Euroguneko inflazioa % 5,5era jaitsi da ekainean, tasarik txikiena 2022ko otsailetik. Horrela, tasak zortzi hilabeteko beherakada kateatu du, joan den urrian ezarri zuen % 10,6ko maximotik. Ukrainako gerra hasi zenetik izan duen mailarik baxuena da.

37 pertsona fisiko eta juridikok ia 132 milioi euro zor diote Arabako Ogasunari. 37 zordunetatik 25 hartzekodunen konkurtsoan daude edo egon dira, eta zor guztiaren % 76,54a pilatzen dute.

Sei hilabeteren buruan, aurtengo aurreikuspen ekonomikoak zertxobait hobetu ditu Laboral Kutxak. Abenduan, Hego Euskal Herriko ekonomiaren 2023ko koadro makroekonomikoa prestatzean, azaroaren hasiera arteko aldagaiak zituen esku artean. Haatik, ordutik energiaren kostuek behera egin izanak eta Txinak COVID-19ari aurre egiteko kontrol neurriak kentzeak koadroa hobetu dute. Hala, Hego Euskal Herriko ekonomia %1,6 haztea espero du Laboral Kutxak, abenduan egindako aurreikuspena baino hiru hamarren gorago. «Bereizi egin behar dira industria eta zerbitzu sektoreak. Industria ahulezia nabaritzen da; zerbitzuetan, aldiz, jarduera nabarmena da», azpimarratu zuen Ibon Urgoiti Laboral Kutxako Negozio Garapeneko arduradunak.

Atzo, Bilbon eta Iruñean, EAEko eta Nafarroako ekonomiaren iazko txostenak aurkeztu zituzten Urgoitiak eta Joseba Madariaga ikerketa bulegoko arduradunak. Ez zioten soilik iazkoari erreparatu, eta aurrera ere begiratu zuten. Sei hilabetean datuek hobera egin arren, «dena ez da argia», Madariagaren hitzetan. «Industrian, zalantzazkoa da egoera. Munduan, datuek ahulezia erakusten dute; Europan, are gehiago. Eta, egia esan, ez dakigu zergatik».

Madariagaren arabera, datuak onak dira. Batetik, lehengai energetikoek behera egin dute —gas naturalak %80, eta petrolioak %40 inguru—. Bestetik, enpresetan egindako galdeketek erakusten dute hornidura kateko arazoak jada ez direla hain nabarmenak, «banaketa epeak murrizten ari dira eta». Hala ere, zalantza da nagusi industrian.

Zerbitzuen sektorean, egoera guztiz bestelakoa da. Lan merkatua sendo izateak eta kontsumitzaileen goranzko joerak mesede egiten diote sektoreari. Dena den, joera on hori amaitzen ari den zantzuak ikusten ditu, batik bat diru politikaren ondorioz.

Azpiko inflazioa, arazo

Madariagak argi du Europako Banku Zentralak ez duela politikaren ildoa aldatuko inflazioa handia den bitartean. Berez, iazko uztailetik Hego Euskal Herriko KPIak nabarmen egin du behera, %11 ingurutik %3,5era, baina EBZ kezka nagusia azpiko inflazioa da, %6 inguruan baitago. «Erakutsi du uste baino iraunkorragoa dela, eta presio egiten ari zaie banku zentralei».

EBZk gaurdaino %4raino igo ditu interes tasak, baina goranzko bidea ez du amaitu: «Ekainaren 15eko bilkurak argi utzi du igoera gehiago etorriko direla». Hala, uztailean interes tasak berriro igoko direlakoan dago , eta «oso litekeena da» irailean ere hala egitea. «Zerbitzuen sektorea sendo eta euroaren eremuko langabezia tasa %6 inguruan izanda, aukera handia dago soldatak igotzeko, eta hori ez da bateragarria EBZk nahi duen [%2ko] inflazio tasarekin». Horregatik, Madariagaren ustez, «inflazioaren aurkako borroka ez da amaitu, zoritxarrez».

Apurka, ekonomian eragiten ari da. Apirileko datuen arabera, Finantza erakundeek enpresei eta familiei banatutako maileguen hazkundea moteltzen ari da. «EBZren maileguei buruzko azken inkestaren arabera, hala eskaintzaren nola eskariaren ondorioa da, eta espero liteke joera hori areagotzea aurreikusitako interes tasen ondorioz. Horregatik, zentzuzkoa da pentsatzea hirugarren hiruhilekotik aurrera diru politikak BPGan eragitea».

