Ebidentzia xume bat da, baina, kasu honetan, Meg Webster artista estatubatuarraren lastoz eraikitako eskultura erraldoiak pizten du itxuraz hain gardena dirudien egia horren kontzientzia: gutxitan izaten dute usainik Bilboko Guggenheim museoko erakusketek. Baina 48 artistaren artelanak bildu dituzte orain Lurraren arteak izeneko erakusketan, eta denak daude naturarekin eta, zehatzago, lurrarekin lotuta. Bigarren solairu osoa hartzen du bildumak, eta, hain zuzen ere, lehen areto osoa betetzen duen lasto idor usain horrekin abiatzen da ibilbidea. Eta ez da kasu soltea. Izan ere, bigarren areto osoa hartzen du Delcy Morelos artistak lurrez, sustraiz eta belarrez sortutako Sorgin instalazioak, eta, kasu horretan, baso heze baten usainak betetzen du gela. Asad Raza artista pakistandar-amerikarrak museora eramandako 26 zuhaitz daude hirugarren aretoan, eta Mar de Dios artista bilbotarrak Orozko inguruan (Bizkaia) bildutako lur moldagaitzekin aurten bertan egositako zeramika pieza gordinak, laugarrenean. Horiez gainera, besteak beste, Giovanni Anselmo, Joseph Beuys, Hans Haacke, Heidi Bucher, Agustin Ibarrola, Ana Mendieta, Asier Mendizabal eta Gabriel Orozkoren lanak ere hartzen ditu bildumak, eta datorren urteko maiatzaren 3ra arte egongo da zabalik. XX. mende erdialdekoa da erakusketako piezarik zaharrena —Jean Dubuffetek hostoz sortutako collage bat—, eta aste honetan bertan sortutakoa da berriena —Hector Zamora artistak Ion Munduate performerrarekin Bilboko museoan bertan egindako ekintza baten lekukotza biltzen duen ikus-entzunezkoa—, baina ibilbideak ez dio norabide kronologiko edo tematiko jakin bati jarraitzen. Manuel Cirauqui komisarioak azaldu duenez, artistek baliatutako materialen arabera eta haien artean sor daitezkeen hartu-emanek gidatu dute antolaketa. «Garai batetik aurrerako artelanek abandonatu egin dute etorkizunaren ideia: hilkorrak diren materialak erabiltzen hasten dira artistak» MANUEL CIRAUQUI Komisarioa Material horietako asko material biziak direla ere aipatu du, eta horregatik izan dela erakusketa «erronka handia» museoarentzat. «Sei hamarkadaz arte garaikideak bizi izan dituen transformazioen berri ematen du erakusketak; eta garai batetik aurrerako artelanek abandonatu egin dute etorkizunaren ideia. Hilkorrak diren materialak erabiltzen hasi dira artistak, eta museoentzako desafio bat da hori». Euren definiziorik klasikoenean, hain justu, obren iraupena bermatzeko sortutako gune babestuak izan baitira museoak. Erakusketaren izaera kolektiboa ere nabarmendu du Cirauquik, eta bertan parte hartu duten artista batzuk ere izan dira hedabideentzat antolatutako bisitan ere. Asad Raza izan da haietako bat. Azaldu duenez, hurrengo ehun urteetan bizirik iraun behar luketen arbolak dira museoko hirugarren aretoan ikusgai jarri dituen guztiak, eta erakusketa amaitutakoan berriz ere landatu egingo dituztela ziurtatu du. Hala egin izan du pieza hartu duten beste museoetan, eta horixe egingo du Bilbon ere. «Baso bihurtzen den pieza bat da hau, edo baso bat da, une batez artelan bilakatzen dena». «Beste arte batzuen kasuan bezala, zeramikagintzan ere lanaren parte handi bat ikusezina izaten da» MAR DE DIOS Artista Mar de Dios artistak hamar urte baino gehiago daramatza zeramika lantzen, eta material hori bera baliatu du Guggenheim museoan ikusgai jarri dituen artelanak sortzeko ere. Azaldu duenez, orain gutxira arte dendetan erositako zeramikarako lurra erabili izan du lanerako. Oraingoan, ordea, lur «basatiagoak» baliatu ditu. Orozko inguruko mendietan bildutako lurrekin sortu ditu piezak, zehazki. Urtebetez aritu da artelanak sortzen, eta material horiekin esperimentatzen eman ditu hamabi hilabete horietako zortzi. «Beste arte batzuen kasuan bezala, zeramikagintzan ere lanaren parte handi bat ikusezina izaten da». Guggenheimen lohiak David Bestue artistak lokatzez eraikitako lau egitura jarri ditu ikusgai erakusketan. Erdian zulo bat duten lau harlauza dira zehazki, baina, kasu honetan, esanguratsua da piezak osatzeko baliatutako lohiaren jatorria ere. Artistak azaldu duenez, Guggenheim museoaren aurrealdean jaso du eskulturak osatzeko lehengaia: Ibaizabaletik bertatik, alegia. «Guggenheim da Bilboren ikurra, eta ibaia hiriaren kontrairudia litzateke». Erakusketa amaitutakoan piezak berriz ere ibaiertzean utziko dituztela zehaztu du. Artisten lanez gainera, euskal kulturak lurrarekin eta naturarekin duen lotura erakusten duten hainbat pieza etnografiko ere jarri dituzte ikusgai erakusketan; erlauntz bat, saski bat eta hainbat amuleto, tartean. Erakusketa klima krisiaren kontzientziarekin zeharo lotuta dagoela adierazi dute Bilboko museoko ordezkariek. Horregatik, haren espirituarekin bat eginez, hura antolatzeak sortutako lorratz ekologikoa murrizteko saiakera ere egin du museoak. Elementu birziklagarriak baliatu dituzte, adibidez, aretoak elkarrengandik bereizteko oihalak sortzeko, eta eragingo zuten kutsadura kontuan hartuz egin dituzte garraio lanak ere. «Erakusketa honek probarako espazio bilakatu du museoa bera», azaldu du Cirauquik. Iberdrolaren babesarekin antolatu du erakusketa Bilboko Guggenheim museoak. Mar de Dios artistaren lanak. MONIKA DEL VALLE / FOKU

Bost euskal talde izango dira Espainiako Kopako final-hamaseirenetan: Athletic, Alaves, Osasuna, Reala eta Eibar. Azken bi talde horiek gaur lortu dute sailkapena, baina oso modu ezberdinean. Realak partida kaskarra jokatu du Reusen zelaian, eta distirarik gabe gainditu du kanporaketa: 0-2. Mikel Gotik eta Sadiqek sartu dituzte txuri-urdinen golak. Aurrelariaren gola partida amaitzear zela izan da, penaltiz. Eibarrek, haatik, nagusitasunez egin du: 0-3 irabazi dio Pontevedrari. Hala, emaitza bolada txarra eten du. Asteartean egingo dute hurrengo kanporaketaren zozketa, eta bi aste barru jokatuko da. Sergio Franciscok goitik behera aldatu du hamaikakoa kanporaketari heltzeko. Ohiko hamaikakoan aritzen direnen artean bi jokalari baino ez dira izan: Jon Martin eta Sergio Gomez. Hasieratik aritzeko aukera izan dute Marrerok, Odriozolak, Marinek, Zakharianek eta Turrientesek, adibidez. Baita Reala B-ko bi jokalarik: Beitiak eta Carrerak. Nahiz eta aurrean hiru maila baxuagoko taldea izan, txuri-urdinen prestatzaileak bosteko atzealdea jarri du: Aihen, Jon Martin eta Beitia aritu dira erdiko atzealdean, eta Odriozola eta Sergio Gomez hegaletan. Apustua gaizki atera zaio. Etxekoak biziago atera dira, aurrean Lehen Mailako talde bat zutela hauspotuta. Kopan ohikoak diren ezusteko horietako bat bilatu dute. Hori bai, ez dute aparteko arriskurik sortu Marreroren ate aurrean. Realak, berriz, lehen ordu erdi kaskarra jokatu du. Erritmori gabe jokatu du, eta aurkariak baloia zuenean egin duen presioa ere oso arina izan da. Bigarren jokaldiak ere ez ditu irabazi. Gutxiago jokatzen duten jokalariei ez zaie aukera baliatzeko grinarik ikusi. Ez dute arriskurik sortu Daniel Parraren atean. 25. minututik aurrera Realak apur bat gehiago izan du jokoaren kontrola, eta 35. minutuan gol aukera on bat sortu du. Marinek erdiraketa ona egin du, Carrerak lehen zutoinean egin du errematea, baina Parrak geratu dio. Handik minutu gutxira erantzun du Reusek. Reala sufritzen ari da denboraldi honetan geldikako jokaldietan, eta halako jokaldi batean gertu izan dute etxekoek gola. Andyri, ordea, gora joan zaio baloia. Azken minutuetan partidak bide beretik jarraitu du, eta lehen zatia hasi bezala amaitu da: 0-0. Hiru aldaketa Sergio Franciscok zerbait aldatu beharra zuen, eta hala egin du. Elustondo, Sadiq eta Barrenetxea zelairatu dira, Beitiaren, Sergio Gomezen eta Zakharianen ordez. Marrazkia ere aldatu du-, eta 4-4-2ko sistema jarri du, Realak ohikoa duen jokatzeko marrazkia. Horrek mesede egin dio, eta 49. minutuan aurretik jarri da. Barrenetxeak jokaldi ona egin du ezkerretik, baloia erdiratu du, eta Sadiqek jaso du. Hark Goti ikusi du, eta atzetik etorrita gola egin du erdilariak. Handik minutu batzuetara Carrerak aukera ona izan du aldea handitzeko, kontraeraso batean; baina, ez du asmatu. Horrek lasaitasuna eman behar zion Realari. Baina atzean zalantzak izan ditu, eta Reus pare bat aldiz gerturatu da Marreroren atera. Gainera, Gorrotxategi zelairatu arren, txuri-urdinek baloiaren jabetza etxekoei utzi diote. Txuri-urdinak berriro ere bosteko atzealdearekin jokatzen hasi dira, eta sufritu egin dute. Hala, susto ederra hartu dute 80. minutuan. Polek zutoinera bidali du baloia. Reala berehala atera da kontraerasora, eta Guedes bigarrena sartzean egon da. Partida amaitzear zela penaltia egin diote Sadiqi, eta aurrelariak gola sartu du hamaika metroetatik. Iazko martxoaren 9tik zeramana golik sartu gabe. Sufrituta eta gutxi eginda, Kopako final-hamaseirenetan izango da Reala. Eibarrek ere kanporaketa gainditzea lortu du. Beñat San Josek zuzentzen duen taldea egoera zailean da ligan, jaitsiera postuetan baitago. Teknikariak esan zuen gaurko partida garrantzitsua zela, bai txapelketan segitzeko, bai joko eta emaitza bolada txarra eteteko. Bada, lortu dute. Gipuzkoarrak hasieratik izan dira nagusi, eta 29. minutuan sartu dute neurketako lehen gola. Martonek egin du, Magunazelaiaren pase on bat baliatuta. Ondoren Eibarrek sufritu egin du. Baina 0-1 amaitu da lehen zatia. Bigarren zatian beste bi gol sartu dituzte. 65. minutuan Corpas izan da galiziarren atea zulatu duena, berriro ere Magunazelaiaren pase on baten ostean. Aurrelariak ez zuen golik sartu gabe geratu nahi, eta 77, minutuan lortu du. Eibarrek partida serioa jokatu du, eta ondo egokitu da zelaira, egoera kaskarrean baitzegoen. Orain ligari begiratu beharko du, berriro ere Kopan pentsatzen hasi aurretik.

