Hego Euskal Herriko autobus gidariak grebara deituta daude 2024ko urriaren 28an. % 30eko gutxieneko zerbitzuak ezarri ditu Eusko Jaurlaritzak Euskadin, eta % 40koak Nafarroako Gobernuak. CCOO eta UGT sindikatuek deitu dute lanuztea.

Lan-istripua 11:13an gertatu da, Belosoko aldapan, Amaya Kirol Elkartearen parean. Bizi-euskarri aurreratuko anbulantzia batek Unibertsitate Ospitalera eraman du langilea, politraumatismoak baitzituen. Pronostiko erreserbatua du.

Burumakur dago Alaves. Indartsu hasi zuen denboraldia, baina galdu besterik ez du egin Sevillari irailaren 20an irabazi zionetik. Logikotzat jo daiteke Real Madrilen eta Bartzelonaren aurka punturik ez biltzea. Getaferen zelaian estropezu egitea ere ez da hondamendia. Ordea, azken bi partidetan oso kolpe mingarriak jaso dituzte arabarrek. Valladolidek ezustean harrapatu zituen Mendizorrotzan, eta gaur ez dira gai izan Rayori irabazteko, ordubetean baino gehiagoan kopuru nagusitasuna izan arren. Hori gutxi ez, eta 80. minutuan bere atean sartu du baloia Siverak, geldiketa salbatzailea egin ondoren. Zerraldo erori da Alaves, eta esku hutsik gelditu bosgarrenez jarraian. Zulo beltzak guztiz irentsi du Luis Garcia Plazak zuzentzen duen taldea. Oso apal dabil jokoz nahiz aldartez, eta zortea ere kontra dauka. Argi izpi batzuk agertu dira 20. minutuan, Rayo jokalari bat gutxiagorekin gelditu baita. Muminek sarrera baldarra egin dio Toni Martinezi, eta epaileak, errepikapena VAReko pantailan ikusi ondotik, aldageletara bidali du Rayoko atzelaria. Ordea, Alavesek ez du abantaila baliatu. Nekez artegatu du etxeko taldea. Bosteko lerroarekin zelairatu da, defentsan sendoago aritu eta kontraerasoan jokatzeko asmoz. Alabaina plana aldarazi dio Muminen txartel gorriak. Halabeharrez, jokoaren ekimena bere gain hartu behar izan du, eta ez da eroso sentitu. Rayok erraz eutsi dio, eta kolpe zitala eman neurketa bukatzeko hamar minutu falta zirela. Berandu iritsi da etxekoen gola, baina neurketaren hastapenean ere aukera onak izan dituzte. Gogor oldartu zaizkie arabarrei, batez ere hegaletatik sartuta. Zuloak errazegi aurkitu dituzte Garcia Plazaren apustu berritzailean. Alavesi ez zaio nabaritu normalean baino atzelari bat gehiagorekin ari zenik. Sivera arriskua usaintzen hasia zen, eta Isi Palazoni buruz buru gailendu zaio. Zelaiaren beste muturrean, aldiz, belarra zapaldu gabe zegoen oraindik. Toni Martinez izan da jokoa pizten saiatu den bakarra. Eta hark behartu du, hain justu, Muminen txartel gorria. Baloia bere egin du korrikaldi bizi batean, eta aterantz zihoala, lurrera bota du Rayoko atzelariak. Gauzak hala, lauko lerroa berrezarri du Garcia Plazak. Ez da atsedenaren zain gelditu, eta Jordan sartu du zelaian, baloiarekin argitasun handiagoa izateko. Santiago Mouriño izan da kaltetua; oso haserre eseri da aulkian. Hortik tarte batera, Alaveseko teknikaria ernegatu da, Sivera behin eta berriz luze ari zelako jokatzen. Jokalariek baloia pazientziaz mugitzea nahi zuen. Alabaina, Alaves katramilatu egin da joko estatikoarekin. Amaieran, korderik gabe Gasteiztarrek bestelako bizitasuna izan dute atsedenaren ondoren. Toni Martinezek ekinean jarraitu du, eta piztu egin da Carlos Martin, baita Carlos Vicente ere. Hain justu, Vicente 0-1ekoa egiteko zorian izan da 58. minutuan. Bakarrik gelditu da Battagliaren aurrean, baina azkarregi jaurti du, urduritasunaren ondorioz, eta ezin izan du atezaina gainditu. Lehenago, Jordanek erremate indartsua egin du area ertzetik, baina atzelari batek desbideratu du. Eta gero, Martinek kanpora jaurti du, area barruan bi aurkariri izkin egin ondotik. Soka bere aldera ari zen ekartzen Alaves, eta nekatzen hasia zen Rayo. Haatik, etxekoek zutik iraun dute, eta Alaves jota utzi dute kontraeraso batean. Gumbauren erremate itzela gelditzeko gai izan da Sivera, baina baloiak, langan jo ostean, eskuan eman dio, eta ate barruan bukatu du. Arabarrak guztiz etsita gelditu dira, eta ez dute suspertzeko imintziorik ere egin.

