Istripu larria gertatu zen astearte arratsaldean Sunbillan (Nafarroa), N-121 errepidean, eta gaur jakinarazi dute han zauritu zirenetako bat, 82 urteko gizonezko bat, hil egin dela. Denera lau pertsona zauritu ziren istripuan. Bi automobilek eta bi kamioik izan zuten ezbeharra, 16:25 aldera. Larrialdi zerbitzuek, hara heldu ondoren, ikusi zuten lau pertsona zeudela zaurituta, eta erietxera eraman zituzten. Zaurituetako bi larri zeuden eta, hain justu ere, horietako bat hil da. Guardia Zibila ari da istripua ikertzen.

«Liburu aurkezpen askotan izan naiz, baina gaurkoa bezain jendetsua… Inoiz ez dut horrelakorik ikusi». Garbiñe Ubeda Martxelo Otamendiren biografiaren egilearen hitzak dira. Gaur Tolosan (Gipuzkoa) berrehun bat lagun elkartu dira liburuaren aurkezpen ekitaldian. Nabari da tolosar kuttuna dela, euskal herritar kuttuna ere bai. Txikitako lagunak, abentura bidaideak, lan ibilbide luze eta oparoan harekin topo egindakoak, herrikideak, euskalgintzako ordezkariak, lankideak, lankide ohiak, ezagunak… Liburuaren lehen aurkezpena galdu nahi ez zutenek leporaino bete dute Zerkausia. Otamendiren anekdotak, oroitzapenak eta hausnarketak entzutera gerturatu dira, eta ordubete luze egon dira adi-adi entzuten. Eta zer entzuna egon da, Martxelo Otamendik baduelako zer kontatua, eta kontatzeko eran ere badu xarma: harro, lotsarik gabe, natural, graziaz. Horrela aritu da bere bizitzaren gorabeherez, topaketez, baita bere damuez ere. Aitortu duenez, kasualitatez-edo iritsi da bere bizitzan egin dituen lanbide eta eginbide gehienetara: «Konstante bat da nire bizitzan: denari baietz esatearena. Nik baietz esaten dut, eta gero gerokoak». Eta geroko horiek berezkoa duen estiloaz zipriztindu ditu beti: «Ni beti handira». Garbiñe Ubedak bota dio galdera: «Telebistan zuzendari, gidoilari, aurkezle izan zara. Zein izan duzu gogokoen?». «Zuzendari, noski», erantzun du Martxelo Otamendik. Arriskua hartzeko beldurrik ez du inoiz izan. Beti saiatzea da haren leloa. Filosofia horri itsu-itsu jarraitzen diola egiaztatzen duten hamaika anekdota kontatu ditu. Gaztetan jazotako bat, horren adibide. Tolosako euskaltegian izena eman zuen bere euskara hobetu nahian, eta handik oso gutxira euskaltegiko irakasle aritu zen. «Asteasura klaseak ematera joan nintzen, eta euskaraz nik baino hobeto egiten zuten ikasleak izan nituen. Behin arrepentitu esan nuen klasean, eta amaieran ikasle batek esan zidan ‘Asteasun damutu esaten dugu’». Martxelo Otamendi, bere biografiaren aurkezpenean, Tolosan. JON URBE / FOKU Oztopoak oztopo, atzera egitea ez da sekula haren izaeran egon. Euskaldunon Egunkaria-n zuzendari izateko proposamena egin ziotenean, telebistan aritua zen Otamendi, eta zera pentsatu zuen: «Baina ez dakit ezer prentsa idatziaz. Egunkari bat kontu serioa da». Dena dela, aurrera egin zuen, eta 30 urtez aritu zen zuzendari, Euskaldunon Egunkaria-n hasieran, eta BERRIA-n gero: «Erredakzioan denek zekiten nik baino gehiago. Zuzendari bekaduna izan nintzen». Lehenengo urtean nahiko isilik egon zela aitortu du, baina bigarren urtean betiko Martxelo itzuli zen. «Erresistitu nintzen, baina…» Biografiaren proposamena egin ziotenean ere, hasieran atzera egin zuen: «Erresistitu nintzen, baina Garbiñe Ubedak egingo zuela jakin nuenean, aurrera egin nuen». Txantxetan, edo ez, gogorarazi du Aleka bilduman bi biografia bakarrik argitaratu dituztela: Carlos Garaikoetxea lehendakariarena eta berea. Ausardiaz hitz egin du Otamendik Zerkausiko taula gainetik. Gogoan edukitzeko moduko esaldi bat bota du: «Jende ausartak mugitzen du mundua». Ikastolen sorrera eta Everesten ikurrin bat jarri zutenekoa aipatu ditu. Ezinezkoak zirudien hori egitea, ero batzuk saiatu ziren arte. Eta bere ibilbidean ere filosofia horri esker lortutako mugarri batzuk nabarmendu ditu: Egunkariak-k Joko Olinpikoetan egon behar zuela buruan sartu zitzaionekoa, euskarazko prentsarako oso zailak ziruditen elkarrizketak lortzea… Harreman publikoak izan dira horiek lortzeko modua. Oinarritik hasita: «Zuzendari izendatu nindutenean, ohartu nintzen gure gizartearen parte handi batek ez zekiela euskaraz egunkari bat zegoenik ere. Nire lana hori izan zen. Proiektua ezagutaraztea». Eta, gainera, gustura jardun du lan horretan: «Oso ondo pasatu nuen zuzendari lanak egiten». Bere ausardiak fruitua ematen zuen batzuetan: «Futbol zelaian nengoela, Quim Torra Kataluniako presidentearen ondoan eseri nintzen, eta elkarrizketa bat eskatu nion. Eta eman zigun». Beste batzuetan, ostean, alferrik egin zuen ahalegina. Iñaki Azkuna Bilboko alkate zenari ere eskatu zion San Mamesen bertan, baina «inoiz ez zigun eman». Edonola ere, Martxelo Otamendik eusten dio bere filosofiari: «Galdetu, deitu. Beharbada ezezkoa esango dizute, baina ez dadila izan ez zarelako saiatu».