Athletic ez da lehengoa. Joan den asteburuan Levanteri irabazi ondoren, konfiantza berreskuratuta ziren zuri-gorriak Real Madrili aurre egiteko, baina kolpe latza hartu dute gaur San Mamesen. Besteak beste, galtzeaz gain, astindua jaso baitu Ernesto Valverderen taldeak. Egutegiak hala erabakita, goi mailako hiru aurkari jasoko ditu Athleticek etxean astebeteko epean: Real Madril, Atletico Madril eta PSG. Bada, maratoi hori ongi hastea ezinbesteko baldintza zela aurreratu zuen prentsaurrekoan Valverdek. Taldeari kosta behar zaio, hortaz, egoera iraultzen. Hasi eta buka, askoz gehiago izan da Real Madril, eta kalitateak agindu du zelaian: 0-3. Partida hobeto interpretatu du Xabi Alonsoren taldeak, eta denboraldi honetako zalantzak itzuli zaizkie bilbotarrei. Ez dute iragan sasoiko nortasunik erakutsi, eta fisikoki zein jokoz distirarik gabe aritu dira. Hasierako hamaikakoan, zelai erdia indartzeari eman dio lehentasuna Valverdek. Oihan Sanceten hutsunea tarteko, erdi-punta lanetan zelai erdiko beste jokalari bat ipini du: Jauregizar. Rego eta Ruiz de Galarretarekin batera, bermeotarrak izan du madrildarren indargunea ahultzeko ardura. Ordea, apustuak huts egin dio Athleticeko entrenatzaileari. Real Madrilek hobeto irakurri du jokoa, eta hasiera-hasieratik egin du min handia baloi luzeen bidez. Mbappek eta Viniciusek erabat bilatu dituzte hutsuneak Vivian eta Laporteren bizkarrera, eta bide horretatik iritsi da 0-1ekoa, seigarren minutuan. Arnolden pase eder bat baliatuta, Mbappek goi mailako gola egin du, eta mutu utzi du San Mames. Athletic nahi eta ezinean aritu da minutu luzez, noraezean, eta jokaldi batzuetan intentsitatea ere falta izan zaie jokalariei. Partidaren ordu laurdena igarota, bi areatan izan dira gol aukerak. Hobera egin du etxeko taldeak, eta gutxienez aurkariaren pare jarri da. Bi taldeetako bakar bat ere ez da nagusitu zelai erdian, eta atezainak bilakatu dira protagonista. Besteak beste, Guruzetak gertu izan du gola 25. minutuan, baina Courtoisek aparteko geldiketa egin dio. Are geldiketa hobea izan da hurrengoa, Berenguerri egin diona. Nico Williamsek eta Berenguerrek jokaldi dotorea osatu dute area barruan, baina, ezinezkoa zirudien arren, baloia gelditu egin du Real Madrileko atezainak. Unai Simonek ez du gutxiago nahi izan, eta hark ere Viniciusen aurrean ez du barkatu. Gutxienez, sentipen hobeak zituen Athleticek, eta mehatxu egiten ari zen erasoan. Gertuago zegoen banako berdinketa Real Madrilen bigarren gola baino. Askotan bezala, ordea, madrildarrak izan dira mahai gainean kolpea jo dutenak. Ohituta daude arrastaka jokatzen, eta atsedenaldiaren atarian 0-2koa sartu zuen Camavingak, buruz. Jokaldi distiratsua osatu dute madrildarrek. Punturen bat batzeko ezinbestekoa zen beste golik ez jasotzea Athleticentzat atsedenaldira bitarte, eta Camavingaren gola sekulako kolpea izan da. Areso eta Unai zelaira Egoera ikusita, Valverdek aldaketa bikoitza egin du bigarren zatirako. Areso eta Unai Gomez zelairatu ditu Lekue eta Galarretaren ordez. Kale edo bale, jarrera erasokorragoa lortu nahi zuen entrenatzaileak lehen minutuetan. Taldeak nahiko duin erantzun du, baina berriro ere Real Madrilek sartu du gola. Areaz kanpo baloia jaso, eta jaurtiketa gogor baten bidez Unai Simonen atea zulatu du Mbappek, 59. minutuan. Goi mailan dihardu aurrelariak, eta San Mamesek txalo ere egin dio jokalariari. Behin gol hori jasota, astindua are handiagoa ez izatea izan du Athleticen lehentasuna. Jokalari garrantzitsuenak zelaitik kendu ditu Valverdek, Atletico Madrilen aurkako partidan pentsatuz. Dena den, jokalariez ez ezik, jokoaz ere badu zer pentsatua entrenatzaileak. Athletic-Real Madril Athletic. Unai Simon; Lekue (Areso, 46. min.), Vivian, Laporte, Adama; Rego, Ruiz de Galarreta (Unai Gomez, 46. min.), Jauregizar (Vesga, 68. min.); Berenguer (Nico Serrano, 67. min.), Nico Williams (Selton, 77. min.) eta Guruzeta. Real Madril. Courtois; Alexander-Arnold (Asencio, 55. min.), Militao, Rudiger, Carreras; Tchouameni, Camavinga (Guler, 68. min.), Valverde; Bellingham, Vinicius (Rodrygo, 77. min.) eta Mbappe (Brahim, 77. min.). Golak. 0-1: Mbappek (6. min.). 0-2: Camavingak (43. min.). 0-3: Mbappek (58. min.).

