administrazioak, osasunak, hezkuntzak eta gizarte zerbitzuek, eta %0,7 uzkurtu dira gainerakoak.

Hazkunde sendoagoa izan du industriak, %0,9koa. Haren barruan, manufaktura nabarmendu da, %1,3ko hazkundearekin.

Eskariari dagokionez, datu txarrak eman ditu gastu publikoak, %0,8ko ekarpen negatiboa eman baitio BPGari. Sendoago dago familien gastua (+%0,6), enpresen inbertsioak (+%1,6), eta kanpo sektorea (+%6,2).

Enpleguak ere hobera egin zuen urtarriletik martxora: 3.400 sortu dira, %0,3 aurreko hiruhilekoarekin alderatuta.

Nor hatsantuko da lehenago, sindikatuak ala Frantziako Gobernua? «Mobilizazio bat heldu den aldi oro galdetzen diguzue ea mobilizazioaren hatsantura den, eta gero milaka pertsona ateratzen dira karrikara», adierazi du FO sindikatuko Herve Larrouquertek. «Ez dugu laxatuko! Haiek ere ezingo dute etengabe atxiki, ez dituzte lau urte iraunen; gobernua hatsantzen ari da», FSUko Barthelemy Mottayren hitzetan. Heldu den asteartean eginen duten greba eta mobilizazio egunaren harira, prentsaurrekoa egin du intersindikalak Baionan, eta argi mintzatu dira: «Bataila ez da bukatu». Ekainaren 6an manifestazioa eginen dute Baionan, 10:30ean, geltokitik abiatuta.

Erretretarako adina 62 urtetik 64ra gibelatuko duen lege erreforma apiril erdian promulgatu zuen Emmanuel Macron Frantziako presidenteak. Hortik gutxira, ehun eguneko epea iragarri zuen, «herrialdea baretzeko». Baina ez da hala izan: Frantziako Gobernuko ministro batek bidaia bat egiten duen bakoitzean, dozenaka herritarrek egiten diote harrera, kazolak eskuan harrabotsa eginez; maiatzaren 1ean, milaka pertsona mobilizatu ziren erreformaren kontra. Eta, azken egunetan, Frantziako Asanbleara itzuli da gaia, oposizioko talde bakoitzak urtean behin izaten duen txokoa baliatu baitu LIOT taldeak erretretaren adina berriz 62 urtetan ezartzeko lege proposamena egiteko.

Bozka galtzeko beldur zenez, 49.3 artikulua erabili eta dekretuz onartu zuen erreforma Frantziako Gobernuak martxoan. Bozka hori egitera behartzea da LIOTen helburua, gobernua gutxiengoan uzteko aukera dagoela sinetsita. Baina hor ere prozeduraren zirrikitu guziak erabiltzen ari dira, eta ikusteko dago ekainaren 8an diputatuek aukera izango ote duten erretretaren adinari buruz bozkatzeko. Mobilizazio jendetsua antolatuta, horretarako presio egin nahi dute sindikatuek. «Bozkarik ez bada, goiz ala berandu lehertuko da», CGTko Patricia Gloryren erranetan.

Orain artekoaren balorazioa egiteko ere baliatu dute sindikatuek. Azpimarratu dute aspaldi ez zutela hain mobilizazio jendetsurik ikusi, baina ahultasunak ere onartu dituzte: «Ez dugu lortu ekonomia blokeatzea», Larrouquerten hitzetan. Langileek greba egiteko dituzten zailtasunak aipatu dituzte nagusiki. «Greba orokor bat ezin da dekretuz erabaki», Gloryren eta beste batzuen iritziz.

Frantziako Gobernuaren lerratzea ere nabarmendu du CGTko eledunak, hitz gogorrekin. «Poliziaren errepresioa etengabekoa da, kazolekin protestan ari direnen kontra ere bai. Ezin dugu gure hautetsiekin hitz egin; ezin dugu desadostasuna erakutsi. Metodo faxistak dira».

