Klima aldaketaren afera erdigunean jarri da azken urteotan. Arriskuen ohartarazpenak aurrez ere bazeuden, baina horiek nozitzen hasitakoan piztu dira alarmak. Tenperaturek gora egin dute nabarmen, eta kezken artean badago pisua hartzen ari den bat: beroa eta lan osasuna. Zer arrisku daude? Zer ondorio eragin ditzake? Nola egin aurre? Zer neurri hartu? Nola prebenitu? Langileek zein eskubide dituzte? Arduraz jokatzen dute enpresek?

Tenperatura igoerek eragina dute lan baldintzetan, eta, beraz, enpresek, lan arriskuen prebentzioa egitean, kontuan izan beharko lituzkete tenperatura eta ingurune kondizioak. Lantokien baldintzei buruzko araudia 1997koa da, eta ingurumen baldintzak zehazten ditu; hots, muga batzuk ezartzen ditu. Gainerakoan, ordea, ez du neurririk proposatzen. Enpresei eskatzen die arriskuen inguruko neurketa bat egiteko, eta horren araberako neurriak ezartzeko. Hainbat eragileren arabera, baina, enpresek ez dituzte horiek egoki osatu eta betetzen.

Hori jakinik, Hego Euskal Herrian lantokietako beroaren arazoari aurre egiteko gida bat osatu berri du LAB sindikatuak. Inko Iriarte San Vicente lan osasuneko arduradunaren arabera, gida sindikal bat da, langilearen segurtasuna bermatu nahi duena, eta, horretarako, oinarri tekniko eta juridiko jakin batzuk dituena; hots, berme juridikoak eskaintzen dituena. «Gida honekin patronalari eta enpresariei txosten zientifikoak egiteko exijitzen diegu, legeak eskatzen duen bezala».

Haren arabera, borondate politikoa falta da, eta enpresa gehienek ez dituzte beharrezko prebentzio neurriak hartzen. «Guk zer egin dugu? Atrebitu gara neurriak proposatzen. Planteatu dugu sentsazio termiko jakin batekin pausaldi batzuk egiten hastea, eta, une jakin batean, legearen beraren artikulu bati eutsiz, aktibitatea bertan behera uztea». Lan prebentzioko legearen 21. artikulua oinarri hartuta proposatu dute aukera hori, hain zuzen; eta helburu argi bat du: «Enpresariak ikusi behar du arriskuak murriztea merkeagoa dela ekintza sindikala baino».

Prebentzio legeak jasotzen duenez, lantokietan arriskuak ebaluatu behar dira; tartean daude arrisku higienikoak, eta hor sartzen dira arrisku fisikoak: zarata, bibrazioa eta tenperatura. «Araudiak neurketak egiteko bide ezberdinak proposatzen ditu, hautuzkoak, eta enpresariei esaten die horiek ebaluatu eta neurriak proposatu behar dituztela. Zer gertatzen da? Ez dela egiten». Irmo gaitzetsi du enpresarien jarrera; salatu du administrazioak araudiak betearazteko baliabiderik ez duela jartzen, eta uste du hori erabaki politiko bat dela: «27 urte daramatzate, orokorrean, prebentzioari jaramonik egin gabe. Enpresariak oso ondo daki betetzen ez badu ez zaiola ezer pasatuko. Eta patronalaren partetik jaso dugun kezka bakarra da argindarraren kontsumo handiagoa izango dutela; ez dute sekula adierazten osasunaren inguruko kezka».

Ohartarazi du kontsumo ereduak eragina izan duela klima aldaketan, eta, horren ondorioz, bero kolpeak gero eta ohikoagoak izango direla. Erantzuteko beharra nabarmendu du, langileak babeste aldera. «Ez gaude konfort arrisku baten aurrean, arrisku higieniko baten aurrean gaude, muturreko egoera batean, heriotza ere eragin dezakeena». Beraz, gidan neurri progresibo batzuk planteatu dituzte; taula bat osatu dute baldintzen arabera hartu beharreko neurriekin. Gainera, ordezkariak trebatuko dituzte sentsazio termikoaren aldagaiak detektatu eta neurtzeko.