Ospakizunetarako eguna izaten da abenduaren 3a, baina Bilboko euskaltzaleek borroka egun ere bilakatu nahi izan dute, «euskaldunontzat ez baita jai egunik borrokarik gabe etorriko denik». Horregatik, Bilboko euskaltzaleak biltzen dituen Guka mugimenduak deituta, manifestazioa egin dute Euskararen Egunaren harira, Erdalduntze makina gelditu! lelopean. Haien esanetan, Bizkaiko hiriburuan badago euskaraz bizi ahal izatea ezinezko egiten duen «erdalduntze makina erraldoia», eta hura eraisteko «erabaki politiko ausartak» eskatu dituzte. Amaiera ekitaldian egoera deskribatu dute Guka-ko kide Maialen Gagok eta Ander Anakabek irakurritako agiriaren bidez: euskara berreskuratzeko prozesua «geldialdian» dago, «atzeraldiaren zantzuak» ere agertzen hasi dira, eta horrek «etsipen moduko bat» sortzen du. Are gehiago Bilbon: euskaldun gehien dituen eremu geografikoa izanagatik ere, Bilbo ez da «hiri atsegina» euskaldunentzat. «Bilbon ezin da euskaraz bizi», azaldu dute. «2025. urtean udal ordenantza ziztrin bat ere ez daukagu, Uriola eta Prest hedabideak itxi behar izan dituzte diru laguntza eskasengatik, erdaraz diren BBK Live eta parekoei milioiak ematen dizkiete, auzoetako euskal jaiek Gabonetako zozketei esker irauten dute, euskaltegien ekinbideei ezetza ematen diete eta abar». «Erdalduntze makina» dena emanda ari da lanean Bilbon, baina Guka-koek uste dute badagoela hura deuseztatzeko modua. Haiek ere pentsatzen dute euskara «erakargarri» egitea dela gakoa, baina, horretarako, boterea beharrezkoa dela uste dute: «Horrek egiten du hizkuntza bat desiragarri, erakargarri. Euskaraz bizitzea estresez eta konplikazioz beterik bizitzea baldin bada, ez da inoiz erakargarria izango». «Euskara salbu dago; baditugu testuliburuak, idazkiak eta kantuak. Euskaldunok gara salbu ez gaudenak» MAIALEN GAGO Guka mugimendua Guka-koen iritziz, euskaraz bizitzea erabakitzea «hautu politikoa» da, eta euskaldunen eskubideen aldeko lana pertsona guztien eskubide guztien aldeko lana ere bada: «Gu euskaraz bizi nahi duten pertsonen eskubideen alde borrokatzen gara, sinetsita baikaude pertsona guztiek dutela era duin eta aske batean bizitzeko eskubidea». Haien aburuz, auzia ez da hizkuntzaren iraupena, hiztunen eskubideak baizik: «Euskara salbu egon badago, baditugulako testuliburuak, idazkiak eta kantuak. Euskaldunak gara salbu ez gaudenak; euskaraz bizi eta munduari euskaratik begiratu nahi dion komunitatea». Larrialdi egoera gainditzeko, Guka-k ezinbesteko deritzo «borondate politikoari». Eta lantegi horretan euskaltzale guztiek dute hondar aletxoa jartzeko aukera, baina zenbaiten ardura handiagoa da: «Euskaltzale guztien lana da, baina ardura politikoak dituztenen betebehar eta erantzukizuna ere bada». Horregatik, «erabaki politiko ausartak» eskatu dizkiete horrelakoak hartzeko modua dutenei: «Botererik ez duen komunitate bat desagertzera kondenatuta dago». Raphael eta txistulariak Bilboko Udalak Gabonak girotzeko jarritako bozgorailuetatik Raphael kantari espainiarraren El tamborilero entzuten zen bitartean, abian jarri da manifestazioa Plaza Eliptikotik: lehenbizi, txistulariak; atzean, pankarta nagusia; eta horren ostean, ehunka euskaltzale, «erdalduntze makina gelditu!», «Bilbon ere euskaraz!», «Gora Bilbo euskalduna!», eta «Bilbon euskaraz bizi nahi dugu!» oihukatuz. Plaza Zirkularrera iristean, Ikama ikasle erakundeko kideak zeuden zain, abenduaren 11ko ikasle grebarako dei eginez, Hezkuntzan ere erdalduntze makina martxan dagoelako leloa idatzia zuen pankarta bat eskuetan. Arriaga antzokiaren aurrean amaitu da mobilizazioa. Han «erdalduntze makina» irudikatzen zuen panel bat zegoen, kuboz egindakoa. Agure zaharra kantua, hots, Lluis Llachen L’estaca abestiaren euskarazko moldaketa kantatu dute bertaratutakoek: «Hik bultza gogor hortikan, ta bultza nik hemendikan». Eta, bitartean, kantuaren hitzei men eginez, «erdalduntze makina» desegin dute, soka batzuetatik tiraka. Zoruan barreiatuta zeuden kuboak ordenatu eta beste egitura bat sortu dute, Euskaltzaleon garaia da. Bilbo euskaraz dator esaldiak agerian zituena.

Ez da ezustekorik izan gaur Espainiako Kopan. Alavesek Portugalete kanporatu du (0-3), eta Osasunak Ebro (3-5). Gorritxoek, hala ere, markagailua irauli behar izan dute, eta uste baino gehiago sufritu dute. Partida amaiera zoroa izan da: 78. minutuan sartu dute nafarrek 1-2koa, eta beste bost gol egon dira azken minutuetan (2-2; 2-3; 2-4; 3-4; 3-5). Arnasa hartu dute epaileak azken txistua jo duenean. Ez da halako tentsiorik izan derbian, baina bai giro ona. Gogoz zelairatu dira jokalariak Florida estadiora. Lehen minutuan aukera izan du Portugaletek, baina huts egin dute, eta hirugarren minutuan erantzun du Alavesek, irmo. Carlos Vicentek jaurtiketa indartsua egin du atera, eta ezin izan du ezer egin atezainak. Ezustekoa emateko ametsa zuten etxekoek, baina maldan gora jarri zaie kanporaketa hasi eta segituan. Hala ere, ez dute burua makurtu; kontrara, lanean jarraitu dute, hurrengo aukera noiz izango, ausart. Alaves, bitartean, baloia izan eta aurkariaren gosea itzaltzen saiatu da, eta ahal zuenean aurrera egiten. Estutzen segitu du Portugaletek, serio eta lehiakor. Defentsan ere asmatu du Bizkaiko taldeak noiz egin goian presio eta noiz itxaron atzean. Eta horrek eman dio modua, galtzen ari bazen ere, kanporaketan bizirik zela ailegatzeko atsedenaldira. Bizirik, eta lehiatu zezaketela sinistuta. Bigarren zatian, baina, erasokorrago zelairatu dira arabarrak, eta atzean kokatzera behartu dituzte etxekoak. Baloia patxada gehiagorekin ere mugitu du Alavesek. Hala ere, aukera zuenetan, erasora jo du Portugaletek. Zoritxarrez, aurkariaren atean ez, berean sartu du gola. 71. minutuan, pasea urrundu nahian, sarera bota du baloia Tapiadorrek, 0-2koa jarriz. Arnasa hartu du Alavesek. Orduan bai, bideratuta zuen kanporaketa. 91. minutuan sartu du neurketako azken gola Toni Martinezek, dagoeneko dena erabakita zegoenean. Bestalde, zoroa izan da Ebrok eta Osasunak jokatutako partida, eta markagailua da horren erakusle (3-5). Are gehiago, jakinda 77. minutuan 1-1 zihoazela. Azkenean, lortu dute helburua gorritxoek, baina nahi baino larriago. Aurrera egiteko faborito argia zen Osasuna, erakustea kostatu bazaio ere. Ebrok izan ditu partidako lehen aukera garbienak: hogeigarren minuturako, emanak zizkion bi-hiru susto Osasunari. Orduan piztu dira nafarrak, eta hasi aurkariari min egiten. Baina ez da kikildu etxeko taldea, ezta hurrik eman ere; kontraerasora bizi eta oldarkor jotzen segitu du. Eta, azkenean, jaso du lanaren fruitua. Atsedenaldia heltzear zela markagailuan aurretik jartzea lortu du Ebrok. 46. minutuan, kontraeraso batean, gola sartu du Kevin Soeiro aurrelariak —Osasunaren harrobian aritutakoa da, nafarra—. Bereziki mingarriak izaten dira azken unean sartutako gol horiek, eta gorritxoek bazituzten urduritzen hasteko motiboak. Ez ziren ari partida ona egiten, gainera. Aldaketak egin ditu Liscik, ikusitakoaren gustura ez, eta azkar jaso du saria Osasunak. 47. minutuan epaileak nafarren aldeko penaltia adierazi du, eta Raul Garciak ez du huts egin. Bigarrena behar zuen, ordea, Nafarroako taldeak, eta ez du hain azkar lortu neurketa iraultzea. 78. minutuan sartu du gola, berriro ere Raul Garciak, ustez gorritxoen lasaitasunerako; Beckerren erdiraketa ona bikain errematatu du aurrelariak. Segituan erantzun du etxeko taldeak, eta partida berdindu du 80. minutuan. Alarma guztiak piztu dira orduan, baina azkar isilarazi nahi izan ditu Osasunak. 84. minutuan hirugarrena sartu du Moik, eta 88. minutuan laugarrena Beckerrek. Sua, baina, ez dute itzali. 93. minutuan, penaltiz, gola sartu du Ebrok, markagailuan 3-4koa jartzeko. Emozio askokoak eta zoroak izan dira neurketako azken minutuak. Osasunak zuen esateko azken hitza. 97. minutuan, Victor Muñozek sartu du partida behin betiko ixteko gola, taldearen bosgarrena. Kostata, baina aurrera egin du Lisciren taldeak. Reala eta Eibar, bihar Bihar, berriz, Realaren eta Eibarren txanda izango da. Txuri-urdinek Reusen aurka jokatuko dute (21:00). Sergio Francisco entrenatzaileak azpimarratu du Kopa txapelketa garrantzitsua dela klubarentzat, eta ilusioz lehiatuko direla. Ilusioa ez ezik, aurrera egiteko betebeharra ere badu, ordea, Realak. Eibarrek, aldiz, Pontevedra izango du aurkari (21:00). Galiziako taldeak Espainiako Federazioaren Lehen Mailan jokatzen du, Eibarrek baino maila bat baxuago. Gipuzkoako taldea ez da denboraldi ona egiten ari, eta sufritzen ari da ligan. Oraintxe, jaitsiera postuetan dago. Hori dela eta, Kopako aukera baliatu nahi du konfiantza hartu eta ilusioa pizteko.