Intersindikalean onartzen ez badute ere, LABek ere deitu du astearteko mobilizaziora. «Demokrazia gogorki ukatua izan arren, poliziak, justiziak eta patronalak jasanarazten diguten zapalketa gero eta bortitzagoa izan arren, ez dugu gibelera eginen», adierazi dute ohar batean. Herenegun, Medef nagusien mugimenduaren egoitzan izan ziren FSU eta Solidairesekin, eta erreformaren kontrako afixak kolatu zituzten ate gainean.

Gazteek udan bidaiatzeko deskontuei buruz jakin beharreko guztia. Deskontuak Estatuaren titulartasuneko trenen eta autobusen joan-etorriko txartel arruntetan aplikatuko dira, bai eta 2023ko ekainaren 15etik irailaren 15era bitartean bidaiatzeko data duten Interrail paseetan ere.

Datu horiek euskal ekonomiaren dezelerazio txiki bat baieztatzen dute, nahiz eta 11 hiruhilekoko tasa positiboak kateatu. Enplegua, bestalde, % 1,5 hazi zen urtarriletik martxora bitartean, 2022ko lehen hiruhilekoarekin alderatuta.

Gazteek udan bidaiatzeko deskontuei buruz jakin beharreko guztia. Deskontuak Estatuaren titulartasuneko trenen eta autobusen joan-etorriko txartel arruntetan aplikatuko dira, bai eta 2023ko ekainaren 15etik irailaren 15era bitartean bidaiatzeko data duten Interrail paseetan ere.

Pedro Sanchez Espainiako Gobernuko presidenteak hauteskundeak uztailaren 23ra aurreratu izanaren ondorioz, eten egin da 60 bat lege egitasmoren tramitazioa gorteetan. Pentsioen erreforma da horietako bat; gobernuak dekretu bidez onartu bazuen ere, lege proposamen moduan tramitatzea adostu baitzuten alderdien ekarpenak jaso ahal izateko. Madrilen ordezkaritza duten euskal alderdiek aukera hori baliatu nahi zuten, hain zuzen ere, kooperatibistei eragiten dien atala aldatzeko. Izan ere, autonomoen kotizazio sistema berriak aldaketak ekarri ditu haien egungo kotizazio ereduan, eta kolokan jarri du sistema publikoaren eta mutualitatearen arteko sistema mistoa.

Espainiako Gobernuak iazko udan onartu zuen norbere kontuko langileen kotizazio sistema berria. Haren helburua da kotizazioa benetako diru sarreren araberakoa izatea; izan ere, gaur egun langile gehienek gutxieneko oinarriaren arabera egiten dute, nahiz eta gehiago ordaintzeko gaitasuna izan. Sistema berria urtarrilean jarri zen martxan, baina hiru urteko epean modu mailakatuan egokituko da. Hala, 2025etik aurrera, langile autonomoek etekinen araberako ekarpena egin beharko diote Gizarte Segurantzari.

Eskemaren aldaketa horrek, ordea, eragin zuzena dauka kooperatibistengan eta, bereziki, Lagun Aro bezalako BGAE borondatezko gizarte aurreikuspeneko erakundeetan, haien kotizazio eredua sistema publikoaren eta mutualitate sistemaren arteko banaketan oinarritzen baita. Sistema misto hori, ordea, ez dago lege berrian jasota, eta maila berean jartzen ditu norbere kontuko langileak eta kooperatibistak.

«Planteamenduarekin ados gaude, baina gure errealitatea ez dago legean jasota, eta aldaketarik egin ezean, lehenago edo beranduago eragingo digu. Izan ere, guk ere Gizarte Segurantzari egin beharreko kotizazioa handitu egin beharko dugu, eta ez dugu tarterik izango mutualitateari ordaintzeko», ohartarazi du Carlos Maza Lagun Aroko idazkari nagusiak.

Lan etekinak eragiketan

Gaur egun, hileroko ekarpenaren %60 sistema publikoari egiten diote, eta %40 BGAEri edo aurrezki poltsa propioari. 2010az geroztik, gainera, ez dute gutxieneko oinarriaren arabera kotizatzen, soldataren arabera baizik. Ondorioz, haien ekarpenak Gizarte Segurantzaren araubide orokorreko batezbestekoaren antzekoak dira— 1.800 euro ingurukoa da—. Denera, 30.000 lagunek kotizatzen dute Lagun Aroko eredu mistoarekin; Mondragon taldeko kooperatibistak dira gehienak.