Kazetari eta sortzaile. Edo sortzaile eta kazetari. Biak ala biak izan dira edo dira gaur egun Iñaki Etxeleku, Josune Velez de Mendizabal eta Ane Zuazubiskar. BERRIAko kazetaria da Etxeleku (Miarritze, Lapurdi, 1977), baina dantzatik iritsita, antzerkian ere aritu da zenbait urtez. Velez de Mendizabalek (Gasteiz, 1977) kazetaritzan jardun du —Radio Vitorian eta Gara egunkarian, adibidez—, eta gaur egun ere kolaboratzen du Naiz Irratian, baina ipuin kontalaritzara eta antzerkira dago emana orain batik bat, eta Zuazubiskar (Arrasate, Gipuzkoa, 1997), berriz, bertsolaria da, baita Bertsozale Elkarteko zuzendaritza taldeko kide ere, eta hainbat komunikabidetan aritu ondoren (BERRIA, Euskadi Irratia), eskolak ematen ditu egun, Huhezin. Hedabideak eta sormen mundua ezagutzen dituzte hirurek, eta badakite zer-nolako dinamikak eratzen diren sortzaileen eta kazetarien artean, baita zenbaitetan zer-nolako zailtasunak dituen kultur eragileak komunikabide batzuetan lekua izateko ere. Alde horretatik, Inma Errea kazetari, idazle eta itzultzaileak gidatutako solasaldian, bat etorri dira Nor taldearen ikerketaren emaitzek aurretik zituzten intuizioak berretsi dituztela. Zuazubiskarrek azaldu duenez, «badago publiko potentzial bat zeini ukatzen ari zaion euskal kulturaren eta sortzaileen existentzia». Eta horren atzean erabaki bat dagoela ere adierazi du: «Hautu batetik abiatzen da hutsune hori». Velez de Mendizabalek sormena du gaur egun bere lanaren ardatz, eta berak ere uste du «ez ikusiarena egitea» hautu bat dela. «Soziolinguistika Klusterraren datuen arabera, euskararen erabileran bigarren hiriburua da Gasteiz. Eta, halere, ez dugu islarik erdal komunikabideetan, kanpoko kulturaren transmisoreak baitira». Euskaraz aritzen diren hedabideak eta ele biz edo erdaretan aritzen direnak bereizi ditu Etxelekuk ere. Antzerki amateurrean aritu izan denean, beti sumatu du euskarazko komunikabideek bere jardunarekiko interesa izan dutela. «Erdarazkoek, aldiz, interesik ez dute. Non eta ez den ikusgarritasuna duen zerbait». «Datuen arabera, euskararen erabileran bigarren hiriburua da Gasteiz. Eta, halere, ez dugu islarik erdal komunikabideetan» JOSUNE VELEZ DE MENDIZABAL Kazetaria eta antzerkigilea Ikusgarritasunaren edo ekitaldi handien gaiari ere heldu dio Zuazubiskarrek. Izan ere, bertsolaria eta kazetaria izanik, badaki hedabide batzuetan bere sormen jardunak une jakin batzuetan baino ez duela protagonismorik hartzen; txapelketetan, hain zuzen. «Oso gutxitan hartzen da bertsolaritza kultur adierazpide moduan. Ni ere aritu naiz kronikak egiten txapelketetan, eta uste dut askotan kirol kronikak balira bezala egiten direla. Finalaren aurretik txapelketaren berri emango balute, ni konformatuko nintzateke, bertsolaritza jende multzo handia biltzen duenean bihurtzen delako inportante. Jarduera erdi-normal bat balitz bezala tratatuko balute, ni gustura». Euskal hartzaileengana iristea Datuek adierazten dute kulturari buruzko informazioa erdal komunikabideetatik jasotzen duten hartzaile asko euskaldunak direla. Iristen zaizkien edukien artean, ordea, euskarazkoak gutxi dira. Eta horiengana iristea da helburu nagusietako bat. Etxelekuk: «Idealena