Gasteizen hurbildu ziren bien bideak artean gazte zirela —Historia ikasten zuen Santestebanek orduan; Euskal Filologia, Retolazak—, baina urte batzuk aurrerago ezagutu zuten elkar azkenean, Emagin formazio eta ikerketa feministarako elkartean

Washington eta Mosku Ukrainako gatazka izozteko plan bat prestatzen ari direla kaleratu du gaur AEBetako Bloomberg hedabideak, zenbait iturri aipatuz. Hau da, akordio hori lortuz gero, Errusiak erasoak etengo lituzke, eta Moskuren esku geratuko lirateke Ukrainan okupatu dituen lurraldeak. Datozen astean dira batzartzekoak Donald Trump AEBetako presidentea eta Vladimir Putin Errusiako haren homologoa, eta, ordurako, adostasun batera heldu nahi dute Etxe Zuriak eta Kremlinek, Bloombergek aipatzen dituen iturrien arabera. Hain zuzen ere Poloniako lehen ministro Donald Tuskek adierazi du gaur «gerraren izozte bat» etor litekeela hurrengo egunetan, Putinek eta Trumpek egitekoa duten bilerari erreferentzia eginez. Gaur amaitu da Trumpek Moskuri ezarritako hamar eguneko epemuga. Tarte horretan, Ukrainarako menia bat adostuko ez balu zigorrak ezarriko zizkiola egin zuen promes Etxe Zuriko maizterrak. Ez du, baina, oraingoz, halakorik egingo duenik baieztatu. Putinek Krimea —Errusiak 2014an anexionatua— eta Donbass osoa nahi ditu bere esku. Horretarako, baina, Ukrainak tropak atera beharko lituzke Donbassko bi eskualde nagusietatik, Luhansk eta Donetsketik. 2022an gatazka hasi zenetik, bi eskualde horiek partzialki okupatu ditu Errusiako armadak, baita Kherson eta Zaporizhia ere. Bloombergen arabera, oraindik ez dago argi Washingtonek eta Moskuk zer baldintza adostuko dituzten, baina, iturri horien arabera, Moskuk ez luke eraso gehiago egingo Kherson eta Zaporizhia eskualdeetan. AEBen eta Errusiaren arteko akordio posible hori ikusita, Ukrainako presidente Volodimir Zelenskik EB Europar Batasunean bilatu nahi du babesa. Etxe Zuriaren Ekialde Hurbilerako eta Errusiarako ordezkari Steve Witkoff Putinekin bildu zen asteazkenean, eta, ordutik, EBko zenbait agintarirekin bildu da Zelenski; besteak beste Poloniako, Italiako, Alemaniako eta Frantziako liderrekin. Ukrainan bakea lortzeko konpromisoa dutela berretsi dute agintariek bilera horietan, Zelenskik sare sozialetan zabaldu duenez. Datozen egunetan herrialde gehiagotako ordezkariekin hitz egingo duela ere iragarri du Ukrainako presidenteak. Bestalde, nazioarteko beste goi kargudun batzuen babesa ere jaso du Zelenskik; besteak beste, Europako Batzordeko presidente Ursula von der Leyenena eta NDF Nazioarteko Diru Funtsaren zuzendari Kristalina Georgievarena. Biek ala biek Ukrainari babesa ematen jarraituko dutela gogorarazi dute azken egunetan. Bake negoziazioetatik kanpo geratzeko arriskuarekin kezkatuta agertu da Zelenski, asteartean Witkoff eta Putin bildu zirenetik. Ukrainarren iritziari eta baldintzei erreparatu gabe AEBak eta Errusia ados jartzea eragotzi nahi du Kievek. Su etenaren inguruan eztabaidatzeko negoziazioak hiru herrialdeen artekoa —Ukraina, Errusia eta AEBak— izan beharko lukeela adierazi du Zelenskik azken egunetan, baita Ukrainak eztabaida horietan parte hartzea «biziki garrantzitsua» dela ere. Zelenski, negoziazioetatik kanpo Bada, Ukrainako presidenteak negoziazio horietan parte hartzeko aukera apaldu egin da azken orduetan. Izan ere, Putinek atzo jakinarazi zuen Trumpekin aurrez aurre bilduko dela, eta guztiz baztertu zuen Zelenski batzar horretan egotea. Trumpek, ondoren, Putinen hitzak berretsi zituen. Are eta egoera okerragoan geratuko da gaur Bloombergek zabaldutakoa betetzen bada. Gatazka hasi zenetik, Ukrainako lurraldearen osotasuna defendatzen aritu da Zelenski. Atzo gauean egindako bideo adierazpenetan gogorarazi zuen Kievek baduela zer esana negoziazio horietan: «Bidezkoa da Ukrainak negoziazio horietan parte hartzea. Errusiako gerra Ukrainaren aurkakoa da, gure independentziaren aurkakoa, eta Europako nazio guztien independentziaren aurkakoa», adierazi zuen. Horiek horrela, Ukrainako presidenteak berriz ere eskatu du Kievek eta Moskuk zuzenean murgildu behar dutela bake negoziazioetan, eta zera adierazi zuen atzo: «Ukraina ez da bileren beldur, eta Errusiaren aldetik jarrera ausart bera espero du».