Gazarako su eten bat erdietsi asmotan ibili diren bitartekariek —hau da, Egiptok, Qatarrek, AEBek eta Turkiak— atzo sinatu zuten AEBetako presidente Donald Trumpek ondutako itun proposamena. Hogei puntu daude jasota dokumentu horretan, baina xehetasun batzuk negoziatzeko daude oraindik. Eta adostutako batzuk urratzen ere hasi dira. Israelek gaur arratsaldean iragarri duenez, Gazara adostutako laguntza humanitarioaren erdia sartzea baimenduko du; hau da, egunean 600 kamioi sartu ordez, 300 baino ez dira sartuko. OCHA Gai Humanitarioak Koordinatzeko Nazio Batuen Bulegoko bozeramaile Olga Cherevko jakinarazi duenez, Tel Avivek erabaki horren berri eman dio NBEri. Azaldu du Hamasi akordioa urratzea egozten diolako hartu duela neurria; talde islamistak ez dituelako bahitu guztien gorpuak entregatu. Hamasek lau gorpu entregatu zituen atzo, argudiatuta gainontzeko bahituen gorpuak birrindutako eraikinen hondakinen azpian daudela, eta horiek aurkitu nahian dabiltzala. Azken orduko horrek haserrearazi egin zuen Israel, eta, iturri ofizialak aipatuz Times of Israel egunkariak jakinarazi zuenez, Tel Avivek egunaren bukaerara arteko epea eman dio Hamasi gainontzeko 24 gorpuak entregatzeko.israelgo hedabideek iturri ofizialak aipatuz kaleratu dutenez, talde islamistak gaur gauean beste lau gorpu entregatzeko konpromisoa hartu du. Halere, Gurutze Gorriak ohartarazi du «erronka handia» izango dela hildako gatibu guztien gorpuak aurkitzea, eta balitekeela horretarako «egunak edo asteak» itxaron behar izatea. AEBetako presidenteak ere gaitzetsi du Hamasek gorpu guztiak entregatu ez izana: «Egitekoa ez da amaitu. Ez dute adostutakoa bete , ez dituzte gorpu guztiak entregatu!», idatzi du Truth Social bere sare sozialean. Halere, Gazako akordioaren bigarren fasea abian dela ziurtatu du. Bigarren fasearen baldintzak eztabaidatzen hasiak zirela azaldu du goizean Qatarko Atzerri Ministerioko bozeramaile Majed al-Ansarik. «Elkarrizketa zailak abian dira; hau da, aztertzen ari dira nola kudeatuko duten Gaza eremu segurua izan dadin eta erasoaldia ez dadin berriro ere abiatu», esan du, AEBetako telebista kate Fox Newsi emandako elkarrizketa batean. Ikusteko dago zer-nolako forma hartuko duen bigarren faseak, aintzat hartuta ez direla gutxi Israelek eta Hamasek hurrengo pausoen inguruan dituzten desadostasunak. Hamas armagabetzea eta Gazan inolako agintaritzarik ez izatea nahi du Tel Avivek; Palestinako talde islamistak esana du, ordea, ez duela armak uzteko asmorik, eta leku bat izan nahi duela Gazako etorkizun politikoan. Bestalde, Hamasen exijentzietako bat da Palestinako estatu burujabe eta independente bat ezartzea, eta Israelgo lehen ministro Benjamin Netanyahuk behin baino gehiagotan esan du ez duela onartuko Palestinako Estatua sortzea. Horren guztiaren inguruan galdetuta, zalantzak argitu ordez afera are gehiago korapilatu du AEBetako presidente Donald Trumpek, Egiptotik AEBetara bidean prentsari egindako adierazpenetan: «Ez dut estatu bakar baten, estatu bikoitz baten edo bi estaturen inguruan ezer ere esango; Gaza berreraikitzeari buruz ari naiz». Etxe Zuriko maizterra jakitun da Palestinako Estatu bat sortzea zein garrantzitsua den hainbat herrialde arabiarrentzat; halere, azpimarratu du ez duela horri buruzko «ikuspunturik». Are, atzo sinatutako itunari buruzko komunikatu bateratu bat kaleratu dute gaur bitartekariek, eta ez dute Palestinako Estatua sortzeari buruzko aipamen espliziturik egin. Horrekin lotuta, honela dago jasota Washingtonek ondutako eta Trumpek aurkeztutako dokumentuko 19. puntuan: «Gaza berreraikitzeko lanek aurrera egin ahala, eta Palestinako Aginteak bere erreforma programa leialki bete ahala, baliteke azkenean Palestinako estatu bat sortzeko eta autodeterminaziorako bide sinesgarri bat hasteko modua izatea». Torturak eta abusuak «Ofer kartzela izeneko hiltoki batean geunden; eta gizon gazte asko han daude oraindik». Hala kontatu dio bart Al-Jazeera hedabideari Israelgo Ofer kartzelan egondako preso palestinar batek, Gaza hegoaldeko Khan Yunis hirira iritsi berritan, aldeek Gazarako adostutako meniaren lehen faseko trukean aske geratu ondoren. Gauza bera salatu dute atzo askatu zituzten beste preso palestinar batzuek ere: espetxealdian torturak, umiliazioak eta jipoiak jasan dituztela, eta kasik ez zutela ez edateko urik, ez janaririk. Hamasek bizirik zeuden hogei gatibuak entregatu ondoren, Israelek hartutako konpromisoa bete, eta aske utzi zituen 2023ko urriaren 7az geroztik atxilotutako 1.718 palestinar eta bizi osoko espetxealdira zigortuta zeuden 250 preso —deportatu egingo dituzte horietatik 154—. Bada, Palestinako osasun langileen jarduna gainbegiratzen duen GKE gobernuz kanpoko erakunde Healthcare Workers Watchek ohar baten bidez jakinarazi duenez, atzo aske geratutako 55 preso osasun arloko langileak dira, hala nola erizainak eta medikuak; are, horietatik 44 ospitalean lanean zeudela hartu zituzten atxilo. 