Ostegunetik ostiralerako gauerdian abiatu zen Hego Euskal Herrian Espainiako Gorteetarako hauteskunde kanpaina, eta pentsiodunak bete-betean sartu dira. «Alderdi politiko batek ere ez dio pertsona nagusien botoari garrantzia kentzen. Segur aski, egun hauetan alderdi guztien losintxak jasoko dituzte gure mugimenduak eta gure aldarrikapenek. Baina historiak erakutsi digu berbak haizeak eramaten dituela aulkia edo jarlekua hartu ondoren». Horregatik, Bilbon, Donostian, Gasteizen eta Iruñean kalera irten dira. Hautagaiei ohartarazi diete noren alde bozkatu erabakitzen ari direla, eta euren aldarrikapenek aintzat hartuko dituztenen alde emango dutela botoa. «Guk ez dugu esango noren alde bozkatu, baina gure eskaeren aurka dauden edo kontrako bidean doazen neurriak proposatzen dituzten alderdiei ez zaie botorik eman behar», ohartarazi zuen Jon Fanok, Bizkaiko pentsiodunen mugimenduko kideak.

Manifestaziorik jendetsuena Bilbon egin zuten. 18:00etan abiatu ziren Jesusen Bihotzetik. «Batak zein besteak gobernatu, pentsioak beti defendatuko ditugu», azpimarratu zuen Pilar Agirre mungiarrak. Berak irakurri zuen manifestazio bukaerako agiria. Besteak beste, mugimenduaren aldarrikapen nagusiak irakurri zituen. Agirreren esanetan bi dira ezinbestean lortu beharrekoak: «Gutxieneko pentsioa 1.080 eurora igotzea eta pentsioen urteko igoera gutxienez KPIaren bestekoa izatea». Ohartarazi zuten ez dutela etsiko eskatzen dutena lortu arte, «oraingo eta etorkizuneko pentsiodunak duintasunez bizi ahal izateko».

Euren proposamenen eraginkortasuna azpimarratu zuen Fanok. Azaldu zuen Espainiako Gizarte Segurantzak diru sarrerak handitzea lortu duela azkenaldian. «Nola egin duen? Gutxieneko soldata 900 eurora igo duelako gobernuak, eta soldata altuenak dituzten langileak lehen baino gehiago kotizatzen hasi direlako. Guk proposatzen ditugun neurriak indarrean jarriz gero, badago dirua pentsioetarako».

Kalera irteteko deia

Manifestarien artean ezkorrak eta baikorrak zeuden. Karmele Bilbao zornotzarrak kasu egingo dietela uste du. «Agian kanpainan ez dute zuzenean hitz egingo. Baina gu entzuten ari dira; ez izan zalantzarik. Begira zenbat boto duten hemen». Izan ere, milaka lagun elkartu ziren Bilboko kaleetan, baina aurreko manifestazioetan baino gutxiago ziren. Jesus Lozano sestaoarrak mugimendua «epeltzen» ari den kezka agertu zuen.

Hain zuzen ere, pentsiodunen mugimenduak berak apirileko eta maiatzeko hauteskunde kanpainak «indar gehiago» egiteko garaia direla eta deialdietara hutsik ez egiteko eskatu zuen. Maiatzaren 11n beste manifestazio bat egingo dutela iragarri zuten. Astelehenetako elkarretaratzeetan parte hartzeko ere eskatu zuen. «Ez gara lehen beste lagun elkartzen, eta hedabideetan gutxiago agertzen zara. Ez ote dira gutaz ahaztuko!», esan zuen Lozanok. Pentsioen borroka gizarte osoarena dela ohartarazi zuen.

Juan Antonio Armentia Arabako pentsiodunen bozeramaileak argi du apirilaren 28ko zein maiatzaren 26ko hauteskundeetan “pentsioak jokatuko” direla, hein handi batean.

Otsailetik martxora bitartean, KPI kontsumo prezioen indizeak 0,4 puntu egin du gora Hego Euskal Herrian, INE Espainiako Estatistika Institutuaren azken datuen arabera. Horrela, urte arteko inflazioa %1,5era igo da, aurreko hilabetean baino hamarren bat gorago.