Jakina zen bazetorrela. Joan den egunetan guztien ahotan zen gaia. Hasperenka hitz egiten zuen jendeak hari buruz, han-hemenka, halako izu batek harturik bezala. Asko beldur ziren: beroa ez ote zen erauntsi baten gisara ailegatuko, olatu horrek ez ote zituen azpian harrapatuko denak, eta ez ote ziren geldituko gainean manta pisu eta itsaskor bat balute bezala. Bero sapa gainetik ezin kendu. Aritz Irigoien marrazkilariak umorea baliatu zuen berripaper honetan beroaldiaz aritzeko, umore freskoa erabili ere. Osteguneko haren zintan, zera zioen neska batek, Nafarroako herriren bateko festetan, izerdi patsetan: «Zer dira 40 gradiko!». Eta, hain zuzen, zer dira, bada, 40 gradu termometroan? Non, nola eta zertan; horra joko zelaia eta, horrenbestez, beroa jasateko gaitasuna zehazten dituzten hiru aldagai nagusiak. Zer dira 40 gradu kalean lanean? Zer dira 40 gradu etxerik ezean? Ez dira samurrak. Ailegatu da beroa. Euskal Herri osora heldu da. Eusko Jaurlaritzak abisu horia du aktibatua Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, beroagatik, eta antzera dira Ipar Euskal Herrian: gaur alerta horia dute ekaitzengatik; bihar, beroagatik. [articles:2145626] Edonola ere, beroaldia Nafarroan da nabarmenena: tenperaturak herrialdeko zona askotan izan dira 40 graduren bueltakoak. Nafarroako Aemet meteorologia zerbitzuaren arabera, oraingoa aurtengo bigarren beroaldia da herrialdean, eta litekeena da urteko «bortitzena» izatea. Etzira bitartean, Osasun Publikoaren eta Lan Osasunaren Nafarroako Institutuak alerta gorena ezarri du ia lurralde osoan —ikusteko dago astelehenean alertari eutsiko dioten, baina iragarpenek ez dute tenperaturen jaitsierarik aurreikusi—, muturreko tenperaturengatik. Erribera da beroen, baina Iruñea ere eltze bat gaur, ostiralez. Eguzkipean lanean 19 gradu. Eguna urratu da duela ordubete, eta termometroak ez du iragarrita zegoen tenperatura markatzen oraindik. 08:00etan, Iruñeko Alde Zaharreko kaleak garbitzen hasi da Jesus Vitas garbitzailea; atzoko bestaren aztarnak eta zoruan pilatu diren hostoak jasotzen ari da erratzarekin. Mahuka motzeko kamiseta horia du soinean, eta, «momentuz», izerdiak ez dio kopeta busti. «Ikusiko dugu gero, ea eguerdian nola ibiltzen naizen…», adierazi du langileak. Beroa «deserosoa» dela aipatu du Vitalek, baita langileak aski babesgabe direla iradoki ere, ez baitute protokolo jakinik oso bero denerako: «Hidratatu, minutu batzuk atseden hartu, eta berriro garbitzera». Halako egunetan, Blanca Murillo Correos posta zerbitzuko banatzaileak ere botila bat ur dauka lagun gisa. 08:30ean posta bulegoan dago, bere gurdi horian Alde Zaharretik banatu beharko dituen paketeak biltzen. Termometroak 19 gradu markatzen du oraindik, baina Murillok badaki sargoria datorrela: «Beroarekin gehiago nekatzen zara, eta, gainera, erdiguneko etxeetan ez dago igogailurik». Tenperatura beroen ondorioz alerta gorria dagoenez, Murillok susmoa du arratsaldean ez dutela paketerik banatu beharko —enpresak hala adierazi izan die zenbaitetan—. Hala eta guztiz ere, goiz partean oraindik ez daki zehazki eguerditik aurrera zer gertatuko den. Obrako langile bat Iruñean, eguzkia gainaldean duela. AITOR KARASATORRE / FOKU Hondakin pisutsuak ditu sorbalda gainean Richard Otxoa obrako langileak; praka luze eta beltzak ditu soinean. Gaur eguzkia atera bezain pronto hasi da lanean, 07:00etan, San Frantzisko plazako eraikin bat inguratzen duen aldamio altuan igota. 09:00ak dira, eta termometroak 20 gradu markatzen ditu, baina olana berdearen atzean bero handia pilatzen da. «Begira nola daukadan kopeta!», dio langileak, tantaz jositako bere bekokia seinalatuz. Berotik babesteko segurtasun neurriei buruz galdetuta, zalantzaz bete zaio aurpegia, harritu antzean. Esperientziak ez dio halakorik. «40 eta 48 gradu arteko tenperatura egiten duenean batzuetan atseden hartzen uzten digute». Bi litroko botila bat dauka eskura, erdi edana jada. Bat baino gehiago beharko ditu beroari aurre egiteko, laneguna 17:00etan amaitzen baitu. Itzalpeak babesleku Donibane auzoko zuhaitzen itzaletan babes hartu beste erremediorik ez du Maria Jesus Martinez garbitzaileak —ez da haren benetako izena, aitortu baitu lanean den bitartean ez diotela inorekin hitz egiten uzten—. 