60.500 Zenbat milioi euro beharko diren Gaza berreraikitzeko. Nazio Batuen Garapen Programaren arabera, gutxienez 60.500 milioi euro beharko dira Israelen erasoaldiaren ondoren Gaza berreraikitzeko. Are, horietatik 17.300 milioi euro datozen hiru urteetan inbertitu beharko lituzkete zerrendan bizi ahal izateko. Adostutako trukearen bidez, aske geratu dira, guztira, 1.968 preso palestinar; dena den, oraindik ere 10.000 palestinar baino gehiago «legez kanpo atxilo» daudela salatu du PAN Palestinako Aginte Nazionalak, sare sozialen bidez. Haren arabera, gainera, azkeneko bi urteetan gutxienez 77 pertsona hil dira Israelgo kartzeletan preso zeudela, eta 360 adingabe baino gehiago atxilo daude. Horrekin lotuta, Israelgo armadak dagoeneko identifikatu ditu Hamasek atzo entregatutako lau gorpuak; horren arabera, haietako bat 2023ko urriaren 7an jasandako zaurien ondorioz hil zen, bestea, berriz, Hamasek «erail» zuen. Identifikatutako beste bi gorpuen senideek ez dute baimenik eman haien izen-abizenak kaleratzeko. Bestalde, Israelek hildako 45 palestinarren gorpuak entregatu dizkio Gurutze Gorriari, eta hark zerrendara eramango ditu. Aldeek erdietsitako akordioaren arabera, Israelek Gazaren aurkako erasoaldia eteteko betebeharra dauka. Halere, Israelgo soldadu batzuek sei palestinar hil dituzte gaur goizean Gaza hirian, tiroz, Israelgo armadak berak baieztatu duenez, argudiatuta palestinar horiek «gehiegi» hurbildu direla soldaduengana. Horrez gain, drone bidez hil dituzte hiru pertsona hiri horretan, Palestinako Wafa albiste agentziaren arabera. Eta Al-Jazeera hedabideak gehitu duenez, beste pertsona bat hil dute Khan Yunisen, zerrendaren hegoaldean.

James Joyce, Ernest Hemingway, William Faulkner, Truman Capote, Joyce Carol Oates eta literatura unibertsaleko beste hainbat izen handi euskarara ekartzen aitzindarietako bat izan da Xabier Olarra (Tolosa, Gipuzkoa, 1953), eta sari handi batekin aitortu dio urteetako lan eskerga hori orain Espainiako Kultura Ministerioak: Itzultzaile Baten Obrari Emandako Espainiako Saria eman diote, eta euskara «normalizatzen eta aberasten egindako ekarpen itzela» goraipatu. Olarra euskarak «inoiz izan duen itzultzaile bikainenetako bat eta emankorrenetako bat» dela ere esan dute. Baita beste hau ere: «Nobela beltza euskal literaturara ekarri zuen lehena, aitzindaria da Olarra, eta aise ibili da hara-hona askotariko genero, garai, erregistro eta hizkuntzetan. Berrogei urtetik gorako ibilbide luze eta bikaina da harena, eta itzulitako lanen kalitatean eta konplexutasunean nabarmentzen da hori». 1980ko hamarkadan hasi zuen itzultzaile ibilbidea Olarrak, eta Igela argitaletxea izan da ordutik honako bere ibilbidean ardatzetako bat, ardatza nagusia izan ez bada. 1989an jarri zuten hura martxan Joseba Urteagak, Jose Manuel Gonzalezek eta hirurek, eta euskal itzulpenak izan duen argitaletxe emankorrenetako bat izan da. Igelak argitaratu eta Olarrak itzulitako lanen zerrendan daude, besteak beste, Francis Scott Fitzgeralden Gatsby handia (1990), Truman Capoteren Odol hotzean (1993), Dashiell Hammetten Uzta gorria (1996), Oliver Sacksen Antropologo bat Marten (2003), Agatha Cristieren Orient-Expresseko hilketa (2004), Jim Thompsonen 1280 arima (2006), J.R.R. Tolkienen Hobbita (2008), Lorenza Mazzetiren Zerua gainbehera dator (2010), James Joyceren Ulises (2015) eta, berriena, Joyce Carol Oatesen Bortxaketa: amodiozko istorio bat (2023). Jatorrizko hizkuntza ingelesa, frantsesa, arabiera zein italiera izanik euskaratu ditu literatur lanak. Eta hainbat izan dira jorratu dituen literatur eremuak ere, nahiz eta nobela beltza izan den beharbada hurbilen izan duen generoetako bat —hura izan zen, hain justu, hasierako Igelaren bereizgarria—. Duela zenbait urte BERRIAri kontatu dionez, Dashiell Hammett idazleari esker zaletu zen bera nobela beltzera. [articles:1265960] Aurrez ere hainbat aitortza jasotakoa da Olarra. Hirutan irabazi du, esaterako, itzulpengintzako Euskadi saria: 2006an, Raymond Queneauren Estilo liburuak lana euskaratzeagatik; 2012an, Arantzazu Royorekin batera, Alaa Al-Aswaniren Jakobian eraikina liburua itzultzeagatik; eta 2016an, berriz, James Joyceren Ulises lan mardularen itzulpenagatik. 