Laboral Kutxak % 1,7ko hazkunde tasa aurreikusi du EAEn, eta % 1,5ekoa Nafarroan. Erakunde horrek egindako Euskal Ekonomiaren Txostenak ondorioztatzen duenez, bereizi egin behar dira zerbitzuen eta industriaren sektoreak, ahulezia nabaria baita azken horretan.

Euskadiko arte eszenikoen sektoreko lehen hitzarmena sinatu dute. Eskena izan da hitzarmenaren negoziazioen buru, EAB aktoreen sindikatuarekin
batera, baina sektoreko gainerako eragileen babesa ere jaso du. Besteak beste, arte eszenikoak ere sektore ekonomikoa direla aldarrikatzen du testuak.

Inflazioa puntu bat baino gehiago apaldu da ekainean, % 1,9raino, mailarik baxuena 2021eko martxotik. Gainera, inflazioak bi hilabetez jarraian behera egin du. Azpiko inflazioa, berriz, % 5,9ra jaitsi da. INEk uztailaren 12an argitaratuko ditu ekaineko KPIaren behin betiko datuak.

Ordainketa eguna zen atzo euroguneko bankuentzat. 477.000 milioi euro bueltatu behar dizkiote gaur Europako Banku Zentralari, Euskal Herriko barne produktu gordina halako bost, gutxi gorabehera. Pandemiaren okerrenean maileguak eman ahal izateko asmoz EBZk utzitako dirua da, eta gehien-gehienek arazo handirik gabe itzultzea espero da.

Baina herritarren patrikan izan ditzakeen ondorioek pizten dute ikusmina. Izan ere, EBZren laguntzarik gabe, likidezia behar duten bankuek ohiko bidera itzuli beharko dute dirua eskuratzeko, hau da, aurrezkia biltzera. Eta bide bat eta bakarra dago aurrezleak erakartzeko: interes handiagoak ordaintzea.

Koronabirusak ekonomia geratu zuenean, baina baita aurretik ere, EBZk gauzak asko erraztu zizkien bere eremuko bankuei, ahoskatzeko zaila den laburdura baten bidez: TLTRO edo Targeted Longer-Term Refinancing Operations. Hau da, epe luzeko finantzaketa operazioak. Nahi beste diru utzi zien, bankuek nahikoa izan zezaten herritarrei eta enpresei maileguak emateko eta jarduera ekonomikoari eusteko.

Bere funtzioa bete du diru horrek, finantza krisirik ez baita izan eta bankuek ongi eutsi baitiote ekaitzari, maileguen truke interes tasa txikia jasotzen zuten arren. TLTRO enkanteen bidez dirua eskuratzeko EBZtik kobratzera iritsi ziren bankuak: -%1eko interesa izan zuen 2020ko ekaineko TLTROk, inoizko handiena, 1,3 bilioi banatu baitzituen.

Gordailuen interes txikiak

Orain, bestelakoa da egoera. EBZk interes tasak bizkor igo ahala, bankuek ere azkar igo dituzte bezeroei kobratzen dizkieten interesak, eta beren irabaziak aise handitu dituzte. Motelago jokatu dute aurrezkiak saritzean, diru freskoaren beharrik ez zutelako. Horrela, apirileko azken datuek diote aurrezkien interesak %2,27ra baizik ez direla heldu eurogunean.

Kopuru hori are txikiagoa da Hego Euskal Herrian eta Espainian: soilik %1,33ko interesa pagatzen zuten aurrezkiaren truke. Kopuru hori handitzeko eskatu die bankuei Nadia Calviño Ekonomia ministroak, baina oraingoz entzungor egin diete erakunde handiek, oraindik likidezia handia dutelako. Erakunde txikiagoak edo Espainiako merkatuan sartu nahi duten atzerrikoak, ordea, hasi dira interes handiagoak eskaintzen.

Bizkaiko ostalaritzako langileek bi eguneko greba hasi dute gaur, hitzarmena berritzeko negoziazioen «blokeoa» gainditzeko. ELA, LAB, CCOO eta UGT sindikatuek antolatu dituzte bi greba egunak, eta atzo elkarretaratze bat eginda ekin zioten protesta ziklo horri. Bizkaiko taberna, jatetxe, hotel eta kolektibitate enpresetako 22.000 langile ingururi eragiten die hitzarmenak, eta soldatak bizitzaren egungo kostuaren arabera eguneratzea nahi dute sindikatuek, besteak beste.

