Asier Martinezek burumakur amaitu zuen iaz, Parisko Olinpiar Jokoetan. Ez zen fin aritu, eta finaletik urruti geratu zen 110 metroko hesietan. Urtebetean, ordea, egoera iraultzeko gai izan da, eta «konfiantzaz»

Benito Lertxundik dituen milaka miresleen arteko bat da Juantxo Zeberio Etxetxipia (Tolosa, Gipuzkoa, 1968). Eta miretsi ez ezik, aztertu ere egin du kantaria, gogotik. Hasteko eta behin, praktikak emandako ikuspegitik egin du hori, besteak beste haren taldeko piano jotzailea izan baita mende laurdenez. Eta enkarguz ere egin du, Gotzon Barandiaranek espresuki eskatu baitzion Benito Lertxundiren 50 urteko ibilbidea sistematizatzea. Kanterri ikastaroan azaldu du Zeberiok bere azterketaren emaitza. Lertxundik euskal kantagintzan egindako ibilbidea nekez osa liteke hitzaldi bakarrean, hain baita zabala haren ekarria. «Ertz askotatik begiratu diot, jakinda gauza asko kanpoan geldituko zirela ezinbestean», azaldu du Zeberiok ezer baino lehen. 1967an plazaratutako Zenbat gara? kantutik hasi, eta 2024an grabatutako Ez nabil ezeren bila azkenik grabatutako kantura bitartean «gertatu dena» azaltzeko asmoz, hainbat ataletan banatu du Lertxundiren ibilbidea, eta abesti zatiak entzuteko jarriz zein pianoa joz lagundu ditu bere gogoetak. Besteak beste, Benito Lertxundiren diskografia, jasotako eraginak eta kantuen elementuak aletu ditu Zeberiok, bai eta haren soinuaren bilakaera azaldu ere, adibide zehatzen bidez. Haren kantutegia sailkatzeko metodo bat baino gehiago ere eman du, esate baterako, errepertorioko kantu bakoitza osatzen duten hitzen eta musikaren egiletzaren araberakoa. Herabe agertu da halere gai horri dagokionez: «Beste modu askotara ere sailka litezke, ziur bakoitzak bere modua duela». Hitzen edota musikaren egiletza irizpidetzat hartzearen garrantzia adibide praktiko baten bidez ilustratu du. Zuberoako abesti herrikoietan oinarritutako kantei heldu die horretarako: «Maria Solt eta Kastero eta Txori Erresiñula herrikoitzat jotzen ditugu, eta, nola ez, Dolu gabe. Baina gutxik dakite, hemen eta Zuberoan, azken abesti horren doinua Lertxundirena dela». «’Maria Solt eta Kastero’ eta ‘Txori Erresiñula’ herrikoitzat jotzen ditugu, eta, nola ez, ‘Dolu gabe’. Baina gutxik dakite, hemen eta Zuberoan, azken abesti horren doinua Lertxundirena dela» JUANTXO ZEBERIO Musikaria Sailkatzeko modua zeinahi izanik ere, garaian garaiko musika joeren testuinguruan eta Benito Lertxundik balioetsitako erreferentziekin harremanetan kokatu du Zeberiok etapa bakoitza. Konparaziora, Fernando Pessoa poeta eta Leonard Cohen musikaria aipatu ditu mugarri gisa: «Pentsamendu aldetik, barruranzko aldaketa markatzen dute Lertxundiren kantagintzan, eta aski nabarmena da hori Hitaz oroit diskotik aurrera». Leonard Cohen musikari kanadarrarena bezain konstantea izan da beste hainbaten eragina ere, hala nola Bob Dylan kantariarena, zelta musikarena eta Zuberoako herri tradizioarena. Taldearekin beti Benito Lertxundik bere-berea lukeen soinua definitu nahian, hainbat gako eman ditu hizlariak. Ez Dok Amairuko lehen urteak alde batera utzi ditu lehena emateko: «Musikari profesionalok hainbat formatutan aritzen gara, kontratatzen gaituzten lekuetara egokitzeko. Benito Lertxundik ez du inoiz kontzerturik eman bere talderik gabe». Ahotsaz ere hitz egin du Zeberiok: «Geroz eta grabeagoa, sarkorragoa eta sakonagoa izan da denboran barrena». Tonuz ere gutxienez bi nota egin du behera Lertxundiren ahotsak, eta, adinak horretan ikustekorik ere baduen arren, beren-beregi bilatutako eboluzioa ere badela nabarmendu du. Tom Waits kantari estatubatuarra ere hartu du hizpide: «Askok diote gaizki kantatzen duela-edo, baina gezurra da. Waitsek kantatzen du hain justu berak kantatu nahi duen bezala, estetika hautsi horrekin jokatzen du. Lertxundik ahots zikinagoa erakutsi izan du batzuetan, hari egindako keinu moduan». Produkzioari eta moldaketek soinuan izan lezaketen garrantziari heldu baino lehen, Lertxundiren lan egiteko modua azaldu du Zeberiok: «Hark doinua ekarri, eta taldeko musikari profesionalek abestia ondu, horixe izan da metodoa». Gaineratu du «modu koralean» egin izan dituztela moldaketak, Lertxundik «dezente zuzenduta» izanik ere. «Ez da inoiz partiturarik izan». Lertxundi «oso leiala» dela ere nabarmendu du piano jotzaileak: «Angel Unzu, Olatz Zugasti, ni neu… Salbuespenak salbuespen, formazio bera izan du beti, eta hori ere antzeman egiten da soinuan». Lertxundik bere kantu bakoitzari ematen dion garrantziaz mintzatu da azkenik, eta estatistika baliatu du horretarako, ahalik eta objektiboen egiteko ahaleginean: «Kantu batzuk behin baino gehiagotan grabatu ditu, eta bertsio bat baino gehiago izan dituzte, maiteagoak dituen seinale». Horren adibide dira Ekaitza, Baldorba, Gure bide galduak, Bizkaia maite eta Urrundik heldu naiz.

