Plataformaren arabera, Kataluniako enpresak “645 milioi euro baino gehiago aurreztu ditu autonomo faltsuak kontratatuz azken urteetan”, eta horri esker “lehiarako abantaila esanguratsua” lortu du.

«Euskal komunikabide ezberdinetan ezaguna den mutil gazte bat erasotzailea da». Salaketa hori zabaldu dute gaur iluntzean toki ezberdinetako zenbait neska gaztek, X sare sozialean zabaldu duten @bukatu_da_showa kontutik. Adierazi dute ez dela eraso bakarra izan, eta asko direla gizon horren «eraso fisiko, sexual, psikologiko eta berbalak» jasan dituztenak. «Ez behin, ez bitan… erasoek denboran iraun dute, eta gainera ugaritu egin dira». «Oñatiarra da, karisma handia du, baita babes soziala ere», zehaztu dute, eta azaldu umore arloko bakarrizketa zein show ezberdinak gidatu dituela, «programa propio bat aurkeztu arte». «Egoera honek ezin du isilpean jarraitu eta neurriak edota erantzukizunak hartu behar dira», galdegin dute. «Ezin da erasorik berriro gertatu. Aski da. Ez dugu emakume gehiago arriskuan egon dadin nahi. Gure artean antolatu gara, babestu eta zaindu gara; zu ere erasotua izan bazara, jakin, babestuko zaituen sare bat badagoela». Gaurkoa ez da azken egunetan Euskal Herrian publiko egin den gisa horretako salaketa bakarra. Instagramen, @denuncias_euskalherria kontuak arlo ezberdinetako gizonek egindako erasoen dozenaka testigantza bildu ditu. Saio bat bertan behera Aurkezlearen aurkako salaketa publiko egin berritan, EITBk, «kautelaz», bertan behera utzi du bere edukietako baten ekoizpena eta emisioa. «Ikus-entzunezko edukiak egiten dituen ekoiztetxe batek jakin du taldeko kide baten aurka eraso sexistak salatu direla», idatzi dute oharrean. Gertakariak argitu eta protokoloak aplikatu arte, ekoiztetxearekin koordinatuta hartu du neurria hedabide publikoak. Ekoiztetxe hori Hiru Damatxo da. Haiek ere argitaratu dute idatzi bat. «Zilegitasun osoa» aitortu diete salaketa egin dutenei, babesa helarazi diete eta min gehiago ez egiteko konpromisoa helarazi. Argi utzi dute ez dutela erasotzailerik babestuko. Hiru Damatxokoek duela egun batzuk izan zuten gertakarien berri, eta kontatu dute orain arte ez dutela neurririk publiko egin «oharra kaleratu duen taldearen borondatea eta denborak errespetatzeko». Behin publiko eginda, ordea, ardurak hartzea dagokiela esan dute, eta bi neurri iragarri dituzte: batetik, salaketa jaso duenak aurkezten duen saioaren sustapena eta emisioa bertan behera uztea, eta, bestetik, EITBrekin bilerak hastea «egoeraren larritasunari dagozkion neurri gehiago hartzeko». «Jarrera horrekin helduko diegu datozen egunetan izango ditugun bilera eta erabakigune guztiei», amaitu dute.

Badute lehen puntua Erik Jakak eta Ander Imazek. Basaurin (Bizkaia) jokatu dute gaur Jon Ander Peñaren eta Albisuren aurka, eta, hasiera on bati esker, aurretik izan dira neurketa osoan. Pilota asko galdu dituzte urdinek: 14. 8-0 irabazten hasi dira Jaka eta Imaz. Jakak asmatu du errematean. Pixkanaka, Albisuren joari esker, hobera egin dute urdinek, eta parekatu egin da lehia. Peña, ordea, ezinean aritu da arratsalde osoan. Bi tantora ere gerturatu dira, baina berriz ere zenbait pilota argi huts egin dituzte Peñak eta Albisuk, eta azkenean garaipen erosoa izan da Jaka-Imazentzat. [articles:2134323]

Gipuzkoako Bertsolari Txapelketak egin du azkenaurreko pausoa. Eskoriatzan hasi zuen sailkapen fasea, eta Arrasaten jokatu da gaur azken finalaurrekoa. Giro bero eta bildua izan da Uarkape kiroldegian, jendea bertsolarien gainean zen ia. Oihana Iguaran Barandiaranek bildu du puntu gehien, eta, hurrenez hurren, Andoni Rekondo Izagirre, Maider Arregi Markuleta, Agin Laburu Rezola, Eñaut Martikorena Lizaso eta Iñigo Mantzizidor Larrañaga Mantxi geratu dira haren atzetik. Horrenbestez, erabakita geratu da nork kantatuko duen abenduaren 14an Ilunben (Donostia) izango den finalean. Azken finalarekin alderatuta, hiru izen berri izango dira oholtzan aurtengoan: Eneritz Artetxe Eizagirre, Andoni Rekondo Izagirre eta Aner Peritz Manterola Euzkitze. Horra zortzikoa: – Beñat Gaztelumendi Arandia – Alaia Martin Etxebeste – Ane Labaka Mayoz – Nerea Elustondo Plazaola – Eneritz Artetxe Eizagirre – Oihana Iguaran Barandiaran – Andoni Rekondo Izagirre – Aner Peritz Manterola Euzkitze Arrasatekoaren aurretik, Oiartzunen eta Zarautzen ospatu ziren beste bi finalaurrekoak. Saio guztien ondoren, horrelaxe geratu da puntuazioa: SAILKAPEN OROKORRA: Beñat Gaztelumendi Arandia 560,5 Ane Labaka Mayoz 552 Alaia Martin Etxebeste 544,5 Nerea Elustondo Plazaola 522,5 Eneritz Artetxe Eizagirre 519,5 