litzateke guztiengana iristea eta erdaldunei ere gure berri ematea, baina euskal mundura iristen bagara lorpen bat da». Eta bide beretik, Zuazubiskarrek: «Erdaldunengana iristen bagara, zoragarri, baina hartzaile euskaldunengana iritsi behar dugu, oraindik batzuek ez daukatelako euskal kultur sortzaileen berri». Alde horretatik, Huheziko irakaslearen iritziz, «hedabideak oraindik ere ari badira duela 40 urteko eskema ideologiko eta soziolinguistikoarekin, badago tarte bat lanerako eta euskal sortzaileen lana jasotzeko». Euskaraz aritzen dira Etxeleku, Zuazubiskar eta Velez de Mendizabal, eta sumatzen dute hizkuntza ezagutzen ez duten kazetariek, erdara hutsez aritzen direnek, oraindik ere galdera bera egiten dietela: Zergatik euskaraz eta ez gaztelaniaz edo frantsesez? Velez de Mendizabal: «Askotan egiten digute galdera hori, baina gure hautua da eta horrela egitea erabaki dugu. Badaude gaztelaniaz aritzen diren beste batzuk». «Erdaldunengana iristen bagara, zoragarri, baina hartzaile euskaldunengana iritsi behar dugu, oraindik batzuek ez daukatelako euskal kultur sortzaileen berri»ANE ZUAZUBISKAR Kazetaria eta bertsolaria Ipar Euskal Herriaren eta Hego Euskal Herriaren arteko harremanez ere aritu dira gaur goizean Azpeitian eginiko solasaldian, eta Etxelekuk adierazi du susmoa duela garai batean harremana handiagoa zela. «Euskarazko antzezlan bat egin, eta izaten zen aukera Hegoaldera eramateko. Ausartzea ere bazen, baina apustua egiten zen. Baina urruntze bat egon da, eta orokorra da, erreferenteetan ere bai». Paradoxikoa bada ere, euskal erreferenteekin ez bezala, mundializazioarekin Ipar Euskal Herrian nahiz Hego Euskal Herrian erreferente batzuk komunak bilakatu direla uste du Etxelekuk. Nolanahi ere, azkenaldian «harreman eta truke interesgarriak» sortu direla ere nabarmendu du, eta Artedrama konpainia jarri du adibide. Digitalizazioaren erronka Komunikazioko irakaslea da Zuazubiskar, eta ikasleen artean ere sumatzen du komunikabide tradizionalak «erreferentzialtasuna» galtzen ari direla. «Joeraren parte dira, eta ez dira plataforma digitaletatik ateratzen, Instagrametik eta abarretatik». Horri lotuta, euskal kulturak erronka handia duela deritzo, «euskaraz aritzen diren gazteek, are euskaltzaleak ere badirenek, ez dutelako bizi komunikazio kontsumoa euskaraz». Horregatik, sare sozialei eta plataformei erreparatu behar zaiela uste du. «Ez ditugu deabrutu behar; algoritmoa ez da mesedegarria txikitik ari denarentzat, hizkuntza gutxitu batentzat, baina ezin ditugu albo batera utzi». Izan ere, hala egin ezean, euskal kulturak betetzen ez duen espazio hori beste norbaitek beteko duela uste du Zuazubiskarrek. «Jende gaztea eta ez hain gaztea aritzen da maskaradetan, antzerki taldeetan… euskaratik euskaraz. Baina noiz arte? Nola egingo dugu transmisioa bermatzeko?»IÑAKI ETXELEKU Kazetaria eta aktorea Euskal kulturaren transmisioak esparru amateurrean egin dezakeen bideaz ere kezka azaldu du Etxelekuk. «Jende gaztea eta ez hain gaztea aritzen da maskaradetan, antzerki taldeetan… euskaratik euskaraz. Baina noiz arte? Nola egingo dugu transmisioa bermatzeko? Nola formatu dantzariak, bertsolariak eta oholtza zuzendariak?».