AEBetako Kongresuak Donald Trumpen aurrekontu proposamena onartu du. Senatuaren babesa jaso zuen herenegun, eta gaur azken pausoa eman du gauzatua izan dadin: Ordezkarien Ganberak ere gastu publikoa txikitzea eta zergak murriztea helburu duen planteamenduaren alde bozkatu du. Alderdi Errepublikanoak gehiengoa du behe ganberan, eta hori baliatu du neurri sorta —omnibus lege moduko bat— aurrera ateratzeko. 218k bozkatu dute alde, eta 214k kontra; azkenean, bi errepublikanok bozkatu dute aurka. AEBetako Independentziaren Eguna dute bihar AEBetan, eta Trumpek epemuga bat jarri zuen duela egun batzuk: beranduenez egun horretan sinatu nahi zuen proposamena; hala izango du, eta datozen orduetan izenpetuko du. Gastu federala murriztea izan zuen helburu (2017-2021) lehen agintaldian, eta bide horri eusteko urrats nabarmen bat egin du, Kongresuak onartutako egitasmoari esker. Eta murrizketa hori nabarituko dute osasun funts publikoaz (Medicaid) baliatzen direnek, batez ere. Kontrara, diru gehiago bideratuko du gastu militarrera eta migrazioaren kontrolera, esate baterako. Ordezkarien Ganberako demokraten lider Hakeem Jeffries ahalegindu da filibusterismo politikoko ariketa bat egiten, bozketa atzeratu zedin. Izan ere, zortzi orduz eta 45 minutuz aritu da Ordezkarien Ganberan hizketan, behe ganberan denbora marka berri bat ezarriz. Hori egitea, ordea, ez da nahikoa izan ez bozketa oztopatzeko, ez hura areagio atzeratzeko.

Izenak Tinder zita aplikazioarenaren antza badu ere, egitasmo honen helburu nagusia desberdina da. Gaztetxe, gazte talde edo mugimenduen arteko senidetzeak sortzea da EHE Euskal Herria Euskaraz-ek eta Gazte Euskaltzaleen Sareak martxan jarritako TindEHEr proiektuaren helburua. Hendaiako (Lapurdi) hondartza aurreko pasealekuan aurkeztu dute, gaur arratsaldean. Ekinbidearen helburuak dira euskararen hizkuntza kontzientzia handitzea, pedagogia politiko euskaltzalea egitea, eta eremu soziolinguistiko desberdinetako gazte militante antolatu euskaldunen arteko harremanak sustatzea. Hori «beharrezkoa» dela uste dute proiektuaren bi bultzatzaileek. EHEko eta Gazte Euskaltzaleen Sareko kideen iritziz, azken urteetan zabaldu egin da euskararen egoeraren «ustezko normalizazio baten ilusioa», eta aldi berean «despolitizazio joera nabarmena» izan da besteak beste hizkuntza eta nazio auzien inguruan. Euskal Herriko eskualde eta herri desberdinetako gazteak saretzea da asmoa, baina bereziki Ipar eta Hego Euskal Herrikoak batzea. Izan ere, uste dute azken urteetan «lausotuz» joan direla bi eremuen arteko harremanak eta loturak. Hori dela eta, gazteria euskaldunarengan eta gazteria militante antolatuarengan hizkuntza kontzientzia «berpiztu» eta lurraldeen arteko harreman informalak sustatu nahi dituzte, denboran zehar harreman iraunkor bat sortzeko asmoz. EHEk eta Gazte Euskaltzaleen Sareak azaldu dute zenbait irizpide hartuko dituztela kontuan langintza horretan. Ipar eta Hego Euskal Herriko herrien arteko loturak sortzea lehentasuna da, baina bereziki euskararen «arnasgune» eta eremu «ez oso euskaldunen» artean jardunbideak antolatzea. Aski egoera soziolinguistiko desberdinetako gazte mugimenduek euren arteko dinamika informala saretzea da helburua, jardun hori euren herrietara irekitzeko, eta, esaterako, urtero elkarren berri izateko bidea emango duten topaketak egiteko, jai giroan. Horrez gain, adierazi dute «Euskal Herriko egoera politikoaren jakitun izanik» kontuan hartuko dutela eragileen artean dauden joera politiko desberdinen osaketa, «aldebiko harreman erosorako baldintzak sortzeko». Izena online eman daiteke gaurtik aurrera, uda osoan. Euskal Herri osoko gazte taldeek edo mugimenduek eman dezakete izena. EHEko eta Gazte Euskaltzaleen Sareko kideek erabakiko dute zein herrik egingo duten match elkar ezagutzeko, eta irailaren erdialdean argitaratuko dituzte bikoteak. Irizpidea izango da, betiere, herri euskaldunak eta ez hain euskaldunak batzea. Bi herriak edo mugimenduak ezagutzeko topaketa bat egitea izango da helburua. Urria eta abendua bitartean egingo dira horiek, eta topaketa hartuko duen herriko eragileen ardurapean geratuko da antolaketa. Askotariko jarduera proposamena Gazteek elkar ezagutzeko egingo dituzten topaketetarako hainbat ekintza proposatu dituzte. Informaltasunez, aisialdia eta eduki teorikoagoak uztartu nahi dituzte. Aisialdiko jardueren artean, antzerki ikuskizunak, herriko historia ezagutzeko ibilaldiak, bazkariak edo afariak, herri kirolak eta kontzertuak planteatu dituzte, besteak beste. Horrez gain, tailerrak eta formakuntzak egitea pentsatu dute, hainbat gairen inguruan: euskararen egoera, jai euskaltzaleak antolatu eta dinamizatzeko erak, euskara eta migratzaileak, euskara eta feminismoa, herri bakoitzeko hizkuntza ohiturak partekatzea eta aurreiritziak hausteko modua egitea. Aipaturikoez gain, beste edozein jarduera egiteko prest daude, euskara ardatz hartuta betiere.

