GASTEIZ. EAEko ogasunek guztira 978,6 milioi euro itzuli dituzte aurtengo errenta kanpainan. Arabak 140 milioi (iaz baino 17,6 milioi gehiago), Bizkaiak 503 milioi (+78,2) eta Gipuzkoak 334,2 (+52). Araban batez beste 1.102 euro jaso dituzte onuradunek, Bizkaian 1.031 euro eta Gipuzkoan 1.169 euro. Inflazio handiari aurre egiteko PFEZ pertsona fisikoen errentaren gaineko zerga deflatatu izanak eragin du aurreko urtean baino onuradun gehiago egotea. Aldiz, ogasunek gutxiago jaso dute: 653,2 milioi guztira. Eta hirurak batuta, 325,4 milioiren saldo negatiboa izan dute. Soilik Gipuzkoak izan du positiboa, 39,6 milioirena. Ordaindu behar izan dutenek Araban batez beste 2.229 euro ordaindu dituzte, Bizkaian 2.507 euro eta Gipuzkoan 3.227 euro.

Dozenaka beharginen lanpostuak kolokan daude ostera ere Aiaraldean. 240, zehatzago esateko. Laudioko (Araba) Autoglas enpresako langileak dira oraingoan lana galtzeko arriskuan daudenak; garai batean Glavista zena hartzekodun konkurtsoan baitago, likidazio fasean, eta lantegia saltzeko negoziazioak ez atzera ez aurrera daude. «Gure lanpostuak kolokan daude; muturreko egoeran gaude, eta egoera jasanezina da dagoeneko», ohartarazi dute langileek.

Elkarretaratze eta manifestazio jendetsuak egin zituzten atzo egoera salatzeko. Izan ere, iazko maiatzetik daude langileak aldi baterako erregulazioan, enpresarekin zer gertatuko zain, eta urte hasieratik hartzekodunen konkurtsoaren aurrekoan. Orduz gero ari dira autogintzarako beirak ekoizten dituen fabrikaren itxiera saihesteko borrokan.

Egoera konpontzekotan izan zen orain aste batzuk, lantegia erosteko eskaintza bat jaso zutenean. Baina negoziazioak etenda daudela eta, mobilizatzeari ekin diote berriz. «Lanean hasiko ginela ematen zuen duela hiru aste, baina epea amaitzeko hamar egun falta zirenean Guardianek jarrera aldatu zuen ezustean; uko egin zion enpresaren bideragarritasunerako beharrezkoak diren lursailak saltzeari, eta salmenta etetea erabaki zuen», azaldu du Aitor Merino langile batzordeko kideak (ELA).

Guardian errudun

Guardian multinazionalaren adar bat izan zen Glavista, harik eta 2020an autogintzari lotutako negozioa Parter Capital Suitzako inbertsio funts bati saldu zion arte. Lantegiaren lurrak, halere, Guardianenak dira oraindik, eta hura da Glavistaren hartzekodun nagusia ere. Horregatik, langileek multinazionala jo dute egoeraren arduraduntzat. «Argi dago AEBetatik datorren erabakia dela, baina ez dakigu zergatik aldatu zuen jarreraz azken orduan. Informazio horixe falta zaigu puzzlea osatzeko», gaitzetsi du Merinok.

Edonola ere, langileek argi dute Glavistaren salmenta «erabakigarria» izan zela lantegiarentzat: «Bagenekien Guardianek urteak zeramatzala Laudioko autogintzaren negozioa saldu nahian; mundu guztian saldu baitu negozioaren adar hori. Baina, aldez aurretik abisatu gabe eta ustekabean egin zuen». Merinok adierazi duenez, berehala piztu zitzaizkien zalantzak. Izan ere, irregulartasunak atzeman zituzten beste erosketa prozesu bati lotuta dago funtsa, eta ikertzen ari da Espainiako Auzitegi Gorena.

Baina aurrera jarraitu zuten, eta «hilabete batzuetan ere dirua irabazi zuen enpresak». Baina pandemiak lehenik, eta lehengaien eta energiaren prezioak garestitu izanak ondoren, enpresan bideragarritasuna zaildu zuten. Eta, langileek azaldu dutenez, funtsak ez zuen horri aurre egiteko neurririk hartu, ezta dirurik ipini ere. «Ekaitz perfektua izan zen, eta horrek ekarri gaitu egungo egoerara: enpresak porrot egin du, eta 17-18 milioi euroko zorra dauka», azaldu du Merinok.

