Goizeko lehen orduan iritsi ziren martxalariak Gasteizera. Asteartean abiatu ziren oinez, Bilbotik eta Bergaratik (Gipuzkoa), eta atzo egin zuten Aguraindik (Araba). Hiru zutabeek Gamarran egin zuten bat, azkenengo kilometroak elkarrekin egiteko. Guztira, ehun lagunek baino gehiagok hartu zuten parte martxa horietan. Zuberoa plazan, dena den, Euskal Herriko txoko guztietatik bertaratutako beste ehunka lagun batu zitzaizkien protestara. Martxa oinez egiterik izan ez zutenak autobusez joan baitziren, manifestazioan parte hartzera.
Felix Uribarri berriztarrak, esterako, Bilbotik egin zuen Gasteizerako bidea, beste hogeita hamabost bat lagunekin batera. Bidea «pozik eta alaitsu» egin zutela adierazi zuen: «Umorez eta gogoz egin dugu, zerbait lortuko dugun esperantzaz. Ea Urkulluk entzuten digun…».
Bergaratik ere beste hogeita hamar bat abiatu ziren; horietako bat izan zen Miguel Angel Murgiondo. Hark ere bidean izandako «giro ona» nabarmendu zuen. Javier Casanellasek eta Julia Floresek, berriz, bidearen «gogortasuna» azpimarratu zuten: «Luzea izan da, eta lo egiteko ere ez da erraza izan batzuetan, baina merezi izan du: borrokan jarraitu behar dugu».
Haien aldean, bide laburragoa egin zuten Arabako pentsiodunek: Aguraindik irten zen hirugarren zutabea, hogeita hamar bat lagun inguru denera, kilometroz kilometro Gasteizeraino iritsi arte. Bada, bidean igarotako herri guztietan jasotako «harrera ona» goratu zuen Mikel Lopez de la Callek: «Dulantzin 80 bat lagun batu ginen, eta egunetik egunera jende gehiago elkartu gara. Gerra emateko gogoa daukagu, gutxienez, 1.080 euroko gutxieneko pentsioa lortu arte».
219.024 pentsio hobetzeko
Gasteiz iparraldetik hiriaren erdigunerako bidea egin zuten manifestariek, nork bere pankartarekin, baina aldarrikapen nagusi batekin: pentsioek «duinak eta publikoak» izan behar dutela, eta, betiere, 1.080 eurotik gorakoak. Protestaren amaieran, pentsiodunek nabarmendu zuten «premiazko eta justiziazko aldarrikapena» dela. Izan ere, Hego Euskal Herrian, egun, 219.024 pertsonak jasotzen dute 1.080 euro baino gutxiagoko pentsioa; eskatzen duten gutxienekotik beherakoa, alegia. Horietako gehienak emakumeak dira, gainera.
Hori horrela, pentsiodunen mugimenduak uste du euskal erakundeek badituztela «baliabideak eta eskumenak» pentsioak handitu ahal izateko. Haien kalkuluen arabera, 230 milioi euro inguruko kostua izango luke horrek Eusko Jaurlaritzarentzat, eta 60 milioi eurokoa Nafarroako Gobernuarentzat, «aurrekontuaren %2 ingurukoa». Argi azaldu zuten: «Erabaki hori hartzea EAEko eta Nafarroako parlamentuen borondate politikoaren mende dago, eta ez dago hori eragozten duen arrazoi politiko edo ekonomikorik».
Ez da pentsiodunen eskaera bakarra, dena den: erretiro adina berriro 65 urtetan jartzea eta pentsioa osorik jasotzeko kotizatu beharreko urteak hamabostera jaistea ere eskatzen dute. Pentsioen erreformaren lege proiektua tramitean dela baliatu nahi dute Espainiako Gorteetan ordezkaritza duten alderdiei presio egin eta aldaketa horiek jaso ditzaten eskatzeko. «Igandean gogoraraziko dizuegu», adierazi zuten protestaren amaieran.
Izan ere, Madrilek onartutako pentsio erreformari argi baino askoz itzal gehiago ikusten dizkio pentsiodunen mugimenduak. Erreformaren ondorioz pentsioak zertxobait igoko badira ere, ez da «nahikoa», mugimenduaren iritziz. Horregatik, argi dute helburua lortu arte mobilizatzen jarraituko dutela; astelehenean bertan Iruñera eramango dute protesta, hain justu ere.