Trintxerpeko Herrera kaleko 11. eta 12. zenbakietako blokeetan — Escalerillas esaten zaie — bizi diren familien interesen aurkako epaia kaleratu du Donostiako lehen instantziako epaitegiak, Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak jakinarazi duenez. Epaileak arrazoi eman dio Pasaiako Portu Agintaritzari, eta onartu egin ditu desjabetze eskaerak; gainera, ebatzi du bizilagunek ez dutela inolako titulurik etxebizitzetan jarraitzeko. Horiek hala, epaitu dituzten etxebizitza horietako familien etxegabetzeari bide eman dio ebazpenak. [articles:2143968] Hala ere, sindikatuak salatu du epaileak ez duela aztertu, ezta ebatzi ere, auziaren muina; hau da, bizilagunek eta sindikatuak berak defendatutako «subrogazio tazitua». Defentsak familien etxegabetzeen aurka emandako argudio nagusia da lehenbiziko maizterrek horien ondorengoei errenta kontratuak subrogatu zizkietela eta, beraz, ez zirela etxebizitza usurpatzen ari. Are, Etxebizitza Sindikatuak gogora ekarri duenez, bizilagunek urteetan izan dituzte harremanak Pasaiako Portuko Agintaritzarekin, errenta ordaindu eta eraikina mantentzen lagundu dute, eta Pasaiako Portuko Agintaritzako langile izandako bizilagunak ere ari dira han bizitzen. Ebazpenaren muina zera da: Escalerillas esaten dieten etxeek ez omen dute inoiz galdu ondasun publiko izaera. Hau da, auzitegiaren ustez, ez dago frogatua 2006ko «desafekzio prozedura» —jabetza publiko izateari uko egiteko prozedura— amaitu zenik. Ebazpenak dio ez dagoela aurkeztuta ez Espainiako Ogasun Ministerioaren aktarik, ezta Estatuko Ondarearen Zuzendaritza Nagusiaren agiririk ere, eta prozesu hori formalizatzeko ezinbestekoak dira. Epaia jaso ondoren, Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatuak salatu du «formalismo huts» batean oinarritutako epai baten bidez kaleratu nahi izatea familiak: «Ez dira usurpatzaileak, bizitza osoa eman dute auzoan, eta euren ekarpen ekonomiko eta soziala ukaezina da». Gainera, publikoki gezurtatu dute Portu Agintaritzak azken egunotan esan izana bizilagunek uko egin ziotela bileretara joateari: «Epaiketa baino egun batzuk lehenago geneukan Portuko Agintaritzarekin hitzartutako bilera, baina beraiek bertan behera utzi zuten agenda arazoengatik. Gero, gezurra zabaldu dute, eta esan gu garela negoziatu nahi ez dutenak». Sindikatuko kideek azpimarratu dute epaia aztertzen ari direla eta helegitea aurkeztuko dutela. Pasaiako Portuko Agintaritza, pozik Pasaiako Portuko Agintaritzak ondo hartu du albistea. Ohar batean esan du familia guztiekin «modu aktiboan» lan egin duela irtenbideak bilatzeko, eta hiru data posible eskaini zizkiela bizilagunei haiekin biltzeko, baina ez zutela erantzunik jaso. Prozedura judiziala ireki aurretik zazpi maizterretatik birekin akordioak lortu zituztela gogoratu du. Gaineratu duenez, bizilagun horiei egindako proposamenari segituz, Espainiako Etxebizitza Ordezkaritzak eta Pasaiako Udalak bitartekaritza lanak egin dituzte, bizilagun horientzako irtenbideak bilatzeko, baina haiek baztertu egin dituzte. Epaituak izan diren bost familiekin akordio batera iristea espero duela erantsi du.

