1 Aurten 64 urte bete ditu Barbiek, eta, segur aski, erretiroan pentsatzen hasia da. Zer finantza kontseilu emango zenioke? Zaila da, ez baitakigu ezer haren bizitzaren alderdi horri buruz. Kotizatu duen ala ez, non eta zenbat. Intentsitate handiko bizitza izan du. Astronauta izan da, zientzialaria eta pop izarra. Diru sarrera handiak izan ditu. Baina gaizki ordaindutakoak eta ordaindu gabeak ere bai: zerbitzari, etxekoandre. Haren jabetzei buruz, berdin: etxetzarrak ikusi dizkiogu, sekulako autoak; baina, jakin, ezer gutxi dakigu.
2 Zergak ordaintzen ote dituen ere ez? Barbiek AEBetako Mattel taldearentzat egiten du lan. Eta hark mundu osoan egitura bat du zergen ordainketa saihesteko. Iaz, zazpi sozietate zituen Delawaren. Estatu hori ezaguna da AEBetan biztanle baino enpresa gehiago dituelako, eta ia zergarik ez delako ordaintzen han. Baina haren sarea harago doa. Hiru sozietate ditu Bermudetako paradisu fiskalean. Beste bi Asian: Hong Kongen eta Singapurren. Eta Europan ere neurriko herrialde bat aukeratu du: Herbehereetan dute egoitza enpresaren bost sozietatek. Gainerako biak, Zipren eta Erresuma Batuan.
3 Entzun dut Barbiek diru asko zor diola enpresari. Egia al da hori? Zorrak eduki baino gehiago, gertatzen dena da ez duela sortzen lehen sortzen zuena. 1997an jo zuen goia: Barbiek bakarrik 1.800 milioi euro fakturatu zituen, eta Barbie Mattelen diru sarrera guztien bi heren ziren. 2015ean bere salmentak erdira murriztu zituen, eta enpresak hamar urte darama urtez urte fakturazioa gutxitzen.
4 Zer egoeratan dago gaur egun? Galerak ditu. Pandemia ostean, Mattelek, beste jostailu fabrikatzaile batzuek bezala, askoz ere salmenta eta irabazi gutxiago ditu. Stock handiak pilatu zituen, eta jostailuen prezioak asko jaitsi ditu. Aurtengo lehen seihilekoan 71 milioi euroren galerak izan ditu.
5 Barbiek bere azken zerbitzua egin duela esan daiteke? Filmaren ondorioz, Mattelek akordioak egin ditu enpresa handi askorekin: Microsoft, Airbnb… Eta, batez ere, arropa sektorekoekin: Zara, Primark, Gap. Baina arrosa modako kolorea bihurtu den arren, Mattelek produktu horien salmenten zati oso txiki bat baino ez du lortzen, 13 milioi euro inguru aurten. Horregatik, gaur egun eta luze gabe behintzat, enpresak bere jostailuen salmenten mende jarraitzen du. Beraz, Barbiek lanean jarraitu beharko du.
6 Panpina moduan? Ziurrenik ez. Luze gabeko estrategia baten lehen urratsa da filma. Enpresaren kontseilari delegatu Ynon Kreizen apustu pertsonala da. Marvel estiloko unibertso zinematografiko bat garatu nahi du. Komiki zigilu horrek ere arazo larriak zituen, eta, gaur egun, diru sarrerarik gehienak paperetik kanpo lortzen ditu: filmak, bideojokoak… Barbieren debutarekin, Kreizek antzeko zerbait lortu nahi du Mattelen beste produktu batzuekin. Funtsean, panpinak panpina izateari uztea. Gaur egun haur gehienen jostailua pantaila baita.
Mahai gainean, BRICS taldea zabaltzeko proposamena izango dute bost agintariek, lehenengoa 2010ean BRIC originalek Hegoafrika kide izatera gonbidatu zutenetik. 22 herrialdek jo dute taldearen atea ofizialki, eta beste hogeik esan dute kide izan nahi dutela. Onartzen badituzte, izen berria asmatu beharko diote taldeari, zopa letra ahoskaezin bat osatu nahi ez badute.