Azken hilabeteetan hainbat mobilizazio, lanuzte eta greba egin dituzte langileek, eta sindikatuek adierazi dute mugimendu horiek ez dutela aldatu patronalaren jarrera. Sindikatuek biltzeko eskatu diote patronalari, Bizkaiko Ostalaritza Elkarteari, baina ez dute baiezkorik jaso; otsailean egin zuten azken batzarra. Hala, grebarekin erantzutea erabaki dute, eta sindikatuek diote hori dela patronalak langileei utzi dien aukera bakarra.

2020ko urtarrilean iraungi zen Bizkaiko ostalaritzako lan ituna, eta ordutik inflazioa %12,9koa dela nabarmendu dute sindikatuek; kontrara, soldatek bere hartan irauten dutela adierazi dute. Horrez gain, behin baino gehiagotan ABEE aldi baterako enplegu erregulazioan egon ziren langile gehienak 2020. eta 2021. urteetan, ostalaritzan hainbat murrizketa izan baitziren COVID-19aren ondoriozko osasun larrialdia zela eta.

Sindikatu bakoitzak bere eskakizunak baditu ere, antzeko eskariak eta gutxieneko puntuak dituzte denek: azken urteetan galdutako erosahalmena berreskuratzeko soldata eguneraketak, datozen urteetako inflazioaren araberako soldata igoerak, lanaldia erregistratzeko fitxaketa sistemak, lanaldi murrizketa…

Ekainaren lehenean lanuzteak egin zituzten, eta, orduan sindikatu guztiek batera bidali zuten oharrean, aldarrikatu zuten janari lasterreko enpresak eta banatzaileak edo rider-ak hitzarmen horren barruan sartzea. Jatetxeetako eta tabernetako langileez gain, kolektibitateen sektoreko langileak —eskoletako jangeletako langileak eta antzekoak— ere hitzarmen horren barruan daude, eta «sektore feminizatu» horren baldintzak hobetzeko beharra nabarmendu dute sindikatuek.

Hainbat mobilizazio

Greba ez ezik, hainbat mobilizazio ere egitekoak dira sindikatuak gaur eta bihar. Gaur goizean, hoteletan elkartuko dira, eta elkarretaratzea egingo dute horien ostean. Zarata egitea eta nabarmentzea dute helburu, eta sindikatuek iragarri dute turistak grebaz ohartuko direla. Hori dela eta, propagandarako kartelak eta pankartak euskaraz, gazteleraz, frantsesez eta ingelesez idatzi dituzte. Izan ere, Frantziako Tourra berriro Euskal Herritik abiatzeak ikusmira sortu du, eta Bilboko eta inguruetako hotelak eta antzeko ostatuak beteta daude egunotan.

Gaur goizean hasita eta eguerdira arte, orduero hotel baten parean elkartuko dira: Catalonia hotelean 09:00etan, Carltonen 10:00etan, Indautxu hotelean 11:00etan, Sercotel Coliseon 12:00etan eta Nyx-en 13:00etan. Horren ondoren, kalejira egingo dute: Ledesma kalean hasi, eta Areatzan bukatuko dute. Bihar ere beste bira bat egingo dute hotel batzuen zehar, eta 17:30ean amaituko dute protesta jardunaldia, Ledesma kaletik hasita Alde Zaharrera.

Occidental-en ere, greban

Bizkaiko ostalaritza sektorean ez ezik, Bilboko Occidental hotelean ere badira mobilizazioak, greban baitira, ELA sindikatuak deituta. Herenegun hasita, bihar amaituko dute lau eguneko greba. Barcelo katearen hotelak 50 langile inguru ditu, eta ordezkari guztiak ELAkoak dira. 2019tik lan karga handitu egin dela salatu dute, eta soldatak igotzeko eskatzen dute.

Frantziako Tourrean parte hartuko duen Soudal-Quick Step taldea hotel horretan da, eta herenegun, taldearen kamioia iritsi zenean, langileek protesta egin zuten.

Potentzia bakar bateko munduan dibisa nagusi bakarra egotea bezain logikoa da potentzia gehiagoko munduan nazioarteko dibisa bat baino gehiago egotea. Baina logikak ere hanka motzak ditu, eta, multipolartasun hedatzen ari den garai honetan, dolarra da oraindik nagusi nazioarteko merkataritza operazioetan eta estatuek beren burua babesteko dituzten erreserbetan. Nagusitasun hori oso pixkanaka baizik ez da higatzen ari, Txinaren pizkunde ekonomikoaren bidetik, AEBetako ekonomia pisu erlatiboa galtzen ari den heinean.

Berez, dolarraren erabateko nagusitasunarena ere erlatiboa da, azken 30 urteetan izan duelako nazioarteko operazio batzuetarako beste lehiakide bat, euroa. NDF Nazioarteko Diru Funtsaren arabera, 2022. urtearen amaieran dibisen erreserbaren %20,5 eurotan zeuden.