Euskarazko hedabideek eta elebidunek kultur paisaia ezberdinak irudikatzen dituzte; eta hor, hedabide batzuk trakzionatzaile edo trakzionatzaileago dira, eta beste batzuk galga». Euskarazko komunikabideek euskal kulturgile gehiago agertzen dituztela, diziplina guztietan. Eta elebidunek, aldiz, «paisaia oso ezberdin bat» erakusten dutela, hainbatek euskaraz aritzen diren kulturgileak «ukatzeraino». Euskarazko kulturgintzak hedabideetan duen presentziari buruzko azterketa batek utzi duen ondorioetako bat da. Ez bakarra, ordea, beste hainbat ere eman baititu azterlanak. Tartean, honako hau: «Gure komunikabideak kanpoko kulturaren zabaltzaile dira». Euskal Hedabideen Behategiko eta EHUko Nor ikerketa taldeko Libe Mimenzak, Naroa Burresok eta Ane Martinezek egin dute azterlana, eta elkarrekin aurkeztu dute gaur, Azpeitian (Gipuzkoan) egin dituzten Sormenean hezi, kulturan bizi III. jardunaldietan. Ikerketaren helburua honako galderari erantzutea izan dela azaldu dute aurrena: Euskal Herrian, zer espazio mediatiko daukate kulturgileek? Bestela esanda, euskarazko kulturgileak zenbat agertzen diren eta nortzuk agertzen diren aztertzea izan dute xede. Komunikabideen eskaintzari eta kontsumo ohiturei erreparatuta, edizio digitaletan arreta jartzea erabaki dute egileek, eta 11 hedabideko lagin bat hautatu, audientziak, zabalpen geografikoa eta hizkuntza kontuan hartuta: euskara hutsezko sei —BERRIA, Argia, Alea, Anboto, Goiena eta Kazeta— eta elebidunak diren edo gaztelania darabilten bost —Naiz, El Correo, El Diario Vasco, Noticias de Navarra eta EiTB—. Horiek denek beren Kultura ataletan iazko urte osoan argitaratutako eduki guztiak bildu dituzte. Halaber, euskal kulturgileak definitzean, euskarazko sortzaileak hartu dituzte aintzat, baina euskaraz eta beste hizkuntza batzuetan aritzen direnak ere badirenez, hainbat hizkuntza kategoria sortu dituzte, ondoren euskarazko kulturak zer pisu hartzen zuen ikusteko. Datuak bildu eta prozesatzeko, Orai adimen artifizialeko zentroa bidelagun izan dute ikertzaileek, eta, hala, 11 hedabide horien kultur edukiak modu automatikoan erauzi dituzte saretik. Garbiketa bat egin ondotik, 24.246 kultur eduki jaso, eta 12,6 milioi hitzeko testu corpus bat osatu dute. Datu horiek berriro prozesatu dituzte, euskal kulturgileak identifikatze aldera, eta, hainbat irizpide metodologiko aplikatu ostean, Euskal Herriko 5.637 kulturgile biltzen dituen datu-basearen gainean egin dute analisia. Emaitzak, hiru multzotan Bildutako kultur eduki guztietatik %35,1 euskaraz eman dituzte lagineko hedabideek, eta %64,9 gazteleraz. Iaz euskal kulturgile gehien agertu zituen hedabidea BERRIA izan zela aipatu dute, besteak beste. Halaber, emaitza guztiak hiru multzotan banatuta aurkeztu dituzte: kulturgileen diziplinari begiratu diote, batetik; darabilten hizkuntzari, bestetik; eta hedabideetan nortzuk agertu diren ere aztertu dute. Diziplinei dagokienez, ikusi dute sortzaile gehienak (%91,7) arlo bakarrean aritzen direla, eta musikariek osatzen dutela talderik handiena, baita haiek dituztela agerpen gehien ere hedabide guztietan. Hedabidez hedabide ere aletu dituzte diziplinei dagozkien datuak, eta ondorioztatu dute badirela aldeak euskarazkoen eta elebidunen artean. Hain zuzen, bi aldagaien artean «harreman estatistikoki adierazgarri bat» dagoela azaldu dute, eta «hedabidearen hizkuntzak markatzen duela kulturgile kopurua diziplinaka». Adibiderako: oro har, bertsolaritzari pisu handiagoa ematen diote euskara hutsezko hedabideek, eta gainerakoetan, berriz, agerpen kopurua «erlatiboki oso txikia da». Hedabide elebidun batzuetan, euskarazko bertsioan «askoz handiagoa da» bertsolarien kopurua gaztelerazkoan baino. Bestalde, eta hizkuntzari dagokionez, lau multzotan sailkatu dituzte sortzaileak: euskara hutsean aritzen direnak (1.952); hizkuntzarik ez darabiltenak (1.875); erdaretan sortzen dutenak (1.083); eta euskara eta erdarak darabiltzatenak (727). Herena baino apur bat gehiago dira, beraz, euskara hutsean aritzen direnak. Hedabideka aztertuta, joera bera antzeman dute: «Oraingoan ere, hedabidearen hizkuntzak euskarazko kulturgilearen presentzian eragina dauka». Izan ere, euskara hutsezko kulturgile gehiago daude euskarazko hedabideetan elebidunetan baino —hamarretik sei dira lehenetan, eta hamarretik lau besteetan—, eta elebidunen gaztelerazko bertsioetan gehiagotan agertzen dira erdaretako kulturgileak. Azkenik, zein kulturgile agertu diren ere aletu dute ikertzaileek, eta azaldu, Estibaliz Urresola zinemagilea izan zela iaz, oro har, hedabideetan gehien agertu zena (329), eta euskara hutsean aritzen direnetatik, berriz, Harkaitz Cano (181). Baina arlo horretan ere sumatu dute alderik hedabideen artean: «Euskarazko hedabideetan elebidunetan baino presentzia handiagoa ematen zaie euskaraz sortzen duten kulturgileei, bai kopuru aldetik eta bai posizio aldetik». Beste hiru ondorio Horiek horrela, hasteko, euskarazko hedabideek eta elebidunek kultur paisaia ezberdinak erakusten dituztela ondorioztatu dute ikerketaren egileek. Baina beste hiru konklusio ere atera dituzte. Bata, Euskal Herriko komunikabideak, «batez ere elebidunak, kanpoko kulturaren zabaltzaile» direla. Kontuan izanik, besteak beste, bildutako kultur edukietatik %40,9 zirela Euskal Herritik kanpoko kulturgileei buruzkoak, uste dute «nortzuk agertzen dituzten kontuan hartuta soilik ere nabarmena» dela ideia hori. «Bada publiko potentzial bat ez dena jasotzen ari euskal kultura, ez zaiolako ematen»LIBE MIMENZA Ikerlaria Beste lerroburu bat ere eman du azterlanak: «Transmititzen ez den kultura bat ezin da hautatu». Izan ere, aztertutako hedabideen audientziei erreparatuta, haien hartzaileek euskara ulertzeko «gaitasun zabala» dutela ikus liteke. «Hau horrela izanda, hor bada publiko potentzial bat ez dena jasotzen ari euskal kultura, ez zaiolako ematen». «Errealitatea aldatu da, baina gu kartografia zaharrekin ari gara. Garaia da komunikazio sistema, kultur sistema, orainetik gerora proiektatzeko»LIBE MIMENZA Ikerlaria Azken ondorio gisa, zera nabarmendu dute: «Errealitatea aldatu da, baina gu kartografia zaharrekin ari gara». Ikertzaileen ustez, «komunikabideek ez dituzte beren gaur egungo audientziak ezagutzen, eta duela 40 urte zegoen errealitate soziolinguistikoarentzat ari dira oraindik». Hedabide elebidunak «kategoria zaharrekin» ari dira, baina euskarazkoetan ere, «beste ardatz batean bada ere», sumatu dute hori. Datuak hor direla, baina datuaren kultura falta dela ere adierazi dute. «Garaia da komunikazio sistema, kultur sistema, orainetik gerora proiektatzeko; garena kartografiatzen hasi, kultura hila baino, kultura bizia gailentzeko ariketa egiteko».