Oihana Iguaran Barandiaran 519 Andoni Rekondo Izagirre 513,5 Aner Peritz Manterola Euzkitze 512 Maider Arregi Markuleta 511 Unai Mendizabal Jauregi 504,5 Agin Laburu Rezola 499 Amaia Iturriotz Etxabuz 493,5 Eñaut Martikorena Lizaso 482 Iñigo Mantzizidor Larrañaga Mantxi 478 Asier Azpiroz Iztueta 475,5 Oier Etxeberria Zubimendi 468,5 Eneko Araiztegi Agirre 462 Eli Pagola Apezetxea 449 Gainerako bertsolariak aipatuz, euskara ahotan hartuta bota du azken agurra gaurko saioko irabazleak, puntuazioak entzun ondoren: «Zorionak sailkatuei besteei musu ta erdi / hainbeste sormen ezin da zortzi aulkitan eseri / abendua fuerte dator beti gisa plan gehiegi / joan Durangora ta erosi liburu, diskak besteri / bide luzea daukagu oldarraldirik ez geldi / gu gara gure defentsa kultura bide izan bedi / ahal dala euskara egiten ta euskaraz gozatzen segi».

Atzelarien txapelketa kutuna izan ohi da Binakako Txapelketa. Baina gaur aurrelariek ezarri dute beren legea. Ez nolanahiko bi aurrelarik, gainera; ziurrenik, egungo bi onenek: Unai Lasok eta Jokin Altunak. Erakustaldia emanda abiatu dute biek txapelketa. Bizkarreta-Gerendiaingoak (Nafarroa), Martxel Iztuetarekin batera, 22-9 hartu dituzte mendean Iker Larrazabal eta Jon Mariezkurrena —Artolaren ordez aritu da Larrazabal—; Amezketakoak (Gipuzkoa) eta Arangurenek, berriz, 22-13 irabazi dute Peio Etxeberriaren eta Julen Martijaren kontra. Lau eta erdiko txapelak hauspotuta, eta Iztuetak estreinakoa zuela kontuan hartuta, Lasok hasieratik hartu du ekimena Lizarrako pilotalekuan (Nafarroa). Erritmo bizia jarri dio partidari, asko sartu da jokoan, eta asmatu egin du. Hala, 7-2 aurreratu dira. Ordurako lau tanto zituen eginak Lasok, eta bakar bat ere ez galdua. Mariezkurrena II.ari, berriz, kosta egin zaio atzean nagusitzea, eta hala zailagoa zen Larrazabalek aurrean zerbait egin ahal izatea, nahiz eta ahalegindu den. 9-4koarekin, eseri egin dira Larrazabal eta Mariezkurrena II.a. Kontrakarrean ari ziren, eta neurketaren hasiera ez zihoan haiek nahi bezala. Deseroso ari zen Mariezkurrena II.a., bere joa erakutsi ezinik, eta nahi baino gehiagotan pilotari ezkerrez jotzen. Ondorioz, ezin zuen minik egin. Berehala iritsi da norgehiagoka lan erdietara, hogei minutuan. Lasok eta Iztuetak zazpi tantoren aldea zuten orduan: 11-7. Hortik aurrera ere nagusi izan dira, eta ordu arteko alde handiena lortu dute: 15-4. Iztuetak ondo jokatu du. Pilotarik zailenak Lasok kendu dizkio, baina sartu behar izan duenean ondo egin du. Lasai zirudien, nahiz eta hasi aurretik aitortu duen urduri zegoela. Olatu gainean ari ziren, eta 18. tantora iritsi dira. 11 tanto egin dituzte segidan azkenerako. Lehen etenalditik bigarrenera, hamar minuturen tartea baino ez da egon, eta berrehun pilotakada bakarrik, oso gutxi binakako partida baterako. Amorratuta eta ezinean ari ziren galtzaileak, eta horren erakusgarri, Larrazabalek adoretu du Mariezkurrena II.a. Hamar tanto izan ditu galduak Berriozarko atzelariak. Partida ebatzita zegoen, baino azken txanpa horretan zertxobait aldatu da. Tantoak luzeagoak izan dira, eta Mariezkurrena II.ak, ordu arte bezala, bizkarra erakutsi ahal izan dio Iztuetari. Hala, lau tanto egin ahal izan dituzte segidan: 18-8. Baina ordurako berandu zen. Emaitza apur bat txukuntzeko balio izan die. Azken tantoa partida osoaren isla izan da. Pilota motz geratu zaio Mariezkurrena II.ari, eta Lasok ondo baliatu du txokoan tantoa egiteko. Gogorragoa izan da Eibarko Astelena pilotalekuan jokatuko neurketa. Altuna III.a burumakur atera zen azken aldiz handik, lau eta erdiko txapelketatik kanpo geratu baitzen. Gaur, ordea, ohikoa duen bidetik aritu da. Hasieratik nagusitu da aurreko koadroetan, eta, berehala, alde handi samarra lortu dute hark eta Arangurenek: 11-3. Altuna III.ak tanto ikusgarriak egin ditu. Bazirudien erraz irabaziko zutela. Baina Peio Etxeberriak eta Martijak ez dute amore eman, eta hortik aurrera ondo jokatu dute. Tantoak gogortu egin dira, eta Peio Etxeberriak asmatu egin du aurrean. Hala, 12-7 gerturatu dira. Bazirudien horrek neurketaren norabidea aldatuko zuela. Baina ez da horrela izan. Altuna III.ak zuloak eta angeluak topatzen jarraitu du, eta Arangurenek ondo lagundu dio, ohi duen bezala eraginkor jokatuz. Peio Etxeberria eta Martija ahalegindu dira berriro ere aldea txikitzen, eta, beste sei tanto egin dituzten arren, urruti geratu dira. Bihar jokatuko da lehen jardunaldiko azken neurketa, Basauriko pilotalekuan (Bizkaia). Erik Jakak eta Ander Imazek Jon Ander Peñaren eta Jon Ander Albisuren kontra neurtuko dituzte indarrak.