Pedro Lopez Nafarroako Herri Lanetako zuzendari nagusia kargugabetu du Maria Txibite Nafarroako presidenteak. Erabakiaren atzean daude kontu hartzaile nagusiak Belateko tuneleko obren inguruan plazaratutako ondorioak: haren arabera, herri lan horretan izandako zortzi milioi euroko gainkostutik 6,2 milioi ez daude behar bezala arrazoituta. Hala, EH Bilduk, Geroa Baik eta Zurekin Nafarroak erantzukizun politikoak hartzeko eskatu zioten atzo Txibiteri, eta hark Lopezen kargugabetzearekin erantzun du. [articles:2150798] Belateko tunelaren lanak Acciona, Oses eta Servinabar enpresen arteko aldi baterako elkarteari adjudikatu zizkion Nafarroako Gobernuak; 76 milioi euroko eskaintza eginda, haiek irabazi zuten lehiaketa. Obrek, baina, agenda politikoan leku nabarmena hartu dute azken hilabeteetan. Hain zuzen, Cerdan auzian ikertutako bi enpresa baitaude tartean —Acciona eta Servinabar—, eta adjudikazio prozesuaren inguruko ikerketa bat egiten ari da Nafarroako Parlamentua, kontratazio mahaian izan ziren tirabirak direla medio. Baina, behin obrak hasita enpresek —jada Servinabar gabe— argudiatu zuten 8,5 milioi euroren gainkostuari buruzkoa da kontu hartzailetza nagusiaren txostena. Kopuruak lehen eskaintzaren %10a gainditzen zuenez, prozedura bat jarri zen martxan, eta gobernuko Herri Lanen Zuzendaritzak bere egin zituen enpresen argudioak, kostu igoera onartuta. Oscar Txibite Lurralde Kohesioko kontseilariak berak adierazi zuen urrian «ustekabeen ondorio» zirela. Hain zuzen, gaurko oharrean ere, Nafarroako Gobernuak adierazi du auzi teknikoetan oinarrituta justifikatu zutela enpresek gainkostua: «Eremuaren morfologia, menditik jaisten den ur kopurua, eta baimenak lortzeko beharrezko zenbait preskripzio». Kontu hartzailetza nagusiaren txostenaren arabera, baina, aldaketek ez diete erantzuten ustekabeko gertaerei, eta enpresen «komenigarritasun eta aukera arrazoiekin» lotu ditu. Zehazki, zalantzan jarri du 8,5 milioi euro horietatik 6,2 milioiren nondik norakoak. Zehazki, tunela sostengatzen duen armadura sarean eta hura estaltzen duen hormigoi lodieran, tunela zulatzeko lanetan eta lehergaia biltegietan aldaketak egiteko. Arrakala gobernuan Auziak gobernuko bazkideen artean eragindako harrabotsaren adierazle izan zen atzo arratsaldean PSNko, Geroa Baiko eta Zurekin Nafarroako ordezkariek egindako bilera. Hartan, koaliziokideek kargu hartu zieten sozialisten ordezkariei eta, horien artean, Maria Txibiteri berari. Bileratik, baina, ez ziren gustura atera. Geroa Baiko Pablo Azkonak adierazi zuen PSNk egindako proposamenek ez zituztela ase, eta eurek zenbait neurri proposatu zizkiotela presidenteari. Zurekin-eko Miguel Garridok, berriz, esan zuen Txibiteren «erantzun irmo bat» espero zutela. Oraingoz, gobernuak jakinarazi du, Lopez kargugabetzearekin batera —2019tik zen Herri Lanetako zuzendari nagusia—, obra horien kudeaketa eta kontrola hobetzeko neurriak ezarriko dituztela: hala nola zuzendaritza fakultatiboa aldatuko dute eta lanak Ekonomia eta Ogasun Departamentuko kontu hartze zerbitzuak gainbegiratuko ditu. Era berean, azaldu dute Lurralde Kohesiorako Departamentua lanean ari dela obrek aurrera jarraitzeko «legezko formula berriak» topatu nahian. Izan ere, gogoratu du obra horiek beharrezkoak direla «herritarren segurtasunerako» eta «Europako legedia betetzeko». Horretarako, Herri Lanen zuzendaritza harremanetan jarri da obren adjudikazioa duten enpresekin, eta lanekin «normal» segitzeko eskatu die. UPNk bizkor erantzun du kargugabetzearen ostean. Cristina Ibarrola presidentearen esanetan, «Belateko ustelkeria zantzuen aitortza» da Lopez kargutik kendu izana. Ohar bidez, adierazi du Txibite «ustelkeriaren mamuak» inguratuta dagoela, eta presidentea bera egin du horren erantzule: «Txibitek ireki zizkion Nafarroako Jauregiko ateak [PSOEko Antolakuntza idazkari ohi Santos] Cerdani, eta horrek nahi bezala aritzeko aukera eman zion. Eta, egun, oraindik ez da gai azaltzeko bere gobernuak nola adjudikatu zion 76 milioi euroko balioa duen obra bat Cerdanen enpresari». EH Bilduko eledun Laura Aznalek, berriz, aintzat hartu ditu Txibiteren erabakiak. Haren esanetan, obra horiek «beharrezkoak» dira, baina ezinbestekoa da behar baino «euro bat gehiago ez ordaintzea» eta «kontrolerako tresnak» ezartzea ere. Hala, dei egin du «obra eta funts publikoen kudeaketa arautzen duten printzipio eta balioen inguruan hausnartzera». Zurekin alderdiarentzat, «egokiak eta neurrikoak» dira hartutako erabakiak, erantzukizun politikoa hartzeaz gain aurrera begirako neurriak ere hartu direlako. Hala, uste dute gobernuko bazkideen arteko elkarrizketek fruituak eman dituztela, eta gizarteari mezu egokia eman zaiola: «Irmo eta azkar erantzuten dela».

Vladimir Putin Errusiako presidenteak adierazi duenez, Europa «eragozpen bat» izaten ari da AEB Ameriketako Estatu Batuak Ukrainan bakea eskuratzeko egiten ari diren prozesuan. Azkeneko bi asteotan, egun batean bai eta hurrengoan ere bai, Ukraina eta Errusia, nor bere aldetik, AEBekin negoziatzen ari dira. Eta testuinguru horretan, Steve Witkoff Etxe Zuriaren mandatari berezia, Donald Trump AEBetako presidentearen negoziatzailea, Putinekin batzartu da gaur, Moskun. Asteburuan Miamin (AEB) Kieven ordezkaritza batekin bildu ondoren heldu da Witkoff Errusiako hiriburura —Witkoffek Errusiara egindako bosgarren bisita izan da—, eta Jared Kushner Trumpen aholkulari eta suhia izan du alboan. Iturri ofizialak aipatuz azkeneko bi asteotan hainbat hedabidek argitaratutakoaren arabera, Witkoff izan da, Dmitrievekin batera, AEBek eta Errusiak Ukrainarako ondutako 28 puntuko plana diseinatzeaz arduratu dena. Euskal Herrian 17:00ak inguru zirela iritsi da Putin bilkurara, eta AEBetako delegazioarekin batzartu aurretik hitz egin du Errusiako presidenteak komunikabideen aurrean. Behin eta berriro errepikatu du ez dabilela Europaren aurkako gerra bat hasi nahian, baina esan du Europak «gerra hasi nahi izanez gero» horretarako «prest» dagoela. AEBekin adosten ari den bake akordioari dagokionez, Europako estatuen jarrera kritikatu du Kremlineko buruak, eta esan du haien eskaerak «onartezinak» direla. Orain arte, bakea lortzeko Europako herrialdeek egindako proposamenak baztertu egin ditu Putinek, baina gaur ez dio eragozpenik jarri horiek negoziazioetan parte hartzeari. Hori bai, Europako herrialdeak «sortu den egoera berritik» abiatzen badira. 92 Kurskeko zenbat herritatik kendu dituen minak Errusiak. Errusiako Kursk eskualdeko gobernadore Alekandr Jinxteinek gaur bideo baten bidez jakinarazi duenez, eskualde hartako 92 herritatik minak kendu dituzte; «guztira, 2,7 milioi lehergai». Kontuan hartu behar da Ukrainak eskualde mugakide hori okupatu zuela iazko abuztuan, eta sei hilabetez kontrolatu zuela. Azken bi asteetan filtratu den 28 puntuko plana, Putinen hitzetan, gatazkaren irtenbiderako oinarri bat da; are, Kremlineko buruaren iritziz, abuztuaren 15ean Alaskan (AEB) Trumpekin egindako bileran adostutakoa jasotzen du gutxi gorabehera. Bertan jasota dago, besteak beste, lurralde batasunari dagokionez Kievek kontzesioak egin behar izatea; horren arabera, Ukrainak bere lurraldearen %20 inguru galduko luke —Errusiak egun okupatua duena—. Horixe da negoziazioetako auzirik «zailena», Ukrainako presidente Volodimir Zelenskik behin baino gehiagotan adierazi duenez. Putin eta Witkoff bilduta zeuden bitartean, AEBetako Estatu idazkari Marco Rubiok hitz egin du Washingtonen. Adierazi du Trump dela Ukrainako gerra amaitu dezakeen «munduko lider bakarra», eta Etxe Zuria atzerri politikan egiten ari den «ahalegina» goretsi du. Zelenski, Irlandan Zelenski, berriz, Dublinen izan da. Lehen bidaia ofiziala egin du Irlandara, Ukrainako gerraren testuinguruan, eta adierazi du «inoiz baino aukera gehiago» dagoela Ukrainako gerra amaitzeko. Baina esan du oraindik zenbait gauza «konpondu» behar direla plan bat dagoen arren. Ukrainako presidentearen arabera, AEBekin negoziatu ondoren, jatorrizko 28 puntuko plana hogei puntura laburbildu dute orain. Hori dela eta, Zelenskik nabarmendu du Ukrainak «itxaron» egingo duela Errusiaren eta AEBen arteko bileran «zer erabakitzen duten» jakin arte, eta «horren araberakoa» izango dela haren erreakzioa. Hala ere, aurrez hainbatetan esandakoa errepikatu du, Ukrainaren jarrera argi utziz: «Ezin da Ukrainaren inguruko ezer erabaki Ukrainarik gabe». Ukrainako lurraldeen inguruko eztabaidak zeintzuk diren ere mahaigaineratu du, eta puntu garrantzitsuenak zeintzuk diren ere adierazi du. Besteak beste, Errusiaren beste inbasio bat eragotzi nahi du Zelenskik, eta «urtebetean Errusia Ukraina berriro inbaditzen saiatuko ez den bermea» eskatu du. Micheal Martin Irlandako Errepublikako lehen ministroak ere kazetarien aurrean hitz egin du, eta esan du Putini ez zaiola inoiz «arrakasta izaten» utzi behar Ukrainako gerrari dagokionez. «Zure borroka gure borroka da», esan dio Zelenskiri.