Edonola ere, eta egoera zaila izan arren, ez dute dena galdutzat ematen; are gutxiago, jakinda enpresa erosteko aukera zabalik dagoela. Konkurtsoa kudeatzen duen epailearen oniritzia du proposamenak, gainera, eta erakundeek ere begi onez ikusi dute. «Eroslea erosteko prest dagoen bitartean zabalik jarraituko du prozesuak», esan du Merinok.

Irailaren 30a, azken eguna

Epeak murriztuz doaz egunetik egunera, ordea. Irailaren 30a baitute zirt edo zart egiteko azken eguna. Marra gorri hori adostu dute konkurtso administratzailearekin: «Ezin da gehiago luzatu; jasanezina da guztiontzat», argudiatu du. Bitartean mobilizatzen jarraituko dute, uda horretarako sasoirik egokiena ez dela badakiten arren. «Gure kasua ezagutarazten jarraitu behar dugu, erakundeek ere presio egin dezaten, Guardianek salmenta baimendu dezan eta etorkizun bat izan dezagun».

Berriztagarrien lurralde plana atzera botatzeko eskatu diote Jaurlaritzari 4.000 alegazioren bidez

Alba Biotech Arabako laborategiak sumisio drogak antzematen dituen testak merkaturatuko ditu. Urte amaierarako salgai jarri nahi du EHUrekin batera garatu duen produktu berritzaile hau.

Lanak abuztuaren 1ean hasiko dira, eta sei milioi eurotik gorako aurrekontua dute. “Bi azpiegitura hauen balio-bizitzaren amaiera ziklora gerturatzen ari gara eta lehentasunezko lanak gauzatu behar ditugu”, adierazi du Maria Ubarretxena Bide Azpiegituretako diputatuak.

Aurreikuspen meteorologikoek ala inkestek, zeinek huts egiten dute gehiago? Lehenengoek, esan dezake Pedro Sanchez Espainiako gobernuburuak, legegintzaldia nolakoa izan den ikusita. Ekonomikoki aldeko haizea zuela hasi zuen, eta inork espero ez zuenean, gobernua osatu eta hurrengo hilabetean, iritsi zitzaion lehen ekaitz handia: COVID-19a. Eta enbata igaro eta argia ikusten ari zenean, hurrengoa: Ukrainako gerra. Bati zein besteari aurre egiteko urgentziazko eta ezohiko neurri ugari hartu behar izan ditu Espainiako lehen koalizio gobernuak, eta, kasu batzuetan, ez du erraza izan babesa lortzea.

ABEEak

Pandemiak iraun zuen hilabeteetan, lan eremuan, egoerari aurre egiteko erabilitako tresna nagusia aldi baterako enplegu erregulazio espedienteak (ABEE) izan ziren, eta inor gutxik jarri du ezbaian haien eraginkortasuna. Tresna horren bidez, ehunka mila langile ez ziren kaleratuak izan. 2020ko apirilean, Hego Euskal Herrian bost langiletik bat zegoen egoera horretan: 230.000 pertsona guztira.

Espainiako Gobernuak hartu zuen zamarik handiena, eta 40.000 milioi euro inguru erabili zituen ABEEak eta autonomoentzako diru laguntzak ordaintzeko, baina erdia baino pixka bat gehiago pandemiari aurre egiteko Europako programaren funtsekin (SURE) estali zuen.

Politikoki, arrakasta handiko neurria izan zen. COVID-19ari aurre egiteko premiazko neurrien lehen dekretuan onartu zen, eta babes zabala jaso zuen Madrilgo gorteetan: Voxek eta CUPek bakarrik bozkatu zuten aurka. Jarraian onartu ziren beste dekretuetan neurria luzatu egin zuten, harik eta lan erreforman sartu zuten arte, ezohiko egoeretarako.

Lan erreforma

Gobernuaren beste neurri ekonomiko nagusi lan erreforma izan da. Hasiera zaila izan zuen: PSOEk eta Unidas Podemosek gobernu akordioan PPren 2012ko araudia indargabetzeko asmoa jaso zuten, baina tirabira batzuen ostean erreforma partzialki aldatu zuten. Espainiako sindikatuen eta patronalen babesarekin eraman zuten Kongresura. Eta han 2022ko otsailaren 3an onartu zuten, legegintzaldiko saiorik gogoratuenean.

Inbestidura blokeko kide nagusiek —ERCk, EAJk eta EH Bilduk—, kontra bozkatzea erabaki zuten eta gobernuak Ciudadanosekin eta UPNren zuzendaritzarekin negoziatu zuen. Haien babesa ziurtatuta zuen, baina, azken unean, UPNko bi diputatuek jakinarazi zuten kontra egingo zutela. Gobernuak porrota onartua zuenean, bozketaren unean, PPko diputatu baten akatsak legea aurrera ateratzea ahalbidetu zuen.

