ZAMUDIO. Aerotaxi elektrikoentzat propultsio sistemak eraikitzeko I+G-ko bi proiekturen buru izango da ITP Aero Bizkaiko enpresa. Proiektu horiek 13 milioi euroko aurrekontua dute. Konpainiak azaldu duenez, lurreko garraioen propultsio sistemek heldutasun handia hartu dute, eta, aldiz, aireko garraioan dauden «betebehar zorrotzek» propultsio elektrikoaren erabilera zailtzen dute.

Orain, propultsioetarako bost aldaera atera nahi dituzte, 60 eta 600 kilowatt bitarteko potentziarekin. Sistema horiek irismen mugatua izango dute, eta, horregatik, aerotaxietara joango dira, hots, hiri barruko eta hirien arteko mugikortasunerako, larrialdi zerbitzuetarako eta operazio logistikoetarako.

Erlantz Cristobalek, ITP Aeroko teknologia arduradunak, esan du sektoreko deskarbonizazioarekin eta propultsio elektrikoarekin «konprometituta» daudela, eta bi proiektuak merkatuaren dibertsifikaziorako «mugarri» izango direla.

Auto elektrikoaren merkatuaren hedapenak beste guda zelai bat ireki du. Auto salmentaren lehian nahikoa sestra ez balego bezala, konpainiek kargaleku lasterren premia eta negozioa ikusi dute. Elon Musk Teslaren fundatzaileak aspaldi aurkitu zuen pagotxa, eta beste konpainiek gaur egun lanak dituzte hari aurre egiteko. Diotenez, ez dago etsai komun bat izatea bezalakorik multzo batean batasuna lortzeko, eta horrek behartu ditu munduko auto ekoizle handienetako zazpi akordio historikoa sinatzera eta AEBetan kargagailu sare erraldoi bat eraikitzera.

BMW Group, General Motors, Honda, Hyundai, Kia, Mercedes-Benz Group eta Stellantis (Fiat, Peugeot, Citroen…) dira konpainia horiek, eta indarrak batu dituzte Ipar Amerikan 30.000 kargagailu bizkor jartzeko. Azaldu dutenez, energia berriztagarriz elikatuko dira. Zazpi enpresetako buruek poza adierazi dute, bakarka hastea erokeria litzateke eta.

Lantalde handia da, baina daudenek adinako zeresana eman dute ez daudenek. Izan ere, Teslak eta Volkswagenek bide hori hasia zuten beren kasa. «Auto elektrikoen karga etorkizuneko negozio garrantzitsuenetakoa da. Funtsezkoa da gure produktu eta zerbitzuak garatzea katearen eremu guztietan». Esaldia Thomas Schmallena da, VW taldeko teknologia batzordeetako kidearena. VW auto ekoizlerik handienetan bigarrena da, eta 2025erako Asian, Europan eta Amerikan ibilgailuak azkar kargatzeko 43.000 gune eraikitzeko akordioak sinatu ditu, besteak beste, Electrify Americarekin.

Kargagailuen merkatuko erreferentzia, dena den, Tesla da, are gehiago AEBetan. Hark du sarerik zabal eta eraginkorrena. Azken hilabetean, lehiakideak bere herrialdean sartzen ikusi ditu, eta indarrez erantzun dio kolpeari, baina ez kopuruz, kalitatearen bidez baizik: Teslak berak ekoitzitako V6 kargagailua. 350 kWko indarra du, eta egun ez dago hainbesteko indarrik behar duen autorik, baina etorkizunean beharko direla aurreikusi dute.

Konfiantza erosleei

Ikerketen arabera, kargatzeko arazoak dira auto elektrikoa erostekotan dabiltzan bezeroen zalantza nagusia. Ondorio horrek kargagailu sarea handitzera behartu ditu autogileak, eta, bide batez, petrolio enpresa-autogile dikotomia haustera. Gasolindegi askotan daude kargalekuak orain, baina argindar konpainiek kudeatzen dituzte.

AEBetan, zazpi auto etxek bat egin dute Teslari aurre egiteko; Europan, baina, aurretik ere egon dira aliantza handiak. 2017an BMW, Mercedes-Benz, Volkswagen eta Ford taldeak elkartu ziren Ionity sortzeko, eta 2020an Hyunday gehitu zitzaien. 1.900 kargaleku dituzte gaur egun autobide nagusietan, eta luze gabe 7.000ra iritsiko dira.