Elixabete Etxanobe Bizkaiko ahaldun nagusiak aitortu du «harridura eta zirrara» sentitu zituela jakin zuenean aurtengo ohorezko Lauaxeta saria Bizkaia maite kantuak jasoko zuela. Harridura, aitortza beti egin izan dietelako Bizkaian euskararen zabalkundean aitzindari eta euskararen erabileran eredu izan diren bizkaitar ospetsu eta erakunde eredugarriei. Aurten, ostera, herrialdetik kanpora joan da saria, kantuaren egileek jaso baitute: Jose Angel Irigarai poeta nafarrak eta Benito Lertxundi abeslari gipuzkoarrak. Zirrara sentitu zuen, halaber, Etxanoberen ustez, Bizkaia maite kantuak «Euskal Herriko txoko guztietara zabaldu dituelako Bizkaiko eta bizkaitarren ezaugarri sakon eta berezienak». Gaur arratsaldean jaso du saria Olatz Zugaztik Lertxundiren eta Irigarairen izenean, Bizkaiko Foru Jauregian egin den ekitaldian. Ahaldun nagusiaren esanetan, Irigaraik «gaurko Bizkaiaren irudi bizia» eskaintzen du metaforaz jantzitako olerkian, eta baita iraganekoa ere: «Itxaropenaren eta bizitzaren Bizkaia berdea: buruan orlegi. Ekintzaileen Bizkaia: bihotzean sua. Bizkaia langilea baita ere: zure burdinaren goria. Bizkaitarren izate modua: zure berba leun, zure gatzaren bizia». Lertxundik aukeratutako doinua bera ere «poesia da», Bizkaiko ahaldun nagusiaren ustez. «Barne sentimendua adierazten du abeslariak, tonu intimo batean adierazi ere. Abesteko moduak letraren esanahia indartzen du, sentimendua piztu eta azaleratu arte. Kanta honetan Bizkaia ez da lurralde baten izena bakarrik; batez ere, bizkaitarron sentimendu bizi-bizia ere bada». Lertxundik 1977an argitaratu zuen Bizkaia maite kantua Zuberoa. Askatasunaren semeei bilduman. Diskoetxetik lehen biniloa ailegatu zitzaienean arazoak eman zituen kantuak. LParen alde bateko denbora gehiegi luzatzen zuen, eta salto egiten zuen, Zugaztik kontatu duenez. Lertxundik kantua kentzea erabaki zuen, «aise» eta «erraz» ipini ziolako doinua Irigarairen poemari. Ostera, gainontzeko abestiek lanketa sakonagoa eskatu zioten. «Benitok kontatzen du kantua egiteko asmotan gitarra hartu eta hasi zela sarreratxo bat egiten, intuitiboki. Pixkanaka-pixkanaka hasi zela kantua kantatzen: goitik hasi eta beheraino jarraitu zuen, akordeak inprobisatuz, eta bat-batean beheraino iritsi zen, geldialdirik egin gabe. Hori ez da askotan gertatzen!». Beste saio bi egin zituen, badaezpada, eta bietan jarraian kantatu zuen goitik behera eta ildo berean, Zugaztik kontatu duenez. «Esan daiteke kantua bera atera zitzaiola bidera». Diskoa argitaratu zenean, kanturik entzunena eta arrakastatsuena izan zen Bizkaia maite, «Benitoren harridurarako». Olatz Zugazti eta Elixabete Etxanobe, gaur, Bilbon. BERRIA Ez Dok Amairuko kide izan ziren Lertxundi eta Irigarai. Ez dira izan gaur Bilbon presentzia izan duten kolektiboko kide bakarrak. Izan ere, Bizkaiko Foru Aldundiak Lurdes Iriondo, ez gara alferrik pasako (2025) dokumentalari ere aitortza egin dio, ikus-entzunezkoen atalean. Inge Mendioroz zuzendariak nabarmendu duenez, «hezur haragizko Iriondo erakutsi nahi izan dute: «Ilea moztu eta gorriz margotu zuena. Zahartu eta zimurrak izan zituena. Gauzak argi zituen emakume nekaezina, artista polifazetikoa, burugogorra. Euskal kultura zegoen putzu ilun eta sakonetik ateratzeko eta beti berritzeko bizitza osoan lanean aritu zena». Dokumentalean ikus daitezke sortzaileen zailtasunak, andre sortzaileenak bereziki, eta haiez egin du berba Ane Labakak. 35 urtetik beherako poesia saria jaso du Hezur berriak (Susa, 2025) lanagatik. Ama izan zenean idatzitako poemak dira. «Ez da erraza izan, eta batzuetan oraindik ere ez da erraza izaten amatasuna eta sorkuntza uztartzea. Bi biei eskaintzea bizitza, eta aldi berean bi biak egitea bizigarri», aitortu du. Ama izateak dakarren «prekarizazioaz» eta euskal sortzaileen «miseriez» ohartarazi du. «Fokupe hau baliatu nahi dut dagokionari zuzentzeko eta argi eskatzeko sortzaileok noizean behingo sari, jauregi, alfonbra gorri eta bekez harago, euskarazko kulturaren aldeko politikak behar ditugula. Irlanda ari zaigu jada eredu ematen», esan die entzule izan dituen agintariei. Haiei egin die berba Oier Plazak ere. Izan ere, aurten ikus-entzunezko lan bi omentzea erabaki du epaimahaiak, eta, Mendiorozekin batera, Oier Plaza zuzendari gernikarrak ere jaso du saria, Bigarren Mundu Gerran deportatutako Anjel Lekuona eta Enric Moneren desagerpenari buruzko Popel (2025) dokumentalarengatik. Memoria historikoaren garrantziaz ohartarazi du plazak. Gernika erdigunean bizi dela kontatu du, eta esan du sarri ikusten dituela ikasle taldeak herria ezagutzen, haren sinbologiak erakarrita. Ordea, penatu da talde haiek batez ere Frantziatik eta Alemaniatik etorritakoak direlako, Bizkaikoak baino gehiago. «Estepan Urkiaga Lauaxeta atzerriko kazetari batzuei Gernika erakusten zebilela atxilotu zuten. Hark bazekien zeinen garrantzitsua zen Gernika erakustea. Faxismoaren ideologia gero eta indartsuago dabilen garai honetan, Gernika eta bere sinbologia helduleku garrantzitsuak dira herri moduan nondik gatozen ikusi eta norantz joan gura dugun erabakitzeko». Onintze Garcia eta Jokin Lacalle, Señeak Bizkaia Rock campusean parte hartu duten gazte birekin, ‘Bizkaia maite’ kantatzen, gaur, Bilbon. BERRIA Hitza eta poesia izan ziren Lauaxetaren «armak», Elena Sanchezen esanetan. 35 urtetik gorakoen poesia saria jaso du, Epilogorik gabe (Erein, 2024) poema bildumagatik. Gogoratu du poeta laukiztarrak espetxean idatzi zituela bere azken poemak, frankistek fusilatu aurretik. Audre Lorde poeta hegoafrikarra eta Mohamed El Kurd poeta palestinarra ere gogoratu ditu, eta Sanchezek poesiaren indarra azpimarratu nahi izan du: «Batzuetan poeten ahotsak altxatzen dira munduko zarata eta burrunbaren gainean, eta ahots horiek beharrezkoak dira, behar-beharrezkoak». Leixuri Arrizabalaga Kultura diputatuaren esanetan, Lauaxeta da «Bizkaiko eta Euskal Herri osoko identitatearen jagole eta egile nabarmenetako» bat. 120 urte dira poeta eta kazetaria jaio zenetik. Horregatik, Bizkaiko Foru Aldunditik hainbat egitasmo ipini ditu martxan, haren ondarea goraipatzeko eta belaunaldi berriei gerturatzeko. «Memoria historikoa eta euskal kultura uztartzen dituen erreferente honen bitartez, gure sustraiak zeintzuk diren gogoratu gura dugu, eta hori kontuan hartuta etorkizuneko bidea marraztu». Bizkaia maite kantuan aipatzen den «arbasoen baratzetik» Laukizko olerkariaren «berbaren oihartzuna» ekarri gura izan du diputatu nagusiak Foru Jauregira. «Olerkaria, euskaltzalea, euskal kulturaren sustatzailea, baina, gauza guztien gainetik, askatasun zalea da Lauaxeta. Horrela, Bizkaiaren bihotz-bihotzetik, amodio eta kanta, egin dezagun geure-geurea Lauaxetaren irrintzi ozena: ‘Dana emon biar jako maite dan askatasunari’».