Ohiko bazkideen babesik gabe eta ozta-ozta onartu bazen ere, lan erreforma koalizio gobernuaren arrakasta handienetako bat izan da, Kongresuko ezein taldek ez baitu zalantzan jartzen, eta inork ez baitu bere programan legea aldatzeko asmoa jaso.

Araudi berriaren helburu nagusia prekaritatea murriztea da, eta, zehazki, behin-behinekotasuna —aldi baterakoak bi kasutara mugatzen ditu, eta gehienez urtebetez—. Eta diseinatu zenerako helburua bete du erreformak: Hego Euskal Herrian behin-behinekotasun tasa hamar puntu jaitsi da. Eta landunen kopurua inoizko handiena da, 1,3 milioi afiliatu inguru, eta langabeen kopurua txikiena da 2008tik.

Pentsioak

Koalizio gobernuak epeka erreformatu du pentsioen sistema. Azken blokea, 2023ko udaberrian onartu zen, zeinak langileen kotizazioen igoera eta gutxieneko pentsioen igoera jasotzen duen. Udal hauteskundeak ate joka zeudela, patronalaren babesik gabe egin zuten aurrera neurri horiek, aurreko blokekoek ez bezala.

Baina aldaketarik nabarmenena pentsioak batez besteko KPIaren arabera eguneratzearena izan da. Mariano Rajoyren gobernuak beste indize bat jarri zuen indarrean 2013tik aurrera, zeinak pentsiodunen erosteko ahalmenaren galera eragin zuen indarrean egon zen urteetan, azkenengoan izan ezik.

KPIra itzultzeak sindikatuen eta patronalen babesa jaso zuen, eta, bereziki, Bruselarena; haren babesa ezinbestekoa zen Europako funtsak jasotzeko. Kongresuan PPk, Voxek eta Ciudadanosek aurka bozkatu zuten. Eta gobernua babesten aritu diren alderdien artean soilik EH Bildu abstenitu zen.

Erreformaren eragina berehala nabaritu zen. Inflazio handiaren eraginez urtarrilaren 1ean %8,5 igo zirenez, Hego Euskal Herrian batez besteko pentsioa 1.400 euro ingurura heldu da. Pentsiodunen mugimenduak, baina, borrokan jarraitzen du gutxienekoa 1.080 eurokoa izan dadin eta genero arrakala amaitzeko.

Horrez gain, erreformak bazuen beste xede bat, sistemaren finantzaketa ziurtatzea, demografia tarteko pentsioen gastua gero eta handiagoa baita Gizarte Segurantzarentzat. Hori izango da pentsioen sistemak hurrengo urteetan izango duen erronka nagusia. 2023ko ekainean, 12.000 milioi eurokoa izan zen gastua, aurreko urteko hil berean baino %11 gehiago.

PPk esana du gobernura iristen bada ez duela epe laburrean ukituko Sanchezen erreforma —Bruselarekin duen konpromisoagatik—, baina legegintzaldian zehar aldaketa sakonak sustatzeko asmoa du; bere programan, halere, bi ideia baino ez ditu jasotzen: motxila austriarra deitzen zaion kotizazio sistema proposatu du, eta eguneratzea aipatzen du, baina KPIa aipatu gabe.

Koalizioko gobernuko alderdiek eta hari babesa eman diotenek, funtsean, oraingoari eustea proposatzen dute. EAJk sistemaren berezko ez diren gastuak berrikustea eta ezabatzea proposatu du, eta enpresa planak bultzatzea. EH Bilduk bere egiten ditu pentsiodunen mugimenduaren eskaerak eta Gizarte Segurantzaren transferentzia eskatzen du.

BGDSa eta SMIa

Koalizio gobernuaren akordioan azaltzen zen eta legegintzaldiko lehen neurrietako bat izan zen bizitzeko gutxieneko diru sarrera, BGDSa. 2020ko udan onartu zuten, oraindik pandemia betean. Babesa ia aho batezkoa izan zen; Vox bakarrik abstenitu zen.

Prestazioaren hasierako zenbatekoa 461,5 eurokoa zen bakarrik bizi zen heldu batentzat, eta 1.015 euro artekoa seme-alaben arabera. Kopuru horiek eguneratuz joan dira: %15eko igoera izan du.

Laguntza bateragarria da enplegu bat izatearekin, eta Hego Euskal Herrian osagarria da EAEko diru sarrerak bermatzeko errentarekin eta Nafarroako errenta bermatuarekin. BGDS laguntza nagusi gisa jasotzen dute, DSBEa osatzeko. BGDSaren partea Madrilek ordaintzen baitu. Guztira, 16.000 bat lagunek jasotzen dute BGDSa Hegoaldean.