Europan, izan ere, kargaguneak asko ugarituko dira bi urtean. 2025eko abendurako, kargagailu laster bat —150 kilowattekoa gutxienez— egon beharko da 60 kilometroan behin. Europako Batzordeak legez behartuko du; beraz, tokian tokiko gobernuek eta autobideak kudeatzen dituzten enpresek zerbitzu hori nola bermatu erabaki behar dute.

Musk marrazoa ere jakinaren gainean dago, baina. Haren helburuak mundu osorakoak dira, gainera: 2022an 33.657 kargagailu zituen guztira, eta 2024aren amaierarako 50.000 nahi ditu. 2025erako langa, berriz, 85.000n jarri du. Goldman Sachsen arabera, 2025ean Teslak 2.800 milioi euro inguru irabaziko ditu kargaren negozioarekin. Alderatzen jarrita, iaz autoen salmentarekin irabazitakoaren %22 da.

Gaixotasun hemorragiko epizootikoaren lehen agerraldiak, Gipuzkoako eta Arabako hamar etxaldetan

Batzuek handik bultzatu dute, beste batzuek hemendik, eta azkenean lortu dute gordailuen hesola mugitzea. Christine Lagarde Europako Banku Zentraleko presidenteak eta Nadia Calviño Espainiako Ekonomia ministroak presio egin ondoren, Espainiako sistemako bankuak hasiak dira interes handiagoa eskaintzen beren bezeroen gordailuen truke. Hori bai, maileguengatik eskatzen duten interesaren azpitik daude.

Ezohikoa bada ere, Eusko Jaurlaritzako bi sailburuk ere eskatu diete bankuei eskuzabalagoak izateko: Javier Hurtado Merkataritza eta Kontsumo sailburuak eta Pedro Azpiazu Ekonomiakoak. Gasteizko gobernuak ez du eskumenik esparru horretan, baina interpreta daiteke neurri batean Kutxabanki eta Laboral Kutxari egin dietela erregua, ikusita bien artean merkatu kuota handia dutela Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan. Eta berehala iritsi da Laboral Kutxaren erantzuna, nahiz eta haren iturriek esan duten ez dutela sentitu «inolako presio instituzionalik». «Aurrezkiaren ordainsaria normaltzeko» gogoak eraman ditu bere eskaintza orain hobetzera.

Ostiraletik hasita, Laboral Kutxara gordailu bat kontratatzera doazenei %2,25eko interesa eskainiko die erakundearekin oinarrizko lotura badute —pentsioa edo soldata helbideratuta izatea—; interesa %2,75era irits daiteke finantza produktu gehiago kontratatuz gero. Orain arte haien webgunean agertzen zen eskaintzan, interesak %1,6ra iristen ziren.

Nolanahi ere, Mondragon taldeko kreditu kooperatibak argi utzi nahi izan du azken hilabeteetan aritu dela gordailuen interesa «modu mailakatuan» handitzen, eta uztailean sinatutako gordailuetan %1,7ko interesa eman dutela. Hilabete horretan, martxoan halako hiru gordailu eman zituzten.

Aste honetan hobetu du eskaintza Nafarroan bezero gehien duen erakundeak ere, Caixabankek: %2ko intereseko gordailua eskaintzen ari da 5.000 eurotik gorako gordailuentzat, betiere baldintza batzuk betez gero. Caixabankena «mugimendu lotsatia» dela salatu du Asufin kontsumitzaile elkarteak: «Deigarria da Espainiako beste erakunde batzuek, Santanderrek eta BBVAk, %5eko gordailuak eskaintzea Erresuma Batuan eta Italian».

Nafarroako bertako entitate batek, Nafarroako Rural Kutxak, %1,96ko interesa eskaintzen du bere webgunean, hemezortzi hilabeteko gordailu baten truke: %1,5 lehen seihilekoan, %1,75 bigarrenean, eta %2,5 hirugarrenean.

Kutxabankek, berriz, azaldu du ez duela oraingoz eskaintza orokorrik egingo. BBK, Kutxa eta Vital fundazioen bankuaren webgunean, gordailu hitza aurkitzerik ez dago. Epe laburreko aurrezkirako kontu korronteak eskaintzen ditu, eta hortik aurrera kudeatzailearekin harremanetan jartzeko aholkatzen du. Izan ere, Kutxabankek «aurrezkiaren kudeaketa pertsonala» hobetsi du, «bezeroek helburu eta epe desberdinak dituztelako. Ez da gauza bera gazte bat, adineko bat…». Bulegoetara joaten diren bezero batzuek gordailuak kontratatzen dituzte, baina Kutxabankek nabarmendu nahi du gordailuak ez direla aurrezkiari etekina ateratzeko modu bakarra. «Eskaintza zabalagoa da. Inbertsio funtsak daude, zorroak, etxebizitza kontuak…». Inbertsio funtsen aldeko apustu garbia egin du Kutxabankek azken urteetan; epe ertainera gordailuak baino errentagarriagoak direla ziurtatu du, eta zerga aldetik ere abantailak eskaintzen dituztela.