Aitor Gisasola Osalan erakundeko lan osasuneko arduradunak ere adierazi du enpresarena dela araudia betetzeko ardura, eta lan arriskuak identifikatu, ebaluatu eta horiei aurre egiteko neurriak jarri behar dituela: «Betebehar bat da, eta ez bada egiten, lan ikuskaritzak isunak jar diezazkioke; dena den, argi dago lan ikuskaritza ezin dela milaka enpresatara joan. Norberak du ardura». Baikorrago agertu da, eta espero du enpresek beteko dituztela emandako gomendioak.

Amelia Aguilar NOPLOI Nafarroako Osasun Publikoaren eta Lan Osasunaren Institutuko teknikariaren arabera, berriz, aldaketa egon da azken urteetan, eta enpresek kezka handiagoa erakutsi dute. Uste du arazoa gizarteratu eta egoerari nola aurre egin ezagutarazteko egindako lanaren emaitza izan dela. Adierazi du enpresak pixkanaka ari direla arriskuak identifikatu eta neurri zehatzak ezartzen. «Hobetze joera bat sumatzen ari gara». Hain zuzen, NOPLOIk beroarekin zein hotzarekin arazoak izan ditzaketen 245 enpresaren egoera aztertu zuen 2019tik 2021era. Emaitzak deigarriak izan ziren: enpresen %85ek aitortu zuten muturreko tenperaturekiko esposizioa zutela, baina soilik %24k identifikatu zuten modu egokian estres termikoa zuela.

Iriartek, berriz, esan du fokua ezin dela jarri muturreko egoeretan. Hain zuzen, 1997ko dekretua moldatu eta onartu zen maiatzean, eta dekretuan planteatzen dute ingurumen baldintzen arabera aire zabaleko lanetan jarduera etetea ere. «Muturreko egoeraz bakarrik ari da, eta hau ez da zuria edo beltza. Arrisku maila ezberdinak hartu behar dira kontuan, prebentzioaren printzipioei so eginez». Funtsean, arriskua kontrolatzea da LABen planteamendua.

Hala ere, Aguilarrek uste du dekretu horren moldaketa urrats garrantzitsua dela. Aire zabaleko lanen inguruko xedapen gehigarri bat gehitu dute dekretuan, ingurune baldintzen eragina jasotzen duena. «Lehen gida teknikoan esplikatzen zituzten, baina hori ez da derrigorrez betetzekoa. Testu artikulatuak eta xedapenetakoak, aldiz, bai. Beraz, ingurune baldintzak, lanaren ezaugarriak eta langileen ezaugarri pertsonalak kontuan izan behar dira».

Sentsazio termikoa

Beroak eragina du langileen osasunean, baina zer ondorio ditu? Azaldu dutenez, sentsazio termikoa hartu behar da aintzat. Hau da, tenperatura eta hezetasuna. Iriarte: «Isurialde atlantikoan izaten den hezetasun mailarekin, 30-32 graduko beroa gogorra izan daiteke eta gaizki pasa; Nafarroa hegoaldean, aldiz, horiek baino tenperatura beroagoak jasan ditzakegu, askoz ere giro lehorragoa delako. Hori da sentsazio termikoa». Beharrezkoa da hori aintzat hartzea neurriak ezartzeko orduan. LABeko kideak ohartarazi du beroak gorputzean eragin «zuzena eta latza» izan dezakeela.

Osalaneko lan osasunaren arduradunak, berriz, ondorio batzuk zerrendatu ditu: deshidratazioa, karranpak, sinkopea, akidura… Eta, larriena: bero kolpea: «Larria da; 40 gradutik gorako gorputz tenperatura izaten da, sukar handia, arnasketa eta pultsu azkarra, konbultsioak ere izan daitezke, goragalea… Batzuetan, baita haluzinazioak ere».