09:30ak dira, eta 20 graduren langa gainditua dago jada: 21 gradu daude termometroan. Ordurako, Martinez nabaritzen hasia da hirira datorren bero itsaskorra: «Izerditan nago, eta okerrena zuhaitzik ez dagoen lekuetan garbitzea da». Mahuka motzeko alkandora beltz bat darama, eta eguzkitako krema jarri du, baina hori da eguzki izpien aurrean duen babes bakarra: «Itzala bilatzeko eta hidratatzeko esaten digute, baina ez gaitezela denbora gehiegi gelditu». Auzo berean, Bayon laneko arropa eta oinetakoen denda dago. Bertan, Jose Maria Basarte dendariak osasun, ostalaritza eta industria sektoreetarako material eta jantziak saltzen ditu. Dendako sabaian haizagailu handi bat du. Hark laguntzen dio kale kiskalgarrietatik ihes egiten. 11:00ak dira, eta 24 gradu daude kalean. «Gero eta gehiago saltzen dugu transpiratzen uzten duen arropa, langileek hainbesteko beroa pasa ez dezaten. Baina garrantzitsuena da enpresek kontuan hartzea gaurko beroarekin lanean daudenen arriskua», azaldu du Basartek, kezka ezin disimulatu. «Gero eta gehiago saltzen dugu transpiratzen uzten duen arropa, langileek hainbesteko beroa pasa ez dezaten. Baina garrantzitsuena da enpresek kontuan hartzea gaurko beroarekin lanean daudenen arriskua» JOSE MARIA BASARTE Laneko arroparen saltzailea Halabeharrez galtza eta mahuka luzeko arropekin joan behar duten langileen kontrastean, zorioneko sentitzen da Ainhoa Torregrosa soroslea. Beste uda batez, Txantrea auzoko igerilekuetan dabil lanean. «Gure kasuan, ezin da ezarri tenperatura jakin batetik aurrera lana egiteko debekurik; beharrezkoagoak gara orduan». Torregrosak aurrez ere bizi izan ditu aste honetakoaren gisako bero boladak, baina, halere, erreparoz begiratzen die aldiro. Batetik, berak ere jasaten duelako beroaldia —«eskerrak itzalpe bat jarri diguten»—, baina, batez ere, ederki dakielako lana konplikatuagoa dela halako egunetan. Jende gehiago biltzen da uretara, eta, gainera, erabiltzaileek beroarekin problemarik ote duten ere eduki behar izaten du kontuan etengabe. Aurten, oraindik ez zaio egokitu bero kolpea jasan duen inor artatzea; iaz bai. Nabarmendu duenez, pertsonaren arabera, bero kolpe batek askotariko ondorio fisikoak eragin ditzake, hala nola buruko mina, zorabioa, egonezina, nahasmena, azal bero gorritu eta lehorra. Ohartarazpen bat egin du: «Horrelakoetan, jendeak tentazioa izaten du bat-batean leku hotz-hotz batera joatekoa, edo zuzenean uretara salto egitekoa, freskatzeko. Tenperatura aldaketa bortitz horiekin ere kontuz ibili beharra dago». Gomendioa argi eman du sorosleak: «Hidratazioa, eta, ahal dela, itzala». Lanerako zein bestelakoetarako, beti dira premiazkoak bi horiek. Urgentziazko premia Kalea beste bizitokirik ez dutenek ere ezinbestean eman behar izaten dituzte uda parteko beroaldiak karrikan. Gerizperen baten bila ibiltzen dira sarri, hala moduz; eta, jakina, ez zaie aski. Askorentzat, administrazioaren mendeko larrialdiko aterpe eta baliabideak dira aukera bakarrak halakoetan. Ordea, azpiegitura horiek eta haietarako sarbideek gabezia ugari dituzte —kasuan-kasuan, erroldari loturiko baldintza zorrotzak daude ezarrita, eta, oro har, toki kopurua mugatua da—, eta, tenperaturak muturrekoak direnean, zentroek gainezka egiten dute. Iruñean, «bero sapak iraun bitartean etxegabeentzako zerbitzuak indartzeko asmoz», Iruñeko Udalak beroari aurre egiteko protokoloa jarri du martxan estreinako aldiz alor horretan —proiektu pilotua da, orain arte ere hartzen baitzuten neurririk, baina ez zuten irizpide argirik—. Funtsean, zera egin dute, Etxerik Gabekoei Laguntzeko Zentroan ohi baino zortzi leku gehiago eskaini, eta erabiltzaile bakoitzak bertan gehienez eman dezakeen egun kopurua koska bat handitu. Batetik, zortzi leku gehiago jarri dituzte erabilgarri: kopurua 50etik 58ra handitu da. Normalean, 25 toki izaten dira erroldatuta daudenentzat, eta beste 25 pertsona ibiltari edo erroldarik gabekoentzat —bi multzo horien banaketa malgutu egin daiteke, eskariaren arabera—. Bestetik, Iruñeko Udalak jakinarazi duenez, ibiltariek eta erroldarik gabekoek egun bat luzatzen ahalko dute egonaldia zentroan, betiere «hala eskatzen badute». Normalean, urtean hiru egun eman ditzakete gehienez ere: orain, lau.