Oposizioko proba euskaraz egitea eskatzeagatik jasan duen diskriminazioa salatu du suhiltzaile batek, eta helegitea ezarri du, ELA sindikatuak lagunduta. 2022ko urriaren 25ean, Arkautin (Araba) antolatutako probetan Eusko Jaurlaritzak ahozko gaitasunen proba gaztelaniaz egitera behartu zituen hautagai guztiak. Euskara ama hizkuntza daukan hautagai batek helegitea jarri zuen diskriminazio horrengatik, eta sindikatuak salatu du Jaurlaritzak «diskurtso euskarafoboz erantzun» diola. Gasteizko auzitegi batek arrazoi eman zien hautagaiari eta ELAri, baina «ez zuen espresuki ezer ebatzi hautaketa proba euskaraz egiteko aukerari buruz». Auzia ez horretan uzteko, ELAk helegitea jarri zuen «azterketa euskaraz egiteko debekuari buruzko erabaki espresua eskatzeko». Sindikatuaren arabera, «argudio euskarafoboz beteriko idatzi» baten bidez erantzun zion helegite horri Jaurlaritzak. ELAk jakinarazi duenez, Eusko Jaurlaritzako abokatuak testu horretan azaldu du «hautagaiek ez dutela eskubiderik azterketak beren hautazko hizkuntzan egiteko, eta gaztelaniaz soilik egitea hobesten du». Urrunago joan da abokatua, esanez «azterketa berdintasun baldintzetan egitea bermatzeko funtsezkoa» dela hizkuntza berean egitea. Eta hizkuntza bakar horrek gaztelera izan behar duela. Eusko Jaurlaritzako ordezkariak gehitu du «suhiltzaileen arteko lan hizkuntzak gaztelania izan behar duela derrigorrez». ELAko Euskara arduradun Pello Igeregik salatu egin du Eusko Jaurlaritzaren jarrera: «Hanka sartzea onartu, barkamena eskatu eta berriro gertatuko ez dela bermatu beharrean, bere hizkuntza eskakizunak zapalduta dauzkan hautagaiari iseka egin dio argudio euskarafoboz». Eta euskarafobiaren hedadurari buruzko kezka azaldu du: «Oldarraldi euskarafoboa noraino hedatu den erakusten du Eusko Jaurlaritzak berak diskurtso supremazista erdalduna izateak», adierazi du Igeregik. «Erdaraz behar bezala ez dakiten hautagaiak arriskutsuak direla argudiatu du Eusko Jaurlaritzaren abokatuak», ELAko arduradunak deitoratu duenez. Bidegabea iruditu zaio argudio hori: «Argudio bera erabilita, larrialdi egoeretan agertzen diren langile erdaldun elebakar guztiak arriskutsuak dira, […] herritar eta langile askok halako egoeretan erabil dezaketen hizkuntza bat ez baitute ezagutzen». Ondorioz, EAEko administraziotik etorri euskararen kontrako azken diskriminazio horren aurrean, Igeregik PSE-EEko idazkari nagusi Eneko Anduezaren dimisioa eskatu du, «praktikan» hura baita «EAEko hizkuntza politiketarako sailburua». Arkautin gertatzen denak «eta eguneroko hizkuntza politikek gaztelaniaz bizitzera kondenatu nahi gaituzte, eta hori da benetako hizkuntza inposaketa», ELAkoak deitoratu duenez. Gainera, gaur egungo Arkautiko Akademiako zuzendaria aurreko Eusko Jaurlaritzako hizkuntza politikarako sailburuordea, Miren Dobaran dela oroitarazi du Igeregik. Eskaera bat ere luzatu dio: «ELAk berehalako neurri eraginkorrak hartu ditzala exijitzen dio Miren Dobarani egoera hau sekula ere berriro gerta ez dadin». Behatokiaren salaketa Hizkuntza Eskubideen Behatokiak ere aitortu du «larritasunez» hartu dituela Arkautiko Akademiak erabili alegazioak. «Arazoaren muinean, orain arte euskarazko proben homologazio falta argudiatzetik, gaztelaniaren ulermen nahitaezkoa argudiatzera pasatu dira», laburbildu du