Horiek prebenitzeko, gomendio batzuk eman dituzte, eta urtero osatzen dute beroaren aurkako plana. Nafarroan ere, txosten batean bildu dituzte langileen osasuna zaintzeko orientabideak. Osalaneko teknikariak aipatu du neurri kolektiboak eta indibidualak daudela. Esaterako, lantokia aireztatzea, itzala sortzeko bitartekoak jartzea, lan prozesuak aldatzea, txandak ezartzea, atsedenaldiak hartzea… eta muturreko kasuetan, jarduna etetea. Garrantzitsutzat jo du langile bakoitzaren osasun egoera ere aintzat hartzea.

Tenperaturen igoerekin «kezkatuta» agertu da Gisasola. Uste du funtsezkoa dela prebenitzea eta arriskuez informatzea, baita eragileei, enpresariei eta langileei formakuntza eskaintzea ere. Ados agertu dira Iriarte eta Aguilar. Beste kezka bat ere agertu du NOPLOIko teknikariak: langile zaurgarriak. Uste du arreta berezia jarri behar dela haiengan, eta neurri espezifikoak hartu. «Bide horretan asko dugu egiteko».

Espainiako egungo pentsioen sistema publikoa ez dela jasangarria esan du Manuel Perez-Sala Enpresarien Zirkuluko presidenteak.

XXI. mendeko itsasontziek ere belak erabiltzen dituzte. Belak, baina, ez dira oihal eta sokaz eginak, altzairu sendokoak baizik. Haizea Windek egiten die oskola, eta Bound 4 Blue Kataluniako enpresarena da diseinua. Bilboko portuaren azpiegitura baliatu dute azken prototipoa Herbehereetako kargaontzi bati jartzeko. Diseinatzaileen ustez, %15 eta %40 artean murriztu dezakete erregai kontsumoa, baina oraindik haien errendimendu erreala neurtu behar dute.

«Hegazkin baten hegal bat bezalakoa da, baina, albora jarri beharrean, zutik jartzen dugu». Azalpena Sabino Jose Chapero Bound 4 Blueko ingeniariarena da. «Aire kantitate txiki bat xurgatzen du belak, fluxua belaren azalerara itsatsi eta bertan eusteko adina. Horrek propultsio gehigarria ematen dio ontziari». Oinarrizko aeronautika kontzeptuak dira, eta, haren esanetan, urte luzeko ikerketa dago atzean.

Bilboko portuan hirugarren prototipoa jarri du enpresak. EEMS Traveller Herbeheretako kargaontzian instalatu dituzte. 90 metroko itsasontzi bat da, eta Amasus itsaso garraio konpainia da jabea. Atzo bertan Aveirorako (Portugal) bidea hasi zuen; han karga hartuko du, eta Anberesera joango da. «Eskifaian gure bi langile joango dira», aurreratu du. «Urtebetez itsasontziaren errendimendua neurtuko dugu prototipoaren eraginkortasun maila zenbatekoa den neurtzeko».

Kargaontzikoa hirugarren prototipoa da, eta bi bela konbinatzen dituen aurrenekoa. Aurretik arrantzontzi batean jarri zuten, eta hurrengo asmoa autoak garraiatzeko ontzi batean jartzea da. Horrek 22 metroko hiru bela izango ditu, eta oraindik ez dute erabaki non egingo duten muntaketa lana. Oraingoan, Bilboko portuak utzi die kaia, eta Toro y Betolaza zamaketa enpresaren garabiak erabili dituzte. «Bilbo puntu estrategikoa da guretzat. Haizea Winden planta hementxe bertan dugu, eta azpiegitura oso aproposa da».