Likidezia ez da arazo

Gordailuen aipamenik ez da ageri Bankoa-Abancaren webgunean, ezta Sabadell-Guipuzcoanoren orrietan ere, eta BBVArenean pixka bat arakatu behar da %0,65eko interes txikia soilik eskaintzen duen gordailu bat aurkitu ahal izateko.

Gordailuen interes apalaren arrazoia zera da: bankuek ez dute premiarik aurrezki gehiago jasotzeko. Ez, behintzat, horrek kostu bat ekartzen badie. «Beharrik ez daukagu. Gaur egun, Laboral Kutxak likidezia posizio oso lasaia du, %67,1ekoa baita LTD ratioa (maileguak, gordailuekiko)». Kutxabankek ere ez du arazorik alde horretatik, eta gogorarazi du EBZk erraztutako likidezia itzuli behar izateak (LTRO eta TLTRO deitutakoa) ez duela problemarik sortu sektorean.

Ez zen gauza bera gertatu 2008an: orduan, beste finantzaketa iturriak itxi zirenean, bezero arrantzara atera ziren bankuak, eta horretarako amua interes tasa handiak eskaintzea izan zen. Gordailuen gerra deitutakoa amaitu egin zen finantza krisia eta euroaren krisia baretu zirenean, eta EBZk interes tasak zerora jaitsi zituenean ekonomia zulotik ateratzeko.

Egoera egonkorra izan da hainbat urtez, baina iazko uztailean hasi zen aldatzen, banku zentrala interes tasak handitzen hasi zenean, bizkor gainera: urtebetean, EBZren maileguen tasa ofiziala %0tik %4,25era igaro da, eta baliteke datorren osteguneko bileran %4,5era iristea.

Bankuek maileguen truke bezeroei kobratutakoa ere azkar handitu da. Tasa aldakorreko gehien erabiltzen den indizea, Euriborra, %4,1eko atarian dago, eta horrek dozenaka eta ehunka euro garestitu du herritarrek eta enpresek hilero maileguen truke ordaindu beharrekoa. Tasa finkoko maileguak ere %4 ingurukoak dira.

Azken mugimenduek eta hurrengo asteetan espero direnek tasa horietara apur bat hurbilduko dituzte aurrezkiaren interesak ere. EBZren azken datuak uztailekoak dira, eta horretan ikusten da Espainiako bankuek euroguneko lehiakideek baino herabeago jokatu dutela bezeroak saritzeko orduan: batez beste %2,83ko interesa dute eurogunean, eta %2,36koa Hego Euskal Herrian eta Espainian. Azken zenbakia, gainera, merkatua ireki nahian dabiltzan atzerriko bankuek eta digitalek puztutakoa da. Uztailaz gero handitu egin dela onartu zuen Calviñok berak bankuetako buruekin astelehenean izandako bileran, baina koska bat gorago daude, esaterako, Ipar Euskal Herriko eta Frantziako bankuetan jaso daitezkeenak baino: %3,51, uztailean. Aldea badagoela onartuta ere, Kutxabankek azpimarratu du Espainiako sistemako bankuek mailegu merkeagoak ematen dituztela eurogunekoek baino.

Haserre handirik ez

Laboral Kutxak ez du bezeroen «haserre handirik» antzeman aurrezkiari emandako tratuarengatik. «Komunikabideetan agertu dena baino askoz txikiagoa izan da», dio Kutxabankek. Biek ikusi dutenaren arabera, beste bankuetara baino gehiago, errentagarriagoak izan zitezkeen tresnetara aldatu da jendea, inbertsio funtsetara nagusiki.

Hego Euskal Herriko datuen faltan, Espainiako Bankuak Espainiarako eman dituenek balio dezakete erreferentzia gisa. Haren arabera, azken urtean 63.600 milioi euro atera dira gordailuetatik: 1,633 bilioi ziren 2022ko uztailean —EBZ interes tasak igotzen hasi zenean—, eta 1,569 bilioi euro urtebete beranduago. Familiek dute gordailu gehien: 0,98 bilioi euro dira, duela urtebete baino ia 10.000 milioi gutxiago. Gehiago jaitsi dira enpresen gordailuak, 18.000 milioi hain zuzen ere.