2013an, Dabilen Elea saria ere jaso zuen, egindako ibilbideagatik. Ez da, bestalde, Espainiako Itzulpengintza Saria jaso duen lehen euskal itzultzailea —30.000 euro jasoko ditu sariarekin—. Haren aurretik, Josu Zabaletak (Legazpi, Gipuzkoa, 1948) jaso zuen aitortza bera 2013an, ibilbideari egindako aitortza gisa orduan ere. «Poza, besterik ezin dut esan» Saritua izan delako notizia gaur bertan jakinarazi diote Olarrari berari ere. Eta ordutik ordu gutxi batzuk baizik iragan ez zirenean hartu du tartea BERRIArekin mintzatzeko. «Poza», hori izan du lehenbiziko sentipena. «Pilotariek partidu bat jokatu eta hura irabazi berritan zer moduz dauden galdetzen dietenean bezala: poza, poza sentitzen dut, besterik ezin dut esan», azaldu du, umoretsu. «Horrenbeste urte lan jakin batean arituta, norbaiti bururatu zaio hori saritzeko modukoa dela. Ez dakit arrazoi askorekin edo gutxirekin, baina niri egokitu zait, eta ez daukat ezer egiterik». «Horrenbeste urte lan jakin batean arituta, norbaiti bururatu zaio hori saritzeko modukoa dela. Ez dakit arrazoi askorekin edo gutxirekin, baina niri egokitu zait, eta ez daukat ezer egiterik […] Poz handia sentitu dut» XABIER OLARRA Itzultzailea Egindako ibilbideagatik ez ezik, beste itzultzaile batzuen bidelagun eta «irakasle» izateagatik ere egin diote aitortza Olarrari. Dudati mintzatu da horretaz, iradoki du ez dela «bereziki» ahalegindu horretan, lanaren parte izan duela, baina ezin disimulatuzkoa izan zaio esker ona. «Ni ez naiz horretan bereziki saiatu. Ibilbidean, nik gauza batzuk itzultzen nituen, eta beste batzuetan beste batzuei esaten nien: ‘Itzuliko duzu zuk hau? Eta zuk beste hau?’. Eta gero, noski, obra horiek editatu egin behar dira. Eta, editatzeko, itzulpen horiek irakurri egin behar dituzu, eta zer zuzendu eta zer hobetu ikusi, eta lagundu. Lan hori beharrezkoa da, behar izaten baitugu besteen iritzia, eta niri, tarteka, egokitu zait egitea, saiatu naiz, eta batzuek estimatu dute».

Nazioartean urak nahasi badira ere, ontzia norabideari eusteko gai da. Beste hitz batzuekin, baina mezu hori igorri nahi izan dute gaur Eusko Jaurlaritzako eta Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako foru aldundietako ordezkariek. Zerga bilketaren datuak oinarri hartuta egin dute zehaztapen hori; izan ere, okerrik ezean, foru ogasunek iaz kalkulatu baino 373 milioi gehiago bilduko dute aurten zergen bidez. Eta aurreikusi dute datorren urtean beste marka bat ezarriko dutela: 21.130 milioi euro biltzea espero dute, aurten baino mila milioi euro gehiago. Finantzen Euskal Kontseiluak bilera egin du gaur, Gasteizen, zerga bilketaren itxiera eta datorren urtekoaren aurreikuspenak hitzartzeko. Kalkulatu dute aurten zerga bilketa nabarmen handituko dela iazkoaren aldean, eta lehen aldiz gaindituko duela 20.000 milioi euroren langa. Aurreko urteko datuekin alderatuta, %9,7 egingo du gora bilketak. iFrameResize({ log: true },’#zerga’); Ekonomiaren bolada onarekin lotu du igoera hori Noel D’Anjou Eusko Jaurlaritzako Ogasun sailburuak, eta mutualistei egin beharreko itzulketen motxila gainetik kendu izanari. Izan ere, aitortu duenez, aparteko ordainketa horrek «nabarmen» eragin zuen iazko bilketan: 800 milioi inguru izan ziren. Zama hori gabe, eta lan merkatuaren bilakaera onak eta kontsumo pribatuak lagunduta, zerga bilketa aurreikusi baino gehiago handitzea ekarriko duela adierazi du sailburuak. Hain zuzen, errenta kanpaina onak izan du eraginik handiena bilketan, aurreikusitakoa gainditu baitu hiru lurraldeetan: %13,4 egingo du gora guztira. Hau da, 941 milioi gehiago jasoko dira orotara. Gora egingo du BEZak ere: %10,2 gehiago jasoko da, 700 milioi inguru. Behera egingo du, ordea, sozietate zergak: %14,3 gutxiago biltzea espero da, 250 milioi gutxiago denera. COVID-19aren krisian amildu zen baino bi puntu gehiago da hori, %12ko jaitsiera izan baitzuen orduan, 150 milioi inguru. Agintariek ez dute kezka ezkutatu, eta adierazi dute mundu osoko egoera nahasiaren isla dela datu hori, industriaren motelaldiak edo esportazioen jaitsierek erakusten dutenez. Hori dela eta, enpresei laguntzeko garaia dela aldarrikatu du Ramiro Gonzalezek: «Ziurgabetasunari aurre egiteko gai baldin bagara, indartuta aterako gara». Bide beretik, Elixabete Etxanobek ere zerga berrikuspenean jaso ziren enpresentzako kenkari berrien garrantzia azpimarratu du. Mezu horiekin bat egin du Eider Mendozak ere, Gipuzkoan egoera zertxobait hobea bada ere. Han, BGAEei lotutako itzulketek eragin dute jaitsiera. Edonola ere, nabarmendu dute datorren urteko aurreikuspenek baikorrago izateko aukera ematen dutela, bilketak gora egingo duela espero baita. Zehazki, sozietate zergaren bitartez aurten baino 58 milioi euro gehiago biltzea espero da. Errenta zergaren bidez, berriz, 134 milioi euro gehiago, eta BEZ zergaren bidez, 642 milioi gehiago. Dirua, herritarren patrikan Haizea aldeko izatea espero da, eta horri esker 2026an zerga bilketa ere are gehiago handitzea. Foru ogasunek kalkulatu dute 21.130 milioi euro bilduko dituztela, aurten baino mila milioi euro gehiago (%5,2). Gehiago lirateke zerga berrikuspena onartu izan ez balitz, aldundiek kalkulatu baitute 335 milioi euro gutxiago bilduko dutela horren ondorioz. Ez diote garrantzirik eman, halere, nabarmendu baitute diru hori ogasunen kutxan egon ordez herritarren patrikan egongo dela. Jaurlaritzarentzat izango dira bildutako hamar eurotik zazpi: 14.143 milioi euro guztira. Bizkaiak jarriko