Teknologia Bound 4 Bluerena da, baina belaren metalezko edukiontzia Haizea Windek neurrira eginikoa da. «Edozein motatako itsasontzietan jar daitezke bela hauek: arrantzontzi handi eta txikiak, petroliontziak… hala eraiki aurretik nola ondoren. Asmoa mota bakoitzeko ontzi banatan instalatzea da, kalkuluak egiten jarraitzeko». Bela finkoa dela diote, tolesgarria ez delako, baina horrek ez du esan nahi mugitzen ez denik. Belak, eragina izan dezan, haizearen arabera mugitu behar du, eta ezker eta eskuin biratzeko mekanismo bat du.

Chaperok nabarmendu duenez, euskal ontzioletan egin ohi diren itsasontzietara —atunontziak, plataforma eolikoetara joatekoak…— arazorik gabe egokituko lirateke. Are gehiago, eraiki aurretik edo ondoren jar daitezke belak. EEMS Travellerrari zortzi jarri zizkioten orduan; hori bai, ordurako oinarria ezarria zioten popa inguran. Eta prezioa? Zenbat balio du? Ez du esan, baina argi utzi du Espainiako portu elkarteko diru laguntzarik gabe ezingo luketela prototipoa garatu.

Ertzaintzako sindikatuek “borrokak” jarraituko duela ohartarazi eta uztailaren 23a jarri dute jomugan

2023ko ekaineko langabezia, 2.643 langabe gutxiago zenbatu dituzte Hego Euskal Herrian

Autoritatearen aurkako atentatua leporatzen zioten gizonari, eta Fiskaltzak 21 hilabeteko espetxe-zigorra eskatu zuen. Ohar baten bidez ELAk iragarri du helegitea aurkeztuko duela, sindikatuaren arabera, “egiaztatuta” geratu baita ez zela agintaritzaren aurkako inolako atentaturik izan.

Inflazioa eta interes tasak handiak izan dira 2023ko urtarriletik ekainera bitarte. Inflazioaren igoera gutxinaka apaltzen ari bada ere, prezioak inoiz baino garestiagoak dira oraindik ere, eta kreditu bat eskatzea aspaldiko garestien da egun. Autoen sektoreak, ordea, aurre egin dio egoera horri, auto partikularren matrikulazioa %14,2 handitu baita Hego Euskal Herrian: urtearen lehen erdian 16.056 auto saldu dira, eta iazko epe berean, berriz, 14.062.

Gasolina erregaitzat daukaten auto gehiago saldu dira aurten iaz baino, baina salmentak ez dira beste autoenak bezainbeste ugaritu: %4,8 gehiago izan dira. Diesel autoen salmentak bakarrik egin du behera: -%7,8. Gasolina eta gasolio autoez bestelakoen salmenta ugaritu da gehien (%31,8). Izan ere, auto hibridoak eta elektrikoak gero eta gehiago saltzen ari dira; batetik, horiek eskuratzeko diru laguntza gehiago daudelako, eta, bestetik, gutxiago kutsatzen dutenez abantaila batzuk dituztelako.

2022an gasolina eta gasolio autoez bestelakoak gasolina erabiltzen dutenak baino gutxiago ziren oraindik —%44,8 gasolinazkoak eta %41,3 besteak—, baina balantza hori desorekatu egin da: gasolinazkoak %41,1 dira orain, eta besteak, berriz, %47,7.

Salmentak markaz marka

Gehien saldutako marken artean, Frantziakoak dira nagusi lehen hamarretan, baina Asiako fabrikatzaileak ere indartsu dabiltza. Peugeot marka saltzen da gehien, 1.390 auto saldu baititu, eta Asiako bi marka daude ondoren: Kia (1.202) eta Hyundai (1.168).

Hortik atzera Renault, Dacia, Toyota, Volkswagen, Seat, Citroen eta Mercedes, hurrenez hurren. Hala, lehen hamar enpresen artean, Hego Euskal Herrian Frantziako markek 4.468 auto saldu dituzte jada 2023an, eta Asiakoek, berriz, 3.494. Alemaniakoak daude ondoren, 1.586 salduta; Espainiako Seatek 804 saldu ditu.