Ertzaintzak 53 urteko gizon bat atxilotu du, Pasaian (Gipuzkoa) 45 urteko emakume bat —bikotekide ohia— suzko arma batekin hiltzea egotzita, Eusko Jaurlaritzako Segurtasun Sailak jakinarazi duenez. Hilketa 16:00etan gertatu da, Pasai Antxoko Eskalantegi kaleko etxebizitza batean. Gizonak ihes egin du auto batean. Geroago, Villabonako (Gipuzkoa) Udaltzaingoaren bulegora joan da, eta bikotekide ohia hil duela aitortu die. Bertan atxilotu dute. Ertzaintza zer gertatu den ikertzen ari da. Lekuko batek Euskadi irratiari adierazi dionez, hilketa eta gero emakumearen bi alabetako bat balkoira atera da, laguntza eskatzera. Hilketa gaitzetsi dute Eusko Jaurlaritzak, Emakundek, Eudelek, Gipuzkoako Foru Aldundiak, EH Bilduk, EAEko PPk… Pasaiako Udaleko bozeramaileen batzordeak ezohiko bilkura egin du gaur arratsaldean bertan. Pasaiako Mugimendu Feministak mobilizazioa antolatu du bihar, 12:00etan, Biteri plazan, hilketa gaitzesteko. Indarkeria matxistaren mapa Euskal Herrian aurten izan den zazpigarren hilketa matxista da, eta 2003tik, 126.a. Maiatzean, 33 urteko emakume bat hilda aurkitu zuten Donibane Lohizuneko Paris hotelean (Lapurdi), eta haren bikotekidea atxilotu zuten. Hamabost bat egun lehenago, emakumea artatu behar izan zuten Ziburuko hotel bateko bosgarren solairutik erori zelako. Emakumea maiatzaren 1ean ospitaletik desagertu, eta handik bi egunera atzeman zuten gorpua. Irailaren 11ko goizaldean, berriz, gizon batek 31 urteko bikotekidea hil zuen, Yanely Gonzales, Bilboko Santutxu auzoan, arma zuri batekin. Gonzalesek amari deitu zion gau hartan bertan, eta esan gizona bere onetik aterata zegoela. Basurtuko ospitalera joan ziren, baina han, gizona artatu eta gero, etxera bidali zituzten. Gero, Gonzales hil zuen. Emakume Migratu Feministek eta perutar jatorriko herritarren elkarteek —Gonzales perutarra zen sortzez— elkarretaratze bat antolatu zuten hilketaren biharamunean. «Yanely, bere erasotzailearen biktima ez ezik, sistema kolonial, patriarkal eta arrazista oso baten biktima ere bada», salatu zuten. Urriaren 8an, Iruñeko Arrotxapea auzoan, gizon batek Kayle Villar Pons hil zuen. Villar Ponsek 20 urte zituen, eta arma zuri batekin hil zuten, etxabe batean. Etxabean bizi ziren Villar Pons, erasoa egotzita atxilotu zuten gizonezkoa eta beste hainbat pertsona, maizter denak, hainbat bizilekutan banatuta. Villar Ponsen aitarena zen etxabea. Aitak ahalegina egin zuen alaba hil zuen gizona kaleratzeko, maizterrek, baita alabak ere, liskar ugari izan zituztelako harekin. Esan zuen hiltzeko mehatxuak egin zizkiola alabari. Poliziarengana jo izan zuen, maizter horren kontrako hainbat salaketa jarri zituen, eta urruntze agindua ere eskatua zuen. Herenegun goizaldean, 94 urteko emakume bat hil zuten Gasteizko IMQ Igurko zahar etxean. Ertzaintzak 68 urteko gizon bat atxilotu zuen, emakumea hiltzea egotzita. Zahar etxe horretako egoiliarrak ziren biak. Zacchello, ekainetik desagertuta Laure Zacchello 43 urteko emakumea ekainean desagertu zen, Urruñan (Lapurdi): Baionako prokuradoreak ikerketa abiatu zuen ustezko hilketagatik. Haren senarra atxilotu, eta behin-behinean preso sartu zuen Frantziako Poliziak. Ekainean egin zuen agerraldian, prokuradoreak erran zuen hipotesi guziak zabalik zeudela, baina indarkeria matxistako kasu bat izatea lehenetsi zuen. Zacchelo senarrak hil zuela uste du, eta hura bizirik aurkitzeko aukera urriak direla. Bi instrukzio epaile izendatu zituzten instrukzioa eramateko. Desagertuaren senarra erreserbako jendarme aitzindari izana