«Pentsioak gaurkotzeko indizea, jasangarritasun faktorea eta beste hainbat murrizketa eragotzi ditugun bezala, bidezkoa dena lortzeko gai izango gara», azpimarratu zuten. «Mobilizazioa da gure bermea. Borroka hau irabaziko dugu».
Elikadura Iraunkorraren Aldeko Mugimendua da proiektuaren aurkakoei ahotsa jarri dienetako bat. Askotariko taldeak eta elkarteak biltzen ditu mugimenduak: Bioalai, Bionekazaritza, Arabako sagardogileen elkartea, Ehkolektibo Ekoizpen Orduña, Ekologistak Martxan Araba, Arabako Campuseko Azoka Agroekologikoa, Bidezko Elikadura eta euskal Herriko Hazien sarea. Haien ustetan, proiektua ez da bideragarria, eta are gutxiago jasangarria. «Proiektu hau burbuila bat da, lurraldeari eusten ez diona eta enplegu egonkorrik sortzen ez duena. Ez du elikagairik ekoizten ere, produktu jangarriak baizik», salatu dute.
Erakundeen babesa
Tomate ustiategiak bost futbol zelairen tamaina du, eta gasa erabilita berotuko dute negutegia beharrezkoa zaienean. Elikadura Iraunkorraren Aldeko Mugimenduaren esanetan, teknika hori ez dator bat ekonomiaren deskarbonizatzeko egun dagoen beharrarekin: «Energiaren mendekotasun handia duten nekazaritza ekoizpeneko eredu horiek gaindituta dauden beste garai batekoak dira, goi mailako teknologiarekin batera etorri eta oso modernoak iruditu arren».
Proiektua kanpoko enpresa batek bultzatutakoa izan arren, Euskal Herriko bi enpresa ere ari dira parte hartzen, elkarlanean ari baitira Cultivos Araba —Hispalusen filiala dena— eta Barrenetxe kooperatiba. Erakundeen babesa ere jaso badu, Eusko Jaurlaritzak eta Arabako Foru Aldundiak diruz lagundu baitute negutegiaren eraikuntza. Guztira, ia bost milioi euro jaso ditu proiektuak azken urteetan: lau milioi pasatxo jarri ditu Gasteizko gobernuak, eta milioi erdi inguru diputazioak.
Hain justu, apirilean bertan jaso zuen poltsa horren zatirik handiena: hiru milioi eta erdi nekazaritza produkziorako berrikuntza teknologikoarekin lotutako inbertsio handietarako laguntza gisa.
Gaubeako Udalaren oniritzia ere jaso du proiektuak, herriaren eta eskualdearen garapen ekonomikorako lagungarri izango dela uste baitu. Hain zuzen ere, erakundeen diru laguntzen zati bat horretarako bideratuta egon da. Aldundiak, esaterako, gazteen laneratzea errazteko milioi bat euro eman zion. Eta Lanbideren bitartez eta Hazi fundazioarekin egindako akordioari esker hainbat prestakuntza ikastaro ere egin zituzten, langabezian ziren hainbat pertsona ustiategian lanean hasi zitezen. 150 lanpostu sortu nahi ditu tomate ustiategiak.
Haren aurkakoek, ordea, zalantzan jarri dute haren ekarpena, eta uste dute onurak baino kalte gehiago eragingo dituela: «Ekoizpen eredu horrek ez dio onik egiten ez enplegu duinari, ez lurraldeari. Almeriako eredua oso ezaguna da, eta,hain zuzen ere, ez enplegurako edo bizitzarako baldintza duinak sortu dituelako».
Eroski bezero gisa
Iazko maiatzean hasi nahi zuten ekoizpenarekin, irailean tomateak merkaturatzen hasteko. Baina lehengaien eta energiaren garestitzearen ondorioz, besteak beste, atzeratu beharra izan zuten. Zenbait iturriren arabera, proiektuaren sustatzaileek negutegia zalantzan jarri ere egin zuten, eta hasieran zituzten asmoak eta nahiak ere apaldu zituzten. Gaur egun, nolanahi, bere hartan segitzen du denak.