Intelektual konprometitua eta pentsalari emankorra izan da Joxe Azurmendi Otaegi (Zegama, Gipuzkoa, 1941-2025). Filosofiari eta mundu akademikoari egindako ekarpenaren seinale, haren izena daraman katedra bat sortu zuen EHUk. Euskal Herria eta euskal kultura izan ditu gogoetagairik esanguratsuenak, eta historikoki eta konparatiboki aztertu ditu, Europako pentsamenduaren ardatzean betiere. Haren ibiliak ez ziren, ordea, akademiara mugatu. Jakin taldeko kide aktiboa izan da, aldizkaria frankismopeko debekuaren ostean bigarrenez sortu zenetik. Euskararen normalizazioan, kulturgintzan eta bakegintzan ere aritu zen, beste hainbat erakunderekin lankidetzan. [articles:2144109] Azurmendiren lana oparoa eta itzal luzekoa izan da. Bere lanetarik gehienak Jakin taldearen webgunean aurki daitezke digitalizatuta: 41 liburu, 118 liburu zati, 523 artikulu eta hiru itzulpen daude bertan. 1956ko belaunaldia osatu zuten gainontzekoek bezala, gerraosteak Euskal Herrian eragin zuen etenetik ernaldu zen Azurmendiren ikuskera. Katolizismoa eta abertzaletasun klasikoa sostengatzen zituzten ideiak auzitan jarri zituzten, eta marxismo kritikora jo zuten beste ildo batzuen bila. Besteek ezarritako modernitatetik ihes egin eta modernitate propio bat pentsatu beharra defendatu zuten. Gizaberearen kontzeptua zor zaio Azurmendiri. Subjektu moderno ahalguztidunaren aurka, gizakia morala duen aberea baino ez dela dio Azurmendik, eta, halaber, politiko eta komunitarioa dela izaeraz. [articles:2144107] Arantzazun ikasle Gerraoste betean sortu zen Azurmendi, langile familia baten altzoan. Aitak paper fabrika batean egiten zuen lan, eta amak, etxean. 10 urte zituela, Arantzazuko frantziskotarren ikastetxera eraman zuten, eta, gero, ordenan sartu zen. Nerabe zela Erriberrira (Nafarroa) joan zen Filosofia ikastera. Zedarri garrantzitsua izan zen hura Azurmendi gaztearentzat, Euskal Herria aurkitu eta euskara balioesten ikasi baitzuen bertan Arturo Campionen lanak irakurriz. Harrezkeroztik, euskaraz ikastera eta idaztera zuzendu zituen bere ahaleginak. 1959an, Arantzazura itzulita, Teologia ikasketei heldu zien, eta hura ere garai garrantzitsua izan zen Azurmendirentzat, Espainia katoliko frankistak zentsuratutako autoreen berri izan baitzuen 1957az geroztik atzerrian ikasita heldutako irakasle berriei esker. 1965ean atzerrira ere jo zuen Azurmendik; Alemanian, Frantzian, Finlandian, Hungarian eta Italian ibili ostean, Euskal Herrira itzuli zen. Frankismoa amaituta zegoen ordurako. Harrezkero, garaian garaiko auziak pentsatzeko marko propioak eraikitzen aritu da. Arloz arlo, modernitatearen ideia hegemonikoen irakurketa kritikoa egin du, Euskal Herritik eta euskaraz. Azurmendi poeta Pentsalariaren esparru naturala saiakerak baldin badira ere, poema liburu bat izan zen haren lehen lana: Hitz berdeak (1971). Efektu handia sortu zuen orduko gazteengan. Garai hartako zentsurak Manifestu atzeratua saiakera itxurako poema luzea kenarazi zion liburu hari; 1990ean poema hura berreskuratu eta argitara eman zuen Susa argitaletxeak, baita liburu osoa ere, 2001ean, XX. Mendeko Poesia Kaierak bilduman. Halaxe nabarmendu zuen Koldo Izagirrek, hitzaurrean: «Azurmendiren poesia Jainkoaren beraren aurka altxatzen da, ez Jainkoaren irudi edo manipulazio baten aurka. Ez du gizakia salbatu nahi, giza izaeraren kondena pairatu baizik. Hemen agertzen da existentzialismo soziala, Arestik bandera bihurtu aurretik». Azurmendiren gogoetek ez dute haizea alde izan beti, eta are gutxiago bere hastapenetan. Zergatik eta zertarako euskaldun? artikuluak, esaterako, hautsak harrotu zituen 1967an, Zeruko Argia aldizkarian argitaratu zenean. Gogorrak esan zizkioten ortodoxoei esandakoak berretsiz erantzun zien Jakin aldizkarian: «Euskaldun izateko jaio bainoago, ahalegindu egin behar da». Zeresan handiko liburuak heldu ziren atzetik. Esate baterako, Gizona abere hutsa da (1975), Zer dugu Orixeren kontra? (1976) eta Zer dugu Orixeren alde? (1977). Nikolas Ormaetxea Orixe idazlearen alde onak eta txarrak nabarmendu ez ezik, tradizioa aztertzen du Azurmendik, xede argi batez: Euskal Herri garaikideak behar duen kultura eratzeko bidean, zer hartu behar litzatekeen tradiziotik eta zer baztertu. Jon Mirande ere inspirazio iturri izan zuen behin baino gehiagotan. 1978an Mirande eta kristautasuna eman zuen argitara, eta hari esker Irun Hiria saria eskuratu zuen. Miranderen gaineko aurreiritziak alboratzeko eta beste interpretazio bat egiteko gonbita da liburua. 