du erdia baino zertxobait gehiago: 7.122 milioi (%50,36); Gipuzkoak, 4.740 milioi (%33,52), eta Arabak, 2.279 milioi (%16,04). Kutxa partekatu horretan jarri beharreko kopurua baino gutxiago bilduko dutenez, Egokitzapeneko Funtsetik 127 milioi jasoko ditu Arabak, eta 41 milioi Gipuzkoak. Horiek horrela, erakunde guztiek baliabide nahikoa izango dute 2026ko aurrekontuak ontzeko, Eudelek udalei «zuhurtzia» eskatu badie ere. Jaurlaritzak hilaren 28an onartuko du berea, eta D’Anjouk berretsi duenez inoizko handiena izango da, besteak beste, mila milioi euroko zorpetze ahalmen gehigarria izango baitu horretarako. Bereziki industria indartzeko erabiliko da diru hori, eta azpiegitura teknologikoa, energetikoak eta zientifikoak bultzatzeko. Sailburuak nabarmendu du, ordea, ezohiko gastu bat izango dela, eta heldu den urteko aurrekontuetan helburu nagusia «inbertsio produktiboak handitzea» izango dela.

Igandean Gasteizen Hispanitatearen Egunaren harira izandako liskarrek soka luzea ekarri dute. Falange Espainola eskuin muturreko taldeak antolatutako mobilizazioek antifaxisten erantzuna izan zuten, eta Ertzaintza antifaxisten aurka oldartu zen. Liskar gogorrak izan ziren. Hemeretzi pertsona atxilotu zituzten, eta guztiak aske geratu ziren iluntzean, desordena publikoagatik auziak irekita. «Begi bistakoa da ez ginela gai izan segurtasuna bermatzeko», adierazi du Bingen Zupiria Eusko Jaurlaritzaren Segurtasun sailburuak. [articles:2148292] Sailburuak propio deitu ditu hedabideak arratsaldean, Ricardo Ituarte Segurtasun sailburuordeak esan ostean «euskal faxistak» izan zirela oldarraldia eragin zutenak. «Onartezintzat» jo ditu hitzok EH Bilduk, eta atzera egiteko exijitu: «Zuhurtziarik gabeak eta lekuz kanpokoak izan dira, eta nahasmendua eta tentsioa besterik ez dute eragin». Koalizio subiranistak azalpenak eskatu dizkio Segurtasun Sailari. Eta Sumarrek ere bai: galdera sorta bat erregistratu du Eusko Legebiltzarrean, Segurtasun Sailak Falangearen ekitaldiaren, hura baimentzeko protokoloaren eta polizia operazioaren inguruko informazioa eman dezan. «Erantzule bakarrak dira euren jokabide bortitz eta totalitarioarekin atzo herritarrak arriskuan jarri eta hiri ondare publiko eta pribatuari kalte egin ziotenak», esan du Zupiriak agerraldian, eta erantsi gertatutakoa ez zela izan «kontzentrazio faxista baten aurrean antifaxismoak egindako gauza bat-bateko bat». Haren hitzetan, «atzoko irudiek argi eta garbi erakusten dute atzean zerbait antolatua» dagoela, «aldez aurretik prestatutakoa». Espainiaren batasuna ez da ez bozkatzen ez negoziatzen lelopean, Falangeak Gasteizen egin zuen atzo Hispanitatearen Eguneko bere ekitaldi nagusia, eta horrek eskuin muturreko taldearen kontrako mobilizazioak eragin zituen. Besteak beste, Ernaik, GKSk eta Jarkik egin zuten protestarako deia, eta istiluak izan ziren. Manifestariek harriak eta objektuak jaurti zituzten, eta Poliziak foam balak eta negar gasa erabili zituen. Hainbat lagun zauritu ziren: bi aldeetako manifestariak, ertzainak —hogei, Segurtasun Sailaren arabera— eta kazetari bat ere bai, gutxienez. «Lan profesionala» «Uste dut gertakizun horiek Ertzaintza behartzen dutela jokabide horiek modurik zehatzenean aztertzera eta erantzun egokiak ematera», esan du Zupiriak. Izan ere, Ertzaintzak egindako lana babestu du, euren «lan profesionala» goraipatuz eta «egoera zail batean izandako portaera duina» nabarmenduz. Era berean, aipatu du poliziaren buruek «egokiena» iruditu zitzaien esku hartzea ezarri zutela, eta konfiantza duela euren irizpideetan, bera ez baita «espezialista» horrelako operatiboetan. Jakinarazi du Ertzaintza atzoko irudiak aztertzen ari dela, «hurrengoetarako zerbait zuzendu edo hobetu» daitekeen ikusteko. Ertzaintzako sindikatu korporatiboek, baina, haren kudeaketa kritikatu dute. Euspelek eta Sipek salatu dute operazioan hutsegiteak izan zirela, eta agerian geratu direla agente falta eta aurreikuspen eta koordinaziorik eza. Ernek, bestalde, Ertzaintzako arduradunen dimisioa nahi du. Zupiriak esan du Falangearen atzoko ekitaldia «legezkoa» zela, «gustatu ala ez gustatu», eta bera, Segurtasun sailburu gisa, ez dela inor manifestazioak edo alderdi politikoak debekatzeko. Gogoratu du auzitegiei dagokiela horrelako ekitaldiak debekatzea eta alderdien esku dagoela legea aldatzea, «gauzak beste modu batera izan daitezen». Ildo horretatik, harago joan da Ramiro Gonzalez Arabako ahaldun nagusia: Falangea legez kanporatzeko eskatu du, SER katean egindako elkarrizketa batean. «Gure gizartean badago diskurtso antifaxista bat, indarkeria erabiltzea justifikatzen duena, eta hori onartezina da», esan du Zupiriak. Haren hitzetan, ezin zaio «inportantzia» kendu gertakizun horietan indarkeria erabiltzeari, eta ezin da onartu «indarkeriaren erabilera zuritzen edo indarkeriaren erabilerari garrantzia kentzen diotenen diskurtsoa».