Lurraldez lurralde erreparatuz gero, Gipuzkoak eta Nafarroak izan dute inflaziorik handiena (%1,7 bietan), eta Arabak eta Bizkaiak apalena (%1,4).

Martxoko datua eta egoera ekonomikoa aztertuta, Nafarroako Merkataritza Ganberak ondorioztatu du KPIak 2019an %1,5en inguruan eutsiko diola, «ez dagoelako presio handirik inflazioa gorantz bultzatzeko».

«Soldatak igotzen badira ere, hazkunde ekonomikoa mugatua denez eta inguruan moteltze ekonomikoa denez nagusi, prezioek bere horretan eutsiko diote», azaldu du ohar baten bidez Nafarroako Merkataritza Ganberak.

Igoera apala

Prezioen hilabeteko gorakada batez ere bi faktorek eragin dute: batetik, udaberriko eta udako denboraldiaren hasierak hauspotutako arropen eta oinetakoen garestitzeak —5,3 puntu igo da EAEn; 4,7 puntu Nafarroan—; eta, bestetik, garraioaren prezioen igoerak —0,9 puntu igo da EAEn, eta puntu bat Nafarroan—. Hala ere, hilabetean merkatu egin dira janariaren eta edari ez-alkoholikoen prezioak; baita etxebizitzaren, uraren eta argindarraren gastuak, gasaren eta bestelako erregaienak, eta komunikazioenak ere.

Edozelan ere, urte arteko bilakaerari erreparatuta, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan hauek garestitu dira gehien: garraioa (+4,5); etxebizitza, ura, argindarra, gasa eta bestelako erregaiak (+2,6); osasuna (+1,9); eta janariak eta alkohol gabeko edariak (+1,4). Nafarroan, halaber, hauek garestitu dira gehien: garraioa (+4,5); etxebizitza, ura, argindarra, gasa eta bestelako erregaiak (+2,4); komunikazioak (+1,6); eta edari alkoholdunak eta tabakoa (+1,3).

Hego Euskal Herrian, beraz, urte arteko KPIa otsailetik martxora %1,4tik %1,5era igota, prezioek goranzko joera apalarekin jarraitzen dute, Europako Banku Zentralak ezarrita daukan %2ko inflazio helburutik nabarmen beherago, oraindik ere.

Globalizazioa barruraino sartu da upategietan ere. Ardoaren merkatua gero eta nazioartekoagoa da: gaur egun, ehun herrialdetik gorak ekoizten dute ardoa, eta lehia bizia da. Botilaz beteta daude nazioarteko apalategiak, eta euskal ardogileak lanean ari dira kanpoko merkatuetan toki propioa irabazteko. Nafarroako ardoek badute Nafarroa sor-markaren aterkia, eta Arabako Errioxako ardoek —eta nafar batzuek— badute Errioxa sor-marka, nahiz eta azkenaldian arabarrei aterpea lasta ere bilakatu zaien, bereziki atzerrian garestiago saltzeko. Urte kaskarra igaro dute Hegoaldeko upategiek, eta 2019ko zenbakiek ere ez dute nabarmen hobera egin. Egoera horretan, zer egin?

Iazkoa ez zen izan urterik onena ardo ekoizleentzat. Hala diote behintzat Errioxa sor-markaren kontseilu arautzailearen zenbakiek: ardoaren salmenta %7,35 jaitsi zen: 21 milioi litro gutxiago. Nazioarteko salmentei erreparatuz, jaitsiera ia %11koa izan zen. Nafarroako ardoen salmenta 11 milioi litro txikitu zen (-%5,4).

Urte txarrak, dena den, ez ditu asko kezkatu ekoizleak. «2017an mahatsaren oso uzta txarra izan genuen munduan», azaldu du Jose Luis Lapuente Errioxa sor-markako zuzendari nagusiak. Izozteek zuzenean eragin zieten mahastiei, eta ez zuten aurreko urteetan beste eman. Merkatuaren logikari jarraikiz, eskaintza apalagoarekin salneurriek gora egin zuten. Erosleek ez zuten horren ondo hartu igoera: «Bizkarra eman ziguten bezeroek. Mezua garbia zen: prezio batetik gora bazaude, ez dizugu erosiko», argitu du Javier Ruiz de Galarreta Araex Arabako Errioxako upategi esportatzaileen taldeko zuzendariak.