1989an, berriz, Schopenhauer, Nietzsche, Spengler Miranderen pentsamenduan plazaratu zuen. Bitoriano Gandiaga lagun eta poeta frantziskotarri ere liburu bat eskaini zion 2009an: Azken egunak Gandiagarekin. Sarri abiatu zen euskal idazleen ekarpenetatik, gogoeta sakonetara iristeko. Teknikaren meditazioa (1998) saiakeran teknologia berrien erronka etiko eta filosofikoak jarri zituen ezbaian, Karlos Santamaria pentsalariaren ideietatik abiatuta. Eta Nemesio Etxanizen pentsamendutik, berriz, 1960ko hamarraldiko kultur giroa aztertzera jo zuen. Gai gutxi utzi zuen harrotu gabe, baina hizkuntza eta pentsamendua lotzeak bere lan osoa zeharkatu zuen. ‘Euskaldunak eta Espainolak’ Bere libururik sonatuena Elkar argitaletxearekin plazaratu zuen 1992an: Euskaldunak eta Espainolak. XVI. eta XVII. mendeko espainolek euskaldunei egotzitako topikoak amiltzen ditu bertan, baita euskaldunen kontzientzia eza kritikatzen ere. Lau urteren buruan gaztelaniara itzuli zuen liburua Los españoles y los euskaldunes izenburupean, eta saiakera liburuetan ohikoak ez diren salmenta kopuruetara iritsi zen. Hura argitaratu eta gero, liburu gogoangarriak plazaratu zituen Azurmendik, hala nola Demokratak eta biolentoak (1997) Barkamena, kondena, tortura (2012), Historia, arraza, nazioa (2014), Gizabere kooperatiboaz (2016) eta azkena: Europa bezain zaharra (2023). Beste ezer baino gehiago, pentsamenduaren askatasuna defendatzeko eta dogmatismo oro kritikatzeko armak dira Azurmendiren liburuak. Atsekabe mezuak «Gure herriak azken hamarkadetan eman duen pentsalari eta idazle handienetako bat, eta belaunaldi oparo baten erreferente ilustrea». Halaxe deskribatu du Azurmendi Eusko Jaurlaritzako lehendakari Imanol Pradalesek. Oharrean, lehendakariak nabarmendu du pentsalariak ez zuela beldurrik izan «galdera deserosoak» egiteko, ezta batzuentzat «probokatzaileak» izan zitezkeen gogoeta eta tesiak defendatzeko ere. «Garai korapilatsuetan, euskal nortasunaren oinarri modernoak eraikitzeko saiakera egin zuen. Gakoak eta tresnak eskaini zizkigun gure iragana hobeto ulertzeko, eta pistak eman etorkizuna prestatzen jarraitzeko». Gipuzkoako diputatu nagusiak, Eider Mendozak, samina eta atsekabea adierazi du Joxe Azurmendiren heriotza dela eta; Azurmendik euskal pentsamenduaren, euskal kulturaren eta euskararen alde eginiko lan zabala eta sakona goraipatu ditu. Eusko Legebiltzarkide eta EH Bilduko kide Pello Otxandianok ere samina erakutsi du: «Ultraeskuinaren iraultza betean eta berdintasun sozialaren eta euskal nazioaren kontrako eraso betean utzi gaitu Azurmendik». LANAK POESIA: Hitz berdeak (EFA, 1971) XX. mendeko poesia kaierak (Susa, 2000) SAIAKERA: Hizkuntza, etnia eta marxismoa (Euskal Elkargoa, 1971) Kolakowski (EFA, 1972) Kultura proletarioaz (Jakin, EFA, 1973) Gizona Abere hutsa da (EFA, 1975) Iraultza sobietarra eta literatura (Gero, Mensajero, 1975) Zer dugu Orixeren kontra? (EFA, Jakin, 1976) Zer dugu Orixeren alde? (EFA, Jakin, 1977) Artea eta gizartea (Haranburu, 1978) Errealismo sozialistaz (Haranburu, 1978) Mirande eta kristautasuna (GAK, 1978) Arana Goiriren pentsamendu politikoa (Hordago, Lur, 1979) Nazionalismo Internazionalismo Euskadin (Hordago, Lur, 1979) PSOE eta euskal abertzaletasuna (Hordago, Lur, 1979) Miranderen pentsamendua (Susa, 1989) Schopenhauer, Nietzsche, Spengler, Miranderen pentsamenduan (Susa, 1989) Gizaberearen bakeak eta gerrak (Elkar, 1991) Espainolak eta euskaldunak (Elkar, 1992) Demokratak eta biolentoak (Elkar, 1997) Oraingo gazte eroak (Enbolike, 1998) Teknikaren meditazioa (Kutxa Fundazioa, 1998) Euskal Herria krisian (Elkar, 1999) Etienne Salaberry. Bere pentsamenduaz (1903-2003) (Egan, 2003) Espainiaren arimaz (Elkar, 2006) Humboldt: hizkuntza eta pentsamendua (UEU, 2007) Volksgeist – Herri gogoa. Ilustraziotik nazismora (Elkar, 2007) Azken egunak Gandiagarekin. Adiskidearen heriotzaren aurrean bakarrizketak (Elkar, 2009) Bakea gudan. Unamuno, historia eta karlismoa (Txalaparta, 2012) Barkamena, kondena, tortura (Elkar, 2012) Karlos Santamariaren pentsamendua (Jakin, EHU, 2013) Historia, arraza, nazioa (Elkar, 2014) Gizabere kooperatiboaz (Jakin, 2016) Hizkuntza, Nazioa, Estatua (Elkar, 2017) Beltzak, juduak eta beste euskaldun batzuk (Elkar, 2018) Pentsamenduaren historia Euskal Herrian (Jakin, 2020) Europa bezain zaharra (Jakin, 2023)