Denetatik dago haien artean, ezaugarri bakarra baitute: ez dira Mendebalde izena jasotzen duen AEBen eta haien aliatu estuenen multzokoak, eta, ulertzekoa denez, zeresan handiagoa nahi dute nazioarteko arau ekonomiko eta politikoak finkatzean. Hortik aurrera, elkarren lehiakide diren herrialdeak daude (Iran eta Saudi Arabia), AEBen aliatuak eta etsaiak (Egipto eta Kuba), herrialde oso handiak eta oso txikiak (Kazakhstan eta Bahrain, Argentina eta Nikaragua..).
Baina, funtsean, hori da BRICS taldearen ezaugarria ere: Mendebaldeko talde esklusibo horretako kide ez izatea, eta tartean behin erretorika hanpatuarekin salatzea haren nagusikeriak eta hipokrisiak, merezitakoak neurri handi batean. Hortik aurrera, ezer gutxi eman du BRICS taldeak. Garapen Berrirako Banku bat sortu zuten 2015ean, baina hark emandako maileguak ez dira 30.000 milioira iristen. Txinak bakarrik bilioi bat euroren kredituak eman ditu azken urteetan, eta Munduko Bankuak ia 100.000 2022an soilik. Taldearen beste xedeetako bat, diru propio bat sortzea haien merkataritza harremanetarako, hastapenetan dago, eta ez dago argi inoiz jaioko ote den.
Txinaren eta Indiaren arteko lehia
Barne desadostasunek eta bilakaera desberdinek trabatzen dute BRICSen jarduna. Taldea sortu zenetik haien pisua asko handitu da; gaur egun munduko biztanleen %42 biltzen dute, barne produktu gordinaren %23 eta merkataritzaren %18. Baina hazkunde hori oso desberdina izan da batetik bestera. Hegoafrikak zailtasun ekonomiko handiak ditu, eta Errusiaren eta Brasilen ekonomiek lehengaien prezioen menpe jarraitzen dute: gora batzuetan eta behera besteetan.
India eta, batez ere, Txina dira beren izaera aldatzen ari direnak. Txina potentzia ekonomiko bat da, bere burua abiada bizian industrializatu du, ehunka milioi biztanle pobreziatik atera ditu, eta, gero eta gehiago, teknologia kontuetan ere parez pare begiratzen dio Mendebaldeari. India ere eraldaketa batean ari da, baina nekez esan dezakete hori Errusiak, Brasilek, eta Hegoafrikak.
Baina zer gertatzen da? Politikoki oso urruti daudela New Delhi eta Pekin. Ez dute konpontzen Himalaia aldeko mugari buruz dituzten desadostasunak, eta tartean eskuetara ere ailegatzen dira.
Baina horren gainetik, lehia geopolitiko bat dago. India munduko herrialderik jendetsuena bilakatu da aurten, eta uste du horrek puntuak ematen dizkiola potentzia independente bat izateko. Ez du, hortaz, Txinaren orbitan ibiltzeko inolako interesik. Are gutxiago, ikusita Txina militarki indarra hartzen ari dela, AEBekin, Australiarekin eta Japoniarekin aliantza militar bat egin du. Hain da handia bien arteko arrakala, abuztu hasierara arte ez baitzen baieztatu Modi Durbanen izango zela.
Kide berrien sarrerak BRICSen barneko oreka zail hori hankaz gora jar dezake, eta, horretan, indartsuenak du irabazteko, Txinak; batez ere, sartzen diren herrialde berriak hari zorraren zamaren bitartez lotuta badaude.
Azpiko inflazioaren tasa, zeinak ez dituen kontuan hartzen elikagai freskoak eta energia, markak hausten ari da oraindik ere, eta hamarren bat baino ez da gutxitu maiatzetik —hilabete hartan gainditu zuen 1981ean ezarritako maximo historikoa—. Arropa eta oinetakoak %3,9 garestitu ziren ekainean; kulturarekin eta aisialdiarekin lotutako jarduerak, %3,5; eta komunikazioaren arlokoak, berriz, %7,2. Paradoxikoki, energiaren sektoreak eragotzi zuen prezioak gehiago igotzea, %6,6 merkatu baitzen, batez ere elektrizitatearen prezioa jaitsi egin zelako; gasa, berriz, %1,1 merkatu zen.
35.000 artikulu garestiago
Kontsumitzaile japoniarrak ohartuko dira aurten 35.000 jangai, edari eta artikulu baino gehiago garestituko direla, Teikokou Databank kredituen ikerketa enpresak uztailaren erdialdeko txosten batean ziurtatu zuenez. Enpresa horren arabera, urrian joko du goia prezioen igoerak, eta txikizkariek bezeroei kobratuko dizkiete gastuen gainkostuak, irabaziak ez galtzeko.
