Hego Euskal Herrian, aurten ere, ordezkaritza handiena duten sindikatuek bereizita egin dute mobilizazioa. Ipar Euskal Herrian, aldiz, sindikatu nagusiek manifestazio bateratua deitu dute.

Itsaso amniotikoa (Elkar) poema liburuaren muinak Karmele Igartua sormen beka jaso zuen 2022ko abenduan, Idazle Eskolak eta Aretxabaletako Udalak antolatutako ekinaldiaren 12. aldian, hain zuzen. Oihane Jaka Irizarrek (Donostia, 1985) urtebeteko epea izan du geroztik, muin hori osatzeko eta umotzeko. Tere Irastorza poeta eta Idazle Eskolako irakaslea izan du bidaide. Jakaren «minimalismoa» aipatu du Irastorzak: «Oso gauza gutxirekin egin du dena, eta formaren aldetik oso elementu sinpleekin egiten du jolas». Elementuen artean garrantzitsuena, hizkuntza bera: «Batzuek horri hitz-joko esaten diote, baina, ene ustez, pentsamendu haziak dira. Amatu eta asmatu. Ez dakit sekula asmatuko dugun ama garenok ama izaten. Horrelako asko dago». Liburu gisa, hiru zatitan dago egituratuta: 11 urte, 11 hilabete eta 11 egun, hurrenez hurren. Eta hor ere bada hizkuntzaren jokorik, 11 horiek zehaztasunaren ezaugarri guztiak hartzen baitituzte, baina indeterminazioaren antzik galdu gabe, alegia, hamaika edo asko izateari utzi gabe. Itsaso amniotikoa-k ama izateari heltzen dio. Amatasuna eta sena ageri dira, betiere idazlearen eta bere inguruaren ikuspegitik: «Hor esandako guztia ez zait niri gertatu, baina esandako guztiaren jabe naiz». Jaka amatasunaz harago doa, halere. Ama izango den horrek lehen izandako umeari begiratuko baitio, bai eta ondoren helduko direnei ere: «Poema batean diot zuhaitzaren adarraren azken puntan nagoela ni, eta nork ekarri nauen, lekukoa nori emango diodan edota adarra noraino iritsiko ote den ari naizela galdezka». Ume izan zen horrek, hain zuzen, aita galdu zuen 11 urte zituela, eta zorigaitz erabakigarria izan zen bere bizitzan, nola liburuan ere. Heriotzak zipriztindutako haurtzarotik bizitza berri baten sortzera igaroko da poeta Itsaso amniotikoa liburuan, tartean bi trantsizio direla: batetik, heriotzatik bizitzarakoa, eta, bestetik, alabaren bizipenetatik amarenetarakoa. «Poema batean diot zuhaitzaren adarraren azken puntan nagoela ni, eta nork ekarri nauen, lekukoa nori emango diodan edota adarra noraino iritsiko ote den ari naizela galdezka».OIHANE JAKA IRIZAR Idazlea Liburua zeharkatzen duen gai osagarria galera da. Hiru ataletan ageri da; ez da, ordea, galera bera hiruretan. Lehen atalean, 11 urte, heriotzaz ari da. 11 hilabete atalean haurdunaldiari buruzko poemak batu ditu, eta, hor, jaioko ez den haurra da galera. 