Azken hamarkadan ugaritu egin dira baratze publikoak, eta, horiekin batera, erabiltzaileak. Gero eta gehiago dira lurra lantzeko sail publikoak ustiatzen dituztenak, eta, horrenbestez, norberaren kontsumorako nekazari bihurtu diren kaleko herritarrak. Profil horretarako herritarrek izan ditzaketen beharrei erantzuteko asmoz, Kutxa Ekoguneak eta Azpeitiko Kimu Bat etxeak abian dute Furgobaratza doako zerbitzua.
Ekoguneak eta Kimu Bat enpresak duela zortzi urte jarri zuten martxan Furgobaratza proiektua, elkarlanean, Gipuzkoako Baratze Parkeen Sarean txertatuta dauden baratze ekologikoetako erabiltzaileei aholkularitza zerbitzua eskaintzeko asmoz. “Baratze parkeetan aritzen diren herritarrek, normalean, ezer gutxi jakiten dute baratzeen inguruan, eta gure funtzioa da horiei laguntza eskaintzea”, esan du Aitziber Otegik. Kimu Bateko kide hura da furgonetan tokian tokira joan eta herritarrei laguntza eskaintzen dieten arduradunetako bat. Izan ere, erabiltzaileek lekuan bertan jasotzen dute aholkularitza zerbitzua: “Baratzeetako kideek galderak egiten dizkigute, eta, behar izanez gero, haien baratzeetara joaten gara, zuzenean ikus dezagun zer arazo duten edo zer landatu dezaketen”.
Furgobaratzak Gipuzkoako hogei baratze publikotan eskaintzen du zerbitzua, eta hango erabiltzaileek hilero jasotzen dute zerbitzu ibiltariaren bisita, parke txikietan eta abuztuan izan ezik. Otegiren arabera, “harrera oso ona” du egitasmoak, besteak beste, baratze publikoen ustiapena txandakatuz joaten delako, eta, beraz, beti egoten direlako “zalantzak” dituzten erabiltzaileak. Udaberriaren hondarrean, bete-beteak dira baratzeak; sasoi betean dira orain, eta tomateak dira hango protagonista, baita askoren buruhauste ere: “Landare delikatua da tomatea, eta horiek nola zaindu azaltzen diegu erabiltzaileei”. Baratzeen oinarrizko ezagutzak ematea ere badagokie sustatzaileei: “Ondo aitzurtzeak duen garrantzia azpimarratzen dugu. Izan ere, askok baratzeei ur gehiegi botatzen diete, baina ahaztu egiten dira aitzurtzeaz, eta hori da garrantzitsuena”.
Doakoa eta irekia da Furgobaratza zerbitzua: “Baratze pribatua duena ere joan daiteke, baita beste herriren batekoa ere”. Aholkularitza emateaz gain, beste hainbat zerbitzu ere eskaintzen ditu Furgobaratzak, hala nola hazi nahiz produktu ekologikoen salmenta eta sasoian sasoiari lotutako tailerrak. Ekainean, esaterako, izurrien eta gaixotasunen inguruan arituko dira hizketan.
Horrez gain, ikuskaritza lanak ere egiten dituzte zerbitzuaren arduradunek, erabiltzaileek baratzeak “behar bezala” erabiltzen dituztela ziurtatzeko. “Erabiltzaileen eta udalen arteko zubi lana egiten dugu guk. Bertan egoten garenez, zuzenean ikusten ditugu egon daitezkeen arazoak: norbaitek belarra ez hazteko plastikoa jarria badu, baratzea erabili gabe badago… tokian tokiko udalari jakinarazten diogu hori guztia”.
Baratzea, osasuntsu
Elena Lakuntza duela sei urtetik da Tolosako baratze parkeko erabiltzaileetako bat, eta hark azaldu du “ahal duen guztietan” joaten dela Furgobaratzaren saioetara. Medikuekin konparatu du Lakuntzak zerbitzua: “Batetik, landare eta produktu ekologikoen azalpenak ematen dituzte, eta, bestetik, norberaren baratzeak begiratzen dituzte. Arazorik badago, aholkuak jasotzen ditugu, eta hori da interesgarriena”.