da, gerra armak bazituen etxean, eta horiek ere desagertuak zirela jakinarazi zuten bere garaian. Miaketak egiten aritu ziren uda aitzineko egunetan. Lekukotasunen biltzeko deia ere zabaldu zuen Poliziak, Zaccheloren argazki batekin eta senarrarena den kolore gorri biziko 4X4 autoaren argazkiarekin. Inguruko oihan eta mendi eremu guziak arakatu zituzten, baina ez zuten aurkitu emakumearen arrastorik. «Senarra bizirauletzaren zalea da, kirolaria, ehiztaria; Ipar Euskal Herriko barnealdea arras ongi ezagutzen du», zehaztu zuen bere garaian Baionako Polizia Judizialeko komisarioak. Bortizkeria aurrekariak ere bazituen gizonak. Prokuradoreak esplikatu zuen emaztea otsailaren 10ean joan zela polizia etxera, senarra «jazartzen» zitzaiola ohartarazteko, baina salaketarik jarri gabe. Bortizkeria sexisten biktimen elkarteren batera joatea aholkatu zioten. Mont-de-Marsanen (Okzitania) dago preso gizona, eta azaroaren 13an deklaratu zuen epailearen aurrean. Guztiz ukatu zuen desagertzearekin inolako loturarik izatea, eta adierazi zuen kezkatuta dagoela emaztea falta delako. Panaman eta Katalunian Aurreko horiez gain, beste emakume bat hil zuten uztailean Panaman: Eneritz Argintxona Fraile. Costa Rican boluntario zebilen, eta Panamara joan zen egun batzuk igarotzera. Carenero uhartearen inguruan agertu zen haren gorpua, justu familiak haren desagerpena salatu berritan. Poliziak bi gizon atxilotu ditu, eta feminizidio gisa ikertzen ari dira kasua. Mossos d’Esquadra Kataluniako Poliziak 53 urteko gizonezko bat atxilotu zuen azaroaren 12an, 2022an emaztea hil izana egotzita. Emakumeak 44 urte zituen, eta Irungoa zen (Gipuzkoa). 2022ko abuztuaren 12an desagertu zen, La Morera de Montsant Kataluniako udalerrian. Han bizi zen. Mossoen esanetan, ikerketaren bitartez frogatu zuten gizonak erabilitako alibia gezurrezkoa zela. Ondorio hori ateratzeko, baitezpadakoa izan da akusatuaren sakelako telefonoaren datuak aztertzea. Gainera, poliziek jakin zuten akusatuak bazituela emakumearenak ziren zenbait objektu, hura desagertu eta zenbait hilabete igaro ostean ere. Mossoen arabera, egoera normal batean emakumeak ez zituzkeen ondasun horiek beste inoren esku utziko, eta horrek areagotu egin zituen akusatuaren gaineko susmoak. Poliziak uste du gizonak emakumea hil zuela, eta gero haren gorpua desagerrarazi. Hilotza ez da oraindik agertu, eta ikerketak zabalik dirau, emakumearen gorpua aurkitze aldera.

ERC Esquerra Republicana de Catalunya alderdiko militanteak zuzendaritza aukeratzekoak ziren gaur. Datozen urteetan alderdi subiranista nork gidatuko duen jakiteko, ordea, abenduaren 14ra arte itxaron beharko dute militanteek. Izan ere, gaur zuzendaritzara aurkeztutako ezein hautagaitzak ez ditu lortu botoen %50; hortaz, beste itzuli bat beharko dute. Boto gehien lortu duen hautagaitza Oriol Junquerasen Militancia Decidim izan da, botoa eman duten militanteen %48,3k haren alde egin baitute; hau da, 3.157 militantek. Eta prentsaurrekoan, Junquerasek nabarmendu du «pozik» dagoela zuzendaritza lehen itzulian eskuratu ez duen arren: «Emaitza apartekoa izan da, eta oso harro gaude hori lortzeagatik». Militancia Decidim taldetik hamahiru puntura geratu da Ezker Nazional Berria hautagaitza. Xavier Godas Vilassar de Dalteko alkate ohia (2011-2019) buru duen hautagaitzak 2.308 boto eskuratu ditu. Horiek horrela, Godasen eta Junquerasen hautagaitzak aurrez aurre lehiatu beharko dute bi aste barruko bozketan. Emaitzak jakin ostean egindako prentsaurrekoan, Godasek adierazi du datozen