Behatokiak. Alta, suhiltzailearen kasu hori aztertu zuen Arartekoak honela oroitarazi zuen 2023an: «Hautaketa prozesu batera deitzen duten administrazioek bermatu behar dute parte hartzaileek hautaketa horretako proba guztiak nahi duten hizkuntzan egin ahal izatea, bai euskaraz, baita gaztelaniaz ere». Behatokiak zehaztu du zer dakarren horrek: «Botere publikoen eginbeharra da herritarrei aitortu zaizkien eskubideak bermatzea, eskubide horiek eraginkorrak eta benetakoak izan daitezen». Arkautin gertatutakoa ez dela arazo sortu berria oroitarazi eta salatu du Behatokiak. «Urte hauetan guztietan, administrazioak nahiago izan du herritarrei proba gaztelaniaz egitera behartu, azterketa euskaraz egiteko duten eskubidearen gainetik. Erabat onartezina da». Ondorioz, Behatokiak Eusko Jaurlaritzaren Segurtasun Sailari eta Arkautiko Akademiari eskatu die, baita gainerako administrazioei ere, lehenbailehen «beharrezko neurriak har ditzatela euskarazko probak homologatzeko eta oposizioak osorik eta albo kalterik gabe euskaraz egin ahal izatea bermatzeko».

Euskal Elkargoko ordezkariek hala eskatuta, EEP Euskararen Erakunde Publikoaren biltzar nagusiak osatze hitzarmena urtebetez luzatzea erabaki zuen joan den astean, negoziatzen segitzeko, ez baitute adostasunik aurrekontuaren emendatzeari buruz. Maider Behotegi

Nafarroako barne produktu gordina (BPG) bizkor ari da hazten, eta orain arteko aurreikuspenak gainditu ditu. Joseba Madariaga Laboral Kutxako ikerketa bulegoko zuzendariaren arabera, aurten ekonomia %2,1 handituko da, urte hasieran espero baino sei hamarren gehiago. Dena den, Madariagaren ustez, «baliteke motz geratzea». Ez du baztertzen urte amaieran «beste lau hamarren» igotzea, eta hori, BPGari dagokionez, oso koska handia da. Datorren urtean, berriz, %1,9ko hazkundea aurreikusten du finantza erakundeak. Iazko ekonomiari buruzko txosten ekonomikoa aurkeztu du Laboral Kutxak, Iruñeko Tres Reyes hotelean. Nafarroako Gobernuko hainbat kontseilari, parlamentariak, Iruñeko Udaleko agintariak eta mundu ekonomikoko ordezkariak bertaratu dira. Hogei urtetik gora darama Laboral Kutxak agerraldi hori egiten, baina, aurkezpenean atzera begiratu ordez, egungo egoera orokorra aztertzeko eta aurrera begirako nondik norakoak azaltzeko baliatu ohi du abagunea. «Argazkia askoz ere hobea da. Nafarroako ekonomia Europakoa eta AEBetakoa baino sendoago ari da hazten». JOSEBA MADARIAGA Laboral Kutxako ikerketa bulegoko zuzendaria. Europako Batasunak eta AEBek baino «dinamismo handiagoa» azaldu du Nafarroako ekonomiak. «Argazkia askoz ere hobea da», nabarmendu du Madariagak. Mundura begira, Amerikako Estatu Batuetako jarduera ekonomikoa «azkar eta ongi» ari da handitzen, hiruhilekotik hiruhilekora %0,5 eta %1 arteko erritmoan. Zerbitzuak sendo daude, baina industrian arazoak daudela antzematen du Madariagak, eta atzean «mundu mailako joera» dagoela azpimarratu du. Lan mundua sendo badago ere, ahulgune batzuk antzematen dira, eta, «seinale misto» horiek ikusita, AEBetako Erreserba Federalak interes tasak jaisten dihardu. Herrialde industrializatuetan nekez ikus daitezkeen hazkunde tasak ditu Txinak oraindik ere, baina, Madariagaren ustez, aurten gobernuak ezarritako %5eko helburutik behera haziko da. Batetik, higiezin sektoreak «ahulezia zantzuak» ageri ditu azken urteetatik. Bestetik, 