Pentsamendu bat eman digu Joxe Azurmendik, pentsamendu bat herriari, kulturari, hizkuntzari, gizatasunari. Pentsalari erraldoi bat izan da. Ezinbesteko pentsalari bat. Koloso bat. Jakintza ur-jauzi bat. Eskergaitza. Maisu bat. Gure herriaren eta gure gaineko auzi, kezka eta elkarrizketa asko eta asko ireki, probokatu eta garatu ditu. Lokatzetan sartu da. Elkarrizketara behartu gaitu, hizketan jarri gaitu munduarekin, bidea irekita utzi digu bere alde edo kontra egiteko —ni bezala pentsatzeko nahikoa naiz ni, esan ohi zuen—, hau da, herrigintzan pentsatzen jarraitzeko. Etikaz, gizabereaz eta gizatasunaz, nazioaz, pentsamendu sozialaz, kooperatibismoaz, hizkuntza eta pentsamenduaz, kulturgintzaz, arteaz, literaturaz, erlijioaz, politikaz, bakegintzaz. Zeren gainean ez du Azurmendik pentsatu. Eta idatzi. Dena egiteke eta herri bat birpentsatzeke zegoen garaiaren seme izatearen kontzientzia akuilu. Gizatasunaren pentsalari bat da Azurmendi —ezinbestean—. Gizatasunaren auziak bere kondizio propioetatik pentsatu ditu, hau da, nazio eta hizkuntza ukatuaren baldintzapetik —nola pentsatzen da bestela—. Euskal pentsamendu bat ekarri du, lur bat eman pentsamenduari, pentsamendu bat eman herriari eta euskaldun izatea gizaki izateko modu bat dela azpimarratu —zer bestela—. «Euskararen hautua herri desegin bat berregiteko hautua da», idatzita utzi digu, eta esaldi horretan esaten du dena. Iragana ezagutu eta izendatu, oraina eraiki, etorkizun bat irabazteko. Sakonean ze Euskal Herri nahi dugun galdetzen digu. Zergatik eta zertarako ari garen euskaldun izaten. Eta horregatik gaude orain hemen, nola bestela. Autodefentsarako pentsamendu bat da Azurmendirena, injustiziaren kontrakoa, menderakuntzaren aurkakoa. Euskal Herriaren defentsa pentsamendu bat. Eta euskal pentsamendua badela frogatu —nola ez, bada—, gure obligazioa delako mundua gure esperientzietatik pentsatzea, gaztigatu digu. Pentsalari engaiatua delako da pentsalari irekia —nola bestela—, integratzailea, beste auzi eta borroka emantzipatzaileei irekia —izan ere—. Eta pentsalari kokatua, sustraitua delako da unibertsala —nola bestela—. Pentsalari erlatibista, dogmatismoaren kontrakoa —nola izan pentsalari bestela—. Azurmendi irakurri eta beti pizten dizu argi bat, eta, sarri, nola bestela pentsatzen duzu, jakina, ez zenekiena jakinarazten dizu aurretik jakin izan bazenu bezala. Jakineko kidea, 18 urte zituenetik herenegun arte. Jakin izan da haren etxea, hala esaten zuen, eta taldetasuna bere eskola, beti besteekin pentsatzen dela, ez dagoela gizon bakar handiaren pentsamendu jenialik —akabo ba—. Guretzat maisu bat, guraso bat, aterpe bat, adiskide bat, pertsona maitagarri eta miresgarri bat izan da, umorekoa eta serioa, ironikoa eta justua, lore eta laban. Zer zorte gure herriak. Ze mauka bere obra osoa irakurri ahal izatea, berrirakurtzea, pentsatzea eta elkarrizketan jarraitzea, ordaindu ezinezko oparia.

(Panfleto bat idatzi nahi nizuen, kondenatu nahi bagaituzue, injustiziarik kometa ez dezazuen.) Gure herriak badauka kondairarik, baina gutxi eta gaizki kontatu zaigu. Gure herrian egon da pentsamendurik, baina are gutxiago eta okerrago kontatu zaigu. Ez ba bilatu kondaira unibertsalen eskola-liburu handietan gure pentsamendurik, ezta telebista aurkezle gazteengan Joxe Azurmendiren ezagutzarik ere. Normala da. Zer nahi zenuten egitea? Hotz egiten zuen. Linboan geunden. Idazten ari den 34 urteko gazte honek goiz batez jakin zuen, filosofia fakultateko korridoreetan galduta zihoala, bere abizen bereko filosoforen bat bazela; eskolak utzi berri zituenez, iristekotan, haren berri gure belaunaldiari tantaka iritsi behar zitzaiona. Eta batzuek hor istorio polit bat ikusi zuten, fartsa bat edo, gutxienez, alarma gorriren bat beharrean. Kasualitate triste bat zen gure transmisio guztia. Korridoreko izen-afixa zuri bat zen gure transmisio guztia. Eta badirudi (asko) konforme zeudela. Edo borroka inportanteagoak eta kudeaketa handiagoak zeuzkatela aurretik, 60-70eko hamarkadako (eta 20-30eko) pizkunde singular-unibertsala —euskarazko kulturan gertatu zena eta horregatik politikoa, baina politikoa bere erara eta ez politikoen erara, oraindik antzeman ere egiten ez diogun indarrak gordetzen dituena— transmititu baino. Xentimoka pentsatzen duen herria, enegarren krisi garaian. Eguna erlojuek egiten ez dutela zekiten filosofo apurrekin jakin genuen korridoreko hari ariadnatar horrek eten zaharragoak ere bazeuzkala; 60ko hamarkadako gazte eroek ere hutsetik hasi behar izan zutela kasik, gizaberea parabola bateko ardia ez dela ikusten zuten teologo apurrekin. Gure herriak badauka kondairarik, baina oraindik ere pobrea da kulturan. Prekarioa, materialki eta sinbolikoki. Oraindik ere ez dauka administrazio koxkor batzuk, konplexu zentzugabe asko, mila zorigaizto eta borroka behar gorria baino askoz gehiago. Eta hala ere, bagabiltza. Eta gabiltzalako gaude hain zikin. Hain inperfektu. Hain elkarren beharreko. Horregatik behar ditugu azkena gazte euskaltzale onak eta txarrak bereizten dizkiguten zerutarrak. Hemen denak baikaude linboan. Oraindik ere euskarazko kulturaren jabe inor ez baita jaiotzen, egin egiten baita. Jabetze-eskolak dira behar ditugunak, eta horiek beteko dituzten gazte eroak. Hori ikasi genion Joxe Azurmendiri, horretan ari gara. Nahi baduzue, lagundu.