Urte hasieran, zenbakiek ez dute hobera egin. Errioxa sor-markan %15 jaitsi ziren salmentak urtarrilean, eta %1,7 otsailean. «Goiz da oraindik larritzeko. Lehenengo hiruhilekoko edo lauhilekoko zenbakiak dauzkagunean ikusiko dugu», zehaztu du Lapuentek.

Lasaitasun mezua zabaldu du Sonia Benito Nafarroako Upategien Elkarteko kudeatzaileak ere: «Epe motzean, espero dugu merkatuko kuotak berreskuratzea».

Egoeragatik kezkatuta

Ordea, Arabako Errioxako upategiek ez dute horren begi onez ikusten egoera. Ez dute izan sor-markako gainontzeko ardoek adinako jaitsierarik, baina sor-marka bera muga bihurtu zaie neurri handi batean. «Upategi gehienak dagokien baino merkeago ari dira saltzen ardoa», nabarmendu du Ines Baigorrik, Abra Arabako Errioxako upategi txikien elkarteko zuzendariak. Abrakoek Arabako Errioxako klima eta lurra probestu nahi dituzte; balio erantsia lortu, egoera geografikoa dela medio lortzen dituen ezaugarriekin. «Enpresa txikiak gara, eta produktu berezi eta bereizia egiten dugu. Txapel modura daukagun markak ez badauka baliorik, kalte egiten digu».

Antzeko arazoa aurkitu dute Araexeko kideek ere. Ruiz de Galarreta elkarteko zuzendariak azaldu du sor-markaren posizionamendua kaltegarria zaiela. «Zortzi edo bederatzi euroko ardo botilak ondo saltzen ditugu. Hortik aurrera, jaitsi egiten dira salmentak». Kontua da kosta egiten zaiela Errioxa zigilupean ardoa garestiago saltzea, bezeroek ez dutelako identifikatzen sor-marka hori ardo berezi moduan, horrenbesteko balioko ardo moduan.

Hala ere, Araexekoek begi onez ikusten dute etorkizuna. 2017an, Errioxa sor-markak produktuak segmentatzeko erabakia hartu zuen. 2018tik aurrera, zigiluaren barruan sartu zituzten hainbat ardo kategoria: herrikoak, eskualde batekoak eta mahasti berezietakoak. Baldintza batzuk betez gero, etiketan jarriko dute zer herri, eskualde edo mahasti berezitakoa den. «Orain, esaterako, Arabako Errioxa jarri ahal izango dugu, Errioxa sor-markaren tamaina berdinarekin, letra tipo berdinarekin», argitu du Ruiz de Galarretak.

Neurri berriak produktuak segmentatzeko balio izango die; Errioxa sor-markaren barruan Arabako Errioxari balio erantsia emateko erabili nahi dute. Ez Arabako Errioxari bakarrik, baita Guardia herriari edo Bastidari ere, eta hogei urteko mahastiei. «Teknologia berriekin, bezeroak upategiraino irits daitezke», zehaztu du Ruiz de Galarretak. «Ezin dugu jarraitu Errioxa marka erabiltzen inguru guztiak berdinak balira bezala».

Baigorrik argitu du Abrakoentzat «lehenengo urratsa» dela, baina oraindik badaudela gehiago emateko. «Kontseilu arautzailearentzat, ardo garrantzitsuena ardo normala da. Mahasti bereziei, herrikoei eta eskualdekoei garrantzia gehiago ematea lortu behar dugu».

Berez, 2018an onartu zuten neurria, baina ez orduko ardoak horrela etiketatzeko garaiz. 2019 amaiera aldera merkaturatuko dituzte produktuak etiketokin. Ikusteko dago, beraz, erabakiak zenbateraino balioko dien Arabako Errioxako ekoizleei.

Nafarroa sor-markoek, berriz, ardoak nazioartean gehiago saltzea jarri dute helburu. «Sustapena bultzatuko dugu markatutako herrialdeetan: azokak, misio komertzialak eta abar», nabarmendu du Benitok. Txinan, Alemanian eta Erresuma Batuan saltzen dituzte atzerrian ardo gehien Nafarroako upategiek.