Prentsaurrekoaren deialdia kazetariei helarazteko manerak berak ere agerian utzi du estualdiaren neurria. Nafarroako Gobernuak hiru ordu eskaseko tartearekin eman die abisua, SMS bidez, soilik esanez Larrialdietarako Aholku Batzordearen bilkura bukatutakoan Amparo Lopez Nafarroako Gobernuko Barne kontseilariak azalpenak emanen zituela. Mezuan ez dute hizpideari buruzko informaziorik eman, baina espero zitekeen azken egunotan herrialdean piztutako suteak izanen zirela mintzagaia. Hala izan da, eta, Lopez ez ezik, Jose Mari Aierdi Nafarroako Landa Garapen eta Ingurumen kontseilaria ere agertu da hitz egitera. Besteak beste, jakinarazi dute gobernuak Nafarroako Baso Suteen Larrialdietarako Babes Zibileko Plan Bereziari eutsiko diola, eta laborantzari dagozkion neurri murriztaileek ere indarrean segituko dutela. «Egoera zein den ikusita, ez gaude alertak indargabetzeko moduan», berretsi du Lopezek. Iragan egunak «konplikatuak» izan direla aitortu du Lopezek, agerraldia hasi eta segituan, baina notizia on batekin eman dio segida azalpenari: nabarmendu duenez, asteartean Izarbeibarren piztutako sutea guztiz itzalia dago dagoeneko, eta ez da beste suterik herrialdean. Hala eta guztiz ere, kontseilariak argitu du Nafarroa ez dagoela «arriskutik salbu». Ondorio hori atera dute batzordean aztertutako parametroak ikusita, batik bat muturreko tenperaturak daudelako iragarrita gaurko eta datozen egunetarako —«40 graduren langaren bueltakoak» izanen direla aipatu du— eta hezetasuna «oso apala» delako. «Mesede egin diezagukeen faktore bakarra dugu oraintxe bertan: igandera bitarte, haizeak ez du gaindituko orduko 30 kilometroko abiada». Bi kontseilariek nabarmendu dutenez, «arduragatik» eta «lehentasuna herritarren segurtasuna delako» erabaki dute alertei eustea, eta ez dute zehaztu neurriak noiz iraungiko diren. Horrenbestez, aldaketarik izan artean, indarrean dira bai Nafarroako Baso Suteen Larrialdietarako Babes Zibileko Plan Berezia, bai eta gobernuak joan den asteartean onartutako foru agindua ere —biharamunean moldaketa batzuk egin zizkieten, malgutzeko—. «Soilik horrela izaten ahalko gara behar bezain zuhurrak eta erreakzionatzeko arinak zernahi gertatzen dela ere», azpimarratu du Lopezek. Larrialdietarako plan bereziak Espainiako Gobernuaren edo beste autonomia erkidegoen baliabideak eta laguntza izateko eskubidea aitortzen dio Nafarroari. [articles:2145587] Indarrean dauden planek jasotzen dituzten neurri murriztaileak ekarri ditu gogora Aierdik. Batetik, lur eremu idorretan ezinen da uztarik bildu —foru aginduaren lehenbiziko bertsioan lur mota guztietan zegoen debekatua jarduera hori—. Bestetik, urbanizagarriak ez diren lurretan debekatua dago sua erabiltzen duten edo txinpartak pitz ditzaketen makinak erabiltzea. Desadostasun argiak Asteartean foru agindua onartu zenez geroztik, tentsio handia izan da Nafarroako Gobernuaren eta lehenbiziko sektoreko sindikatuen artean. Oro har, neurri murriztaileak gehiegizkoak zirela iritzi zioten nekazariek, eta, gerora zenbait muga malgutu badira ere, kritiko dira gobernuaren jokabidearekin. Horren erakusgarri da UAGN sindikatuak Lopezen dimisioa eskatu izana. UAGNk auzitara joko du Nafarroako Gobernuaren aginduaren kontra, sindikatuaren iritziz «ezin duelako lan egiteko eskubidea mugatu». Kritika horiei erantzunez, Barne kontseilariak oroitu du suteen kontrako neurriak «zuzen-zuzenean» lotuta daudela herritarren segurtasunarekin. «Biziak salbatzeari buruz ari gara. Nafarroan ederki dakigu zer den suak eragiten duen beldurra: 2022koa gogoratu besterik ez dugu». Hain zuzen, Lopezek esan du orduko hartan asko aurpegiratu zietela behar adina jarduera debekatu ez izana, eta, horregatik, adierazi du paradoxikoa dela orain kontrakoa izatea kritiken jomuga: «Gehiegi debekatzea». Gobernuko kideek nabarmendu dute Nafarroa oso abila dela suteen kontrako estrategietan, baina ohartarazi dute mugak badirela. «Sute bati eragotz dakioke bidea, biri ere bai. Baina gehiago ditugunean, aldi berean, arriskua oso handi bilakatzen da bat-batean», azaldu du Lopezek. Asteartean hartu zuten erabakiaren aldeko beste argudio bat ere eman du, gainera. Dioenez, gobernuko kideek bakarrik ez, larrialdietako zerbitzuetako kideek eta suhiltzaileek ere nahi zuten larrialdi planak eta murrizketak indarrean sartzea. «Gure betebeharra zen».