Atseden hartzeko eta futbolaz urruntzeko tarte gutxi izan dute jokalariek. Duela ez asko bukatu zen azken sasoia, baina berehala hasiko dira hurrengo denboraldirako prestaketa lanetan. Eta, dagoeneko, talde guztiek ezagutzen dute bide orria, zozkatu eta aurkeztu baitituzte egutegiak. Gizonezkoak izango dira sasoiari ekiten aurrenekoak. Athleticek, Realak, Osasunak eta Alavesek abuztuaren 16ko asteburuan hasiko dute liga. Lehen jardunaldia etxean jokatuko dute Alavesek eta Athleticek; Levante eta Sevilla izango dituzte aurkari, hurrenez hurren. Eta bisitari moduan ariko dira Osasuna eta Reala. Hasiera zaila izango dute nafarrek, Real Madrilen aurka jokatuko baitute lehen partida. Realak, berriz, Valentziaren kontra. Bada zaleen artean ikusmira sortzen duen bestelako partidarik: derbiak. Laugarren jardunaldian izango da aurrenekoa, irailaren erdian. Athletic eta Alaves izango dira aurrez aurre, San Mamesen. Emakumezkoek, berriz, abuztuko azken asteburuan hasiko dute liga. Athletic, Reala eta Eibar ariko dira beste behin maila gorenean. Bilbotarrek eta eibartarrek etxean hasiko dute liga. Athleticek Tenerife jasoko du Lezaman, eta Eibarrek Sevilla Ipuruan. Realak, berriz, etxetik kanpo jokatuko du lehen partida, Madrilen aurka. Lehen derbia Gipuzkoako bi taldeen artekoa izango da: urriaren 18ko asteburuan jokatuko dute, zortzigarren jardunaldian, Eibarren. Hortik bi astera, berriz, Athleticek eta Eibarrek neurtuko dituzte indarrak. Eta hurrengoan, 11. jardunaldian, Reala eta Athletic izango dira aurrez aurre. Bigarren Maila ere prest Bigarren Mailako egutegiak ere aurkeztu dituzte. Gizonezkoetan, Reala Bk Zaragozaren kontra hasiko du liga, eta, Eibarrek, Malagaren aurka. Elkarren kontrako lehendabizikoa seigarren jardunaldian jokatuko dute, Ipuruan. Emakumezkoetan, berriz, Osasunak Bartzelona Bren aurka hasiko du sasoia, eta Alavesek Real Madril Bren kontra. Lehen derbia 12. jardunaldian jokatuko dute, Araban, eta elkarren kontra amaituko dute denboraldia, Nafarroan. ESPAINIAKO LEHEN MAILA, DERBIAK (G) 4. jardunaldia (irailak 14) Athletic-Alaves 11. jardunaldia (azaroak 2) Reala-Athletic 13. jardunaldia (azaroak 23) Osasuna-Reala 15. jardunaldia (abenduak 7) Alaves-Reala 17. jardunaldia (abenduak 21) Osasuna-Alaves 18. jardunaldia (urtarrilak 4) Osasuna-Athletic 22. jardunaldia (otsailak 1) Athletic-Reala 28. jardunaldia (martxoak 15) Reala-Osasuna 30. jardunaldia (apirilak 5) Alaves-Osasuna 31. jardunaldia (apirilak 12) Reala-Alaves 33. jardunaldia (apirilak 22) Athletic-Osasuna 34. jardunaldia (maiatzak 3) Alaves-Athletic ESPAINIAKO LEHEN MAILA, DERBIAK (E) 8. jardunaldia (urriak 19) Eibar-Reala 10. jardunaldia (azaroak 9) Athletic-Eibar 11. jardunaldia (azaroak 16) Reala-Athletic 17. jardunaldia (urtarrilak 25) Reala-Eibar 20. jardunaldia (otsailak 15) Athletic-Reala 21. jardunaldia (otsailak 22) Eibar-Athletic

Bi eskola mota bereizten dituzte formakuntzetan-eta. «Tradizionala» bat, eta «modernoa» bestea. Zaharra, memorian oinarritua eta estatikoa da lehenengoa; sortzailea eta dinamikoa bestea. Dikotomia hori apurtzeko beharraz aritu dira Julia Miñaur irakasle erretiratua eta Gorka Etxebarria Historiako irakaslea, Berrikuntzarekiko gurtza hitzaldian, UEU Udako Euskal Unibertsitateak antolatutako Berrikuntza pedagogikoari buruzko hausnarketa kritikoa udako ikastaroan, Eibarren (Gipuzkoa). Ikasgeletarako «ikerketa sendoetan oinarritutako praktikak» eskatu dituzte. Hasteko, Etxebarriak argi utzi du ez dutela berria den oro kritikatzeagatik kritikatzen: «Kontua ez da egitea kritika oso bat berriak diren gauza guztiei; gauza berriak egin daitezke. Arazoa da ihes egin behar dugula dikotomia horretatik». Baina kritiko mintzo dira gaur egun ikasgeletan gailentzen ari den berrikuntzaz —zehaztu dute berritzat saltzen