Nazioarteak garrantzia du Arabako Errioxako upategientzat ere; denek saltzen dituzte ardoak atzerrian. Baina nazioarteari buruz hitz eginda, nahitaezko galdera dator: zer gertatuko da brexit gogorra izaten bada?

«Guretzat, merkatu oso interesgarria da Erresuma Batua», esan du Josu Garaialde HAZIko sustapen zuzendariak. «Ia ez daukate berezko ardorik, prezio polit batean erosten digute, eta geografikoki ez dago urrun».

‘Brexit’ gogorraren eragina

Akordiorik gabe Europako Batasunetik irteteak, ordea, eragin gogorra izango luke produktu esportatzaileentzat. «Ikaragarrizko ilarak sortuko lituzke aduanan», uste du Ruiz de Galarretak. «Gainera, ardoa ere laborategietan aztertu beharko lukete. Asko atzeratuko zen dena. Ardoa saltzen duten denda asko stocka osatzen dabiltza».

Orokorrean, dena den, lasaitasunez begiratzen diote Erresuma Batuaren dibortzioari: inork ez du espero bat-batean herrialdea batasunetik irtetea. Baina, hala gertatuko balitz ere, Abrakoen kezka larriena ez da merkatua bera galtzea, baizik eta bestelako ondorioak jasatea: «Erresuma Batua ez da horren garrantzitsua gurean. Baina saltzaile asko beste merkatu batzuetara joango lirateke, gure upategiak dauden merkatuetara».

Egon badago aukera itunik bako brexit-a gertatzeko, eta Garaialdek argitu du begiz jota dauzkatela beste merkatu nagusi batzuk. «AEBetako eta Japoniako merkatuak garatzen saiatu behar dugu. Japonia da munduan ardo erosleen artean seigarrena, eta AEBak lehenengoa. Gainera, prezio onean erosten dizkigute ardoak: litroa sei eurotik gora AEBetan, eta bost eurotik gora Japonian».

2018. urteko bilketa oparoaren bizitasunak segida izan du aurtengo hiru lehen hilabeteetan, eta iaz baino %2,5 gehiago bildu dute Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako ogasunek. Guztira, 81 milioi euro gehiago daude foru ogasunetan iazko epe berean baino. Bilketak urteko lehen txanpa honetan izan duen eboluzio positiboaren oinarria laneko errentetan dago. %1,2 hazi dira zerga horri lotutako ordainketak (17,5 milioi euro gehiago); BEZa ere ez da atzean geratu, kontsumoak bizi jarraitzen duelako seinale, eta %2,2 igo da (24 milioi euro gehiago). Enpresen irabazien gaineko zerga da motel hasi duena urtea. Sozietate zergaren bilketak %4,3 egin du behera aurreko urteko martxo arteko epearekin alderatuta: 4,4 milioi euro gutxiago.

Eusko Jaurlaritzaren eskumeneko hiru lurraldeen datu bateratuei dagozkien zenbakiak dira horiek, baina lurraldez lurralde badira aldeak. Lehen azpimarra Gipuzkoaren motelaldian egin behar da. Ilbeltzak eta otsailak herrialde horretan islatu duten bilketaren jaitsiera berretsi du martxora arte metatutako bilketak, eta 2018ko epe bereko datuak okertzen ditu. Izan ere, %1,9ko beherakada dago: 15,1 milioi euro bildu ditu Gipuzkoako Ogasunak. Lan etekinei loturiko zergen ekarpena %3,5 hazi da (13,6 milioi gehiago), eta sozietate zergarena murriztu egin da, %2,6 hain zuzen (5,5 milioi gutxiago).

Bizkaiari dagokionez, 80,9 milioi euro gehiago bildu ditu ogasunak, %4 gehiago (2.064,4 milioi euro). Zerga zuzenen bidez, 927,6 milioi bildu ditu herrialdeak martxora arte, %2,4 gehiago. Lurralde horretan ere PFEZa da ekarpen handiena egin duen zerga, %5 hazi baita, eta horren barruan lan atxikipenen esparrua %6,9 igo da.