Lakuntzaren arabera, irakasleak ere badira proiektuaren gidariak. “Hasieran, ez nuen ideiarik baratzeaz, baina pixkanaka ikasi dut, bataren eta bestearen laguntzarekin. Izan ere, baratze parkea kanpin baten modukoa da: bakoitzak bere partzela du, eta inguruan dituzu bizilagunak; denekin ikasten duzu”.
Egun 20.000 pertsonak baino gehiagok osatzen dute Bizkaiko ostalaritza sektorea. Hain zuzen, hiru azpisektoretako langileak dira: jatetxe eta tabernak, hotelak, eta ospitaleak eta ikastetxeak hornitzen dituzten kolektibitateak. Azken hiru hamarkadetan, ostalaritza sektoreko lan hitzarmena sinatzea lortu dute, baina, azken urteotan, akordioa berritzeko prozesuan blokeatuta daude sektorea osatzen duten langileak, sindikatuak eta patronala. Sindikatuek salatu dute pandemia hasi zenetik egoera aldatu den arren, ez dela lan hitzarmenik berritu sektorearen benetako arazoei aurre egiteko. Hitzarmena blokeatuta dago, 2020. urtetik ez baitago lan baldintzak arautzen dituen hitzarmenik, eta, ondorioz, 2020ko urtarriletik hona langileek ez dute soldata igoerarik izan, besteak beste. Horren ondorioz, ostalaritzaren “diaspora bat” gertatu dela ohartarazi du Iñigo Alonso LAB sindikatuko ordezkariak. “Askok bitarteko moduan dute lan hau, ez da bokaziozkoa, eta, nekatuta, alde egin dute lan baldintzengatik”. Horiek horrela, ELA, LAB, CCOO eta UGT sindikatuek lanuzteetara deitu zituzten joan den ekainaren 1ean, blokeoa amaitzeko exijitzeko. Protesta gehiago ere etorriko dira.
“Egoera, gaur egun, blokeatuta dago. Izan ere, otsailaren 6an egin genuen azken bilera patronalarekin, eta 2021-2024 aldirako hitzarmena proposatu ziguten, soldata igotzeko proposamenekin. Proposamen horiek, tamalez, ez dute bermatzen hitzarmena indarrean zegoen bitartean erosahalmena ez galtzea”, azaldu du Eladio Rodriguez ELA sindikatuko ordezkariak. Azken soldata igoeratik egundaino bizitza garestitu egin da, KPI kontsumorako prezioen indizea %12koa baita orain. Sektoreko prezioek %15 egin dute gora tarte horretan, baina “soldatak zero euro” igo dira, sindikatuen esanetan.
ELAko ordezkari Rodriguezek adierazi duenez, negoziazio mahaian parte hartzen duten erakunde sindikal guztiekin batera egindako hausnarketak argi uzten du sektorea erabat leheneratu dela, eta pandemia aurreko datuetara itzuli. “Gaur egun, datu oso positiboak ditugu sektorean okupazioari dagokionez, bai hoteletan, bai jatetxeetan”. Are gehiago, aurtengo Aste Santuan eta maiatzeko zubian neurtutako datuak aintzat hartuz, Rodriguezek uste du sektoreko langileek ez dutela merezi patronalak negoziazio mahaian konponbiderik ez proposatzea eskaera duinei erantzuteko eta erosahalmena galduko ez dela bermatzeko.
Iritzi kontrajarriak
Sektorearen bilakaerari dagokionez, bi ikuspuntu oso desberdin daude negoziazio mahaian aurrez aurre. Hain zuzen, Hector Sanchez Bizkaiko Ostalaritza Elkarteko kudeatzailea ez dator bat sindikatuekin. Hark dioenez, sektorearen egoera ez da sindikatuak saltzen ari diren bezalakoa. “Ez dago gehiegizko onurarik, ezta gutxiagorik ere. Enpresak eta langileak era berean ari dira sufritzen; hau da, kostuen igoera oso handia da, eta horrek ezin du prezioan eragin”. Bizkaiko Ostalaritza Elkarteko kudeatzaileak gaineratu du enpresen egoera ekonomikoak ez direla pandemia aurrekoak, okerragoak baizik. “Baliteke jarduera leheneratu izana, baina, gauza bera kostu handiagoekin saldu behar denez, mozkina txikiagoa da”. Rodriguezek, bestalde, aitortu du sektoreak sufritu egin duela, baina azpimarratu du langileek ere aldi baterako erregulazioak pairatu dituztela.