11 egun atalak, berriz, erditzeari eta erditze ondoko egunei heltzen die, eta, kasu horretan, beteko ez diren desioak dira galdutakoa. Hirugarrena da atalen artean mardulena. Hainbat gai aipatzen dira: erditzea, erdiondoko oinazea, ondorio fisiko eta emozionalak, edoskitzea, matrioxkaren segidan non kokatu eta beste. Zuhaitza eta matrioxka Bi metafora nagusi baliatu ditu Jakak. Bata zuhaitzaren uztaia da. Irastorza: «Gorantz hazten ikusten ditugu zuhaitzak, baina biribilean ere hazten dira». Bigarren metafora matrioxka da. Eta horrek ere zuhaitzarekin egiten du bat: «Goitik begiratuta, zuhaitz bat baita matrioxka, baina emakume figura gabe». Irastorzak eboluzioa ikusi dio behinola Idazle Eskolan ikasle izan zuenari: «Hasieran biologoa zela ikusten nuen, eta orain ikusten dut badela natura bat, eta badagoela mekanika bat, erditu gabe ama izaten asmatze bat». Izan ere, Biologian doktore eta zientziari estuki lotua da Oihane Jaka, baina literaturarako eta bereziki poesiarako zaletasuna betidanikoa du. Nerabe zela hasi zen idazten: «Noizik eta behin egiten nuen, eta gauza solteak idazten nituen». Doktoretza bukatuta, Idazle Eskolan eman zuen izena, poesia landuko zuela jakitun. «Ordura arte, bakarka aritu nintzen beti, eta ezjakintasun sentsazioz egiten nuen. Irastorzaren klaseek mundu bat zabaldu zidaten, oso inspiratuta ateratzen nintzen haren klaseetatik, eta ikaskideekin aritzea ere oso aberasgarria izan zen». Itsaso amniotikoa poema liburuaren harira, Karmele Igartua bera ekarri du gogora Tere Irastorzak: «Amaiera on bat hasiera bat dakarrena dela esaten zuen hark, eta horretara bete-betean dator liburu hau, Oihane Jaka berriz ere idazten eta sortzen hasteko prozesuan jartzen baitu».

ELAk basogintza sektoreko prekarietatea salatu du azken istripu hilgarriaren ostean

Nafarroako Arartekoak urteko txostena aurkeztu du gaur Nafarroako Parlamentuan. Oro har, Arartekoak 3.583 jarduketa jaso zituen 2023an, aurreko urtean baino zortzi gehiago. Kexa gehien jaso duten sailak ongizatea, osasuna, hezkuntza eta enplegua izan dira. Izan ere, aurreko urtearekin alderatuta, ongizatearekin eta osasunarekin lotutako kexek gora egin dute. Beste gai batzuek ere kexak eragin dituzte; besteak beste, etxebizitzak, trafikoak eta ingurumenak. Arartekoak duela hamar egun helarazi zion txostena Unai Huarte parlamentuko presidenteari, eta gaur aurkeztu du Patxi Vera Nafarroako Arartekoak Parlamentuan. «Datuez harago, garrantzitsuena pertsonak dira», azpimarratu du. Izan ere, 5.000 pertsonak baino gehiagok jo zuten iaz arartekora: «Sentitzen dute administrazioak ez dituela ondo tratatzen, ez dituzte euren eskubideak bermatuta ikusten, eta berdintasun handiagoa eskatzen dute». Jasotako jarduketen artean, besteak beste, 1.869 kontsulta eta kudeatutako 1.436 kexa jaso dituzte. Horrez gain, ofiziozko 28 jarduketa jaso dituzte; baita 19 bitartekaritza espediente, zortzi hobekuntza proposamen eta gizarte erakundeekin 34 topaketa ere. Txostenaren arabera, kudeatutako 628 kexa herritarren alde ebatzi dituzte. Veraren arabera, konponbidea bilatzeko momentuan erakundeek argudiatu izan dute baliabide falta dutela, edota kudeaketan akatsak izan dituztela. «Txostenak egiaztatzen du Arartekoaren zerbitzua erabilgarri, hurbil eta konfiantzakotzat jotzen duela gizarteak; administrazio horiei enpatia eta pertsonei zerbitzua emateko bokazio handiagoa eskatu behar dizkiegu», erantsi du Verak. 