SMI lanbide arteko gutxieneko soldata ere igo du koalizio gobernuak. SMIa %47 handitu da azken bost urteetan, eta 1.080 eurokoa da gaur egun —gordina eta hamalau ordainketetan—. Igoeraren zatirik handiena (%22koa), halere, Sanchez bakarrik eta urtebetez soilik gobernatu zuen lehen legegintzaldian (2018-2019) egin zen. Baina ordutik urtez urte igo dute. Hego Euskal Herrian oro har hortik gora daude soldata gehienak, baina izan du eraginik sektore prekarizatu batzuetan.

Gasaren topea

Pandemiaren osteko susperraldi ekonomikoak elikatu eta Ukrainako gerrak bizkortu zuten energiaren prezioen igoera. Argindarraren kasuan, 200 eurotik gora ordaindu zen megawatt-ordua; 2021eko uda arte, 30 euro baino gutxiago ziren. Kolpea leuntzeko, Espainiak eta Portugalek prezioak finkatzeko salbuespenezko mekanismo bat negoziatu zuten Europako Batzordearekin. Horrek gehienezko prezio muga bat ezartzen du elektrizitatea sortzeko erabiltzen den gasarentzat.

Bruselaren oniritzia jaso ondoren, aldi baterako neurria onartu zuen Kongresuak, babes zabalarekin: Foro Asturiaseko diputatuak eta Nueva Canariasekoak baino ez zuten aurka bozkatu. PPk eta Voxek merkatu librean esku-hartzea zela salatu zuten, baina abstenitu egin ziren. Orain, neurria bertan behera uztea nahi dute.

Salbuespen iberiarra 2022ko ekainaren 15ean jarri zen martxan, baina aurtengo otsail amaieratik ez da ezartzen, gasaren merkatu iberiarrean prezioa mekanismoak ezarritako mugaren azpitik dagoelako. Horrez gain, Bruselak esan du ez litzatekeela luzatu behar, energien prezioek behera egin dutelako, eta neurria, finean, salbuespenezko esku hartze bat delako. Tresna indarrean egon den urte erdian ukaezina izan da haren eragina. Tarifa arautua duten kontsumitzaileek %15etik gora aurreztu dute, eta kalkulatzen da inflazioa puntu erdi murriztu duela.

Ezohiko zergak

Koalizio gobernuak 2022ko udan iragarri zuen bankuen eta energia konpainien irabaziak zergapetuko zituela. Zerga berriak —ezohikoak eta 2022. eta 2023. urteetarako soilik—, bankuen kasuan 800 milioi eurotik gorako diru sarrerak dituztenei eragiten die, eta interes eta komisioengatik lortutako irabazien %4,8 zergapetzen ditu; energia konpainien kasuan, salmenta guztien %1,2, betiere urtean 1.000 milioi baino gehiago fakturatzen badute. Hego Euskal Herrian, Madrilek hartuko du bere gain bilketa, eta hiru hilean behin diru sarreren %6,4 emango die Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako ogasunei eta %1,6 Nafarroakoari. Bi urtean, 500 milioi euro inguru.

Legea inbestidura blokearen babesarekin atera zen aurrera, baina EAJ eta PDeCAT abstenitu egin ziren. Gainera, PSOEk eta UPk, zuzenketa bidez, aldi baterako beste zerga bat sartu zuten 2022 eta 2023rako: fortuna handien gainekoa. Hego Euskal Herrian, ondare zergaren osagarria izango litzateke, baina oraindik ez da aplikatu, eta baliteke ia eraginik ez izatea, atzerako eraginez ezartzen ez bada.

Zerga horien indarraldia luzatzeko nahia jasotzen dute PSOEren eta Sumarren programek. PPrenak, aldiz, bertan behera utziko dituela dio.

Deskontuak eta BEZa

Inflazio handiari aurre egiteko hartutako lehen neurrietako bat erregaientzako hogei zentimoko deskontuarena izan zen —hamabost zentimo gobernuak jartzen zituen eta beste bost konpainiek—. Indarrean egon zen 2022ko apiriletik urtea amaitu arte, eta kalkulatzen da 15.000 milioi euroko kostua izan duela gobernuarentzat.

Inflazioaren aurkako azken neurria, oinarrizko elikagai batzuen %4ko BEZa kentzea eta beste batzuena %10etik %5era jaistea izan da. 2022ko abenduan sartu zen indarrean, eta urtea amaitu arte luzatu berri du gobernuak. Aurretik ere egina zuen argindarraren eta gasaren BEZarekin, %21etik %5era, eta bonu sozialaren deskontua handitu du.