Baina euroa sortu aurretik ere txikitu zen dolarraren pisua: 1970eko hamarkadaren amaieran, dibisen erreserben %85 ziren dolarretan, eta mendea bukatu zenean, berriz, %70 inguru. Azken urteetan, haren pisua oso gutxika ari da apaltzen: NDF Nazioarteko Diru Funtsaren arabera, 2016 hasieran dolarretan zeuden dibisa erreserben %65,5, eta %58,3 ziren 2022aren amaieran; zazpi puntu galdu ditu azken zazpi urteetan.

Oraingoz leku mugatua dute beste dibisek, baina hor badira aldaketak: Japoniako yena (%5,5) eta libera esterlinari (%4,9) batu zaio Txinako dirua, yuan eta renminbi deitutakoa (%2,7). Datozen urteotan haren pisua handituko dela espero dute adituek, gero eta handiagoa baita Txinaren itzala nazioarteko ekonomian: 1987. urtean, munduko BPGaren %1,7 zuen Txinak, baina 2022aren amaieran jada %18ra iritsi zen. Aldi berean, AEBena txikitzen ari da: %40 zen 1960an, eta %25 inguruan dabil orain.

Yuanaren erabilerak gora egin arren, Aitor Aranburu ekonomistak ohartarazi du «pentsaezina» dela dolarrak epe laburrean nagusitasuna galtzea. Arrazoiak praktikoak dira; izan ere, dolarra ez da nagusi norbaitek dolarrak eta dibisa horretan aktiboak erostera behartzen duelako, baizik eta AEBek, ekonomiarik handiena ez ezik, «ekonomia ireki bat dutelako, eta libreki bihurgarri den dibisa bat». Baldintza horiei esker, haren zorraren merkatua handiena eta likidoena da. «Alegia, herrialde batentzat errazena da erreserbak AEBetako bonuetan edukitzea, dirutan erraz bihur baitaitezke, kostu txiki batekin».

Bada beste faktore bat ere: AEBetako bonuak arriskurik gabeko finantza aktibo kontsideratzen dira, Washingtonek bere zor guztiei erantzungo diela pentsatzen baita. Egia da, ordea, ziurtasun horri arrakala batzuk agertu zaizkiola orain: «Zorraren mugari buruzko debateak murriztu egiten du AEBen eta haren aktiboen gaineko konfiantza, eta epe luzean eragin negatiboa izan lezake haren nagusitasunean».

Dolarra arma gisa

Ukrainako gerrak pixka bat bizkortu du dolarraren higatze motela, ikusi baita AEBak prest daudela beren dirua arma gisa erabiltzeko. Horrela uler daiteke AEBek eta haren aliatuek —Europako Batasuna, Erresuma Batua eta Kanada— Errusiako banku zentralak atzerrian zituen erreserbak izoztu izana, Ukrainaren inbasioarengatik zigortzeko. Haiei ere gerta dakiekeela ulertu dute mundu zabaleko banku zentralek, eta horrek eraman ditu beste dibisa batzuk pilatzen hastera.

Dolarraren —eta neurri txikiago batean euroaren— pisuaren beste arrazoia azpiegitura teknikoa da. Bankuen arteko nazioarteko ordainketak egiteko sistema nagusia Swift da, Belgikan egoitza duen konpainia bat. Handik kanporatu dituzte Errusiako bankuak. Arrautza guztiak saski berean jartzeak duen arriskuaren beste ohartarazpen bat.

Mendebaldeak Errusiari jarritako zigorrek beste ondorio bat ere izan dute: Errusiarekin merkataritza harremanak izan nahi dituzten herrialdeek ezin dituzte dolarrak eta euroak erabili beren erosketetarako, eta beste dirutan ari dira ordaintzen. Horrela, Bangladeshek yuanen bitartez ordaindu zion zentral nuklear bat Errusiari. Moskuk berak gasa errublotan ordaintzeko agindu zien EBko herrialdeei, eta hala egin ez zutenei iturria itxi zien.

Pekinen estrategia

Baina dolarra gutxiago erabiltzea, defentsa mugimendu baten ondorio ez ezik, Txinako Gobernuaren erabaki estrategiko baten ondorio ere bada. Xi Jinpingek pentsatu du ezen, AEBeekin lehiatu nahi badu nagusitasun ekonomikoa lortzeko, dolarrari ere erronka jo behar diola, eta aldi berean lortu yuanak balio handirik ez galtzea dolarraren aldean.