Hamasek eta Israelek preso eta gatibuen trukea egin duten egun berean heldu da Donald Trump AEBetako presidentea Ekialde Hurbilera, zertara-eta berak Gazarako ondutako plana izenpetzera. Etxe Zuriko kontuak sinatzeko erabiltzen duen errotuladorea eraman du Egiptoko Xarm el-Xeikh hirian egin duten goi bilerara, eta Israelen eta Hamasen arteko elkarrizketetan aritu diren bitartekariek ere azkar batean sinatu dute. Orain arteko akordiorik «konplikatuena» izan dela aitortu du Trumpek, «hirugarren mundu gerrari» bide emateko moduko gatazka bat izan baitute mahai gainean: «Ez da gertatuko, ez». Tel Avivera egindako bisita zenbait ordu luzatu ondoren heldu da AEBetako presidentea Egiptora. Negoziazioetan bitartekari aritu diren lau herrialdeek —AEBek, Egiptok, Qatarrek eta Turkiak— Ekialde Hurbilean «bakea, egonkortasuna eta segurtasuna» lortzeko sinatu dute akordioa, Al-Sisiren bulegoak kaleratutako ohar baten arabera; Benjamin Netanyahu Israelgo lehen ministroa eta Hamasen ordezkaritza, aldiz, ez ziren han egon. Sinatzaileak ez dira bakarrik egon, ekitaldian parte hartu baitute Europako, herrialde arabiar eta islamiarretako eta nazioarteko zenbait agintarik eta erakundek ere: Frantziak, Erresuma Batuak, Italiak, Espainiak, Jordaniak, Pakistanek, Irakek, Nazio Batuen Erakundeak eta Arabiar Ligak, besteak beste. «Terrorearen» amaiera AEBetako presidenteak berretsi du atzean utzi dutela «terrorearen eta heriotzaren garaia»: «Fedearen, esperantzaren eta Jainkoaren garaia hasi da. Luze iraungo dute konkordiak eta harmoniak, bai Israelen eta bai zeharo bikaina izatear den eskualde honetako nazio guztietan». Nabarmendu du Ekialde Hurbilak «potentziala» duela, eta «terrorismoak eta estremismoak» ez diotela onik egin: «Hondamendi bat izan da». AEBetako presidentearen ustez, Netanyahu «gogoratu» egingo dute aurrerantzean, «adorea» izan duelako Hamasi kontra egiteko: «Israelek armen bidez irabazi du ahal duen guztia». Aitortu du, ordea, ez dela «erraza» izan lehen ministroarekin moldatzea, nahiz eta horrek berak egiten duen aliatu «handi». Etxe Zurira heldu zenetik, «hainbeste aldiz» deitu dio Netanyahuk arma eske, ezen «sendo eta indartsu» bihurtu den Israel: «Horrek ekarri du bakea, gero». Hitzaldia eman bitartean, oposizioko bi kidek Palestina aitortu zioen kartel bat atera dute. Azkar batean kanporatu dituzte parlamentutik; «a zer efikazia», esan du Trumpek. Netanyahuk hartu du hitza AEBetako presidenteak baino lehen, eta laudorioak besterik ez du izan harentzat. Bien arteko «adiskidetasuna» azpimarratu du, eta erantsi hauei esker lortu dela akordioa egitea: «Bi nazioon arteko lankidetzari, Israelen presio militarrari eta Trumpen buruzagitza global paregabeari esker». Lehen ministroaren arabera, «AEBetako ezein presidentek ez du hainbeste egin Israelen alde», eta goraipatu egin du Etxe Zuriko maizterraren planaren lehen fasearen ondorena: «Hainbeste urtez gerran eta arriskuan egon ondoren, gaur zerua bare dago, armak isilik, sirenak geldirik, eta eguzkia atera da, azkenean, lur santuan, zeina bakean baitago». Israelgo lehen ministroa hiru kasutan auzipetuta dago 2019tik. «Aizu, zera otu zait: presidente jauna, zergatik ez diozu indultua ematen?», galdetu dio Trumpek Isaac Herzog Israelgo presidenteari. Iruzurra, eroskeria eta konfiantza abusua egozten dizkiote Netanyahuri, besteak beste enpresari batzuen opariak jasotzeagatik. «Puruak eta xanpaina nori axola zaizkio?», jarraitu du Trumpek, opari horiei erreferentzia eginez. Herzog armadaren irrati katean elkarrizketatu zuten irailaren amaiera aldera, eta esan zuen indultua emateko eskatuz gero «kontuan» hartuko lukeela eskaria.