hamabost egunetan «lanean buru-belarri» arituko direla: «Datozen bi asteetan alternatiba positibo eta kohesionatu bat eraikitzen jarraituko dugu aldaketa gauzatzeko». Junquerasek botoen %50 lortu ez izanaren inguruan ere mintzatu da: «Begi bistakoa da [Junquerasek] babesa galdu duela. Hura izango banintz, gertatutakoaz hausnartuko nuke». Azken adierazpen horren inguruan galdetu diote kazetariek Junquerasi, eta erantzun du bere aukerak bildu duela boto gehien, baina «denak entzuteko prest» dagoela. Are gehiago, lehen itzulitik «erdibituriko alderdi bat eraiki ote duten» galdetuta, azpimarratu du ez dagoela halakorik: «Guk eta alderdiko beste hautagaitzek beti jokatuko dugu borondate onez. Gehiengoak errespetatzeko gaude hemen». Junqueras ERCko presidente izan da 2011tik aurtengo ekainera arte. Aurtengo Kataluniako hauteskundeetan alderdi subiranistak izandako emaitza txarrak zirela medio —Kataluniako Generalitatea galdu zuen—, eta «militanteei entzuteko», atzerapauso bat ematea erabaki zuen Junquerasek maiatzean, eta ERCk ezohiko Kongresu Nazionalera deitu zuen gaurko. Ordu hartan jada iragarri zuen alderdiko buruzagitza uzteko erabakia behin-behinekoa zela, adierazi baitzuen «lanean jarraitzeko prest» zegoela oinarriek nahi izanez gero. ERC «eraberritzeko» eta Junquerasen aukerari aurre egiteko xedearekin eratu zuten Ezker Nazional Berria hautagaitza, abuztuan. Kongresuan aurkezteko Junquerasen hautagaitzak baino mila gutxiago lortu bazituen ere —2.500 abal eskuratu zituen Junquerasek—, Ezker Nazional Berriak Pere Aragones Generalitateko presidente ohiaren (2021-2024) eta Marta Rovira alderdiaren idazkari nagusi ohiaren (2011-2024) babesa jaso zuen. Alderdiko militanteek telematikoki eman dute botoa, eta parte hartzea handia izan da: guztira 8.030 lagun zeuden botoa ematera deituta, eta 6.533k eman dute; hau da, %81,3k. Are gehiago, 13:00etarako erdiek baino gehiagok botoa emana zuten —%52k, hain zuzen—; eta botoa emateko epemuga bete baino bi ordu lehenago, 18:00etan, militanteen %75ek botoa emana zuten jada. Abuztuan, PSC Kataluniako Alderdi Sozialista babestearen inguruko galdeketan, militanteen %77k parte hartu zuten. Egun osoan, botoa ematera deitu dute hautagaiek, boto emaileei babesa eskatzeaz gain. Godasek ERCren egoitza nagusian eman du botoa, eta, bertaratutako kazetariei egindako adierazpenetan, militanteei eskatu die «libre» emateko botoa. «Militantziak gogoa zuen alderdiaren proiektuaren inguruan hitz egiteko», gaineratu du Godasek. Suterik ez ERCn Bide beretik jo du zuzendaritzarako aurkeztu den hirugarren hautagaitzako buruak, Helena Solak. Hautagaitza horrek X sare sozialean argitaratu duen bideo batean esan duenez, «egun bereziki garrantzitsua» zen gaurkoa, «orain arteko ildoarekin jarraitu edo aldaketaren alde egin» erabaki behar baitzuten alderdi subiranistako kideek. Aditu gehienek espero zuten legez, Su Berria hautagaitza hirugarren izan da. 824 boto lortu ditu Sola buru duen hautagaitzak. ERCk azken urteetan egindako politikei dagokienez, Ezker Nazional Berriak baino pauso bat gehiago egitea proposatzen zuen hautagaitza horrek; izan ere, Solaren hautagaitzak kritikatu egin ditu alderdi subiranistak PSC eta PSOE Espainiako Alderdi Sozialistarekin egindako akordioak. Kritika horiek, oraingo honetan babes gutxi jaso duten arren, ageriko egin dituzte behin baino gehiagotan alderdiko militanteek. Abuztuan, esaterako, Salvador Illa (PSC) Generalitateko presidente egiteko aurreakordioaren aurka eman zuten botoa ERCko kideen %44,8k.