ELAko kideak nabarmendu du sektoreko langileak erosahalmena galtzen ari direla. Hain zuzen, 2022an aplikatutako KPIa %6,5 izan zen, eta aurten aplikatu beharko litzatekeena %5,7koa da. “Erosteko ahalmenaren galera handia da, eta ezin dugu onartu. Ezta sektoreak kostu horiek bezeroei jasanarazteko gaitasuna izatea ere, baina soldatek hipotekatuta jarraitzea 2020an”. Sanchezek aitortu du oraintxe jarrerak ez daudela hurbil, eta, beraz, ezinezkoa dela akordioa lortzea. “Sindikatuek uste dute mahai gainean dagoen soldata igoera ez dela nahikoa. Hor dago eztabaida. Kontua ez da enpresek ez dituztela soldatak igo nahi. Ez gatoz bat zenbatekoan”, esan du ostalaritza elkarteko kudeatzaileak. Galdutako erosahalmena berreskuratu eta sektoreko prekaritatea amaiarazteko neurriak jartzea ere bada sindikatuen eskaria.
Hitzarmena aplikazio orokorrekoa da, baina bere kasuistika du, eta errealitate desberdinak daude. Sektore prekarizatua da ostalaritzarena, eta langile gehienak emakumeak dira, kontratu prekarioak eta, baik bat, lanaldi partzialak dituztenak. Horrez gain, sektoreak azpisektoreak ditu. Jatetxe eta tabernen eremuan, adibidez, ez dago egindako lanaldiaren kontrol eraginkor eta errealik. Hain zuzen, hori da sindikatuek patronalari helarazten dizkioten planteamenduetako bat. “Arlo horretan gehiegizko iruzurra dago”.
Mobilizazioek giltza
Lan gatazkaren erdian, sindikatuek ontzat jo dituzte ekainaren 1ean egindako lanuzte eta mobilizazioak. Hoteletan, kolektibitateetan eta lantokietan beharginen %75-85ek egin zuten bat. ELAko kide Rodriguezek aitortu du ordezkaritza mugatua dutela sektorean: batez ere, taberna eta jatetxeetan ordezkaritza txikia dutela, lantaldeak ez daudelako antolatuta, eta askoz zailagoa dela mobilizazioetan modu aktiboan parte hartu ahal izatea. Hala ere, uste du ostalaritza elkarteak kontuan hartu beharko lukeela. “Gustatuko litzaiguke -eta espero dugu telefonoa hartuko digutela- haiek negoziazio batzordera deitzea, eta gure aldarrikapenei erantzutea”. Alonsok adierazi du sentipen “politak” ekarri zizkiela mobilizazioak. “Jendea motibatuta zegoen”. Era berean, Rodriguezekin bat dator gatazka honi bide emateko giltza patronalak duela iritzita eta deia espeo dutela adierazi du. “Bestela, igo egingo da mobilizazioen tonua”.
Patronalak ez badu pausorik ematen, eta ez badu negoziazio batzorderako deialdirik egiten edota ez badu eduki egokirik proposatzen, sindikatuek adierazi dute mobilizazioak areagotu egingo dituztela, patronalak beraien aldarrikapenak entzun arte. “Ez dugu beste aukerarik. Sektoreko langileek pazientzia handia izan dute, eta negoziazio bidea ahalik eta gehien estutzen saiatu gara, baina ostalaritza elkarteak gure planteamenduak aintzat hartzen ez baditu, irteerarik gabeko kalezulo batera eramango gaitu, eta gure mobilizazioak aktibatu eta areagotuko ditugu”, aurreratu du Rodriguezek.