Frantziako Kontseilu Konstituzionalak eman du bere iritzia: 2018an debekatutako pestizida bat berriro baimentzearen kontra agertu da. Emmanuel Macron Frantziako presidenteak esan du aintzat hartuko duela kontseiluaren iritzia, eta legea atzerapenik gabe bideratu eta argitaratuko duela, kontseiluak emandako baldintzetan; hamabost egun ditu horretarako. Azetamiprid pestizida 2018an debekatu zuten Frantzian eta Ipar Euskal Herrian. Eta harrezkero FNSEA laborantzako sindikatuak presio handia egin du pestizida hori berriz onar dadin, eta sindikatu horretako kide eta Errepublikanoak alderdiko senatari batek eraman zuen proposamena legera, Laurent Duplombek: Frantziako Asanbleak uztailaren 8an onartu zuen Duplomb legea, eta, indarrean sartzeko, argitaratzea baizik ez zaio falta. Legean proposatzen da erremolatxa eta hur landaketetarako baimentzea. Ez hori bakarrik. Laborari handientzako neurri batzuk ere jasotzen ditu Duplomb legeak: etxalde handiagoak egin ahal izateko eta laborantzarako ur biltegi erraldoiak eraikitzeko erraztasun administratiboak ematea, esaterako. Iaz nekazariek Frantzian egindako protestetan ere agertu ziren halako eskariak, zenbaitek eskatu baitzuen pestiziden erabilera onartzea. Kontseilu Konstituzionalak baimendu egin ditu legearen beste artikuluak, beraz, baina zuzenketak egin dizkio 2. artikuluari, zeina pestizidei buruzkoa baita. Pestizida horien kontrako olde bat zabaldu da Frantzian, eta baita Ipar Euskal Herrian ere. Denbora gutxian, 2,1 milioi izenpe lortu dituzte Duplomb legearen kontra. Legearen aurkariek argudiatzen dute neonikotinoide guztiek eta azetamidek —2018an debekatutako pestiziden osagaiek— eraso egiten diotela intsektuen nerbio sistemari. Erleak aipatzen dira, Inrae laborantza ikerketarako zentroak esana baitu azetamida arriskutsua dela haientzat. Orobat, ornodunei ere eragin diezaiekeela agertu izan dute ikerketa batzuek, eta askok uste dute gizakiei ere kalte egin diezaieketela. Panpi Sainte Marie ELB sindikatuko kideak BERRIAri adierazi zion, orain bi aste, «eskandalua» litzatekeela pestizida horien erabilera berriz onartzea: «Zer da lehenetsi behar? Osasuna ala laborari gutxi batzuk?». Konstituzioaren aurkakoa Herritarren presioa batetik eta laborari handiena bestetik, horien erdian aurkeztu du ebazpena Kontseilu Konstituzionalak, maiz organo horren iritzia erabakigarria izaten baita halako zenbait legeri buruzko zalantzak daudenean. Kontseiluaren esanetan, Ingurumenaren Gutuna aintzat hartuta, ez du zentzurik pestizida hori erabiltzeko baimena emateak, neonikotinoideek intsektu polinizatzaileei eta hegaztiei eragiten dielako, eta «gizakien osasunerako arriskuak» ere badituelako. Ingurumen Gutunak zehazten du gizakiek eskubidea dutela «ingurumen osasuntsu eta orekatu batean» bizitzeko, eta pestizida mota horiek arriskuan jartzen dutenez printzipio hori, kontseiluko kideek ondorioztatu dute Duplomb legearen 2. artikulua —pestizida horiek berriz erabiltzea baimenduko lukeen hori— konstituzioaren kontrakoa dela. Duplombek berak, kontseiluaren ebazpena ezagutu ondotik, adierazi du ondorioak izango dituela erabaki horrek, inportazioak handitzea ekarriko duelako. Legea babesten dutenek, izan ere, argudio gisa adierazten dute azetamipridan oinarritutako pestizidak ez daudela debekatuta Europako beste leku askotan. Eta laborariak kexu dira horrek lehiarako baldintza okerragoan uzten dituelako beste batzuen aldean. FNSEAk gogor kritikatu du kontseiluaren ebazpena, horregatik. Aldiz, PSk eta Frantzia Intsumisoak ontzat jo dute ebazpena. Laborarien Konfederazioak, berriz, borrokan jarraitzera dei egin du, gobernuaren nekazaritza politikak okerreko bidetik joan ez daitezen.

Gipuzkoako Foru Aldundiak kudeatzen duen Arantzazuko (Oñati, Gipuzkoa) egoitzara eramango dituzte Amara Berri auzoan kalean bizitzen ari ziren migratzaileak. Foru Aldundiak, Donostiako Udalarekin elkarlanean, erabaki du kalean lo egiten ari ziren pertsona horiei ostatua ematea asilo eskaerak ebatzi bitartean. Bi erakundeek jakinarazi dutenez, 50 pertsona har ditzake aterpetxeak. Hilabeteak eman dituzte Amara Berriko Kofradien plazan lo egiten. Asilo eskatzaileak direnez, Espainiako Gobernuari dagokio haien ardura, baina bai udalak eta bai foru aldundiak «kezkagarritzat» jo dute «Espainiako Gobernuak egoera horren harira duen ekimenik eza». Haien esanetan, «Estatuko harrera sistema nahikoa ez izateak zaurgarri uzten ditu dozenaka migratzaile». Erantsi dutenez, «Espainiako Gobernuaren erantzunik ez dagoela ikusita, euskal erakundeek hartu dute beren gain, beste behin ere, behin-behineko eta premiazko irtenbide bat eskaintzeko ardura».