Belateko tunelen obrak, azkenik, pitzadura handi bat sortu du Nafarroako Gobernuaren barruan. Kontu hartzaile nagusiak ondorioztatu du herri lan horretan izandako zortzi milioi euroko gainkostutik 6,2 milioi ez daudela behar bezala arrazoituta. Ondorio nagusi horren larritasuna ikusirik, Geroa Baik eta Zurekin Nafarroak kontuak eskatu dizkiote PSNri, eta, EH BIldurekin batera, erantzukizun politikoak hartzea galdegin diote. Sozialisten azalpenek ez dituzte alderdiak asebete. Arratsaldean, 16:00etan, Nafarroako Gobernuko hiru bazkideak parlamentuaren egoitzan bildu dira. Krisiaren tamainaren adierazle, talde bakoitzak goi ordezkaritza bat bidali du: PSNren izenean, Maria Txibite gobernuko lehendakaria, Felix Taberna lehendakariordea, Esther Iso Antolamendu idazkaria eta Ainhoa Unzu eleduna; Geroa Bairen izenean, Ana Ollo lehendakariorde bigarrena, Unai Hualde Parlamentuko presidentea, Uxue Barkos senataria eta Pablo Azkona eta Blanca Regulez parlamentariak; Zurekin Nafarroaren izenean, Carlos Guzman eta Miguel Garrido legebiltzarkideak eta Eneko Larrarte Tuterako hautetsia. Belateko tunelaren lanak Acciona, Oses eta Servinabarren arteko aldi baterako enpresari esleitu zitzaizkion, 76 milioi euroko eskaintza irabazle atera baitzen. Cerdan auzian ikertutako bi enpresa izanik tartean, orain parlamentuko ikerketa batzordea adjudikazio prozesua aztertzen ari da xehe-xehe, kontratazio mahaian tirabira handiak izan baitziren. «Beharrezkoa da azalpen guztiak ematea gobernuko bazkideen arteko konfiantza berrezarri dadin» PABLO AZKONA Geroa Baiko eleduna Haatik, behin tuneleko lanak hasita, Accionak eta Osesek —Servinabar elkartetik kanporatua izan da— arrazoitu zuten 8,5 milioi euroren gainkostuak zituela. Kostuen igoera %10etik gorakoa zenez, prozedura bat ireki da: Uztailean, Nafarroako Gobernuko Herri Lanen Zuzendaritzak bere egin zituen argudioak, eta tramiterako onartu zuen kostu igoera. Oscar Txibite Lurralde Kohesioko kontseilariak urrian onartu zuen gainkostu horiek «ustekabeen ondorio» zirela. Haatik, orain, kontu hartzailetza nagusiak txosten batean hankaz gora jarri du gobernuaren eta enpresen tesia, eta ondorioztatu du hasierako aurrekontuan izandako aldaketak ez diela erantzuten ustekabeko nondik norakoei, baizik eta enpresen «komenigarritasun eta aukera arrazoiengatik» gertatu zirela. Orotara, 6,2 milioi eurorainoko igoera jarri du zalantzan. Geroa Bai, haserre Goizean, parlamentuko eledunen batzordean, Geroa Bai oso kezkatuta azaldu da alde handia dagoelako kontu hartzaileak eta Lurralde Kohesioko Departamentuak diotenaren artean. Txostenak dioena goitik behera aintzat hartzeko eskatu dio gobernuko sail horri, zeina PSNk zuzentzen baitu. Zalantzen jakitun, UPNk Geroa Bai xaxatu du: «Geroa Bairen adierazpenekin puru bat erreko du PSNk. Hark dioenak ez duenez ondoriorik, iseka egiten diote». Azkonak erantzun du ez dela UPNren eta PPren jokoan sartuko. Haatik, arratsaldeko bileran, sozialisten azalpenek ez dute asebete Geroa Bai. Lehenik eta behin, azaldu diote gobernuak zergatik onetsi zuen enpresa elkarteak proposatutako %10etik gorako kostu igoera. «Bigarrenik, jakin nahiko genuke kontseilariak zergatik ez zuen egia esan aldaketa horiek azaltzeko orduan», aipatu du Pablo Azkonak. Berretsi du neurriak hartzeko eta erantzukizuna hartzeko exijitu diotela PSNri. «Lehendakariak eta PSNk egin dizkiguten proposamenek ez gaituzte inondik ere asebete». Geroa Baik egindako proposamena aztertuko duela esan die PSNk. Gobernua hautsiko ote den galdetuta, Geroa Baik ez du ezezko irmorik eman: «Gure eskakizunei erantzun arte, itxaron egingo dugu». Azkonak gaineratu du bazkideei eta herritarrei azalpen osoago bat zor diela gobernuak, «konfiantza berrezarri dadin». «Uste dugu ezin dela kontu hartzailetza nagusiak benetan aitortutakoak baino euro bakar bat gehiago ere ordaindu» EH Bildu Antzera mintzatu da Zurekin Nafarroako Miguel Garrido. Haren esanetan, intentsitate handiko bilkura izan da, eta sozialistek euren eskaerei erantzutea nahi dute. «Espero dugu gobernuak eta lehendakariak erantzun irmo bat ematea eta gardentasunez jokatzea». Bilera hasi aurretik, EH Bilduk larritzat jo du kontu hartzailearen txostenak dioena, eta argi utzi du ezin dela hark dioena baino «euro bat gehiago» ordaindu. «Izan ere, bestela, prebarikazio delitu argia egin daiteke, bai eta Ogasun Publikoarentzako ageriko kaltea ere. Hori ondasun publikoak bidegabe erabiltzearen beste delitu bat izan daiteke, funts publikoak bidegabe erabiltzearen ondoriozkoa. Eta, batez ere, funts publikoen kudeaketa gardena, egokia eta bidezkoa defendatzea dagokigu, herritar guztienak baitira». Zer dioen txostenak Zehazki herri lanaren hiru atal jarri ditu auzitan. Batetik, tunela sostengatzen duen armadura sarean eta hura estaltzen duen hormigoi lodieran aldaketa batzuk egitea planteatu zuen enpresa elkarteak, eta ondorioz 4,5 milioi handituko zen kostu igoera. Herri Lanen Zuzendaritzak arrazoitu zuen aldaketa hori gobernuko meatze atalak ezarritako baldintzak betetzeko asmoz egina zela, baina, orain, kontu hartzaile nagusiak ukatu egin du hori. Haren esanetan, meatze atalaren eskakizunetako batek ere ez du hori agintzen. Bigarrenik, tunela zulatzeko, bi metodo proposatu zituen enpresak bere proiektuan. Bata, tarterik zailenetan erabiltzeko (%30ean), eta bestea, gainerakoan (%70ean). Meatze atalak ontzat jo zuen, baina tarte zailenetarako metodoa gehienez %40an erabiltzea proposatu zuen. Azkenik, eskakizun hori jaso aurretik, enpresak erabaki zuen tarte zailenetarako metodoa baliatzea tunel osoan, ezustekoak argudiatuta. Kontu hartzaileak dio aldaketa hori ez dela irizpide teknikoen araberakoa izan, komenigarritasunaren araberakoa baizik. Eta esan du enpresak hasieratik hori proposatu izan balu beste puntuazio bat izango lukeela. Haren arabera, zulatze metodo horrekin lau milioi euro aurreztu ditzake enpresak, eta gobernuak 1,2 milioi euro galdu. Hor «kontraesana» dagoela nabarmendu du. Hirugarrenik, hasierako proiektuan, enpresa elkarteak proposatu zuen tunela zulatzeko erabilitako lehergaia haien kontu izango zela. Lehergaia biltegiratzeko toki txikiak ezartzea proposatu zuen, eta proposamen tekniko-ekonomiko hori interesgarritzat jo zuen kontratazio mahaiak. «Pentsa liteke eskaintza lehiakorragoa izan zela horregatik, beste enpresek tamaina handiagoko biltegiratzeak proposatu zituztelako», dio kontu hartzaileak. Santos Cerdan, berriro ere senatuan PPk eskatuta, abenduaren 17an, Santos Cerdan PSOEko Antolamendu idazkaria berriro Espainiako Senatuko ikerketa batzordera joango da, auziari buruzko azalpenak ematera. Aurretik ere Senatuan izan zen, eta, defentsa eskubidea arrazoituta, azalpen gutxi eman zituen Cerdanek. Espetxetik atera ostean, gaur lehen aldiz Tafallako Auzitegitik pasatu da, eta esan du azalpenak emango dituela hala dagokionean.