Goiz-goizetik piketez bete ziren iazko azaroaren 30ean Euskal Herriko txokoak; ondoren, kontzentrazioak eta desobedientzia ariketak egin zituzten, eta, iluntzean, manifestazio jendetsuak. Denon Bizitzak Erdigunean plataformak zaintza eredu publiko eta komunitarioaren alde egindako aldarria ez zen oharkabean pasatu; eta hausnarketarako, elkarrizketarako eta negoziaziorako bidea ireki zuen. Ordea, aldaketa handirik ez dela izan ikusirik, urteurrenaren bezperan plataformak berriz ere interpelatu ditu Nafarroako Gobernua eta Eusko Jaurlaritza, zaintzaren ardura hartzeko eskatuz: «Pilota zuen eskuetan dago, hartu ardura!». Hortaz, urte bat geroago, bihar ere zaintza sistema publiko eta komunitarioa eskatzeko dei egin dute. Nafarroako Jauregiaren eta Lehendakaritzaren aitzinean egin dute ekintza: Maria Txibiteren eta Imanol Pradalesen irudi bana jarri dute bietan, zaintzaren pilota eskuetan dutela irudikatuta. Ohar bidez egin dituzte adierazpenak: «Urtebete pasatu da mahai instituzionala eskatu genienetik. Urtebete erantzunik gabe. Urtebete pilota zuen teilatuetan». Denon Bizitzak Erdigunean plataformaren ekintza, gaur, Nafarroako Jauregiaren aurrean. DENON BIZITZAK ERDIGUNEAN Katia Reimberg Bidez Bide elkarteko kidea da, zeina, aldi berean, Denon Bizitzak Erdigunean plataformaren barnean dagoen. Urtebetean zaintzaren alorrean eman diren aurrerapausoez galdetuta, adierazi du egoera «etsigarria» dela, erakundeek egindako lanari erreferentzia eginez. «Negoziazioak geldirik daude; ez dute saiakerarik egin guregana hurbiltzeko, komunikazio bide bat eratzeko», erran du. Are, salatu du erakundeek «paso egiten» dutela, ez dituztela aintzat hartzen plataformaren eskaerak , baina hasi direla plataformaren diskurtsoarekin lotutako «hitz polit batzuk» erabiltzen: «Zaintza ekosistemei buruz mintzatzen hasi dira, edo proiektu pilotuak egiten. Hau da, hitzetan diskurtso feminista bereganatu dute». Halere, positibotzat jo du erakundeak interpelatuak sentitu izana, argi erakutsi dietelako «gaiaren gainean» daudela. Horrekin batera, hamabi hilabeteok barne lanketarako balio izan dutela dio: «Plataformaren barnean asko mugitu gara, taldeen artean loturak egin ditugu, eta elkarrizketarako espazioak ireki». Iaz, emakume migratu eta arrazializatuen talde batzuek ez zuten bat egin grebarekin, erranez haiek ez zutela lanuztea egiteko eskubiderik, eta prozesutik kanporatuak sentitu zirela. Talde horien parte hartzeari buruz galdetuta, aitortu du ez dela gai erraza: «Helburu bera dugu denek, noski, baina zaila da lan horietan ari zarenean negoziazio lanetan hastea, edo prozesu honetan parte hartzea». Adierazi du talde bakoitzak «analisi politiko propioa» egiten duela gaiari buruz, eta plataforma irekita dagoela horiek guztiak barne hartzeko. Pribatizazioa Ildo horretatik, plataformak goizean zabaldutako oharrean adierazi du urtebete baino gehiago daramatela zaintza sistema publiko eta komunitarioa aldarrikatzen, eta «zaintzarekin negozio egiten dutenak zuzenean interpelatzen». Izan ere, erran dutenez, Euskal Herriko «zaintza erregimena» ez zaie baliagarri, batez ere emakume migratu eta arrazializatuei: «Gobernuetan dauden alderdi neoliberal ultrakontserbadoreak, zaintza lanekin negozioa egin dute, eta negozioa egiten jarraitzen dute langileen zein erabiltzaileen bizkarrera». Hego Euskal Herriko bi gobernuek zaintza zerbitzu publikoak «sistematikoki pribatizatu» dituztela salatu dute: «Enpresa lagunen eskuetan jartzeko, eta horietatik milioi askoko etekinak ateratzeko». Hori guztia «zaintzaren kalitate ezaren, eta langileen baldintzen kontura». Finean, bi gobernuek «zaintzaren erantzukizunari uko» egiten diotela uste dute. «Zaintza sistema publikoa eta komunitarioa aldarrikatzeko greba feminista egin genuenetik, arduradun politikoek ez dute zaintza eskubide kolektiboaren bueltan antolatutako mugimendu soziopolitikoa mintzaidetzat ere hartu», borobildu dute. Neurri eraginkorrak Halere, nabarmendu dute beraiek jarraituko dutela ardurak hartzeko exijitzen, neurri eraginkorrak eskatzen. «Bizitza erdigunean jarriko duten politika publikoak eta urgentziazko egoerei berehalako eranzunak ematea behar dugu», aldarrikatu dute. Zehaztuta bizitzak erdigunean erraten dutenean, «guztien bizitzak sostengatzen dituzten jardueren kontrolaz eta demokratizazioaz» ari direla. Are, sinetsita daude zaintza «erantzukizun kolektiboa» izan behar dela, eta, hortaz, gizonek ardura berezia dutela: «Ez zaintzeko pribilegiotik mugitu eta ardura kolektiboaren alde posizionatu. Pasibotasunak ez digu balio, eraldaketa emateko bidea orain eta hemen behar dugu». Horregatik guztiagatik, bihar berriz ere kalera aterako direla iragarri dute: Euskal Herriko hainbat txokotan ekintza, manifestazio eta elkarretaratzeak antolatu baitituzte. Bilbon Zaintzaren Herria eginen dute, eta Gasteizen, kalejira bat. Iruñean, berriz, topaketa batzuk antolatuko dituzte, eta Donostian, elkarretaratze bat. Bertze eskualde batzuetan ere mobilizazioak eginen dituzte. «Zaintza sistema publikoaren alde, zaintza sektoreko langileen lan baldintza duinen alde, eta denon bizitza duinen alde», borobildu dute.