Euskal nazionalismoak XX. mendearen hasieran izan zuen loraldian idatzi zuen Jesus Guridik Amaya opera. Amaia edo euskaldunak VIII. mendean liburua izan zuen inspirazio iturri, Francisco Navarro Villosladak 1879an argitaratua. Eta liburu horrek, aldi berean,Teodosio Goñiren elezaharra zuen ardatz. Kondaira horrek elementu kristauak eta paganoak nahasten ditu. Elezaharraren arabera, VIII. mendean Teodosio musulmanen aurka borrokatu zen, eta etxera itzultzen ari zela deabruak iruzur eginda bere gurasoak hil zituen. Hilketen ondorioz, Erromara joan zen penitentzia egitera, eta bizi osorako kateatu zuten. Etxera itzultzen ari zela, Aralarko herensugearekin topo egin zuen, eta Done Mikel Aralarkoak salbatu zuen. Soinean zeramatzan kateak apurtu zizkion —Aralarko santutegian daude eskegita ustezko kate horiek—, eta, penitentziatik salbu zela, Amaiarengana joan zen. Amaia Aitor patriarka mitikoaren azken ondorengoa zen, baina Amagoya paganismoaren defendatzaile sutsuaren iloba ere bai. Guridiren operak horixe kontatzen du: paganismoaren eta kristautasunaren artean bizi zen trantsizio egoera. Musika Hamabostaldiaren emanaldi hori kontzertu bertsioan egingo dute Kursaaleko auditoriumean etzi, 20:00etan. «Marketin arazo bat dugu: ez dakigu gure produktua ongi saltzen» DIEGO MARTIN-ETXEBARRIA Orkestra zuzendaria Operaren konpositoreak euskal elementu folkloriko ugari gehitu zizkion Navarro Villosladaren kontakizun horri: ezpata dantza, esate baterako. Eta hamar urteko sorkuntza prozesuaren ondoren, 1920ko maiatzean estreinatu zuen, Bilboko Koliseo Albian. Hamarkada bat lehenago Mirentxu izeneko opera ere idatzi zuen, baina bigarrenarekin lortu zuen ospea. Haren ondoren, operak albo batera utzi zituen, eta zarzuelak konposatu zituen. Gorka Miranda Easo abesbatzako zuzendari artistikoak nabarmendu duenez, Guridiren lana «ikuspegi kulturaletik eta antropologikotik» da interesgarria. Amaya «obra enblematiko» baten moduan ulertu behar dela uste du hark. Arrakastaren desoreka Teodosioren rola jokatzen duenak ere, Gillen Murgia tenorrak, Guridi miresten duela esan du. Bakarlariaren esanetan, konpositore hark euskal musikan lokala zena unibertsal bilakatzea lortu zuen. Eta Diego Martin-Etxeberria orkestra zuzendariaren arabera, hor dago, hain justu, euskal operak gaur egun duen arazoa. «Marketin arazo bat dugu: ez dakigu gure produktua ongi saltzen», gaitzetsi du. Bertako errealitatea Alemanian ezagutu duenarekin alderatu du, eta, haren esanetan, han «edozein operak» du arrakasta; hemen, berriz, iruditzen zaio programaren izenburuan ezaguna ez den izen bat ageri bada zaila dela arrakasta izatea. Guridik lortu zuena lortzeko arduraren zati bat konpositoreei egotzi die hark: «Konpositoreak, pieza bat sortzen duen bakoitzean, publikoa izan behar du gogoan; emaitzan asko nabaritzen da hori». Patrick Alfaya Musika Hamabostaldiaren zuzendariak, bestalde, gogora ekarri du larunbatean egingo duten saioa 2020ko Musika Hamabostaldian egitekoak zirela. Izan ere, Amaya-ren 100. urteurrenaren ospakizuna izango zena ezerezean utzi zuen pandemiak, eta bost urte geroago heldu zaio ordua. Kursaaleko oholtza gainean, Euskadiko Orkestra, Easo abesbatza, eta Arantza Ezenarro eta Gillen Mungia buru dituen bakarlari taldea arituko dira, guztiak Martin-Etxebarriaren zuzendaritzapean. Drama lirikoa kontzertu formatuan eskainiko dute, hori baitoakio egokien piezari Murgiaren ustetan. Gehitu duenez, pertsonaia bakoitzak emanaldian esaten dituen hitz nabarmenetatik abiatzen da musika. «Bikaintasuna etxean dagoenean, alferrikakoa da kanpora begira aritzea» PATRICK ALFAYA Donostiako Musika Hamabostaldiaren zuzendaria Teodosioren rola jokatuko du tenorrak emanaldian, eta alboan Amaiaren rola jokatzen izango du Ezenarro. Azken horrek esan du Guridiren lana «konplexua» dela, hasieratik bukaerara arte duen musikaren mailagatik. Zuzendari lanak egingo dituenak ere, Martin-Etxebarriak, bide beretik hitz egin du bi ordu eta erdi inguru iraungo duen emanaldiaz; zehazki, «saio trinkoa» izango dela esan du. Guridiren lana goratu ostean, larunbateko emanaldiarekin duten asmo anbiziotsua azaldu du Musika Hamabostaldiaren zuzendariak. Kursaalekoaren ondoren Amaya-k ibilbide luzeagoa izatea espero du, eta Hamabostaldiko emanaldia ibilbide horretan mugarri bat izatea gustatuko litzaioke. Horrez gain, harrotasunez adierazi du oholtza gaina «ehuneko ehun euskalduna» izango dela: «Bikaintasuna etxean dagoenean, alferrikakoa da kanpora begira aritzea».

Palestinarekin Elkartasuna plataformak deituta, hainbat mobilizazio egitekoak dira hiriburuetako jaietan; gaur izan da lehenengoa, Gasteizen. Bertan, ehunka herritar elkartu dira, eta zera salatu dute: enpresek eta gobernuek Palestinako «genozidioarekin negozioa» egiten dutela. Eta erakundeen «hipokrisia» ere nabarmendu dute. Mobilizazioak hiru aldarri nagusi izan ditu: palestinarren erresistentziari «baldintzarik gabeko babesa» erakutsi diote; Palestinaren askatasuna lortzeko «Israel suntsitu» beharra dagoela defendatu dute; eta Israelekin «harreman guztiak» eteteko eskatu dute. Hori guztia lortzeko, konpromisoa hartu dute «antolakuntza internazionalista sortzen eta zabaltzen jarraitzeko». Gasteizkoa ez da mobilizazio bakarra izango. Donostian, igandean egingo dute protesta, 19:00etan, Bulebarrean hasita, eta Bilbokoa abuztuaren 15ean izango da —19:00etan, Plaza Eliptikoan—. Horietaz gainera, Iruñean manifestazio nazionala egingo dute, urriaren 4an.