Bizkaiko Ostalaritza Elkarteak nabarmendu du beti erakutsi duela hitzarmen bat izatea dela helburua, langileei modu egokian ordaintzea ahalbidetuko duen hitzarmen bat, baina baita enpresen bideragarritasuna ahalbidetuko duena ere. “Ez dugu hitzarmenik gabeko egoerarik nahi”. Alonsok borroka honetan gizarteak duen erantzukizuna azpimarratu du: “Ostalaritza oso sustraitua dago, eta, aldi berean, bereziki zaurgarria da. Gizarteak badaki, eta onartu egiten du sektore prekarizatua izatea” .
Tubacexeko lan gatazkan auzipetuek, horien senide eta lagunek, Tubacex enpresako langile batzordearen eta Erresistentzia Kutxaren babesarekin jakinarazi dutenez, ekainaren 15ean eta irailean epaituko dituzte enpresa horretako lan gatazkagatik auzipetu dituzten langile gehienak. Lehen epaiketan, ostegunean Gasteizen, Tubacexeko langile bat epaituko dute, eta 21 hilabeteko espetxe zigorra eskatu dute harentzat 2021eko otsailaren 23an lantegi atarian izandako protesta batengatik. Langile batzordeak gogoratu du egun horretan ertzainen jarrera «orokorrean oso bortitza» izan bazen ere, arratsaldean areagotu egin zela «nahiz eta mobilizazioaren istiluak amaituta zeuden», eta orduan atxilotu zutela langie hori. Gainera, Ertzaintzak betirako lesioa eragin ziola besoan gaineratu du.
Iraileko epaiketan Aiaraldeko beste enpresa batzuetako langileak epaituko dituzte, eta horietako bakoitzarentzat lau urte eta zazpi hilabeteko espetxe zigorra eskatu du Fiskaltzak. Beste bi langile ere epaiketa zain daude, eta langile batzordeak salatu du espetxe zigor guztiak batuta hogei urte baino gehiagoko zigorra eskatu dutela langileentzat. Langile batzordeak azpimarratu du Tubacexeko langile direnen eta ez direnen arteko bereizteko egin duela fiskaltzak, baina leporatzen zaizkien gertaerak antzekoak direla. «Horien helburua da saltzea protestetan gertatutako istiluak grebarekin zerikusirik ez zuten herritarrek eragin zituztela, baina borroka honetan egondako presentzia arrotza bakarra poliziarena izan da, tentsio une guztien arduraduna».
Tubacexeko langileen grebarekin elkartasuna adierazi zutenen kontrako «muntaia poliziala» ere salatu du langile batzordeak gaur eguerdian egin duen agerraldian. Epaiketen helburua jendea beldurtzea dela nabarmendu dute han bildutakoek, eta gaineratu dute lan gatazketan langileek herritarren babesa ez jasotzea dutela helburu. Tubacexeko langilek auzipetu guztien alde mobilizatuko direla iragarri dute, eta ostegun honetan hasiko dira: 09:30ean bilkura bat egingo dute Gasteizeko auzitegiaren atarian. Udan gainerako auzipetuan aldeko mobilizazioak iragarriko dituzte.
Portua ez da garai batekoa. 2006tik nabarmen apaldu da garraio kopurua. Orduan, sei milioi tona izan ziren, eta 2018tik hiru milioi tonaren bueltan zabiltzate. Hori da bere tamaina?
Egoera asko aldatu da. Iberdrolak zentral termiko bat zuen hemen, eta hiru milioi tona ikatz ekartzen ziren. Horrez gain, Zumarragako siderurgiarekin loturik, txatarra asko mugitzen zen, eta hori ere desagertu zen. Hortaz, orain hiru edo 3,5 milioi tonaren bueltan aritzea ez da datu txarra.
Baina hori mantentzea da helburua, ala haztea?
Haztea da asmoa, eta bide horretan gaude. Uste dut 4,5 milioi tonara iristeko gai garela.
Txatarra aipatu duzu. Cristian Layk Azpeitiko Corrugadoseko labeak berriz irekitzeko egitasmoa portuarentzat aukera gisa ikusten zenuten?