Enpresaren helburua da Tuestan ekoitzitako tomateak Euskal Herrian bertan merkaturatzea. Eroskiren bitartez egingo luke hori, nahiz eta ez duten baieztatu oraindik. «Lehentasunak argi daude: Almeriako enpresa bateko tomate batzuei txapela jarri, eta Eroskin saldu gero», gaitzetsi dute proiektuaren aurkakoek.
Kontrako iritzia agertu du, aldiz, Ramiro Gonzalez Arabako ahaldun nagusiak. «Uste dut jasangarriagoa eta ekologikoagoa dela supermerkatuan erosiko ditugun tomate horiek hemen ekoiztea», adierazi dio berriki BERRIAri elkarrizketa batean.
Iberia Airport Servicesek bederatzi konpainiari ematen die zerbitzua Loiun, Iberia eta Vueling tartean. Bada, haren ibilgailu guztiek erabiliko dute erregai organikoa. Dieselaren ordez, Muskizko (Bizkaia) findegian —aireportutik 30 kilometrora— ekoitzitako erregaia erabiliko dute. Probak irauten duen artean, espero dute 12,5 tona CO2 inguru gutxiago isuriko dituztela atmosferara.
Petronorrek 5.000 litro erregai ekoitziko ditu guztira ibilgailu horientzat. Konpainiak 2019an ekin zion nekazaritzaren eta jaki industrialen hondakin organikoak erabiliz erregaia sortzeari —bioerregaia egiten, dena den, hogei urte baino gehiago darama—. 2025ean 1,3 milioi tona ekoizteko gaitasuna izatea espero du, eta bi milioi tona baino gehiago 2030ean, Europako ekoizlerik handiena bihurtzeraino.
Bioerregaia egiteko, zabor organikotik lortutako hondakinak erabiltzen ditu Petronorrek: landare olioak, animalia koipeak eta elikagaigintzan erabiltzen ez diren nekazaritza eta basogintza arloetako hondakinak, batez ere. Findegian tratatu egiten ditu, eta ibilgailuentzako erregai bilakatu.
Hegaldia abiapuntu
Petronorrek, Repsolek eta Iberiak elkarrekin jarri dute martxan egitasmoa. Konpainiek mugarritzat jo dute, eta adierazi dute aeronautika sektorea deskarbonizatzeko beste aurrerapauso bat dela. Hartara trantsizioa «modu eraginkorrean» egitea bermatuko dela uste dute. Izan ere, erronka handia izango du sektoreak hurrengo urteetan ildo horretan.
Konpainiek 2021ean sinatu zuten lankidetza hitzarmena, eta, hain zuzen ere, urte bereko azaroan Petronorrek ekoitzitako erregai organikoa erabili zuen hegazkin batek lehen aldiz. Bilbo eta Madril arteko hegaldia egin zuen Iberia konpainiako Airbus A320 Neo batek. Bioerregaia kerosenoarekin nahastu zuten orduan.
Erregai mota hori erabiliko duen lehena izango da Loiuko aireportua Euskal Herrian eta Espainian. Horrek «garrantzi handia» du, Jose Inazio Zudaire Petronorreko kontseilari ordezkoaren ondokoak azaldu duenez. Haren hitzetan, agerian utziko du Muskizko findegiak erregai horiek ekoizteko duen «konpromisoa eta gaitasun industriala».
Erregai sintetikoen garrantzia nabarmendu du Carlos Suarez Repsoleko Mugikortasun zuzendariak ere, ezinbestekoak izango baitira garraio sektorearen deskarbonizazioa errazteko: «Erregai berriztagarriak garraioaren sektoreko CO2 isurpenak murrizten dituen soluzioa dira dagoeneko, eta guztiz bateragarria da gaur egungo parke mugikorrarekin eta erregaien banaketa azpiegiturekin, aldaketarik egin beharrik gabe».
Bada, Iberiak iragarri du 100 milioi euro baino gehiago inbertituko dituela hurrengo bi urteetan aireportuak karbono isurietan neutroak izan daitezen. Repsolekin egindako ituna egina du horretarako. Baita hegazkinek erabiliko duten erregai sintetikoak ekoizteko ere. Bi konpainiek espero dute 2025ean hastea horiek erabiltzen.