Araban, alderantziz

Bizkaiko Ogasunak emaitza txarrak izan ditu, aldiz, sozietate zergan, %27,1 jaitsi baita 2018ko lehen hiruhilekoarekin alderatuta. Beherakada hori azaltzeko, Ogasunak esan du «higiezinen kapitalaren atxikipenen eboluzio eskasa» egon dela. Zeharkako zergen ataletan, berriz, 1.121,2 milioi euro bildu ditu Bizkaiko Ogasunak, %5,7 gehiago.

Enpleguaren eta kontsumoaren zenbaki hobeek bultzatu dute goranzko bilketa Araban, herrialde horretako foru aldundiak esan duenez; izan ere, 2018ko epe berean baino %4 handiagoa izan da bildutakoa: 379,5 milioi euro. Edonola ere, Jose Luis Cimiano Ogasun diputatuak garbi utzi du oraindik goiz dela urteari begira joera jakin bat ezartzeko.

Urteko lehen hiruhilekoan, zerga zuzenen bilketak %3,4 egin du gora, baina zerga horietako batek, PFEZak hain zuzen, %7,6 egin du behera (185,5 milioi euro). 2013tik laguntzak jasotako gurasoei egindako itzulketek eragin dute emaitza txar hori. Lan errenten atxikipenak, ordea, %4,1 igo dira (zazpi milioi gehiago).

Bestalde, sozietate zergan 11,6 milioi euro bildu ditu hiru hilabetean, %200 igota. Baina hobekuntza hori itzulketa epeen aldaketak esplikatzen du; ez da enpresen irabazien eboluzio kontua, alegia.

Euskal Autonomia Erkidegoan zerga-bilketak % 3,5 hazi da 2019ko lehen hiruhilekoan. Araban eta Bizkaian gora egin du, baina Gipuzkoan gutxiago bildu dute.

Un total de 12 vuelos del aeropuerto de Hondarribia han sido cancelados por la huelga de pilotos convocada en Air Nostrum los días 15, 16 y 17 de abril de 2019.

Zegonak enpresa britainiarrak gehiengoa izan ez dezan, Euskaltelen sartzeko edo inbertitzaileak bilatzeko eskatu dio CCOO sindikatuak Eusko Jaurlaritzari.

Acicae autogintzaren EAEko klusterrean elkartutako enpresek 2017an baino %5 gehiago saldu dute 2018an. Autogintzaren merkatuak beherakada bat izan zuen urteko azken lauhilekoan, baina 2018aren lehenengo erdiaren jarduerak urtea kopuru txukunekin bukatzea ahalbidetu du, klusterraren zenbakiek erakutsi dutenez. Sektoreak 19.311 milioi euroko fakturazioa egin zuen iaz, eta kopuru horretan ez dago Gasteizko Mercedesen ekarpena sartuta.

«Urte konplexua» izan da, eta 2018 eta 2019 ere konplexuagoak izango direla uste dute klusterrean; aurten %3ko hazkundea aurreikusi dute, eta 2019an, %5ekoa. Argi dago sektorea erakusten ari zen jarduera bizia moteltzen hasi dela, eta agian beldur horrek eraman du klusterra auto elektrikoari buruz esandakoa esatera: itxaron dezakeela. «Deskarbonizazioan aurrera egin behar da, baina auto elektrikoa ezin da izan horretarako bide bakarra. Ez dira deabru bihurtu behar beste teknologiak».

Jose Esmoris Acicaeko presidenteak erreparatu die brexit-ari, Trumpen muga-zergei eta Irango merkatuaren gorabeherei, azaltzeko egoera oso ezegonkorra dela eta «ziurgabetasuna» areagotu dutela kontsumitzaileei helarazitako «hainbat mezu nahasik». Gasolinari eta dieselari buruzko ohar horiek bigarren eskuko autoen salmentak handitu ditu, haren arabera, «eta hori ez da ona», isuri kutsakor gehiago eragiten direlako.

Acicaeko enpresek nazioarteko merkatuetan egin dituzte salmenta guztien %90, eta horien erdia, Europatik kanpo.