1 Ongizatea Ongizateari lotutakoak izan dira kexa gehienak: 155 kexa, aurreko urtean baino 61 gehiago. Bereziki, mendekotasunaren balorazioa egiteko itxaron zerrendekin daude kezkatuta herritarrak. «Araudiak ezarritako epeekin alderatuta, atzerapena neurriz kanpokoa da, eta horrek beste zerbitzu batzuk eskuratzeko denbora atzeratzen du», azaldu du Verak. Hortaz, mendekotasunaren balorazioaz gain, beste laguntza batzuk jasotzeko itxaron zerrendei buruzko kexak ere aurkeztu dituzte nafarrek. 2 Osasuna 2022tik 2023ra, %53,9 areagotu dira osasunarekin lotutako jarduketak: 2023an, 117 kexa jaso zituen Arartekoak. Ongizatearen kasuan bezala, itxaron zerrendek eragin dute haserre gehien; hau da, medikuen kontsulta lortzeko edota operazioak egiteko itxaron beharreko denborak. «Itxaron zerrendetako atzerapenengatik jarritako erreklamazioak beste urtebetez mantendu dira, Osasun Departamentuak guk bidalitako erreklamazioei erantzuten dien arren», zehaztu du Verak. Haatik, kritikatu du kexa guztiek ez dutela erantzun bera jaso: «Birus batzuen kontrako txerto batzuen inguruan galdetu diegunean, Osasun Departamentuak ez du berdin erantzun». 3 Hezkuntza Ongizatean eta osasunean ez bezala, hezkuntzarekin lotutako kexek behera egin dute nabarmen. 2022an 349 kexa jarri zituzten herritarrek; 2023an, berriz, 98. Verak zehaztu du arartekora iristen diren bullying kasuak «icebergaren punta besterik ez» direla. Beste hainbat kexa jaso dituzte garraioarekin eta jantokiarekin lotuta. 4 Enplegu publikoa Txostenean jaso dutenez, enplegu publiko baterako sarbidearekin lotutako 68 kexa jarri zituzten herritarrek 2023an. «Enplegu publiko bat berdintasun, merezimendu eta gaitasun baldintza berberetan eskuratu nahi duten herritarren kexak dira», zehaztu dute txostenean. Esate baterako, horietako kexa batzuk aurkeztu zituzten Osasun Departamentua atzeratu egin zelako 424 erizain lanposturen oposizio lehiaketa ebazten. 5 Etxebizitza Etxebizitzarekin lotutako kexa kopurua ez da asko aldatu urte batetik bestera. 68 jaso zituzten 2023an, eta 67 urtebete lehenago. Velak aitortu du «atsekabetuta» dagoela, kasu «larriak» artatu behar baitituzte: «Gela bakar batean bizi diren guraso bakarreko familiak artatzen ditugu, edota kalean bizi diren herritarrak; eta badakigu hutsik dauden etxebizitzen errolda eginda dagoela». 6 Beste kexa batzuk Trafikoa, ingurumena, funtzio publikoa, herritarren segurtasuna eta ogasuna. Kexa gehien jaso duten gaiak izan ez arren, ugariak izan dira horiekin lotutako jarduketak. Esate baterako, trafikoarekin lotutako 67 kexa bildu dituzte, aurreko urtean baino sei gehiago. Velak eman du azalpena: «Garabiak ibilgailuak kentzen ditu Iruñean; hori da gatazka iturri nagusia». Ingurumenak ere kezkatzen ditu herritarrak. «Herritarren protestak areagotu egin dira, euren etxeetan jasaten duten zaratagatik, batez ere goizaldean, aisialdiagatik zein garbiketa edo zabor bilketaren jarduerengatik», adierazi du Nafarroako Arartekoak. Ogasunari dagokionez, herritarrak kexu dira hainbat prozedura modu telematikoan egitera behartzen dituztelako.