Hispanitatearen Eguna da gaur; Falange Espainola talde ultraeskuindarrak Euskal Herria aukeratu du eguneko ekitaldi nagusia egiteko, zehazki, Gasteizko Probintzia plaza, eta Ernai, GKS, Jarki eta beste hainbat talde haren aurka egitera bertaratu dira. Istiluak izan dira. Ertzaintzak ekitaldia babestu du, haren kontra elkartutakoen aurka oldartu da, eta, Eusko Jaurlaritzako Segurtasun Sailak jakinarazi duenez, hemeretzi lagun atxilotu ditu —zazpi zirela esan du hasieran, hamazazpi gero eta, azkenik, hemeretzi—. Desordena publikoak eragitea egotzi diete guztiei. Zenbait zauritu eragin dituzte istiluek: manifestariek harriak eta objektuak jaurti dituzte, eta Poliziak foam balak erabili ditu, besteak beste. [galleries:horizontal:110] Falangeak Espainiaren batasuna ez da ez bozkatzen ez negoziatzen lelopean deitu du ekitaldia, eta elkartutakoek Gora Espainiaren batasuna leloa zuten Espainiako banderak erakutsi dituzte, Cara al sol abestu dute eta agur faxistak egin dituzte. Poliziek osatutako hesiaren beste aldean elkartutakoek Eusko Gudariak abestuz erantzun diete, eta «gora Euskal Herria askatuta!» eta «alde hemendik, utzi bakean» oihukatuz. Ertzaintzak dispositibo handia zabaldu du: zortzi furgoneta zeuden plazan, eta helikoptero bat eta zenbait dron airean. Hala ere ezin izan dute eragotzi antifaxistak plazan sartzea eta ultraeskuindarrekin zuzenean topo egitea; elkar joka aritu dira zenbait minutuz. Poliziaren lehen oldarraldiaren ostean, inguruko kaleetara zabaldu dira istiluak. Manifestariek harriak jaurti dituzte, suzko barrikadak muntatu dituzte eta kontainer bat edo beste ere irauli dute. Faxistek Ertzaintzak babestuta egin dute alde plazatik 13:00ak baino lehen, eta plazan 13:15ak aldera lasaitu da egoera. Azken istiluak Juan de Ayala plazako aparkalekuaren inguruan izan dira; Falangeko kideek han zituzten euren autoak, eta batzuk aparkalekutik makilekin eta bateekin irten dira. Orduan ere esku hartu du Ertzaintzak: faxistei aurre egin dietenen aurka oldartu da berriro, eta atxiloketak ere egin ditu. Azkenean, Falangekoak Poliziak lagunduta joan dira hiritik Istiluetan hainbat lagun zauritu dira —bi aldeetako manifestariak, ertzainak eta kazetari bat ere bai, gutxienez—, eta horietako batzuk ospitalera eraman behar izan dituzte. Atxilotuen alde gaur arratsaldean egindako elkarretaratzea, Gasteizen. GEDAR Atxilotuak askatzea exijitzeko, elkarretaratzea egin dute 19:00etan Probintzia plazan, istiluak izan diren toki berean. Han jakinarazi dutenez, ordu horretan oraindik Lakuako polizia etxean jarraitzen zuten atxilotu guztiek. Aske Antolakundeak ere manifestazio bat zuen deitua arratsaldean, Indar errepresiboak suntsitu lelopean; 17:00etan abiatu da, Gasteizko Andre Maria Zuriaren plazatik, eta hor ere atxilotuak libre uzteko eskatu dute. Lakuako polizia etxearen parean amaitu dute protesta. Maider Etxebarria Gasteizko alkateak, berriz, gertatutakoa gaitzetsi du. «Muturreko diskurtsoek sortzen dutenaren beste erakusgarri bat da: gorrotoa eta indarkeria. Jarrera horiek ez dute tokirik gure hirian», adierazi du, eta babesa helarazi die lanean jardun diren poliziei, zauritutako pertsonei eta euren negozioetan kalteren bat izan dutenei. Erantzun antolatua Falangearen deialdiari erantzuteko, eta, oro har, urriaren 12ko ospakizunen aurka mobilizatzeko, zenbait taldek zuten deialdia egina Arabako hiriburuan. Gasteiz Antirrazistak, Mugimendu Feministak eta Ernaik, adibidez, «olatu erreakzionario eta arrazistari aurre egin» eta bestelako ahotsak entzunarazteko deia egin zuten. «Faxismoaren aurka antolatzeko» eta Gasteizera bertaratzeko eskatu zuten GKSk, Jarkik, Ezkerraldea Antifaxistak eta beste hainbat taldek ere. Ohar anonimo bat ere zabaldu zen sare sozialetan, Faxismoaren aurrean klase batasuna. Falangea suntsitu goiburupean. Oharrean, faxismoaren gorakadaz ohartarazi zuten, eta kalean erantzuteko beharra aldarrikatu. Mobilizazio gehiago Gasteizkoak ez dira Hispanitatearen Egunaren aurkako mobilizazio bakarrak. Sortuk, adibidez, mobilizazio bat egin du Irunen (Gipuzkoa), 10:00etan, eta Ernaik, 13:00etan Iruñean, Udaletxe plazan. Guardia Zibilaren desfilea, gaur, Iruñean. JAGOBA MANTEROLA / FOKU Iazko Hispanitatearen Egunean Guardia Zibilak desfile militarra egin zuen Gasteizko Plaza Berrian, udalaren baimenarekin. Aurten, berriz, Sansomendiko kuartelean egin ditu ospakizunak. Iruñeko kaleetan bai; han egin dute desfilea aurten ere.