Italiar literaturako izenik garrantzitsuenen artean dago Elsa Morante idazlearena. Euskaraz, baina, ez zen haren lanik irakurgai. Orain arte. Koldo Biguri itzultzaileak haren nobela ezagunenetako bat ekarri du euskarara: Arturoren uhartea. Ume baten oroitzak. Eta Literatura Unibertsala bilduman plazaratu dute Igela eta Erein argitaletxeek. Morante Erroman jaio zen, 1912. urtean, eta leku berean hil, 1985ean. Inazio Mujika Iraola editorearen hitzetan, Natalia Ginzburgekin batera, XX. mendeko idazle italiar nabarmenetako bat izan zen; Ginzburgen hainbat liburu euskaratu dituzte urteotan, baina lehen aldia da Morante euskaraz irakur daitekeena. La storia (1974) eleberriarekin batera, Arturoren uhartea izan zuen lanik ezagunena —1962an, Damiano Damianik zinemarako egokitu zuen lan hori, eta, hari esker, Urrezko Maskorra irabazi zuen Donostiako Zinemaldian—. Mujika: «Italiar literaturako funtsezko liburuetako bat da. Edertasun lirikoa eta sakontasun psikologikoa uztartzen ditu, eta maitasuna, desioa, bakardadea, identitatea… gai unibertsal horiek denak ukitzen». Arturo izeneko nerabe bat du protagonista. Napolitik gertu bizi da, Procida uhartean, «bakardadez eta fantasiaz inguratuta, amaren absentziak markatua eta aita urrun duela, nahiz eta sartu-irtenak egiten dituen etxean». Aitarekin duen harreman «berezia» da nobelako gaietako bat, editorearen hitzetan. Hura emakume gazte batekin ezkontzean, «amaorde bat» agertuko zaio etxean gazteari, eta harekin ere «konplexutasun handiko» harreman bat izango du. «Helduarorako trantsizioa eta emozioen esnatzea kontatzen zaizkigu liburuan, eta kontraesanez betetako begirada konplexu bat dago horien gainean», Mujikaren arabera. Istorioaren girotzea «aparta» dela gaineratu du, uhartea bera beste pertsonaia bat izateraino. Koldo Bigurik gogora ekarri du Morante bere garaiko Italiako literatur giroaren «erdi-erdian» bizi izan zela. «Haren literatura oso pertsonala da: haren gaiak beti dira giza harremanak, eta gehienbat familiaren barrukoak». 1957an eman zuen orain euskaratutako nobela, «eta urte haietan Italian askori ez zitzaien iruditzen oso literatura engaiatua zenik», itzultzailearen hitzetan. «Kontuan izan behar da garaiko izen handiak neorrealismotik hurbil zebiltzala, eta gerra garaiko partisano istorioak oraindik ere pil-pilean zeudela. Eta hara non datorren emakume bat, Nobel saridun baten emaztea gainera [Alberto Moraviarekin ezkonduta egon zen], literatura egiteko infulak dituena… uste dut hori ere sufritu zuela Morantek». Edonola ere, haren lanek «arrakasta handia» izan zuten beti. Familia baten barruko istorioa da Arturoren uhartea-k kontatzen duena ere, «baita haurtzaroari buruzko gogoeta bat ere», zehaztu du Bigurik. Heldua dela mintzo baita protagonista nobelan, oroitzapenetatik abiatuz. «Haurtzaro zoriontsu baten kontaketa egiten du. Paradisu batean bizi da. Uhartea, azken batean, haren haurtzaroaren irudi metaforiko bat da». Gerora, ordea, jabetzen da heldu bizitza mingotsa ere izan daitekeela, eta hainbat amets erortzen zaizkio. «Hori ere kontatzen da: gure ametsen galera, haurtzaroaren paradisu horren galera». Oso bizirik dagoen liburua Bigurik hamaika literatur lan itzuli ditu euskarara urteotan, eta italieratik ekarritakoengatik nabarmendu da batez ere —besteak beste, Alessandro Baricco, Paolo Giordano, Alberto Moravia, Cesare Pavese eta Leonardo Sciasciaren liburuak itzuli ditu—. Moranteren nobela itzultzeak, baina, ilusio berezia piztu diola aitortu du, Procida uhartearekin «lotura pertsonal berezia» baitu berak ere. Hamar bat aldiz izan da han, eta «denboraldi luze samarrak» egin ditu, han zegoen itzultzaileentzako etxe batean lanean. «Han oso presente zeuden Elsa Moranteren irudia eta obra. Liburu hau oso bizirik dago Italian». «Haurtzaro zoriontsu baten kontaketa egiten du protagonistak. Uhartea haren haurtzaroaren metafora bat da»KOLDO BIGURI Itzultzailea Azaldu du uhartea ezagutzea neurri batean lagungarri izan zitzaiola liburua itzultzeko, baina halere, ez zela langintza erraza izan. «Italiako garai hartako literaturan oso hizkera kultua erabiltzen zen; oso testu landuak dira, gramatikalki konplexuak, eta lexikoaren aldetik oso aberatsak». Edonola ere, irakurtzeko liburu «goxoa» dela iritzi dio, istorioarekin eta deskribapenekin gozatzekoa. «Barne gogoeta asko ditu, eta geure bizitzaz zer pentsatua ematen digu. Azken batean, literatura onak horretarako ere balio digu, eta liburu honek geuri buruz ere hitz egiten digu». Eusko Jaurlaritzak eta EIZIE elkarteak sustatzen dute Literatura Unibertsala egitasmoa, eta bilduma 190. zenbakira heldu da jada. EIZIEko lehendakari Fernando Reyk adierazi du proiektu garrantzitsua dela elkartearentzat, itzulpenen bidez euskararen normalizazioa sustatu nahi dutelako, eta itzultzaileentzat «eskola» ere bihurtu delako urteotan. «Uste dugu kalitate handiko itzulpenak argitaratzen direla proiektu honi esker».