Aurretik ere ahalegindu zen, baina, azkenean, ez zen akordiorik izan BBVAren eta Sabadellen artean, salerosketaren prezioa dela eta. Ikusirik Sky News Erresuma Batuko telebista kateak horri buruzko informazioa zabaldu duela, BBVAk baieztatu du berriro ere saiatuko dela Sabadell bereganatzen. CNMV Balore Merkatuaren Espainiako Batzordeari igorritako prentsa oharrean, berretsi du operazioa aztertzeko adituak kontratatu dituela. Oharra kaleratu eta ordu erdira, «astearteko 13:43an» bat egite baten aukera aztertzeko proposamena jaso duela baieztatu du Sabadell berak. «Administrazio Kontseiluak behar bezala aztertuko ditu proposamen honen alderdi guztiak», adierazi du Gonzalo Barettino bankuko idazkari nagusiak. Albistea baieztatu eta berehala, Ibex-35 indizean Sabadell bankuaren kotizazioa %7tik gora igo da, baina, arratsaldeak aurrera egin ahala, beherantz egin dute. Merkatua ixteko garaian eta atzoko balioarekin alderatuta, %3,37koa zen igoera. Alderantziz, BBVAren akzioak %6,65 merkatu dira. BBVAk CNMVra igorritako oharrak azaltzen duenez, «prentsak kaleratutako informazioak» bultzatu du operazioaren berri ematera. Bankuak adierazi du aholkulariak kontratatu dituela. Sky Newsek zabaldutakoaren arabera, kontratatutako finantza erakundeen artean JP Morgan estatubatuarra dago. Operazioak ustekabean hartu du finantza sektorea. Tamaina ertaineko banku bat beretzeko aukeraz hitz egin da, eta horietako bat Unicaja izan zitekeen. Lehen hiruhilekoko emaitzak kaleratu osteko egunean etorri da albistea. BBVAk urtarriletik martxora 2.200 milioi euro garbi irabazi zituen, iaz epe berean baino %19 gehiago. Bilioi bat euroko balantzea Abiapuntuan baino ez daude bi erakundeak, eta ikusiko da operazioa burutuko ote duen. Hala balitz, are handiago egingo litzateke BBVA taldea. Egun, Sabadellek burtsan dituen akzioen balorazioa aintzat hartuz gero, ia 10.000 milioi euroko kapitalizazioa du —9.900 milioi eurokoa—-. BBVA beraren kapitalizazioa gehituta, 70.000 milioi euro inguruko ondarea luke. Aktiboei dagokienez, bilioi bat euroko langa gaindituko luke, Europako finantza erakunde handienen pare —betiere lehiaren inguruko agintaritzak har ditzakeen neurrien menpe—. Duela lau urte, bi asteko negoziazioen ostean, Sabadell bankuko arduradunek ez zuten onartu BBVAren eskaintza. Operazioaren prezioa izan zen oztopoetako bat. Unean uneko argazkiaz gain etorkizuneko bilakaera baloratzerako orduan ez ziren ados jarri. Sabadellen arabera, BBVAk ez zuen kontuan izan «negozioaren potentziala eta bankuaren independentziaren galera». Hain justu, hori izan zen beste oztopoa: BBVAren asmoa zen banku berria kontrolatzen jarraitzea. Saio berri honetan ikusiko da bi aldeak gai ote diren korapilo horiek askatzeko.

Maiatzaren Lehena, borrokarako zein konfrontaziorako deien eta ohiko aldarrikapenen artean

BBVAk astearte honetan baieztatu duenez, Sabadelleko Bankuari bi erakundeen arteko bat-egitea aztertzeko negoziazio berriak hasteko interesa helarazi dio.

«Hastapeneko bilera baizik ez». Horrela azaldu du PSE-EEko idazkari nagusi Eneko Anduezak gaur goizean EAJko buruzagiekin izandako bilera. Apirilaren 21eko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeen ondorengo lehen bilera izan dute alde biek jeltzaleen egoitzan, Sabin Etxean, eta gobernu akordioa lortzeko bidean lehen urratsa egin dute modu horretan. Ordubete iraun duen bileraren ostean, PSEko idazkari nagusiak egonkortasuna aipatu du, Bilbon eduki duen bilera eta Pedro Sanchezek Madrilen egindako agerraldia lotzeko. Anduezak esan du biak ala biak «egonkortasuna» eskaintzeko direla. Baina gehiago hitz egin du Sanchezek Espainiako presidente karguan jarraitzeko erabakiaren inguruan jeltzaleekin