2016tik hona munduan areagotu egin da desglobalizazio prozesua, eta tokian tokiko produkzioa babesteko neurriek kalte egin diote munduko fabrika den Txinari. Diru eta zerga politikan, gobernuak eta banku zentralak horri aurre egiteko neurriak hartu dituzte. Euroaren eremua, ahul Euroaren eremuan, berriz, ekonomia ahul ari da hazten. Urte hasieran, ez zen baztertzen BPGak atzera egitea, eta, azkenean jarduerak gorantz egin badu ere, kezka da nagusi. Ukrainako gerraren ondotik izan den krisi energetikoak bete-betean eragin dio Alemaniari, eta hari aurre egin nahirik dabil bertako industria. Horri gehituz gero biztanleriaren zahartzea eta egiturazko beste arazo batzuk, «ez da espero asko haztea ekonomia». Frantzian, ekonomia %1,1 haztea espero dute batez beste ekonomistek. Dena den, Madariagaren ustez, zenbait adituk euren kalkuluetan ez dute aintzat hartu %6,1eko defizit handia murrizteko Frantziako Gobernuak hartu nahi dituen neurriek ekonomian eragingo dutela. Espainiako ekonomia, berriz, sendo ari da hazten, %2tik gora. Madariagaren arabera, «egiturazko aldaketa sakonak» izan ditu 2011ko finantza krisi handitik. Datu bati erreparatu nahi izan dio. Duela hamabost urte, aurreko finantza krisian, kontu korronte defizita zuen, eta, ondorioz, atzerritik finantzatzen zuen bere barne jarduera; gaur egun, berriz, BPGaren %4ko superabita du Espainiak, eta, ondorioz, ekonomia oro har aurrezten ari da. %2 Inflazioa eta interes tasak. Aurten Europako Banku Zentralak %4tik %3,25era jaitsi ditu interes tasak. Urtea amaitu bitarte, beste %0,25 jaistea espero du Madariagak. Aldaketa handirik ezean, beherantz jarraituko du datorren urtean, eta uda aldera %2ra heltzea espero da. Hain zuzen ere, %2ko inflazioa espero da datorren urterako —hain justu, %2ko inflazioa izan ohi du helburu EBZk—. Nafarroari begira, barne eskaria da jardueraren motor nagusia; sendien kontsumo ahalmena, administrazio publikoaren gastua eta enpresen inbertsioa, alegia. Azken urteetako inflazioak ez du galgatu familien eskaria, neurri handi batean lan mundua sendo dagoelako. Hiletik hilera %2ko erritmoan handitzean ari da Gizarte Segurantzako afiliatu kopurua, kasurako. Laboral Kutxak eta finantza erakundeek nabaritu dute dinamismo hori maileguak ematerako orduan. Javier Kortajarena Nafarroako zuzendariak adierazi du enpresen finantzaketa «%20 baino gehiago» handitu dela, eta familiena «%10 baino gehiago». Ukrainako edo Ekialde Hurbileko tentsio geopolitikoek ingurune ekonomikoari kalte egin badiezaiokete ere, «baikortasun zuhur bat» da nagusi, goraipatu duenez. Mikel Irujo Industria kontseilariak gogora ekarri du, hain zuzen ere, duela bi urteko aurkezpenean urte hartako inflazioa %14ra heltzea espero zela eta azkenean egoerak hobera egin duela. Arastik, berriz, bat egin du Laboral Kutxak egindako aurreikuspenekin. Gobernuak uste du ekonomia aurten %2,2 handituko dela, eta datorren urtean, %1,8. Joseba Madariaga, Txinako ekonomiaren bilakaera azaltzen. IDOIA ZABALETA / FOKU

Bizkaiak 10 euroko 5.000 deskontu-bonu jarriko ditu dendetan konponketak egiteko

Nafarroan, Iruñerriko Mankomunitateak % 60ko gutxieneko zerbitzuak ezarri ditu puntako orduetan, eta % 40, berriz, bidaiari gutxiago ibili ohi den ordu-tarteetan. Greba bertan behera utzi dute merkantzien garraiolariek.