Argitu da zein bertsolari izango diren Bizkaiko Bertsolari Txapelketako finalaurrekoetan. Getxon jokatu da lehen faseko bosgarren eta azken kanporaketa saioa, eta Ibai Amillategi Omaetxebarria izan da onena goraino bete den Muxikebarri Arrigunaga aretoan. Denera, 470.5 puntu lortu ditu Amillategik, eta haren ondotik, halaxe geratu da beste bertsolarien sailkapena: Mikel Goiriena Larrazabal (455.5 puntu), Janire Arrizabalaga Munduate (450.5 puntu), Peio Molinuevo Martin (424.5 puntu), Koldo Muñiz Aldamiz-Etxebarria (423 puntu) eta Aitor Esteban Etxebarria (406.5 puntu). Leire Garatxena Larrabek egin ditu gai jartzaile lanak. [articles:2148282] Getxoko saioa jokatuta, beraz, argitu da zein bertsolari izango diren Bizkaiko txapelketako hiru finalerdietan. Saio bakoitzeko irabazleak zuzenean sailkatu dira bigarren fase horretara, eta, gainontzekoak, lortutako puntuazioen arabera. Hiru finalerdiak Lehen saioa Zeanuriko Ibarreta frontoian jokatuko da urriaren 26an, eta ondorengoak dira han bertsotan egingo dutenak: Aissa Intxausti Aburruza, Aitor Bizkarra Ruiz, Bittor Altube Sarrionandia, Imanol Uria Albizuri, Jone Uria Albizuri eta Oihana Bartra Arenas. Bigarren saioa Abadiñoko Probalekuan egingo da azaroaren 2an. Han izango dira Aitor Etxebarriazarraga Gabiola, Gorka Pagonabarraga Agorria, Enare Muniategi Etxabe, Maite Sarasola Isazelaia, Txaber Altube Sarrionandia eta Unai Mendiburu Valor. Hirugarren eta azken saioa Barakaldoko Lasesarre kiroldegian izango da azaroaren 9an. Oholtzara igoko dira Ibai Amillategi Omaetxebarria, Irune Basagoiti Agirre, Lurdes Ondaro Mallea, Mikel Goiriena Larrazabal, Onintza Enbeita Maguregi eta Xabat Galletebeitia Abaroa.

«Arantzan euskaraz bizi gara». Oraindik esan daitekeen esaldia da hori Euskara zinegotzi Leire Mitxelena Gamiorentzat. Baina ikusten dute hizkuntza nagusitasuna ahultzen ari dela ere. Umeen ondoan adi egoten da sarri. «Eskolatik kanpo, erdara aditzen da; parkean ere bai». 1989an sortua da bera, eta Arantzan bertan hazia. Aldea ikusten du. Bizilagun berriei zuzentzeko eran ikusten du diferentzietako bat. «Lehen, kanpoko umeren batzuk etortzen baziren, guk euskaraz egiten genien, eta euskaraz bizi ziren. Gaur euskaraz ikasten dute eskolan, baina hemengo haurrek erdaraz egiten diete». Umeek inguruan duten erdara ere zabaldu egin da, ez sinesteko eran. «Nik txikitan ETB1 irentsi nuen. Dena euskaraz, ez genuen bertzerik, ez Internet eta ez deus ere». Arantza Nafarroa Garaiko udalerri bat da, Bortzirietakoa. 620 biztanle ditu. Datuek ere erakusten dute Mitxelenak sumatzen duena. Ezagutzan beherakada izan da urteotan: 1991n herritarren %99,6 ziren euskaldunak; 2021ean, %91,9. Joan-etorriak nagusi diren mundu baten erakusgarri, Arantzan ere udalerrian jaiotakoen pisu demografikoa apaldu egin da urteotan. Gertatzen ari dena ulertzeko aldagaietako bat da. 1991n herritarren %90,9 ziren Arantzan bertan sortuak; 2021ean, %75. 2001ean, Hego Euskal Herritik kanpo sortutako inor ez zen bizi herrian; orain herritarren %4,6 dira, eta horietatik %73 Ameriketan jaioak dira. Batzorde bat martxan dute propio eragiten ahalegintzeko. Oraintxe, esaterako, lehiaketa bat dute abian herrian sarri erabiltzen diren hitzak ezagutarazteko. Eta urteotan indartzen ari diren lan ildoetako bat da «harrera» egitea etorri berriei: euskararen berri emateko. Erroldatzean, sistematikoki denei ematen zaie euskarari buruzko informazioa, eta euskarazko hiztegitxo bat. «Ongietorri» ekitaldi bat ere prestatu zitzaien orain dela hiru urte, eta orain beste bat egitekoak dira. Bide horretan, bertan sortutako herritarren «kontzientzia» hauspotzeak garrantzia du Mitxelenarentzat, batez ere umeei begira. «Karga guztia ezin dugu utzi etorri berrien gain», azaldu du. «Eskolan D ereduan ikasten dute; hortik kanpo gure ardura da euskaraz ikasten segitzea, zeren eta etxean ez dute euskara jasoko». Eta badira zantzu positiboak, egonkortzen badira euskarak oraindik duen giharra erakusteko egokiak izan daitezkeenak. Horra: 2019an, kale neurketan, erabilera %81,9 izan zen; 2021ean, %94. [articles:2147983] [articles:2148062] [articles:2148144]