«Gaur egun egiten ditugun ekarpenekin ez genuke arazorik izango, sistemak ezartzen dituen kotizazio oinarriak handiak direlako; baina, aurrera begira, tarte horiek estutuz joango dira, eta arazoak izan ditzakegu orduan, ekarpenaren %100 Gizarte Segurantzari ordaindu beharko diogulako», esan du Mazak.

Ez da aldaketa bakarra, nolanahi ere: soldataz gain, orain arte kontuan hartzen ez ziren beste diru sarrera batzuk ere lan etekin gisa hartzera behartzen die legeak autonomoei. Horien artean daude, besteak beste, etekin finantzarioak edota kapital etekinarenak —enpresaren irabaziak bazkidearen kapitalera itzultzea adosten den kasuetan—. Hori horrela, lan etekinen zenbatekoa nabarmen areagotzea eragingo dio kooperatibako bazkideari, eta, beraz, baita kotizazio oinarria eta ekarpena bera ere.

Mazak adierazi duenez, «kontzeptu akats bat» dago hor, errealitatearekin bat ez datorrena. «Ministerioak argudiatu du Espainian autonomoen lan etekinak oso txikiak direla, eta beste diru sarrera batzuk izaten dituztela; eta horregatik gehitu dutela eragiketa horretan kapitalaren etekinarena. Baina gure kasua ez da hori; ez du zentzurik. Gure datu guztiak ezagunak dira: gardenak gara».

Lagun Aroko idazkari nagusiak gogorarazi du kooperatibisten egungo kotizazio sistemak Gizarte Segurantzaren sorreran daukala abiapuntua, izan ere, urte haietan kotizazio sistematik kanpo geratu ziren kooperatibistak. 1967an batu ziren Langile Autonomoen Araubide Berezira, «behin-behineko irtenbide modura». Orduz gero, sistema publikoaren eta mutuaren arteko banaketa sistemaren bitartez kotizatzen dute gehienek, nahiz eta badiren Gizarte Segurantzaren araubide orokorraren bidez egiten dutenak ere.

«Gu ez gara autonomoak, araubide bereziaren arabera kotizatzen dugun arren», ohartarazi du Mazak. «Beraz, gure figura onartzen ez duten bitartean, edozein aldaketa egiterakoan kooperatibisten berezitasunak kontuan hartzea eskatzen dugu. Orain arte ongi funtzionatu du sistemak», azpimarratu du

Kezkatuta, baina lasai

Autonomoen kotizazio sistema berria onartu zenean egin zioten ohartarazpena Madrili, eta, harrezkero, eredu propioaren berezitasuna legean jasotzeko ahaleginean aritu dira. Espainiako Gizarte Segurantzako Ministerioko ordezkariekin bildu dira, eta Vox ez beste alderdi politiko guztien nahiz Espainiako eta Kataluniako kooperatiben elkarteen babesa izan dute horretarako. Baita Eusko Jaurlaritzarena ere.

Bada, «erdi-adostuta» zuten testuaren zuzenketa, eta azken pausoa baino ez zen falta, harik eta hauteskundeetarako deialdiak dena ezerezean utzi duen arte. «Prozesua behin-behinean geratu dela pentsatu nahi dugu», adierazi du Mazak. Kezkatzen du etor daitekeenak, okerrenean Lagun Aroren zimenduak kolokan egon daitezkeelako, eta haren «zaintza sistema» ezbaian. Baina oraindik aukerak badirela ziur da: «Lasai gaude, eta mezu hori helarazi diegu bazkideei ere: astia badugu oraindik».

Ekoizpen-erritmoen hobekuntzari esker, azkarrago erantzuten zaie kontzesionarioek egindako eskaerei. Hala ere, sektoreko patronalek susperraldia oso motela izaten ari den sentsazioa mantentzen dute.