Suhiltzaileek kontrolpean dute atzo goizean Eneritz, Muruzabal, Añorbe eta Obanos artean piztu zen sutea, eta Nafarroako Gobernuak gaur baieztatu du paketatze makina batek eragin zuela lehen sugarra. Amparo Lopez Nafarroako Barne kontseilariak eta Jose Mari Aierdi Landa Garapeneko eta Ingurumeneko kontseilariak emandako prentsaurrekoan baieztatu dute hori. Antza, Eunateko Andre Maria elizatik gertu, zereala biltzen ari zen makina bat, eta horrek piztu zuen sua. Hala ere, Foruzaingoa oraindik ikerketa lanak egiten ari dela nabarmendu dute kontseilariek. Guztira 338 hektarea erre dira, eta zenbait foku izan dira; 11 kilometro koadroko eremua hartu du suak. Sutea egonkor eta kontrolpean dago, nahiz eta oraindik ez dagoen guztiz itzalita. Bart gauean sua inguratzeko lanetan aritu dira lurra mugitzeko makinekin, eta gaur 09:30ean aireko baliabideak batu zaizkie itzaltze lanetan laguntzeko. Horretaz gainera, gaur arratsaldean beste sute bat piztu da Artaxoa eta Añorbe artean; ez du zerikusirik atzoko sutearekin, hori itzali baitzuten. Suhiltzaileak sua itzaltzeko lanean ari dira, eta 19:30erako kontrolatzen hasita zeuden; momentuz, ez dute jakinarazi zenbateko kalteak eragin dituen. Bestalde, tirabirak ere piztu dira dira Nafarroako Gobernuaren eta lehen sektoreko sindikatuen artean. Izan ere, atzo arratsaldean Nafarroako Gobernuak foru arau bat onartu zuen, eta hainbat jarduera debekatu, suteak izateko arriskua handia baita egunotan. Agindu horren arabera, urbanizagarriak ez diren lurretan, sua erabiltzen duten edo txinpartak sortu ditzaketen makinak ezin dira erabili nekazaritzan, basogintzan eta beste jarduera batzuetan. Izan ere, jada labore uzta jasota zegoen lurretan piztu zen sua, eta azken hilabetean herrialdean izan diren sute handienak ere nekazaritza alorreko makinek piztu dituzte, gobernuaren arabera. 338 Sustean erretako azalera, hektareatan. Izarbeibarko suteak hainbat foku izan ditu, eta 11 kilometro koadroko eremuan 338 hektarea erre ditu. Gobernuak atzo arratsaldean onartu zuen foru arau horrek lehen sektoreko sindikatuen haserrea piztu du, eta, gaur goizean, UAGN eta EHNE sindikatuek araua gaitzetsi dute. Gauzak horrela, Lopez eta Aierdi kontseilariek adierazi dute arau hori malgutzeko lanetan ari direla, sutearen egoerak hobera egin duelako. Hala, espero dute «larrialdi egoera eta landa eremuko lanak uztartu» ahalko direla. Isurialde atlantikoan eta Nafarroa ipar-mendebaldean basogintza lanak egiteko baimena eman dute, eta nekazaritzaren alorrean, orburuen, azaren eta brokoliaren uzta lanak egin daitezke, uste baitute ez direla lan arriskutsuak. Sindikatuen argudioak UAGN Nafarroako nekazari sindikatuak uste du Nafarroako Gobernuak lehen sektorearen iritzirik gabe onartu zuela foru araua. Hori dela eta, sindikatuak dimisioa emateko eskatu dio Lopez Barne kontseilariari: «Alerta sistema bat barneratua dugu jada; ezin da aldebakartasunez, sute batengatik, arau bat onartu eta nekazaritza jarduerak debekatu. Are gehiago gaur alerta horian gaudela jakinda», esan du sindikatuak. Alarmen gaur egungo araudiari jaramonik ez egitea egotzi diote gobernuari. EHNE sindikatuak ere kritikatu egin du foru araua, eta erabakia «guztiz arbitrarioa» dela salatu du. Elkarteak azaldu duenez, azken bi urteetan nekazaritza sindikatuak elkarlanean aritu dira administrazioarekin prebentzio neurriak hartzeko, eta uste du Nafarroako Gobernuak «kolpe batez» ezabatu duela elkarlan hori. Sindikatuaren esanetan, lan horri esker protokolo bat sortu zuten sute arriskua zegoen garaian lehen sektoreko lanak egin ahal izateko, eta zehaztu zuten alerten arabera emango zela jarduera horiek egiteko modua. Hori dela eta, EHNEk gogorarazi du gaur Nafarroaren zati handiena kolore berdez dagoela, eta abisu horia leku gutxi batzuetan dagoela; horregatik ez dute ulertzen debeku hori. Azkenik, sindikatuak iradoki du nekazarien lana gelditzeko arrazoiak badaude abiadura handiko trena eraikitzeko lanak eta Belateko tuneleko obrak gelditzeko arrazoiak ere badaudela, baita trenen zirkulazioa eta errepide bazterren garbiketa eteteko motiboak ere. Artaxoako sutea ere, kontrolpean Artaxoa eta Larraga artean ere (Nafarroa) beste