Mondragon Korporazioak 10.607 milioi lortu zituen salmentetan 2022an, aurreko urtean baino % 10,7 gehiago

Europako Garraio komisarioak trenbide-interkonexioaren proiektuarekin duen konpromisoa berretsi du

Garoñaren etorkizunaren inguruan sortu den polemikaren ondotik, Jose Luis Navarro Enresako presidenteak argitu du ez direla energia-politiken inguruko gaietan sartzen, jarraibideak jarraitzen dituztela soilik. Gaineratu du prozesua etetea aurreikusten duen araudirik ez dagoela nahai gainean.

Zortzi urtez Latinoamerikari jaramon handirik ez dio egin Europako Batasunak, eta tarte horretan beste norbait sartu zaio bere atzeko patiotzat jotzen zuen kontinentean: Txina. Asiako erraldoiak Latinoamerikan aurkitu du bere industria elikatzeko lehengaien iturri oparo bat, eta herrialde gehienen bazkide komertzial nagusi bilakatu da azken urteetan. Baina orain Europa da Latinoamerikaren beharra duena: Ukrainako gerrak erakutsi dio hornitzaileak ugaritu behar dituela, eta energia berriztagarrien aldeko apustua areagotu behar duela, eta Atlantikoaren beste aldera jarri da begira.

Zortzi urteko etena konpontzeko bilera egin dute Bruselan Europako Batasunak eta Celac Latinoamerikako eta Karibeko Estatuen Komunitateko 33 kideek. Ez zen akordio esanguratsurik espero, eta ez da halakorik izan, besteak beste Celac egitura apaleko erakunde bat delako, aterki moduko bat molde eta interes desberdineko herrialdeak batzeko.

Amerikarren atsekaberako, Ukrainak hartu du goi bileraren arretaren zati handi bat. Bruselak Celac-eko kideak erakarri nahi izan ditu Errusiaren inbasioaren aurkakoen taldera, baina erdizka baizik ez du lortu. Kide guztiek, Nikaraguak izan ezik, «kezka sakona» azaldu dute «Ukrainaren aurkako gerrarengatik». Europarren ikuspegitik hizkera epela da, ez du Errusiaren inbasioa aipatu ere egiten, baina garaipen diplomatiko gisa saldu du, hil edo biziko gaitzat duen horretan. Ordainean, hipokrisia salaketak entzun behar izan ditu, Ukrainari ematen dion garrantzia ez dielako ematen beste gatazka batzuei, eta Ukrainan bertan salatzen duen eraso inperialisten protagonista izan direlako EBko kideak beste eremu batzuetan.

«Hasiera berri bat»

Baina bileraren helburu nagusia zubiak berreraikitzea zen, «hasiera berri bat», Ursula von der Leyen Europako Batzordeko presidentearen hitzetan. EBk erakutsi behar izan du kontuan hartzen dituela Celaceko kideen eskaerak, eta horregatik haren osteko deklarazioak lehen aldiz aipatu du Malvinei buruz subiranotasun gatazka bat dagoela, AEBen Kubaren aurkako blokeoaren amaiera eskatzen du, herri indigenen aldeko aldarria egiten du, eta esklabismoak eragindako «neurrigabeko mina» aitortzen.

Aldi berean, goi bilerak eszenatoki bat jarri die EBk Global Gateway tresnaren bitartez Celac-eko kide batzuekin egin dituen alde biko akordio batzuei. Horien artean dago Argentinan litioa eta kobrea ustiatzeko akordioa—ibilgailu elektrikoentzat beharrezko lehengaiak dira—. Alberto Fernandez Argentinako presidenteak akordioa goretsi zuen atzo, eta nabarmendu zuen lehen aldiz EBk onartu duela «estraktibismoak» amaitu egin behar duela. Hau da, Latinoamerika ez dela lehengaiak ustiatzeko leku soil bat, eta lehengai horien tratamenduaren zati bat ere han egin behar dela, balio gehigarri bat emateko gai horiei. «Bost mende daramatzagu hori eskatzen, eta, azkenean, lortu dugu».

Alde biko negoziazioetan izan da EBren eta Mercosurren arteko merkataritza ituna. Duela lau urte lotu zuten, baina EBko gobernu askoren oposizioak eta EBk ingurumenean eta lan eskubideetan egindako eskaera berriek eragotzi egin dute itun hori berrestea eta indarrean jartzea. Azken akordioa urtea amaitu aurretik itxi nahi dutela ziurtatu du Von der Leyenek.