Trafiko berriak sortzen badira, guretzat askoz ere hobeto. Horrek ekartzen du portuko gastuak operadore gehiagoren artean banatzea. Baina aipatzen duzun aukera hori ez zen izan.
Portua ere bazegoen egitasmo horren atzean? Portuari «jatekoa» emateko?
Ez nuke horrela esango.
Baina bestelako ahaleginik egin zenuten aurrera egin zezan?
Ez zegoen gure esku.
Hazteko, aipatu izan duzue Geoalcali enpresa Zangozan (Nafarroa) egiten ari den meatzeko potasa Pasaiatik garraiatzeko aukera.
Bai. Aukera nagusietako bat da hori.
Tirabira askoren ostean, meatzeak martxoan jaso zuen azken baimena. Zuekin noiz hasiko dira lanean?
Harremanetan gaude, eta, esan digutenez, bi portu aukeratu dituzte: Pasaia eta Bilbo. Gurean, 2025ean hasiko lirateke, 0,5 milioi tonarekin, gutxi gorabehera.
Non jarriko dituzue biltegiak?
Toki batzuk adostu behar dira. Ari gara begiratzen hemen [Pasaian], Lezoko partean… Gainera, ziur aski, ez da Geoalcali arduratuko garraioaz, eta hemengo operadoreren batek egingo ditu. Hori ere begiratzen ari gara.
Azpiegitura berezirik eskatzen du potasak?
Zero emisioko biltegi bat. Horrekin nahikoa izango litzateke.
Arriskutsua al da?
Arriskutsua, arriskutsua… Hortik gatza sortzen da, eta hori ez da oso bateragarria hemengo produktu siderurgikoekin, ezta autoekin ere. Horregatik da beharrezkoa ondo babestea.
Gaur egun autoak dira Pasaiako merkantzia nagusietan bigarrena, siderurgiaren ondoren —bobinak eta xaflak, bereziki—. Autoena indartu nahi duzue?
Alor horretan ondo gabiltza. Iaz %17 handitu zen trafikoa, eta aurten %12ko igoerarekin gabiltza. Bi bezero nagusi ditugu: Gasteizko Mercedes eta Zaragozako Opel. Erresuma Batura esportatzen dira bereziki hemendik; kanpotik ez dira ekartzen. Pasaian UECC operadoreak lan egiten du, eta Europan erreferentea da garraio mota horretan. Gainera, Anfac elkarteak [Auto eta Kamioi Fabrikatzaileen Espainiako Elkarteak] Pasaia izendatu zuen iaz autoekin lan egiteko porturik onena.
Gero eta barku handiagoak ikusten dira Pasaian. Irisgarritasuna hobetzeko lanak egin behar dituzue portuan?
Bai. Hori eskatzen digute operadoreek. Gure asmoa da 170 metroko ontziei Lezoko kanalerako sarbidea erraztea. Horretarako, bi lan egin behar dira ezinbestean: orain Zamakona ontziola dagoen moila moztu behar da, eta ondoan dagoen dikea tokiz aldatu edo kendu. Horrekin batera, dragatua egin behar da kanal guztian, zortzi metrotik hamar-hamabi metroko sakonerara iristeko.
Nola doaz negoziazioak Zamakonarekin?
Moilarekin ez dago arazorik. Dikearekin, berriz, ikusi egin behar da. Ez da erraza, baina baikorra naiz.
Autoentzako biltegia handitzeko asmorik baduzue? Nola?
Lan hori operadoreek egin behar dute. Eta egun daukaten espazioa kontuan hartuta, ezinbestean goraka egin behar da, solairu gehiagorekin. Guk hori egin dezaten animatzen diegu.
Gipuzkoako produktu asko edukiontzietan esportatzen da, Bilbotik. Linearik izango du Pasaiak?
Astean behin Europako iparraldera bidaiatuko lukeen linea batekin hasiko bagina, pozik. Baina ez da erraza. Buru-belarri gabiltza; ea asmatzen dugun.
Bilbo gertu egotea arazo bat da?