izandako lehen harreman horri buruz baino. Adierazi du oraindik «oso goiz» dela «sailen banaketaren inguruan» hitz egiteko. Sozialisten buruak «ulertzen» du kazetariek banaketa horri buruz galdetzea, baina ziurtatu du lehen-lehenik «gobernu programa bat» adostu behar dela, eta ohartarazi du programa adostu horrek «politika aurrerakoiak» egiteko izan beharko duela, «herritarrek bozetan eskatu duten moduan». «PSE indarberriturik atera da hauteskundeetatik, eta indar berri horiekin negoziatuko du gobernu akordio bat, politika aurrerakoiak egiteko». ENEKO ANDUEZA PSE-EEko idazkari nagusia EAJrentzako mezu argi baten itxura hartu du hauteskundeen emaitzei egin dien erreferentziak. PSE-EE «indarberriturik» atera da hauteskundeetatik, Anduezaren arabera, eta «indar berri horiekin negoziatuko» du EAJrekin. Sailen banaketaz ez du hitz egin nahi izan, baina Anduezak uste du logikoa dela luze gabe osa daitekeen Jaurlaritzan PSEk aurreko legealdian kudeatu dituen baino sail gehiago edukitzea, aurreko astean behin baino gehiagotan esan duen moduan. Edonola ere, EAJk eta PSEk negoziazioen bileren egutegi bat finkatuko dute, betiere «herriak behar dituen eraldaketak» egingo dituen gobernu baten bila. «Osakidetza» ere aipatu du Anduezak indartu behar diren edukiak aipatzen hasita. Halaber, onartu du «bi tradizio politiko» desberdineko alderdiak ari direla negoziatzen, programa bakarra adostea ez dela erraza. Hauteskunde igaro berrien kanpainan azaleratu diren jeltzaleen eta sozialisten arteko desberdintasunak nola gainditu daitezkeen galdetuta, PSEko idazkari nagusiak «elkarrizketari» erreparatu dio, esaterako etxebizitzaren gaian dituzten ikuspuntu desberdinak gainditzeko «tresna» gisa. Europako bozen itzalean EAJ, berriz, «Jaurlaritza sendoa» eratzeko negoziazioez aritu da, bileraren ostean argitara eman duen ohar batean. «Asmo handiko programa» bat egiteko helburua luke abiarazi duten negoziazioak, «egonkortasuna, ongizatea eta aurrerabidea» ekarriko dituelakoan «Euskadi osoarentzat». Jeltzaleek «elkarlanezko giro ona» eta gobernua «zentzuzko epe baten barruan eratzeko borondatea» adierazi dute. EAJk erantsi du elkarrizketak «hauteskunde garaian» egitea egokituko zaiela, eta horregatik nahiko luketela ituna azkar egitea. Andoni Ortuzar, Imanol Pradales, Bakartxo Tejeria eta Joseba Aurrekoetxea jeltzaleak egon dira Sabin Etxean, Begoña Gil, Miguel Angel Morales eta Eneko Andueza sozialistekin. EAJren arabera, «prozesuaren lehen fasea» Eusko Legebiltzarraren barne organoak «eratzeko lanei heltzea da»; alegia, Mahaia eratzeko bilkura eta Bateraezintasunen osoko bilkura Europako Parlamenturako hauteskunde «kanpaina hasi baino lehen» egin nahi dute, hau da, maiatzaren 23a baino lehen. Hori dela eta, EAJko legebiltzarkideen akreditazioak datorren astelehenean aurkeztuko dituzte. «Negoziazioaren lehen fasea da Eusko Legebiltzarreko barne organoak eratzea, eta bigarrena Jaurlaritza egituratzea». EAJ Gero, «bigarren fase bat» hasiko da, EAJk azaldu dutenez, eta fase horretan gobernu programa jorratuko da; eta, ondoren, Eusko Jaurlaritzaren «egituraketa», hau da, sailen banaketa. Horiek horrela, martxan da Eusko Jaurlaritza berria osatzeko prozesua, eta EAJk eta PSE-EEk hartu dute negoziazioen ekimena; EH Bilduk 27 eserleku lortu zituen bozetan, EAJk bezainbeste, baina, orain arte, ez dute jakinarazi bilera batean elkartu direnik. Jeltzaleek PSE lehenetsi dute, eta litekeena da negoziazioak askorik luzatu gabe akordio bat lortzea. Anduezak ere azaldu du PSEko hautetsiek maiatzaren 7an jasoko dituztela beren akreditazioak. EAJk eta PSE-EEk 39 eserlekuren gehiengo osoa izango dute Imanol Pradales lehendakari izendatzeko, nolanahi ere.