sute bat piztu zen atzo arratsaldean, 19:00ak pasatuta, eta Tafallako suhiltzaileak bertaratu ziren sua itzaltzera eta egonkortzera. Nahiko azkar lortu zuten kontrolpean izatea, eta sutea inguratzeko, itzaltzeko eta ez zabaltzeko lanetan ari dira gaur. Gar horiek ere laborantza lur batzuetan piztu ziren, eta bi errepide itxi behar izan zituzten atzo keagatik. Larriena, baina, uztailaren 27koa izan zen: sua fardel makina batean sortu zen, eta 32 hektarea erre zituen. Aemet Espainiako Meteorologia Agentziaren arabera, sute arriskua «muturrekoa» zen atzo ia Nafarroa osoan, oso handia da gaur, eta muturrekoa izango da berriro bihar. Suteak sor ditzakeen edozein jarduera egitea saihesteko gomendioa eman du SOS Nafarroak. Landa eremuetako suteetan nola jokatu ere azaldu du. Hasteko, 112 telefonora deitzea eta babes neurriak hartzea aholkatu dute. Neurri batzuk zehaztu dituzte: sugar handiko sute batean irtenbide bakarra azkar ebakuatzea dela azaldu dute; garrantzitsua da haizearen kontrako norabidean ihes egitea, keak ez itotzeko; ahal izatekotan, maldan behera, sua azkar igotzen baita maldan gora; eta egokiena eremu irekietara jaistea da, errepideetara esaterako, baina baita jada erreta dauden eremuetara ere. Ke asko badago ahoa eta sudurra arropa hezearekin estaltzea aholkatu dute. OSASUN ALERTA PIZTU DUTE NAFARROAN, BEROALDIAGATIK Osasun Publikoaren eta Lan Osasunaren Nafarroako Institutuak osasun alerta gorria piztu du gaur ia Nafarroa guztirako, isurialde atlantikorako izan ezik —alerta laranja dago bertan—, beroaldia dela eta. 40 gradu zentigradutik gorako tenperaturak espero dira herrialdeko toki batzuetan, eta institutuak prebentzio neurri batzuk gogorarazi ditu: ur asko edatea, eguzkia ahal den heinean saihestea, leku freskoak bilatzea, haurrentzat eta zaharrentzat diren ekitaldiak ordu beroenetan ez egitea eta inguruko pertsona zaurgarriak zaintzea.

Ezkurran (Nafarroa) jaio zen Beloki, 1936an; Plazenea etxean, zehazki. Okina zuen aita, eta gazte zela joan zen Arantzazura. Han hasi zuen frantziskotar bidea. 25 urte eman zituen Donapaleun bizitzen (Nafarroa Beherea), eta 1980ko hamarkadan Bertsularien Lagunak elkartearen sortzaileetako bat izan zen. Horrez gainera, Ipar Euskal Herriko lehen bertso eskoletan ere irakasle izan zen. Gaur hil da, 89 urterekin. Bertsularien Elkarteak eman du albistea, ohar bidez, eta elkartearen lehen urte haietan izandako jarrera aipatu dute. «Garai hartako kalapitak gainditurik», bertsolaritza Seaskako ikastoletan sartzeko ahalegina egin baitzuten Belokik eta elkarteko beste zenbait kidek. Bertsolaritza irakasten ere aritu zen Beloki, Donibane Garaziko ikastolan, 1984an, eta Hazparnen (Lapurdi) eta Maulen ere aritu zen lan bera egiten, ondotik. Elkarteko zuzendaritzako kide ere izan zen 1987tik 1990era bitartean. Irakasle ez ezik, gai jartzaile ere aritu zen, bai eta epaile lanetan ere, Nafarroako Bertsolari Txapelketan, eta Lapurdiko Bertsolari Sariketan ere bai. Bertso idatziak ere sortu zituen. Bertsozaleak sortzeko eskola «Beti maite izan dut bertsolaritza». Hitz horiekin aitortu zion bere zaletasuna BERRIA egunkariari, Pantxike Agirre kazetariak 2009an egin zion elkarrizketan. Xanti Iparragirre eta Jesus Arzallus ere izan zituen kide Bertsularien Lagunak elkartearen lehen urrats haiek egiterakoan, eta eskolen hasierak ere hartu zituen gogoan elkarrizketa hartan. «Elkartea sortu genuelarik, haiek esaten zuten bertsolari eskolak sortzen saiatu behar genuela, Hegoaldean bezala». Eta laburbildu zuen orduan izandako asmoa: «Guretzat, bertsolariak sortzea baino gehiago, zaleak sortzea zen, bertsozaleak baldin badaude aterako direlako bertsolariak». Seguran (Gipuzkoa) bizitzera joan zen 1991n, eta Segura irratiko kolaboratzaile ere izan zen. Galtzen ari diren hitzei buruz aritzen zen. 2021eko urtarrilaren 21ean, esaterako, Euskal Herriko hamaika herritan izotza izendatzeko erabiltzen diren hitzak bildu zituen. Santos Beloki, Segura irratian hizketan. Zarauzko frantziskotarren komentuan egon zen bizitzen Segurako egonaldiaren ondoren, eta Bermeoko egoitzara (Bizkaia) erretiratu zen duela urte batzuk. Han bertan egingo diote hileta elizkizuna, bihar, 17:30ean.