Gure inguruan, hirietan batez ere, gero eta ibilgailu elektriko gehiago ikusten ditugu. Oraindik ere, ordea, % 100 elektrikoa den autoa merkatuko bosgarren teknologia da, erregaiekin ibiltzen direnen eta hibridoen atzetik.

Ardoaren arrastoa nabarmena da Erriberrin. Zortzi upategi daude herrian, eta han dute egoitza, gainera, Nafarroa sor-markak eta Evenak, Nafarroako Landa Garapen eta Ingurumen Departamentuko Mahastizaintza eta Enologia Zerbitzuak. Lan handiko asteak dira oraingoak Erriberrin eta Nafarroa sor-markaren barruko gainerako herrietan, abuztuaren erditik abian baita mahats biltzea. Inoiz baino lehen hasi dute aurtengo kanpaina.

Unsi upategiko kideak atzo hasi ziren haien uzta biltzen. Upategia Erriberrin dute, baina mahastiak, San Martin Unxen. “Mahasti batzuk gureak dira, eta herriko hamaika nekazari txikiren mahatsa erosten dugu, gainera. Garnatxa bertzerik ez dugu; barietate hori hautatu dugu, herrialdeko barietate tradizional bat delako eta ederki egokitzen delako”, azaldu du Javier Mendez Unsiko kideak (Iruñea, 1998).

Herrialdean 9.800 hektarea mahasti daude Nafarroa sor-markaren barruan -zortzi herri baino ez daude Errioxa sor-markaren barruan-. Abuztuaren erdian hasitako mahats biltzeak bi hilabete inguru iraunen du. Ez dute batera egiten toki guztietan, eskualdearen arabera, eguraldiaren eta lur motaren ondorioz, lehenago edo geroago heltzen baita mahatsa.

Behe Erriberan hasi zuten mahatsa biltzeko aurtengo kanpaina, joan den abuztuaren erdian. Apirileko beroak eta azken urteotako lehorteak eragin dute inoiz baino lehenago hastea. Halere, Evenako adituen ustez, fruituaren egoera “hagitz ona” da, eta uste dute 66 milioi kilo mahats inguru jasoko dituztela. Evenak nabarmendu du iaz baino %10 gehiago jasotzea espero dutela, hain zuzen ere.

Unsi, 2014. urtetik lanean

2014. urtean hasi zuen Unsik bere bidea. “Upategi gazte bat gara, eta gutxi ekoizten dugu, baina asmo handiak ditugu”, erran du Javier Mendezek. Izan ere, ardoa egiteaz gain, mahastizaintza eta turismoa uztartu dituzte, eta urte osoan egiten dituzte herritarrak hartzeko bisitak. Nekazari txikiekin duten elkarlanari esker, gainera, “herritarrak eskualdera lotu” nahi dituzte, herriak jendez gabetzeari aurre egiteko asmoz. “Gure esku dagoena egin nahi dugu”

Iaz Nafarroa erdialdea kiskali zuten suteek Unsi upategiko mahastiak ere jo zituzten. Unsiko kideek tristuraz oroitu dituzte iazko ekainean gertatutakoak. Haien mahasti batzuk erre ziren, baina bertze batzuek San Martin Unxeko sutea itzaltzen lagundu zuten: “Hagitz garbiak zeuden, eta sua ailegatu zenean, itzali egin zen”, kontatu du Mendezek.

San Martin Unxekoa du familia osoa, eta Iruñean jaio arren, Mendezek ere “harreman estua” du herri horrekin. Mingarriak dira iazko sutearen oroitzapenak, baina nabarmendu du berdea nagusitzen ari dela, berriz ere, errautsez betetako paisaiaren erdian, eta txalotu ditu herritarren ahaleginak “aurrera segitzeko”. Irailaren 16an San Martin Unxen antolatu duten Unx jaialdia aipatu du. Ardoa eta musika uztartuz, herriak ez husteko besta bat eginen dute.

“Erriberriren eta San Martin Unxen gisako herriotan garatu da Nafarroan dugun ardoaren kultura”, azpimarratu du Mendezek. San Martin Unxeko zenbait upategitan egin du lan, Unsikoan hasi baino lehen, eta giro horretan ikasi ditu ardoaren ingurukoak. “San Martin Unxen laurehun biztanle daude, eta bost upategi”, nabarmendu du Unsiko kideak. Herri horretan ez, baina, oro har, “ardoaren kultura galtzen” ari ote den beldur da Mendez. Herrien hustea jo du egoera horren eragile, hain zuzen.