Atzo, Georgia EB Europako Batasunean sartzeko negoziazioak etengo dituztela iragarri zuen herrialdeko lehen ministro Irakli Kobajidzek; are, jakinarazi zuenez, bera buru den taldeak, Georgiako Ametsa alderdiak, uko egingo die EBren diru laguntza guztiei. Ezustekorik ezean, erabaki horiek 2028. urtera arte egongo dira indarrean, hasi berri den agintaldia bukatu eta berriro hauteskundeak egin arte, alegia. Georgiako Ametsa alderdiaren jokaerak haserrea eragin du, eta azken orduetan istilu larriak izan dira herrialdean. Milaka herritar bildu ziren atzo gauean Georgiako Parlamentuaren eraikinaren aurrean, gobernuak hartu berri zuen erabakiari buru egiteko. Herrialdeko hedabideek gaur salatu dutenez, Poliziak negar gasa erabili du manifestarien aurka, eta, Georgiako Barne Ministerioaren arabera, gutxienez 43 lagun atxilotu dituzte. Ministerio horrek berak jakinarazi du 32 polizia agente zauritu dituztela. Gaur, berriz ere Tbilisiko kaleetara irten dira milaka manifestari, eta aurreko gauean Poliziak izandako jarrera salatu dute. Oposizioak bat egin du protestekin, eta exijitu du berriro egin ditzatela parlamenturako bozak. Atzo prentsaren aurrean egindako adierazpenetan, Georgiako presidente eta oposizioko buru Salome Zurabixvilik argudiatu zuen hauteskundeak berriz egitea dela «egungo egoerari konponbidea emateko» aukera bakarra. Are, borrokarako deia egin zuen: «Herrialdean gelditzen den erakunde zilegi bakarraren ordezkaria naiz; hasi da erresistentziaren mugimendua». Europako Batasunaren parte bihurtzea da, hain zuzen, oposizioaren helburu nagusietako bat. Eta hori lortzeko «protestan» eta «borrokan» jarraituko dutela nabarmendu du oposizioko Aldaketaren Koalizioa taldeko buruak, Elena Joxtariak, prentsaren aurrean egindako adierazpenetan: «Georgiako herriak ez du onartuko herrialdea Errusiaren eskuetan uztea». Atzo iluntzean, herrialdeko parlamentuak oposizioaren eskaria onetsi zuen, eta bozak berriz egiteko deia egin, argudiatuta ez zituztela ontzat ematen iragan urriko hauteskundeen emaitzak; hain justu, horren ondoren iritsi da Georgiako Ametsa alderdiaren erabakia. Parlamentuaren eskaera hori ez da loteslea, baina, horren arabera, gehienez ere urtebete barru egin beharko lituzkete bozak, eta nazioarteko talde batek gainbegiratu beharko lituzke. Bestalde, neurriak bide emango luke Georgiako Ametsa alderdiko hainbat goi kargudun zigortzeko, hala nola lehen ministroa. Georgiako Hauteskunde Batzordearen arabera, agintean zegoen alderdiak, Georgiako Ametsak, botoen %54 lortu zituen. Oposizioak, ordea, «iruzurra» izan zela salatu zuen. Georgiak 2022ko martxoan egin zuen talde komunitarioan sartzeko eskaera, eta iazko abenduan eman zioten estatu kide bilakatu ahal izateko estatusa. Nolanahi ere, ordutik Georgiako Gobernuari belarritik tira egin izan dio EBk azken urtean hartutako hainbat neurriren harira, hala nola atzerriko agenteen inguruko legea dela-eta, eta «jarrera autoritarioa» izatea leporatu izan dio. Errusiara lerratuta Talde komunitariotik urruntzea eta Errusiaren orbitara gerturatzea da oposizioak agintean dagoen gobernuari egiten dion kritika nagusia. Hala uste dute protestan irten diren milaka herritarrek ere. Parlamentuaren eraikinaren aurrean egindako elkarretaratzean, «Errusiarrak» eta «esklaboak» egin dute oihu manifestariek. Antzera mintzatu da oposizioko burua: «Gaur, zilegi ez den gobernu honek gerra deklaratu die bere herritarrei». Georgiako Ametsak behin eta berriz errepikatu du ez dela Errusiaren aldekoa, eta konpromiso «irmoa» duela herrialdean demokrazia sustatzeko eta Mendebaldearekin dituzten harremanak sendotzeko. Esan izan du, halaber, «etorkizunean» prest egongo litzatekeela EBn sartzeko. Oraingoz, baina, iritzi dio talde komunitarioak «askotan iraindu» duela herrialdea, eta EBren parte izateko negoziazioak «xantaia» gisa erabiltzen dituela. %81 Zenbat herritarrek nahi luketen Georgia EBren parte izatea. EB Europako Batasunak egindako azken inkestaren arabera, Georgiako herritarren %81ek nahi lukete herrialdea talde komunitarioaren parte izatea.