Jose Mujica Uruguaiko presidente ohiak (2010-2015) hestegorriko minbizia duela adierazi du gaur. «Oso konprometitua eta oso konplexua da nire kasua, gaixotasun immunologiko bat baitut duela hogei urtetik, eta horrek eragina izan du giltzurrunetan», adierazi du 88 urteko presidente ohiak astelehen goizean emandako prentsaurrekoan. Medikuak egin beharreko tratamendua ebaluatzen ari dira oraindik, Mujicak zehaztu duenez, kimioterapia edo bestelako kirurgia bat egiteak ekar litzakeen «ageriko zailtasunengatik». «Nik transmititu nahi dizuet nire bizitzan behin baino gehiagotan ibili dela heriotza etzalekuaren inguruan. Baina artzaintzan jarraitu nau urte hauetan guztietan. Ziur aski, argi eta garbi, oraingoan sega arrastoan daramadala iruditzen zait. Ikusiko dugu zer gertatzen den», esan du Latinoamerikako ezkertiar erreferenteak bere sektore politikoaren egoitzan, Herritarren Partaidetzarako Mugimenduan. Gaineratu du 2024 honetan, Uruguaiko hauteskunde orokorren urtean, bere pentsaerarekin leial militatzen jarraituko duela, eta lurra lantzeari ekingo diola, «bere barazki eta oiloekin entretenituta». «Bizitza ederra da» Lucia Topolansky bikotekidearen begiradaren aurrean, presidente ohiak mezu bat bidali die gazteei: «Borrokatu zaitezte maitasunaren alde, ez zaitezte gorrotoaren atzaparretan erori. Drogak harrapatzen bazaituzte, ez geratu bakarrik. Inor ez da bakarrik salbatzen. Eskatu laguntza, borrokatu. Askatasun bakarra buruan dago, eta borondatea deitzen da. Eta erabiltzen ez badugu, ez gara askeak. Hau ulertu egin behar da». Azkenik, bizitzaren edertasuna nabarmendu du: «Bizitza ederra da, gastatu eta joan egiten da. Bizitzan arrakasta izatearen kontua da erortzen zaren bakoitzean berriz hastea. Eta liskarrik badago, itxaropenagatik eralda dezala».

Adimen artifizialaren bidez zabaltzen ari diren baliabideetan euskara sustatze aldera ari da lanean EHU Euskal Herriko Unibertsitateko Hitz hizkuntza teknologiako zentroa, eta, prentsa ohar baten bidez, bertako ikertzaileek jakinarazi dute «hobetu» egin dutela euskararentzako landutako hizkuntza eredurik handiena, Latxa. Aditzera eman dutenez, dagoeneko «gainditu» egin du jatorrizko ChatGPT. «Oso emaitza itxaropentsua da, euskararentzat ez ezik, baliabide digital urriko gainerako hizkuntzentzat ere», nabarmendu dute. Latxa lizentzia libreko testuen corpusarekin garatuta dago. Egin dizkioten hobekuntzen garrantzia nabarmendu dute zentroko ikertzaileek: «ChatGTP atera zenean imajinaezina zen hura gaindituko zuen euskarazko eredu irekia lor zitekeenik». Meta-ren LLaMA ereduetan oinarrituta dago Latxa. Propio garatu dute hizkuntza gutxituek, hegemonikoen ondoan, «errendimendu baxua» dutelako adimen artifizialaren bidez ari diren tresnetan, eta «hizkuntzen arteko arrakala teknologikoa» handitzen duelako horrek. Bidea egiten ari dira, ordea, arrakala hori urritzeko. «Latxaren bertsio berria euskarazko corpus publiko handienaren gainean entrenatu da», azaldu dute ikertzaileek. «Guztira lau milioi dokumentu baino gehiago dira, eta 1.200 milioi hitz, aurretik zeuden corpusak baino bi aldiz handiagoa». Eredua «tamainan» handitu ahala emaitzak ere «hobeak» direla azaldu dute. Gainerako hizkuntza gutxitu zenbaitentzat ere erabilgarriak izan daitezke Latxaren bidez egin dituzten aurrerabideak, ikertzaileen ustetan: «Euskarari aplikatutako teknikak beste hizkuntzei ere aplika dakizkieke, eta emaitzak antzekoak izango direla pentsatu». Latxa Eusko Jaurlaritzak diruz lagundutako Iker-Gaitu proiektuaren barruan garatzen ari dira.