Gure asmoa ez da Bilbora eramaten diren produktuak hemendik ateratzea, baizik eta, adibidez, kamioietan eramaten diren produktu batzuekin lan egitea. Frantzia asteburuetan itxita dago kamioientzat, horiek ezin dute gora egin. Hori aprobetxatu nahiko genuke itsasontzi bat ateratzeko.
Operadorerik baduzue? Noizko aurreikusten duzue hastea?
Ari gara. Dataren bat izan nahiko genuke, baina goizegi da.
Lehen ere egin zen saio bat, baina porrot egin zuen. Zergatik?
Orduan aritu zen operadoreak ez zuen lortu behar zuen gutxieneko merkantzia eramatea.
Beste portu batzuetatik ateratzea merkeagoa zelako?
Hemen apustu handia egin behar da: portu txikia gara, zerotik hasi behar dugu. Prezioen lehian hasteak, gainera, gure zerbitzuaren kalitatean eragingo luke.
Edukiontzi linea ezinbestekoa da portuaren etorkizunerako?
Ez. Baina saiatu behar dugu.
Badago portuak garraiatu ezingo lukeen merkantziarik?
Erregaiak, etxebizitzak gertu daudelako.
Operadoreei epe luzeko kontzesioak emango dizkiezue orain. Zergatik?
Orain arte, urtebete eta hiru urte arteko baimenak ematen genizkien, baina muga horrekin ezin dituzte epe luzeko estrategiak eta inbertsioak finkatu. Orain, 20-30 urterako lizitazio irekiak izango dira: nolako inbertsioak aurreikusten dituzten, kontzesioak luzeagoak ala motzagoak izango dira. Uste dugu operadoreak egonkortzeko modu egokia dela.
Horrek ez ditu tentsioak eragingo hautagaien artean?
Hori ona da. Guztiek espazioa nahi dute, espazioa behar dute.
Portua handitzeko beharra iradokitzen ari zara?
Handitu nahiko genuke, baina badakigu zer dagoen hemen.
Oposizio handia, adibidez?
Portu berezia da, herriak bertan daude, eta harremana behin ere ez da erosoa izan. Bere garaian, kanpoko portuaren egitasmoa egin zen. Hori agendatik kanpo dago erabat. Daukagunarekin moldatuko gara, eta ikusiko dugu handitzeko aukerarik sortzen den.
Adibidez, Lezoko plataforma logistikoaren egitasmoa. Mahai gainean dago oraindik ere?
Kanpoko portuarekin zegoen lotuta, baina aukera posibleetako bat da, bai. Proiektua eginda dago, eta gauza batzuk landuta daude, baina oraingo beharretara egokitu beharko genituzke. Epe laburrean bahintzat ez dut ikusten.
Adifekin hizketan ari zarete?
Bai. Asmoa eta borondatea badago. Baina gauza hauek ez dira egun batetik bestera egiten.
Inguruko herriak ere hor daude.
Bai, eta jakitun gara portuak zer eragin dituen: zaratak, hautsak… Hori ere kontuan hartu behar dugu, eta zerbait eman behar diegu. Adibidez, erabiltzen ez ditugun lur batzuk eman dizkiegu Lezoko eta Pasaiako udalei.
Eman, zerbait jasotzeko?
Portuaren moduko azpiegitura handi baten etorkizuna finkatzeko, beharrezkoa da agente eta erakunde denen arteko elkarlana, eta, noski, udalena ere bai. Udalek ere laguntza eman behar digute.
Zer eratako laguntza?
Giroa baretzen, adibidez. Baina nahiago dut ezer gehiago ez esan. Ez da gai erraza.
Lau urterako 68 milioi euroko inbertsioa iragarri duzue. Horretarako giharrik baduzue?
Gehiena gure baliabideetatik aterako da. Baina ate guztiak joko ditugu. Derrigor egin beharreko inbertsioak iruditzen zaizkigu, batez ere Lezoko kanala handitzea. Portu erosoa gara sartzeko, baina zaila barruan maniobrak egiteko, eta horrek garestitu egiten ditu eskalak.