«Gaur egin nahi dut sekula egin/ dudan finalik onena/ zuek ez baina nik betirako/ oroitu nahiko nukeena». Oroituko dute gehiagok ere, ziur aski. Larunbatean izan zen Nafarroako Bertsolari Txapelketako finala, Iruñeko Nafarroa Arenan, eta izen bat nabarmendu zen bereziki: Xabat Illarregi Marzol. Hark etxeratu zuen txapela, 1.205 puntu bereganatuta. Eta etxean da orain, Leitzan (Nafarroa), «pixkanaka-pixkanaka» larunbateko digestioa egiten. Irribarretsu hurreratu da herriko plazara. Zer moduz zaude? Ongi, nekatuta, egia esan. Egun gogorrak izaten ari dira neke aldetik, bertsoak eta txapelketak dakarren tentsio hori dena pasatutakoan indarren erorialdi bat izaten delako, eta txapela irabazteak dakartzan elkarrizketak erantzun behar izaten direlako. Baina, batez ere, pozik, geroz eta gehiago disfrutatzen egunak ekarritakoaz. Bai buruz eta bai gorputzez, nola indarberritzen da final batetik? Oraindik ez dakit, ez dudalako errekuperazioa osorik egin. Baina, tira, segun. Ongi ateratzen zaizunean neke handia izaten da, baina poza ere bada, eta orduan neke hori errazago digeritzen da, eta errazago eramaten da. Egun ez hain on bat eduki ostean, ze hori ere tokatu zaigu finaletan, gehiago kostatzen da buelta ematea neke horri eta egun horri. Niri egun ona izatea eta pozik ateratzea tokatu zait, eta, bueno, errekuperazioa xamurra izaten ari da. Egun ona zenuen, baina zer gorputzaldi zenuen oholtzara igotzerakoan? Egia esan, azken asteak nahiko zailak egin zitzaizkidan. Inoiz baino tentsio handiagoan bizi nuen final hau, borrokatu nahi nuelako eta niretik eman nahi nuelako. Aurreko asteko hiruzpalau egun nahiko lotuta pasatu nituen, eta gero esan nuen: «Honi buelta eman behar zaio». Eta ostirala eta larunbata askoz lasaiago eta askeago pasatu nituen; ustez gorputzaldi onarekin nindoan. Oholtzara igotzea eta bertsotan hastea tokatu zenean, egun ona neukala ikusi nuen, baina lan asko egin behar izan nuen bertso bakoitzean eta ofizio bakoitzean niretik eman ahal izateko. «Ahalegindu behar izaten dugu jasotzen dugun horri bueltan bertso onak ematen, eta hori lan psikologikoa ere bada. Lan handia egin dut azkeneko urteetan horretan, eta egin beharreko lan bat da gero bertsotan asmatu nahi baldin bada» Zortziko handian txukun abiatu zinen, ariketak ohi duen hoztasunean. Txikian hasi zinen askatzen, eta bakarkakoan lehertu. Zortziko handian lehendabiziko bi gaiak entzun nituen, eta oso emozionalak eta asko ukitzen gaituzten gaiak izan zirela iruditu zitzaidan, Israelena eta torturena. Eta nik ere antzeko zerbait izatea espero nuen. Autobus gidarien protestei dagokienez, sorpresaz harrapatu ninduen, ez da gai bat denok mugitzen gaituena edo oso emozionantea izan daitekeena, eta lana egitea tokatu zitzaidan. Zortziko txikian gustura aritu nintzen, baina bakarka sentitu nintzen sueltoen, edo, behintzat, niretik gertuen edo nire mailatik gertuen. Bi bakarkakoetan gertatu zitzaidan hori, eta ez zait askotan pasatzen; ofiziotan normalean errazago aritzen naiz. Nola sentitu zinen, oro har, tokatu zitzaizkizun gaiekin? Ez da erraza gaiak konpentsatzea, eta hori dena onartuta daukagu, inori kulparik eta ezer bota gabe. Tokatu zitzaidan beti hirugarren edo laugarren ofizioa izatea, eta, aurreko ofizioak entzunda, espero nuenetik beste zerbait jaso nuen. Hamarreko txikian ere oso gertutik bizi ditugun gaiei buruz kantatzetik guri antimilitarista baten paperetik kantatzea tokatu zitzaigun, eta sorpresaz hartu ninduen. Abortuaren gaia ez zen errazena, baina uste dut gai izan nintzela ongi kokatzeko gai horietan. Akaso emoziotik ez nuen asko kantatu, ez oso sentimentaletik. Beste paper batzuk egokitu zitzaizkidan, errebeldiatik edo beste jarrera bat hartzeko tokietatik kantatzekoak, baina gai onak iruditu zitzaizkidan. Seigarren zenbakia atera zitzaizun zozketan. Nola hartu zenuen? Ez zait leku txarra iruditzen, gustatzen zaizkit bosgarren eta seigarren postuak. Joanesek bosta hartu zuenean eta nik seia, elkarri begiratu genion eta esan genuen: «Ongi hasi da arratsaldea». Horrekin lasaitua hartu nuen, uste dudalako badaukagula halako konplizitate bat errazago aritzeko, edo bai erosoago, behintzat. Dena den, tokatzen den tokia onartzea tokatzen zaigu beti. Lehenengoa izango balitz ere, momentuan ez nuke pentsatuko txarra denik, baizik eta positiboki hartu behar dela. Eta zortzigarrena tokatu izan balitzait, berdin. Baina gustatu zitzaidan seigarren aritzea. Luzitzeko aukera bat izaten da bakarkakoa, eta doinua da hor ezinbesteko elementuetako bat. Berezia zen zurea, ezohikoa, elkarren jarraian jarritako lau oinekin hasieran. Nola aukeratzen da doinu bat bakarka aritzeko? Azken hilabeteetan hor ibili naiz, borrokan doinuarekin, zer aukeratu eta zer hartu. Finalera pasatuko banintz hor nahi nuen estutu. Txapelketa honetako aurreko bi saioetan doinu erosoak aukeratu nituen, nahita, gehiegi arriskatu gabe aritzeko eta gozatu ahal izateko. Eta final honetarako ez neukan doinu bat argi erabakita, baina doinu hori burutan nerabilen aspaldi. Aurreko txapelketan ere erabili nuen, baina gero ez nintzen ausartu finalean harekin kantatzera. Beste doinuren bat ere baneukan buruan, errazagoa zena moldez baina bihurri samarra izan zitekeena, eta saioan bertan erabakiko nuela pentsatu nuen. Apustua egin nuen azkenerako: ongi ateratzen bada ongi, eta gaziki ateratzen bada, ba gaizki. Ausartu nintzen nire burua estutzera, eta uste dut nahiko ongi atera zitzaidala. Batez ere finaletik horrekin noa pozik edo asebeteta, erabaki hori hartu, apustu egin, eta nahiko ongi atera zitzaidala ikusita. «Eta hori da batez ere inportanteena: hizkuntza honek eusteko behar dituen baliabideak eskaintzea, eta egiturak edukitzea horretarako. Ez hainbeste bertso final batek hainbeste jende biltzea» Nola ibili zinen errimaz? Ez nuen aparteko arazorik izan horrekin, baina bi bertsotan ia poto egitera nindoala ohartu nintzen, eta bi traba eduki nituen saioan; banago pena horrekin. Baina uste dut hainbeste bertsotan normala dela horrelako zalantzak edukitzea. Errima aldetik nahiko eroso sentitzen naiz normalki; ez naiz oso errima arraroak bilatu zalea, edo bertsoa ez dut egiten errimaren arabera. Ustez ongi moldatu nintzen, nahi nuen hori esateko baliagarri ziren errimak erabiltzen saiatu nintzen; hau da, ez nituen nahi errima bereziak sartu errima bereziak sartzeagatik. Uste dut alde horretatik asmatu nuela. Bero-bero zegoen publikoa; iritsi zen berotasuna oholtzaraino? Bai. Sartu ginenean dagoeneko nabaritzen zen jendea gogotsu zegoela; plaza berria zen, jendeak goxo hartu gintuen, eta ikusten zen asmatuz gero lehertu egingo zela plaza. Batez ere buruz burukora pasatzeko momentuan nabaritu nuen hori, eta alde horretatik plaza ederra zegoen, merezi genuenean berotasuna jasotzen genuen. Laugarren finala zenuen, ohitu zara hainbertze jenderen aitzinean kantatzera? Zenbaki