Energia merkatuetan hasi da Pekin, hidrokarburoen erosle handia delako eta horrek eragiteko indarra ematen diolako. Azken hilabeteetan presio egiten ari zaie Persiako golkoko ekoizleei, petrolioaren eta gasaren salerosketak Shanghaiko petrolio eta gas merkatuaren bitartez egiteko, eta yuanetan kobratzeko.

Emaitza batzuk izan ditu: teorian AEBen aliatua den arren, Saudi Arabiak bertan behera utzi du petrolioa salerosteko operazioak dolarretan egiteko ohitura, eta iragarri du Txinari yuanetan kobratuko dizkiola zenbait esportazio. Frantziako Total Energiesek ere yuanetan jaso du Txinako CNOOC konpainiari saldutako Arabiar Emirerri Batuetako hobietako gas natural likidotuaren ordaina.

Operazio horien eta beste batzuen ondorioa agerian da jada: yuanetan egiten diren nazioarteko salerosketak hirukoiztu egin dira 2019tik 2022ra. «Hazkunde tasa handia den arren, oinarria txikia denez, haren pisua oraindik txikia da», ohartarazi du Aranburuk. Zehazki, %7 direla kaleratu du Bloomberg-ek; dolarretan, berriz, %88 dira.

Yuanaren mugak

Mendebaldetik urruntzeko estrategia horren beste hanka bat CIPS da, Txinak garatu duen Swiften alternatiba. Errusiako bankuek ez ezik, Brasilgoek eta beste batzuek ere erabiltzen dute gaur egun.

Baina yuanak baditu muga batzuk nazioartean gehien erabiltzen den dibisa bilakatzeko, Aranburuk gogorarazi duenez. «Yuana ez da modu librean kotizatzen duen dibisa bat, eta, gainera, beste diruekiko bihurgarritasuna mugatua dauka. Txinako Gobernuak kontrolatu egiten du bere herritik ateratzen den kapitala eta sartzen dena, eta horrek mugatu egiten du atzerriko diruetara bihurtu daitekeen kopurua. Nahiago du bere diruaren egonkortasunari eutsi, merkatu ireki batek yuanaren kotizazioan eragin ditzakeen gorabeherak jasan baino», azaldu du ekonomistak. Eta horrek ondorio garbi bat duela gaineratu du: «Dibisaren nazioarteratzea bultzatzen ari da, baina kapitalen gaineko kontrolak aldatu arte, yuanak pisu mugatua izango du nazioarteko erreserbetan».

Saudi Arabiaren adibidea jarri du Aranburuk: «Zer egin behar dute 20.000 milioi dolarren balioa duten yuanekin, beren dirua [riyala] dolarrari lotuta baldin badago? Kopuru hori dolarretara pasatu beharra daukate goizago ala beranduago, eta ez da erraza, dauden mugekin».

Txina ez da bakarra

Txina ez da dolarraren pisua mugatzeko bidetik doan bakarra. «Gauero galdetzen diot neure buruari zergatik egin behar duten herrialde guztiek beren merkataritza dolarretan», esan zuen Luiz Inacio da Silva Lula-k apirilean, Txinan zebilela. Galdera hori beste askok egin diote beren buruari, eta beren diruei presentzia emateko urratsak egin dituzte. Esaterako, Indiak ordainketak errupietan egiteko tresna bat sortu du Arabiar Emirerri Batuekin.

Indonesiak iragarri du ahaleginak egingo dituela Hego Korearekiko eta Australiarekiko hartu-emanak bakoitzaren diruan egiteko, eta elkarren artean gauza bera egiten dute orain Singapurrek, Malaysiak eta Thailandiak.

Mugimendu horien eta iragarri diren besteen atzean, beste arrazoi bat ere ikusten da: AEBen eta Txinaren arteko norgehiagoka horretatik kanpo ateratzea. Herrialde gehienek ez dute esku hartu nahi gerra hotz berri horretan, eta batekin zein bestearekin harremanak izan nahi dituzte.

Beste arrazoi bat ere badago: dolarren eskari handiak diru hori indartu du, eta, noski, beste diruak ahuldu. Asian batez ere, arazoak sortu ditu dolarraren balioak: jakien prezioa igo egin da, kanpo zorraren ordainketak garestitu, eta pobrezia hedatu. Herrialde batek, Sri Lankak, dolarretan zituen zorrak pagatzeari utzi behar izan dio, ordaintzerik ez zuelako.

Greba Bizkaiko Ostalaritzan, ostegunean eta ostiralean: “Hitzarmenik gabe, ez dago Tourrik”