Inkestan, elikagaien eta edarien industrian kotizatutako 105 enpresaren eta kotizatu gabeko 90 enpresaren prezioen datuak bildu zituzten, eta baieztatu dute aurtengo igoerak jada handiagoak direla 2022 osoan izandakoak baino; izan ere, iaz 25.768 artikulu garestitu zirela kalkulatu zuten. Teikoku Databanken txostenaren arabera, baliteke urtea amaitu bitartean konpainia gehiagok iragartzea prezioak igoko dituztela, eta, beraz, baliteke azkenean artikulu gehiago garestitzea aurten.
Txosten horren arabera, familien gaineko zama gehigarriak murriztu egin du japoniarren erosteko ahalmena, eta, dirudienez, enpresek ez dituzte hain azkar igoko prezioak aurrerantzean, horrek are gehiago murriztuko luke-eta eskaria. Teikoku Databanken ustez, batez ere ekoizpen kostuen eta eskulanaren ondorioz igoko dira prezioak datozen hilabeteetan, baita yenaren ondorioz ere, balio gutxiago duelako eta, ondorioz, inportazioak garestiagoak direlako.
Gauzak hala, Japoniako Bankuak ez zeukan inflazioaren aurreikuspena %2,5era igotzea beste aukerarik, hau da, apirilean aurreikusitako %1,8ko estimazio ekonomikoa baino zazpi hamarren gehiago. Uztaileko azken ostiralean argitaratu zituzten azken kalkuluak, diru politikari buruzko bi eguneko bilera bat egin ondoren. Erakunde horren helburua da KPIaren %2ko igoera egonkor bat lortzea, eta azken estimazio horrek gainditu egin zuen inflazioaren inguruko helburu hori. Gainera, %2ko igoera horretan oinarritzen da bankuak duela hamarkada batetik duen estimulu estrategia zabala.
Deflazioaren amaiera??
Japoniako agintaritza ekonomikoak ia ez zituen aldatu ere egin 2024rako eta 2025erako iragarritako prezioak, nahiz eta gero eta arrisku handiagoak izan, banku zentralaren txostenaren arabera. Hala eta guztiz ere, Kazuo Ueda Japoniako Bankuko gobernadoreak ez zuen zalantzarik izan bileraren ondorengo prentsaurrekoan: «Inflazioa nabarmen igotzen bada, egoki erantzungo dugu». Erakunde ekonomikoak hartutako neurriek orekatu egin beharko dituzte, alde batetik, inflazio handiagoa izateko arriskua, eta, beste alde batetik, herrialdearen susperraldi ekonomikoa babesten jarraitzeko premia, orain hasi baita suspertzen, eta ahul baitago oraindik.
Azken hamarkadetan, Japoniako ekonomia geldoa eta zor handikoa izan da —zor publikoaren ratioa BPGaren %200 baino handiagoa da—, eszeptikoa globalizazioaren alderdi batzuen inguruan; gainera, kasu gutxi egin die kanpoko eraginei, eta erresistentzia sozial eta politikoa egin du aldaketaren kontra. Horri guztiari gehitu behar zaio azken 70 urteetan Alderdi Demokratiko Liberal ahalguztidun eta betierekoak gobernatu duela, herrialdeko betiko elite ekonomiko eta politikoen alderdiak, alegia.
Urte horietan guztietan, inflazioa ez zen arazo larria izan, inguruko beste herrialde batzuekin alderatuta. Hala ere, 90eko hamarkadaren hasierako finantza krisia mugarri bat ekarri zuen: martxan jarri zen deflazio dinamika bat, eta horren oinarria zera zen, soldatak ez eguneratzea, yena indartsua izatea eta enpresek zorrotz betetzea gobernuko alderdiaren jarraibide ekonomikoak. Japoniak ez zuen prezioak zehazteko edo hazkundea bultzatzeko monopoliorik, eta ez zuen ezartzen gastu publikoko edo diru hedapenerako politikarik kontsumoa suspertzeko.
Suspertze handirik ez
Gaur egun, analista batzuek argi dute Japoniako deflazioa ez dela bukatu. Aditu askok diote egungo inflazioaren zati handi batek ez duela erakusten benetako suspertze ekonomiko bat, Japoniako Bankuak dioen moduan, baizik eta kanpo krisi handi baten ondorio dela. Batez ere, bi arrazoi ematen dituzte: batetik, energiaren eta inportatutako janariaren prezioak igo izana, Ukrainako gerraren ondorioz, eta, bestetik, yenaren debaluazioa.