batetik aurrera ez dago halako alderik; alegia, guk ez dugu nabaritzen 2.500 ikusle dauden, 3.000 dauden edo 1.700. Egia da horrelako oholtzek errespetua sortzen dutela, eta saiatu behar dela motibaziotik kantatzen beldurretik baino gehiago. Ahalegindu behar izaten dugu jasotzen dugun horri bueltan bertso onak ematen, eta hori lan psikologikoa ere bada. Lan handia egin dut azkeneko urteetan horretan, eta egin beharreko lan bat da gero bertsotan asmatu nahi baldin bada, baina, tira, plaza ederra zegoen eta gozagarria da horrelako plazetan kantatzea. Are, egun ona daukazunean. Eguna hain ona ez denean plaza hori guztia gainera etorri dakizuke, eta gozatu nahi duzun guztia sufritu dezakezu; ez da erraza izaten. Zein zen saioaren pertzepzioa seigarren aulki horretatik? Gai izan zinen bertzeen bertsoaldiak aditzeko? Momentuaren arabera izaten da hori. Batzuetan entzuten ari nintzen, eta beste batzuetan gaia ere ez nuen entzun, batez ere nik kantatu eta hurrengo ofizioan, nire lanaren errepasoa egiten ari nintzelako. Baina entzuten nituenean ikusten nuen ongi ari zirela, eta denek jo zutela momentu batean goia. Ikusten nuen anaia oso ongi ari zela, eta buruz burukorako bera neukan argi. Saioa ere oso ongi ikusten nuen, eta Julio, berriz, pixka bat ezinean zela. Hain bertsolari onak sufritzen ikusteak pena ematen du. «Esango dut egindako lanarekin pozik nagoela, esango banu ez nintzela ongi aritu errespetua faltatzea litzatekeelako. Sinesten dut final ona egin nuela; nere zalantzekin ere, balorazio positiboa egiten dut» Buruz burukoan ikusten zenuen zeure burua? Atzo pixka bat aritu nintzen saioak entzuten, eta iruditzen zait nik momentuan sentitzen nuena baino saio hobea egin nuela; hau da, barrutik beste modu batera bizi nuela. Zalantza neukan buruz burukora pasatzeko aukerarik edukiko nuen edo ez, eta Joanesek esaten zidan berak ikusten ninduela pasatzeko moduan. Alfabetikoki abizenaren arabera Joanes Saioaren aurretik esan beharko litzateke, eta Joanes esan zuenez lehendabizi, pentsatu nuen ni izan nintekeela bigarrena. Poz handia izan zen. Halaxe erran zenuen finalaren aurkezpenean: «Bertsotan zer egiteko gai naizen erakutsi nahi nuke, eta horrek ondoriorik ekarriko balu oso pozik nengoke». Egindako lanaren erakustaldi bat izan zen larunbatekoa, baina geratu zaizu arantzarik? Beti egoten dira zuzentzeko gauzak, eta nire finaletik ere asko egongo dira seguru. Irristada pare bat izan nituen, bi traba txiki, poto egin behar nuela ohartu nintzelako. Atzera egingo banu, horiek kenduko nituzke, baina gauza normalak dira horrelako egun baterako. Eduki nuen gozatzeko momenturik, eta eduki nuen lana egin beharreko momenturik. Uste dut ezin dela sartu hain detaile txikitan, baizik eta balorazio orokor batean, eta esango dut egindako lanarekin pozik nagoela; esango banu ez nintzela ongi aritu, errespetua faltatzea litzatekeelako. Sinesten dut final ona egin nuela; nire zalantzekin ere, balorazio positiboa egiten dut. Bazenuen irabazteko presiorik? Ez nuen, ez. Egia da laugarren finala zela, eta batzuek esaten zidaten anaiak edo nik irabazi behar genuela. Aurreko finalean hirugarren gelditu nintzen, buruz burukotik koska txiki batera. Beste zazpi bertsolari oso on daude zure ondoan, final bat da, eta pasatu nintzen bezala gerta zitekeen ez pasatzea, edo laugarren egitea, eta nik badakit orain irabazi dudalako ez naizela Nafarroako bertsolaririk onena. Badakit pasa zitekeela beste aldera ere. Ez neukan presiorik, baina baneukan gogoa, eta banuen gosea. Beste pauso bat eman nahi nuen aurrera, eta uste dut irabazteko gose horrek egun on batean harrapatu ninduela. Nafarroako txapelketak ekintza politikoa dira hein handi batean. Nola bizi duzu hori? Nafar bertsolariok kontziente gara non bizi garen, eta ederra da larunbatean 2.500 pertsona Nafarroa Arenan biltzea, baina ederretik bezala dauka gure herriak gogorretik. Batez ere hizkuntzari dagokionez, eta euskarazko kultur diziplina bezala ere bai. Kontziente gara hortaz, eta bukaerako agurretan nabaritzen zen aipamen dezente egiten zirela alde horretatik. Larunbateko egunak beti uzten du zapore gozoa, baina badaukagu zer hausnartu: zertan ari garen, nola egongo den gure hizkuntza Nafarroan hemendik hogei urtera, eta guk hor zer paper daukagun. Hortik zihoan nire azken agurra, izango ditugulako berriz 2.500 pertsonako finalak, baina akaso haurrek Leitzan, Lesakan, Iruñean edo Tuteran ez dutelako euskaraz egingo. Eta hori da batez ere inportanteena: hizkuntza honek eusteko behar dituen baliabideak eskaintzea, eta egiturak edukitzea horretarako. Ez hainbeste bertso final batek hainbeste jende biltzea. «Gauza oso aldakorra da hau, orain egon zaitezkeelako puntan, baina hurrengoan finaletik kanpo. Aldakorra da, eta hala behar du» Dagoeneko bazara plazaz plaza aritzen den bertsolari bat, baina txapeldun izateak ziurrenik baldintzatuko ditu zure hurrengo plazak, ezta? Ez dakit zehazki esaten. Ez dago gure esku, hori antolatzaileen esku dago, eta bertsozaleen esku. Baditugu urte batzuk plazan aritzen, ez asteburuero eta ez erabat erregularki, baina nabilen plazetan gustura ibiltzen naiz, eta ez dakit honek plazak ekarriko dizkidan. Akaso Joanesi eta bioi toka dakiguke saio gehiago egitea, baina ez dakit; ikusiko da. Bertsozaleak nahi duen plazetara joango gara. Uste dut naturaltasunez hartu behar dela, hemen notizia gara lehendabiziko bi asteetan, gero beste zerbait pasako da eta beste norbait etorriko da. Gauza oso aldakorra da hau, orain egon zaitezkeelako puntan, baina hurrengoan finaletik kanpo. Aldakorra da, eta hala behar du. Ikusiko da zer gertatzen den, nik etortzen dena pozik hartuko dut, eta listo. Nola begiratzen diozu heldu den urteko Txapelketa Nagusiari? Txapelketa honen aurretik ikusten nuen hiru urteko ziklo bat zetorrela niretzat, orain Nafarroako txapelketa, gero Euskal Herrikoa eta hurrengoan berriz Nafarroakoa. Eta gogoz hartu dut zikloa, hobetzeko beste pauso bat emateko asmoz. Euskal Herrikora gosez joango naiz, badakit asko daukadala ikasteko eta hobetzeko, eta uste dut badauzkadala motiboak lanean segitzeko eta txapelketa gosez hartzeko. Honekin ez dut ezer egintzat emango. Ez dakit zein den nire helburua zehazki, oraindik ez naiz hortan pentsatzen jarri; beste mundu bat da eta saiatu beharko dut hor kokatzen. Erreferente bat izanen zara zure bertso eskolako ikasleentzat. Umetan bertso eskolan ibiltzen ginenean ederra izaten zen gure irakasleak bertsotan ikustea. Julio, Eneko… horiek ikusten genituen, eta oso zaleak izan gara beti. Ikasle batzuk ikusten nituen lehengoan entzuleen artean, eta asko poztu ninduen horrek. Asko poztuko nintzateke lortu baldin badut behintzat haiek bertsoarekiko lotura bat sentitzea eta bertsoarekin gozatzea, eta espero dut beraien sari bezala hartzea txapela hau, bertsotan segitzeko motibazio baten gisan.