Zuriak, beltzak eta gozoa

Datuen arabera, ardoaren kontsumoak behera egin du. Errealitate horri, “kalitatearen bidez” egin nahi dio aurre Unsi upategiak. Ardo zuriak eta beltzak egiten dituzte, bai eta ardo gozo bat ere, denak garnatxarekin.

“Garnatxa hemengo barietate bat da, eta guk gurea nabarmendu nahi dugu. Uste dugu Nafarroako ardoak bereizteko modu bat izan daitekeela”, azaldu du Javier Mendezek.

Unsik San Martin Unxen dituen mahasti guztiak daude lehorreko sailetan. “Nafarroako ubidetik gora daude denak; zenbait, zazpiehun metrora”. Garnatxak “ardo fresko eta azidotasun handikoak” ematen dizkio Unsiri. Mahatsa jaso bezain laster, upategira eramaten dute, Erriberrira. Han, upategiko deposituetan jasotzen dute, lehendabizi. “Mahats zuria zanpatu egiten dugu deposituetan sartu baino lehen. Mahats beltzari, berriz, txortena kentzen diogu andeletan sartu aurretik”.

Deposituetatik upeletara pasatzen dute ardoa. Upeletan sei hilabete inguru pasatzen du ardo beltzak, botiletan sartu baino lehen; zuriak, berriz, bost hilabete inguru. Botiletan, baina, denbora gehiago ematen du ardoak, salgai jarri aurretik. “Ardo beltzak hiru urte inguru ematen du botiletan; zuriak, berriz, bat edo bi. Helburua da kartetan sartzeko ardoak egitea”

Ardo gozoa egiteko, berriz, mahatsa denbora gehiago uzten dute mahastian. “Kontua da mahatsak azukre eta alkohol gehiago hartzea”, azaldu du Mendezek.

Garnatxaren aldeko hautua egin du Unsik; aurtengo uzta biltzeko garaia dute oraingoa.

Amerikako Estatu Batuen eta Txinaren arteko mikrotxipen gerran ezusteko aldaketa bat egon da. Huawei Txinako teknologia enpresak Mate 60 Pro telefono eramangarrien modelo berria atera du, eta gailuaren barrenak begiratzean zazpi nanometroko punta-puntako prozesadore bat aurkitu dute, Txinako SMICek egina.

Ez da dagoen mikrotxip aurreratuena, baina goiburu handirik gabe pasa beharko lukeen albiste horrek hautsak harrotu ditu AEBetan. Izan ere, azken urteetan Joe Biden AEBetako presidentearen administrazioa neurri bereziak ari da hartzen Txinaren aurka, txip aurreratuenak eta horiek egiteko tresnak eros ditzan eragozteko.

Haserrea eta zalantzak

Hala, haserrea eta harridura sortu du AEBetan Huaweiren prozesadore berriak, Bidenek aipatutako neurriak onartu zituenetik zalantzan jarri baita Txinak txip aurreratuenak egiteko duen ahalmena. Bada, sakelako berriak zalantzak uxatu ditu. Ondorioz, AEBetako Merkataritza Departamentuak adierazi du lanean dabilela «ustezko» prozesadore horri buruz informazio gehiago lortzeko.

AEBentzat berebizikoa da Txinako enpresek teknologia mota horiek lortzeko duten erraztasuna kontrolatzea, Txina «nazioaren segurtasunarentzat mehatxu» bat dela uste baitute. Jake Sullivan AEBetako Segurtasun Nazionalerako kontseilariak adierazi du teknologia alorreko murrizketekin jarraituko dutela. Huaweiren txip berriak, baina, iritzi publikoan ere harrabotsa sortu du, eta auzitan jarri du azken urteetan hartu dituzten neurrien eraginkortasuna.

50 urteko langile bat hil zen atzo arratsaldean Legorretan (Gipuzkoa), lan-istripu ez traumatiko batean. MCC taldeko kide den Eredu kooperatiban lanean ari zela zendu zen

Lehiaren Euskal Agintaritzak espedientea ireki du eskola-garraioko enpresek ustez egindako akordioagatik. 2023-2024 ikasturterako Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak deitutako lizitazioetara ez aurkezteko balizko akordioa da ikertzen ari dena.

Erkorekak laster Ertzaintzako sindikatuekin biltzea onartu du. Ertzaintzan ordezkaritza duten lau sindikatuetako hiruk (ErNe, Esan eta S.I.P.E.) egindako eskaera onartu du horrela Eusko Jaurlaritzaren Segurtasun sailburuak.