dituzten metodologia batzuk aurretik ere erabili izan direla— . Atalez atal egin dute egoeraren argazkia. Edukiak. Miñaurrek azaldu duenez, hedatu da ideia bat zeinak esaten duen ez dela beharrezkoa ikasgeletan edukiak ematea, Interneten datuak eta informazioa badagoelako. Ez dago ados; «oso garrantzitsuak» begitantzen zaizkio edukiak ere: «Informazioa oso inportantea da, baina informazioa ez da ezagutza; informazioa ezagutza bihurtu behar dugu, eta hori ez da espontaneoki gertatzen: eskolak bermatu egin behar du». Etxebarriak ere edukietan sakontzearen alde egin du: «Infernua bezala irudikatzen dira irakaslearen azalpenak, isiltasuna, kontzeptu berriak buruz ikastea… Eta guk zerbait ikasi nahi dugunean, ez al dugu jotzen guk baino gehiago dakien norbaitengana? Ez al dugu jotzen azalpenetara, zerbait ulertzeko arazoak ditugunean? Isiltasuna mantentzea ez al da beharrezkoa kontzentratuta gaudenean? Ez al ditugu buruz ikasi trafiko seinaleak?». «Infernua bezala irudikatzen dira irakaslearen azalpenak, isiltasuna, kontzeptu berriak buruz ikastea…» GORKA ETXEBARRIA Historiako irakaslea Eta gizartean zabaldua dagoen beste ideia bat ere jarri du mahai gainean Etxebarriak: ikasleak berez duela jakin-mina, berez ikasteko grina, eta beren kabuz ikasteko gauza direla. Nabarmendu du egoera sozioekonomikoak eta kulturalak baldintzatzen dutela hori; esaterako, idazten eta irakurtzen ikasteko garaian, bi haur ez direlako baldintza berberetan egongo batek etxean liburuak baditu eta egunero irakurri izan badiote, eta beste ume batek hori jasotzeko aukerarik izan ez badu. Metodologiez ere aritu dira. Nola eskola magistralak ia deabrutu dituzten eta teknologiari egiten zaion gurtza. Ikasleei iPad-ak erosarazi zizkietela azaldu du Miñaurrek: «Hiru urtera hasi ziren arazoak: zenbait webgunetarako sarbidea itxi behar izan zen, ikasleek neurriz kanpo kuxkuxeatzen zituztelako». Halaber, zehaztu du orain berri deitzen zaien metodologia horietako asko ez direla berriak: ikerketak, ahozko azalpenak… Talde lanak izan ditu hizpide beren-beregi. «Metodologia oso ona» deritzo, baina beste aldeari ere erreparatu dio: talde heterogeneoak egin ohi direla azaldu du, horietan beti dagoela ikasle bat lana aterako duena —neska gehienetan—, beste bat alferragoa… Eta nota berbera izaten dute denek. Eta ikasleak. Miñaurrek nabarmendu du ikaslea bere ikaskuntzaren protagonistatzat hartzen dela orain, «pozik egotea, zoriontsu izatea» jarri dela xedetzat, eta mezu batzuk sartu zaizkiela buruan: «Nabaritzen nuen ikasleak guztiz umetuta zeudela. Hau da, indartu egiten genuen ikasleen indibidualismoa: ‘Zu bakarra zara’. Eta beste bat dago, eta beste bat… ‘Zuk guztia merezi duzu’ edo ‘zuk nahi duzun guztia egin dezakezu’. Gezurra». Alta, irakaslearen garrantzia nabarmendu du: «Nire ustez, irakasleak agintzen du gela batean, ardura guztiak dituelako. Irakasleak ez badu agintzen, beste batek aginduko du; leku hori ez da hutsik geratzen». «Nire ustez, irakasleak agintzen du gela batean, ardura guztiak dituelako» JULIA MIÑAUR Irakasle erretiratua Zer emaitza? Horiek horrela, zein ondorio izango dituzte —eta izaten ari dira— metodologia berri deitutako horiek? Etxebarriak Kataluniako ikerketa bat izan du hizpide. Azaldu duenez, eskola «berritzaileak» eta «tradizionala» alderatu zituzten 2016tik 2020ra, eta maila sozioekonomikoa aintzat hartu zuten. Honatx emaitza: «Zero maila sozioekonomikoa zutenen artean bakarrik hobetu ziren emaitzak, hau da, erabateko absentismoa zegoen eskoletan. Helburua zen ikaslea eskolara joatea, ez besterik, eta oso gauza erakargarriekin maizago joaten ziren, eta, ondorioz, zertxobait ikasten zuten; beste maila sozioekonomiko guztietan, emaitzek okerrera egin zuten». Etxebarriaren hitzetan, ez dute berriro gisako ikerketen emaitzen berri eman.