Uztaileko datuarekin, inflazioa urrundu egin da EBZ Europako Banku Zentralak gogoko duen %2ko mailatik, baina, hala ere, iazko uztailekotik oso behera dago, orduan %10,7ra iritsi baitzen, Ukrainako gerrak energian lehenik eta elikagaietan ondoren puztutako prezio igoeraren olatuan.
Orduz gero, baretu egin dira gauzak energia merkatuetan, Europako Batasuna gai izan baita bere berokuntza premiak betetzeko eta argindarra sortzeko, Errusiako gas gutxiago lortu arren. Horrela, argindarraren eta gasaren prezioak neurtzen dituen atala da gaur egun inflazioari beherantz tira egiten dion faktore nagusia: uztailean, duela urtebete baino %30,3 merkeago zegoen —%26,6 ekainean—.
Gaur egun, elikagaiak dira inflazioari gorantz tira egiten diotenak, eta uztaileko berri txarra da haren prezioak merkatzeari utzi diola. Otsailean eta martxoan jo zuen goia atal horrek, %15,8 garestituta, baina, orduz gero, prezioak jaitsi ez diren arren, motelago igo dira.
Ekainean %10,1era heldu zen, eta maila horretan geratu da uztailean ere; besteak beste, hilabete eskas batean fruta %6,3 garestitu delako eta olioa eta koipeak, berriz, %5. Azken horietan oliba olioa nabarmentzen ari da, iazko lehorteari aurtengoa ere batu baitzaio, eta Andaluziako ekoizpena ohi baino txikiagoa baita.
Erregaiak, garestiago
Uztailean inflazioak gora egitearen beste arrazoietako bat erregaietan dago. Udako oporretan gertatu ohi den moduan, aurten ere erregaiak garestitzen ari dira. Aurten, gainera, LPEE Lurralde Petrolio Esportatzaileen Erakundea eta haren aliatuek ekoizpena txikitu dute, eta horrek berekin ekarri du petrolio upelaren prezioek berriro goranzko joera hartzea. Ekainaren amaieran 73 dolarrean saltzen zen Brent upela, baina, orduz gero, ia etenik gabe egin du gora, eta atzo 87 dolarren atarian zegoen.
Igoera hori antzeman egiten da Euskal Herriko gasolindegietan ere. Atzo, batez beste, 1,624 euroan saldu zen gasolio litroa; uztaileko lehen astean 1,485 euro balio zituen. Gasolina, berriz, 1,637tik 1,725era igaro da tarte horretan. Iaz baino merkeago da hori, baina aurreko urtearekiko aldea murriztu egin da ekainarekin alderatuz gero, orduan jo baitzuen goia.
Uda izanik, eta turismoa gora egiten ari denez, asko garestitu den beste atal bat pakete turistikoena da: hau da, ostatua eta garraioa batera kontratatzeko paketeak. INEren arabera, iazko uztailean baino %17,9 garestiagoak izan dira aurten. Jatetxeak eta hotelak, berriz, %5,8 garestitu dira.
Urtearen lehen erdiko datuen berri izanda, IEAk kalkulatu du eguneko eskaria 2,2 milioi upel handituko dela aurten. Ondorioz, urteko batezbestekoa 102,2 milioi upelekoa izango da, inoizko handiena hura ere. 2024an berriz ere handituko da, eta, ondo bidean, 2025ean hasi beharko luke jaisten, trantsizio energetikoari esker.
Eskaintzari dagokionez, txikiagoa da, eta uztailean alde hori handitu egin zen, Saudi Arabiak 910.000 upel gutxiago ekoitzi zituelako. Hilabete horretako ekoizpena 100,9 milioi upelekoa izan zen eguneko. Eskari handia ikusita, 2023an ekoizpena 101,5 milioi upeleraino iristea espero du IEAk.
Txostenean, erakundeak arreta berezia jarri du Errusiarengan. Uztailean, ohiko ekoizpenari eutsi zion: 7,3 milioi upel eguneko. Ekoizpen horren %80 Indiara eta Txinara bidali zuen. IEAren arabera, Errusiak 13.910 milioi euro lortu zituen uztailean petrolioa salduz.