Dudarik gabe, Txinako MG eta AEB Amerikako Estatu Batuetako Tesla markek izan dute gorakadarik handiena. MG 2022an hasi zen Hego Euskal Herrian autoak saltzen, eta 53 auto saldu zituzten lehen sei hilabeteetan. Aurten askoz gehiago saltzea lortu dute: 477 oraingoz. %800eko igoera da hori. Gehienbat auto elektrikoak saltzen ditu MGk, eta Europako eta AEBetako markak baino merkeagoak dira. MGren auto elektriko sinpleenak 23.500 euro inguru balio ditu, eta Daciaren Spring modelo elektrikoak, berriz, 27.500; marka merkea izateagatik da ezaguna Dacia.

Euskal Herrian, sei kontzesionario ditu MGk: Noainen (Nafarroa), Angelun (Lapurdi), Oiartzunen (Gipuzkoa), Gasteizen, Galdakaon eta Leioan (Bizkaia).

Teslak ere asko handitu ditu salmentak Hego Euskal Herrian: 2022ko urtearen lehen erdian, 83 auto saldu zituen, eta, aurtengo epe berean, 299 auto saldu ditu; %260ko igoera da hori. MGrekin alderatuta, denda gutxiago ditu Teslak Euskal Herrian: bat Bilbon, eta beste bat Iurretan (Bizkaia).

«Larri ibili gara urte hasieran». 2023aren lehen erdia gorabeheratsua izan da Ford Easo Motorren, baina, lehen hiru hilabeteak txarrak izan arren, aldaketa handia nabaritu dute martxotik ekainera bitarteko salmentetan, Jon Tolaretxipi kontzesionarioko zuzendari nagusiak azaldu duenez. Pedro Morgado Volvo Autosueciako (Hernani,Gipuzkoa) salmenta buruak, berriz, adierazi du iazko datuen antzekoak dituztela. «Urte hasiera oso txarra espero genuen, baina helburuak betetzen ari gara».

Auto elektrikoei dagokienez, Tolaretxipi eta Morgado bat datoz: oraindik ere ez dute herritarren interesa piztu. Kargalekuen falta eta autoen autonomia apala dira, haien ustez, erosleen kezka nagusiak. Hala ere, itxaropentsu daude, eta uste dute gero eta auto elektriko gehiago salduko direla pixkanaka. «Bateria kargatzeko beldurra amaitzea da auto elektrikoen industriaren helburuetako bat urte honen bukaerarako», zehaztu du Volvoko salmenta buruak.

Hornidura arazoek autogintza bete-betean astindu zuten arren, arazo hori arindu da. Saltzaileek diote jada normal funtzionatu dezaketela, eta, pieza oso espezifiko batzuk izan ezik, gainontzekoak luze gabe izaten dira eskuragarri. Txipen inguruko arazoak eta bereziki Taiwango esportazioen faltak zuzenean eta zeharka eragin dute autogintzan. Horrez gain, salmentetan eragin negatiboa izan du auto berriak eta bigarren eskukoak garestitu izanak, baita bankuen maileguen interesak igo izanak ere, Morgadok eta Tolaretxipik diotenez.

«2021. urtea oso ona izan zen kontzesionarioentzat. Orain, egoera ez da hain ona, baina autoak saltzen dira», azaldu du Morgadok. Haren arabera, erosle gehienek konbustio autoak hautatzen dituzte oraindik ere. Tolaretxipiren esanetan, auto merkeenak eta txikienak saltzen dira gehien.

Xabier Sagredo BBKko presidentea ‘Urteko CEO’ aukeratu dute ‘CEO Today Europe’ sarietan

Enpresak aurreratu duenez, sei hilabeterako neurria izango da, irailaren 1etik hasita. Antza denez, azken hilabeteetan antzematen ari den eskaeren jaitsierari aurre egiteko